Dagur - 25.06.1952, Síða 4

4
Ð A GU R
Miðvikudaginn 25. júní 1952
DAGUR
RitStjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgrciðshi, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
■Skrifstofa í'Hafnarstrœti 88 — Simi 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudcgi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Úrskurður þjóðarinnar
Á SUNNUDAGTNN kemur gengur þjóðin í fyrsta
skipti að kjörborðinu til þess að kjósa sér forseta
samkvæmt stjórnarskrá ríkisins. Lýkur þar með kosn-
ingabardaga, sem orðinn er lengri og harðari en
flestar slíkar orrustur, sem hcr hafa verið háðar í
seinni tíð, og er sú forsaga <>11 knnn og þarf ekki að-,
rekja hana. Það eitt skal liér um það sagt, að allur
sá málatilbúnaður hefur verið með öðruúi hætti en
flestir kjósendur höfðu hugsað sér að verða mundi
í sambandi við hið fyrsta þjóðkjör forseta. Hér í
blaðinu var fyrir liingu lrent á, að hentasta aðferðin
við slíkan kosningaundirbúning væri prófkósnillg um
land allt í tæka tíð. Við prófkosninguna mutidu menn
tefla fram síriunt sjónarmiðum og frambjóðendum
og takast á á þeim vettvangi, en urn forsetakosning-
una sjálfa mundi þá að líkindum ríkja mikltt meiri
eining en nú er orðið. Þessi tillaga hefur engan byr
fengið á opinberum vettvangi, en víst er, að margir
kjósendur mundu hafa fagnað því, að þessi kosning
hefði verið undirbúin með þessum liætti. — Slíkur
undirbúningur er líka fullkomlega lýðræðislegur.
Menn verða að gæta þess, að lýðræðislegir stjórnar-
hættir felast ekki aðeins í því að fá að kjósa á kjör-
degi, heldur er snar þáttur þeirra að fá að taka þátt
í vali frambjóðenda. Þannig er nú t. d. tinnið að
undirbúningi forsetakjörsins í Bandaríkjunum. Hver
flokksntaður lcggur þar fram sinn skcrf tij þess að
velja frambjóðanda flokksins áður en til sjálfrar'
forsetakosningnrinnar kemur.
ÞAÐ ER OF SEINT að harma orðinn hlut, en
lært geta menn af reynsiunni, og víst mun það skoð-
un mikils fjölda kjósenda af öllum flokkum, að bezt
mundi fara á því að haga undirbúningi þjóðkjörs
forseta öðruvísi næst er það ber að liöndum. Ekki
er heldur ólíklegt, að þessi forsetakosning verði til
þess áð hraða endtirskoðun stjórnarskrárinnar, og
er þá vissulega*ekki til einskis barizt. ‘Endurskoðtinin
heftir fengið lítinn byr hjá Alþingi og pólitísku
flokkunum fram til þessa, en nú kann að koma
annað hljóð í þann strokk. Ef kjósa á forseta eftir
pólitískum litarhætti og flokkslegum límim einvörð-
tmgu, munu margir telja að hentugast sé að gjöra
víðtækar breytingar á ákvæðunum um vald þessa
æðsta embættismanns þjóðarinnar og fá honum þá
í hendur framkvæmdastjóravald í þjóðfélaginu, eitt-
hvað í líkingu við það, sem Bandaríkjaforseti hefur
eða forsætisráðherra okkar við núverandi skipan. En
meðan stjórnarskráin segir fyrir um það að sá maður,
er gegnir emijætti forseta íslands, sé váldalítill og
eigi að gegna óhlutdrægu þjóðhöfðingjastarfi, verður
engin flokkslcg eining sköpuð um framboð, sem ekki
eru rækilega undirbúin með prófkosningum, svo sem
tiæmin nú sanna. í þessum forsetakosningum 'kjósa
menn forseta eftir því, hverjum þeir treysta bezt til
þess að-rælcja slíkt hlutverk með sæmd og verða þar
að sjálfsögðu að fara eftir sannfæringu sinni en ekk-i
fyrirmælum annarra. Það var réttmætt, sem Bcrnharð
Stefánsson alþm. sagði um þetta efni í síðasta tölu-
blaði, enda á það mikinn hljómgrunn meðal iaiuls-
manna: „Væri ekki skynsamlegast, eins og í pottinn
er búið, að við kysum forseta liver cftir sinni sann-
færingu og létum svo hvcrt annað í friði?" Með þessu
hugarfari gengur liinn óbreytti kjósandi að kjör-
borðinu á sunnudaginn, til þess að gegna þar þjóð-
félagsskyldu í samræmi við beztu
sannfæringu og án alls ilivilja í
garð nokkurs ’nianns. Hann mun
einnig fús að ihlíta þcim úrskurði,
sem þjóðin sjálf fcllir á sunnudag-
inn og mun sýna hinum væntan-
lega forseta íslands fulla virðingu
og trúnað, hver svo sem hann verð-
tir. Urskurði þjóðarinnar verður.
ekki áfrýjað. Hótanir um að hon-
um verði ekki unað, falla máttlaus-
ar til jarðar. Þær eiga engan hljóm-
grunn í brjósti almennings.
FOKDREIFAR
Norræn mál og mállýzkur og
íslenzkt málanám.
Þorst. Þ. Víglundsson skólastj.
í Vestmannaeyjum, skrifar blað-
inu:
„f FOKDREIFUM 24. tbl.
„Dags“ er minnzt á viðtal, sem
átti sér stað milli mín og eins af
,;sunnanblöðunum“, þegar eg
kom úr Noregsför minni.
Mér ber að þakka þéssa grein
í „Degi“. Eg þakka þann skiln-
ing og velvildarhug, er þar birt-
ist um gildi menningarlegra sam-
skipta milli frændþjóðanna. Eg
þakka einnig þá athygli, sem
vakin er á þeirri sannfæringu
minni, að tímabært sé fyrir okk-
ur íslendinga að hefja nýnorsku-
nám -í almennum framhaldsskól-
um hér og leggja niður dönskuna,:
sem er íslenzkum æskulýð hvim-
leið. Tvennt er það þó, sem mér
gremst í umræddri grein. í fyrsta
lagi eru mér gerðar þar getsakir.
Mér á að ganga það eitt til um
skoðun mína á -nýnorskunáminu
að „launa gistivmáttu“ Norð-
manna. f öðru lagi virðist gægj-
ast Jrar fram sú skoðun, að það
hafi verið lítill sómi „sunnan-
blaðinu“ að birta svo fráleita
skoðun. sem þessa. Eg undrast
þetta, svö frjálslyndur sem mér
hefur jafnan fundizt ritstjóri
„Dags“ vera.
HÖFUNDUR greinarinnar í
F'okdreifum telur nýnorskunni
það til foráttu, að hún sé „mörg
mál“ eða „málagrautur11, eins og
hann orðar það, Að vísu er það
satt, að margar eru mállýzkur
í Noregi. Hvaða tungur eru það,
sem ekki eiga sín afbrigði, sínar
mállýzkur? íslenzkan ein mundi
svarið ef til víll verða. Ekki ber
þó fræðimönnum okkar alveg
saman um það. Eru ekki mál-
lýzkur í Danmörku? Hvað segj-
um við um józkuna, fjónskuna,
sjálenzkuna og „hrognamálið“ í
Höfn, eins og einn Dani kallaði
það í mín eyru?
Eru ekki mállýzkur í Svíþjóð?
Hvaða hugtök félast í orðunum
skánska, smálenzka, dálamál,
Vermalandsmállýzka? Þó eru
danskan og sænskan fastmótuð
mál í skrift. Það er rétt og satt
hjá höfundi Fökdreifa. En það
er nýnorska eða hin eiginlega
norska einnig að verða, þó að
fastmótun hennar sé miklu yngri
en hinna málanna.
HVAÐA NÝNORSKT skrif-
mál er það, sem kennt er í öllum
barnaskólum norskra sveita eða
í helmingi af ölliim barnaskólum
landsins? Mér er ekki annað
kunnugt, en áð það sé fastmótað
norsk mál, sann-norskt mál.
Hvaða norsk mál er kennt í öll-
um lýðháskólum Norðmanna?
Eg veit ekki annað betur, en að
það sé fastmótað norskt móður-
mál, sama málið og eg notaði í
fyrirlestrum mínum í fjölda
byggða og borga um þvert og
endilangt landið og skildist alls
staðar vel. ■ Hvers konar norsku
tala prestarnir í um það bil
helming allra kirkjusókna í
Noregi, þar sem prédikað er á
nýnorsku eða 'landsmáli. Fast-
mótað norsk og hljómfagurt mál.
í hvers konar norsku taka stú-
dentar próf í norskum mennta-
skólum, þeir, sem vélja nýnorsku
að aðalmáli? Mér er ekki annað
ljóst, en að það sé fastmótað
norskt móðurmál. Hvers vegna
erum við íslendingar svo að særa
unnendur sann-norska móður-
málsins með því að kalla ný-
norskuna „málagraut“. Viljum
við láta fara niðrandi orðum um,
okkar tUngu?
Okkur ber að líta á móður-
málsátökin í Noregi með velvild
og dæma þau af sögulegum skiln-
ingi — .
Norðmenn bjuggu öldum sam-
an við danska móðurmálskúgun,
eins og frændur ökkar Færey-
ingár hafa jafnan orðið að gera.
Danir reyndu á allar lundir að
þrengja dönskunni inn á tungu
norsku þjóðarinnar. Norðmenn:
stóðu höllum fæti gegn kúgun
þessari, m. a. sökum skorts á
norskum bókmenntum. (Bókum
skrifuðum á sann-norsku máli.).
Dönum tókst þessi kúgun í borg-
um Noregs. Norsku bændurnir
stóðu hins vegar fast um norska
menningu eins og bændurnir
okkar og búalið hefur gert um
menningu okkar frá landnáms-
tíð.- í borgum Noregs er málið
víðast norskuskotin danska. Þar
hefur um langan aldur þótt ,,fínt“'
að tala dönsku og semja sig að
danskri menningu, rétt eins og
þegar íslenzkar frúarteprur
kenna sig við tengdaföður sinn
heldur en að semja sig að ís-
lenzkum þjóðársið um nafn sitt,
af Jjví að það lyktar danskt og
„fínt“ að vera „son“. Já, við fs-
lendingar þekkjum allra þjóða
bezt þennan óþjóðlega hugsuriar-
hátt, þessa dönsku smitun ann-
ars vegar og minnimáttarkennd-
ina og skort á þjóðlegum metn-
aði hins vegai’. Við höfum því
góð skilyrði til að skilja Norð-
menn í þjóðernisbaráttu þéirra,
skilja unnendur sann-norskrar
menningar og móðurmáls.
Móðurmálsbaráttan í Noregi
snýst ekki um það, hvað sé ný-
norska og hvað sé dansk-norska.
Stríðið stendur milli norskunnar,
sem lifað hefur á tungu norskra
bænda og búaliðs frá fornum
tímum, en tekið þó miklum
breytingurh, og hinnar norsku-
skotnu dönsku, sem Dönum tókst
að þvinga inn á tungu norskra.
borgarbúa á stjórnartímum sín-
um.
NÝLEGA samþykkti Stórþingið
að stefna skyldi að því, að koma
einu skrifmáli til ríkis í landinu
og skyldi það mál byggjast á
norskum málrótum, hinni eigin-
legu norsku. Þessi samþykkt olli
því m. a., að norskir rithöfundar,
sem skrifa norskuskotna dönsku,;
sögðu sig úr lögum við hina, sem
skrifa vílja bækur sínar á norsku
og eru samþykkir Stórþinginu,
að eitt skuli skrifmálið vera í
landinu byggt á norskum mál-
rótum.
Já, ég hefi látið þá sannfæringu
mína í ljós, að við íslendingar
eigum að hætta að kenna dönsku
í almennu framhaldsskólunum
okkar og taka upp nýnorsku í
staðinn. Danskan er okkur erfitt
mál til framburðar. Það er ný-
norskan ekki. Nýnorskan lærist
á mikið styttri tíma en danskan,
allt að helmingi styttri. Nýnorsku
getum við notað í samskiptum
okkar við Norðmenn og Svía eða
um 10 milljónir manna. Nýnorsk-
an mundi leiða æskulýðinn okk-
ar smámsaman til lesturs og
(Framhald á 7. síðu).
Meira um rabarbara, spinat,
oxalsýru og kalkþörf
Eigi alls fyrir löngu var hér í blaðinu greinar-
korn, tekið úr einu af dönsku dagblöðunum, þar
sem bent var á, að enda þótt rabarbaragrautur sé
góður matur og vinsæll á sumrin, fylgir honum
ókostur, sem allir hafa ekki áttað sig á. Oxalsýran í
rabarbaranum eyðir kalkinu í fæðunni og er full
þörf að bæta þann missi, sennilega ekki hvað sízt
hér á íslandi. Nú hef eg komið auga á greinarkorn
um þetta sama efni í danska samvinnublaðinu
„Samvirke" í sl. mánuði. Þar svarar sérfræðingur
nokkrum spurningum um þetta efni og leyfi eg mér
að snara spurningum og svörum á íslenzku hér á
eftir, til umhugsunar og leiðbeiningar fyrir íslenzk-
ar húsmæður:
Spurning: í hvaða algengum fæðutegundum
finnst oxalsýran aðallega? Svar: Sérstaklega í rab-
arbara og pínati.
Spurning: Er oxalsýra skaðleg? Svar: Oxalsýra
er eitur. En kalkið í fæðunni upphefur sýruna
þannig, að hún þarf ekki að gera neinn skaða, en
það kalk, sem til þessa fer, fer þá líka til spillis fyr-
ir líkamann.
Spurning: Hve mikið af kalki eyðist af oxalsýr-
unni þegar við borðum einn vel fullan disk af rab-
arbaragraut? Svar: Um það bil hálft gramm, eða
svipað magn og líkaminn fær þegar'við drekkum
V2 lítra af nýmjólk.
Spurning: Hvað gerizt ef oxalsýran eyðir mest-
öllum kalksöltum líkamans? Svar: Tennur og bein
verða veikari fyrir en ella og eðlilegur þroski getur
truflast.
Spurning: Hvaða fæðutegundir eigum við eink-
um að nota til þess að vinna gegn þessum „kalk-
þjófnaði“ oxalsýrunnar? Svar: Osta og mjólk.
Spuming: Hvernig er á annan hátt hægt að
hindra skaðleg áhrif oxalsýrunnar þegar maður
borðar rabarbara eða spínat? Svar: Það er til dæm-
is hægt að nota kalcíum-kloríd upplausn. 40% upp-
lausn er góð, fæst í lyfjabúðum. Notið 1 matskeið
af þessai’i upplausn í 1 kg. af spínati eða rabai’bara,
látið sjóða með litla stund síðast.
Þvottasnúrur, beljur og svín
í „landi Iífsgleðinnar‘“
Ekki þarf að rifja upp fyrir lesendum kvenna-
dálksins tilvitnanir í grein frú Lydíu Kirk, sem
birtar voru hér í þættinum í sl. mánuði. Frúin
dvaldi árum saman í Moskvu og var þar húsmóðir á
stóru heimili. Hún skrifaði ættingjum og vinum bréf
heim til Bandaríkjanna og þessi bréf voru síðan
tekin saman í grein í ameríska kvennahlaðinu
„Ladies Home Journal11 og var greinin nefnd „Tíe-
port from Moscow". Áskell Snorrason tónskáld,
sem nýlega dvaldi nokkra daga austur í Rússlandi,
tók nærri sér ýmislegt sem frúin sagði um það, sem
fyrir augun bar austur þar. Skrifaði stóra grein í
Verkamanninn og sagði að þvottasnúrur (sem frú
Kirk minntist á) fyrirfinndust ekki í gjörvallri
Moskvuborg. í tilefni af þessu birtist hér í blaðinu
árétting um þetta efni, byggð algjörlega á nefndri
grein í „Ladies Home Journdl11 og með þessu efni
dálítil götusena frá Moskvu. Mynd þessa fékk Dag-
iur einnig í þessu eintaki af „Ladies Home Journal“.
Pi’ýddi hún upphaf greinar frú Kirk og var fyrir-
sögn greinarinnar „Report from Moscow“ prentað
þannig, að síðasta orðið kom yfir myndina ofan-
verða að mestu leyti. Nú kann Dagur engin ráð til
þess að nema letur brott af myndum og lét því þessa
mynd í prentmyndagerðina, þótt hluti hinnar ensku
fyrirsagnar greinarinnar (prentaður með rauðu
letri) fylgdi með. Nú hefur þetta orðið stórkostleg
sönnun þess að eitthvað sé bogið við myndina! í
annarri stórri grein, sem Áskell skrifar um þetta
merkilega mál allt í síðasta Verkamann segir: „Það
hefur verið skrifað eitthvað á hana (myndina), sem
(Framhald á 7. síðu).