Dagur - 12.11.1952, Side 5

IWiðvikudaginn 12. nóv. 1952
D A G U R
5
Tillögur um sjálisvörn gegn samkomu-
spjöllum í sveifum
Réttmætar kröfur dreifbýlisins
á hendnr löggjafarvaldi, ríksstjórn
og öðrum aðilum
Eftir PÁL H. JÓNSSON á Hvítafelli
Tillögurnar.
1. Þrír til sex innansveitarmenn
séu til taks á hverjum samkomu-
stað til lögreglueftirlits á samkom-
um og til þess að vernda samkomu-
friðinn, og fái til þess staðfestingu
viðkomandi lögreglustjóra. Fái þeir
tímakaup fyrir vinnu sina samkv.
næturvinnutaxta næsta verkalýðs-
félags, ef um nætursamkomu er að
ræða, annars dagtaxta, að við-
bættri þóknun, eigi minna en 15%.
Kaup þeirra sé greitt að sþj hlutum
af ágóða ríkisins af áfengissölu, en
J/i af þeim, sem samkomuna halda.
Viðkomandi lögreglustjóri sker úr
um það í hvert sinn, hve margir
menn annist eftirlitið. Njóti þeir
allra réttinda sem venjulegir lög-
regluþjónar á meðan þeir eru að
starfi.
2. Jafnframt því, sem löggiltir
eftirlitsmenn reyna að vernda sam-
komufrið og öryggi samkomugesta,
skulu þeir afla sér nákvæmra upp-
lýsinga um nöfn og heimilisfang
allra þeirra, er samkomuspjöllum
valda. Skulu þeir gera um þá
nafnalista, sem þeir að samkomu
lokinni afhenda samkomustjóra
eða þeim aðilum> sem að samkom-
unni stóðu', en þeir síðan birta í
opinberu blaði ásamt fréttum af
samkomunni. Skrá um þá, sem
spjöllum valda ,skal geyma hjá
viðkomandi lögreglustjóra.
. 3. Eftirlitsmenn skulu hafa full-
an rétt til að leita áfengis í bifreið-
um, ef þelm þykir ástæða til, og
gera það upptækt; Leynivínsölu,
sem sönnuð verður,-skulu þeir taf-
arlaust kæra. Hafi þeir grun um
leynivínsölu, sem þeir þó ekki geta
sannað, skulu þeir taka númer allra
þeirra bifreiða, sem þeim helzt
þykja grunsamlegar og gera skrá
um þau, sem síðan skal geymd og
höfð til hliðsjónar við löggæzlu á
næstu samkomu. Nöfn leynivínsala
skulu tafarlaust birt opinberlega.
4. Allt það í framferði sam-
komugesta, sem varðar við lög og
vitnum verður við komið, skulu
eftirlitsmenn tafarlaust kæra fyrir
lögreglustjóra. Meðlimir félags
þess, sem að samkomunni stendur,
skulu sem einn maður standa að
baki eftirlitsmannanna, og kosta
kapps um að geta verið til vitnis
um viðureign þeirra við óróaseggi,
og eins hitt, að taka eftir og vera
til vitnis um hver þau samkomu-
spjöll, sem samkomugestir valda.
5. Lögreglustjóri láti gera nægi-
lega marga einkennisbúninga á
kostnað lögreglueftirlits hvers hér-
aðs, sem lánaðir séu eftirlitsmönn-
um, þá er þeir eru að störfum.
Handjárn og önnur tæki, er nauð-
synleg þykja, leggi lögreglustjóri
til. Sömuleiðis standi hann skil á
greiðslu þess kostnaðar, sem kann
að leiða af brottflutningi óróa-
seggja af samkomustað.
6. Starfi vinnuflokkur, stærri en
30 manns, um lengri tíma á sama
stað í sveitum landsins, skulu þeir
aðilar, sem að verki því standa, er
uanið er, t. d. ríki, bæjarstjórnir,
sveitarstjórnir o. s. frv., skyldir að
leggja til á sinn kostnað einn til
tvo lögregluþjóna á hverjum. þeim
samkomustað í nágrenni vinnustað-
arins, er líklegt má telja að vinnu-
flokkurinn sæki til, þá er samkom-
ur eru haldnar þar. Skulu þeir
halda uppi reglu og vernda sam-
komufriðinn í samvinnu við hina
aðra eftirlitsmenn. Lögreglustjóri
sker úr um það, hvaða samkomu-
staðir njóti slíkra réttinda.
7. Bannaðir skulu með öllu
dansleikir í sveitum, sem haldnir
eru til hagnaðar fyrir einstaklinga
persónulega, sömuleiðis dansleikir,
er hótel og greiðasölustaðir halda
til fjáröflunar fyrir sig og dans-
leikir hinna svokölluðu „dans-
hljómsveita", sem ferðast um land-
ið á sumrin og flestar eru úr höfuð-
staðnum, nema með því móti einu,
að allur ágóði renni til líknarstarf-
semi og „hljómsveitin“ leiki endur-
gjaldslaust fyrir dansinum.
8. Lögreglustjóri hvers héraðs
skal fylgjast með því, að eftirlits-
menn þeir, sem um ræðir í fyrsta
tölulið, séu til taks á hverri sam-
komu, og eigi veita samkomuleyfi,
nema því skilyrði sé fullnægt. Lok-
aðir félagsfundir skulu þó undan-
þegnir eftirlitsskyldu, og eins sam-
komur ákveðins, tiltekins hóps,
„klúbba“ o. s. frv.
Greinargerð.
Almenn atriði. Það er almennt
viðurkennt, að ekki sé lengur hægt
að halda opinberar skemmtisam-
komur í sveitum landsins fyrir
samkomuspjöllum ölvaðra manna.
Er ekki nóg með það, að þeir geti
engra skemmtana notið, sem til
þess koma, heldur má svo heita,
að tilviljun sé, hvort lífi og limum
samkomugesta sé óhætt. Venjulega
er það fámennur hópur, sem spjöll-
unum veldur, en hitt þó algengt, að
fyrir þeirra sakir gengur samkom-
an öll undir nafninu „fylliríissam-
koma“ eða „skrílsamkoma“. Meðan
sveitafólkið sjálft sýnir engan lit á
að ráða bót á þessu, verður að lita
svo á, að það sé ánægt með ástand-
ið. Vilji það hins vegar eitthvað
gera og á sig leggja, á það kröfu á
hendur löggjafarvaldi, dómsvaldi
og lögreglustjórn um fullan stuðn-
ing.
Um fyrsta tölulið. Það er til
fullrar minnkunar fyrir unga í-
þróttamenn og aðra vaska menn í
sveitum landsins, að Jieir skuli
láta fáeina róna eyðileggja fyrir
sér samkomur sínar hverja af ann-
arri. Það sýnist til lítils hafa verið,
allt sem kostað hefir verið til
hreystilegs uppeldis æskunnar á
undangengnum missirum. Sá, er
þetta ritar, hefir oft séð ölvaða
menn ryðjast um í samkomusölum,
hrinda frá sér á báðar hliðar, jafnt
konum sem körlum, egna til bar-
smíða, hrópa fram í fyrir raeðu-
mönnum með ókvæðisorðbragði o.
s. frv. Allt í kringum þá hafa staðið
ungir, glæsilegir menn og horft að-
gerðarlausir á ósómann, i stað þess
að sýna manndóm og skjóta óróa-
seggjunum út fyrir dyr. Því skal
ekki trúað, að ekki megi vekja
þann metnað hjá fólkinu, að það
hætti að þola slíkan yfirgang. Vit-
anlega eiga svo þeir, sem taka að
sér að vernda samkomufrið og líf
og heilsu samkomugerta, að fá fyr-
ir það ríflega greiðslu, og heimting
eiga þeir á, að aðilar þeir, er að
samkomunni standa, séu þeim til
stuðnings.
Það er óþolandi auðmýking fyrir
sveitafólkið, að það skuli láta fá-
eina utansveitarmenn eyðileggja
samkomur fyrir sér, án þess að
hafast nokkuð að.
Meðan ríkið heldur uppi áfengis-
sölu í landinu og hefir af því mik-
inn gróða, er einboðið að það leggi
til riflegan hluta af kaupi þeirra
manna, sem vinna að því að áfeng-
issala þess geri ekki þjóðina að
skríl.
Um annan tölulið. Það, sem hér
eru nefnd samkomuspjöll, fer vit-
anlega eftir mati eftirlitsmanna á
hverjum stað og hverjum tíma. Þó
er ekki álitamál, að undir þau
heyri: háreysti í samkomusal, þeg-
ar þar skal vera kyrrð — má þar
gjarna gripa fyrr i taumana en er
svo er komið, að ókvæðisorð eru
hrópuð til ræðumanna, gripið fram
í fyrir söngmönnum-og söngflokk-
um o. s. frv. — hrindingar, hurða-
skellir og hvað annað, sem veldur
friðsömum hlustendum eða þátt-
takendum samkomunnar óþægind-
um.
Aðalatriði með eftirliti því, sem
hér um ræðir, er að koma í veg
fyrir samkomuspjöll. Vandinn er
að beita þeim ráðum, sem haldið
geta illa siðuðu fólki burtu frá
samkomustöðum, eða kennt því
betri siði. Það þykir ekki lengur
hæfa að setja þá, er spjöllum
valda, í poka, og gera þá á þann
hátt skaðlausa um stundar sakir.
Þé er að birta nöfn þeirra. Það
mun reynast góð lækning við
marga, og ekki veldur það líkam-
legum meiðingum.
Um þriðja tölulið. Bifreiða-
stjórastétt landsins liggur undir
þeim grun að stunda leynivínsölu
á samkomum. Það vita allir, bif-
reiðarstjórarnir líka. I þeim efnum,
eins og svo mörgum öðrum, gjalda
þeir saklausu hinna seku. Það ætti
því að vera metnaðarmál allra
heiðarlegra atvinnubílstjóra, að
upp komist um þá, sem slíka iðju
stunda. Margir þeirra mundu líka
fagna því, að leitað væri áfengis í
bifreiðum þeirra. Þá er það og
vitað, að tækist að stemma stigu
fyrir leynivínsölu 'á samkomum,
yrði um leið komið í veg fyrir
verulegan hluta allra samkomu-
spjalla. Það er leitt til þess að vita,
að bifreiðarstjórarnir, svo ágæt
stétt sem þeir annars eru, skuli
sætta sig við að liggja qndir þeim
grun, að bera ábyrgð á siðlausu
framferði samkomugesta um allt
land. Svona er þetta þó og verður
að segjast, þótt hart sé.
Um fjórða tölulið. Það er mis-
skilin vorkunnsemi, að hlífast? við
að láta dómstólana rannsaka, skera
úr og ákveða refsingar fyrir sam-
komuspjöll og jafnvel meiðingar
á samkomum. Þeir menn, sem telja
sig þess umkomna að drekka frá
sér ráð og rænu á mannamótum
og fremja óhæfuverk í ölæði, verða
að vera menn til að þola sinn dóm
og refsingu. Það er þjóðfélagslega
réttlát og eðlileg leið til þess að
reyna að koma í veg fyrir afbrot,
að sjá ekki í gegnum fingur við af-
brotamenn. Hins vegar er það oft
til fyrirstöðu málshöfðunar, að er
til á að taka, vantar vitni að at-
burðum, og menn koma sér hjá
að bera vitni. Er litil von að úr
verði bætt, ef samkomugestir eru
sammála um að hylma yfir með
óróaseggjum. Byggist þessi tillaga,
eins og allar hinar á því, að al-
mennur vilji sé fyrir hendi til þess
að bæta úr óþolandi ástandi.
Um fimmta töíulið. Eftirlits-
menn verða að eiga kost einkennis-
búninga. Ættu þeir að vera eins
um allt land og löggiltir.
Eitt mesta vandamál við eftirlit
þetta er það, hvað gera skal við
óróaseggi, sem engin leið er að
hafa á samkomustað. Er í flestum
tilfellum engin leið til annars en
að flytja þó á brott. Eðlilegast er
að þeir beri sjálfir kostnað af því
ferðalagi, hins vegar verður lög-
reglustjóri að bera ábyrgð á þeim
kostnaði gagnvart eftirlitsmönnum
eða samkomunni sjálfri.
Um sjötta töíulið. Það er kunn-
ara en frá þurfi að segja, hvilík
plága fyrir nærliggjandi sveitir
samkomusókn vinnuflokka ríkis og
annarra opinberra aðila er (vinna
við brúargerðir, vegagerð, opinber-
ar byggingar, virkjanir o. s. frv.),
þar sem ekki verður annað séð, en
að nokkur hluti þeirra eldri og
yngri manna, er við slíka aðstöðu
vinna, verði að villimönnum, þegar
þeir koma á samkomustað. Það
verður því ekki komizt hjá þeirri
kröfu á hendur þeim aðilum, sem
slíkan vinnuflokk hafa í sinni þjón-
ustu, að þeir leggi til að einhverju
leyti lögregluvernd handa friðsöm-
um borgurum, sem ekki geta verið
óhultir um líf sitt og limi fyrir
þessum óaldarlýð. Til þess að
skýra málið, vil ég nefna sem
dæmi, að á meðan vinna stendur
yfir við Laxárvirkjunina, eiga sveit-
irnar um miðbik Suður-Þingeyjar-
sýslu kröfu á hendur ríkis og Akur-
eyrarbæjar um fyrr nefnda vernd.
Um sjöunda tölulið. Hve mikið
er um dansleiki í sveitum landsins
um bjargræðistímann er orðin slík
plága, að þær rísa ekki undir. Og
þó segja megi, að enginn sé til
neyddur að sækja dansleik fremur
en hann vill, þá er það staðreynd,
að heimilin eru varnarlaus gagn-
vart þessu óhófi. Foreldrar eru
algjörlega vanmáttugir við að
halda börnum sínum heima um
helgar, þegar dansleikur er í hverju
samkomuhúsi nærliggjandi sveita.
Verður þetta slíkur fjórplógur, að
heimilin rísa ekki undir. Auk þess
er hófleysið svo mikið, að æskan
fer tilhlökkunarlaus á dansleikina
og kemur þaðan gleðilaus. Hér
verður því að leita einhverra úr-
bóta. Engin sýnileg ástæða virðist
til að einstakir menn haldi dans-
leiki til persónulegs hagnaðar fyrir
sig. Þeir dansleikir mega því falla
niður.
Þá er það alkunnugt, að margir
þeir dansleikir, er hótel og greiða-
sölustaðir halda til eigin hagnaðar,
eru illræmdir fyrir óreglu og er
hvergi verra að koma við löggæzlu.
Hlutverk þeirra staða er allt ann-
að, enda samrýmist ekki opinber
dansleikur og gisting fyrir þreytta
ferðamenn. Það er því einnig skað-
laust, þó að fækkað sé dansleikjum
sem þessum nemur.
Færzt hefir mjög í vöxt að und-
anförnu, að hinar svonefndu „dans-
hljómsveitir", aðallega úr höfuð-
staðnum, ferðist um landið þvert
og endilangt, einkum á slættinum,
og haldi dansleiki til eigin hagnað-
ar. Kemur fyrir, að 2—3 slíkar
„sveitir" eru samtímis í sama hér-
aðinu. Að þeim er enginn menn-
ingarauki, og slíkur fjöldi dans-
leikja, sem utanhéraðsmenn standa
fyrir og taka hagnað af, standa í
vegi fyrir því, að félagasamtök í
héruðunum sjálfum geti haldið
samkomur til fjáröflunar fyrir sig,
eða til skemmtunar og menningar
fyrir sveitirnar. Auk þess eru ýms-
ir miklu velkomnari gestir úr höf-
uðstaðnum og sem hafa upp á
miklu meira að bjóða, er alls ekki
komast að samkomuhúsunum fyrir
þessum svokölluðu hljómsveitum,
og geta ekki fengið aðsókn vegna
þess, hve hlaðið er á tíma og gjald-
þol sveitafólksins. Það er því full
nauðsyn að þessari plágu sé aflétt.
Þætti það eigi fært, kæmi til mála,
að hver danshljómsveit yrða að
kaupa vegabréf af stjórnarvöldun-
um, svo sem Sölvi Helgason varð
að gera í gamla daga.
Um áttunda tölulið. Ekki þörf
greinargerðar.
Eftirmáli. Með tillögum þessum
er stefnt að auknu öryggi fyrir líf
og limi borgara í sveitum lands-
ins, að aukinni hófsemi í skemmt-
analífinu, gegn fjárplógsstarfsemi
manna, sem eru í orlofi, og gegn
(Framhald á 7. síðu).
Erlingur Blöndal Bengtson
er mikill snillingur
Cellósnillingurinn Erling Rlön-
dal Bengtson hélt tónleika hér sl.
föstudagskvöld á vegum Tónlist-
arfélags Akureyrar. Dr. Victor
Urbancic aðstoðaði.
Þetta voru hrífandi tónleikar
og þakkarvert, að geta notið
slíkrar kvöldstundar hér norður
undir heimskautsbaug. Slík tök á
hljóðfærinu kunna ekki aðrir eri
beztu listamenn, sem sjaldan
stíga fæti út fyrir landamerki
heimsborganna. En við njótum
þess, að Erling er íslendingur í
aðra ættina og naut fyrirgreiðslu
Tónlistarfélagsins í Reykjavík
meðan hann var lítt kunnur. Er
þetta í annað sinn sem hann gistir
Akureyri, og er nú orðin mikil
breyting á tækni hans og mynd-
ugleik síðan síðast. Efast áheyr-
endur hér ekki um, að rétt sé
hermt að hann sé nú orðinn einn
fremsti cellósnillingur veraldar,
gangi næst sjáfum Piatagorski,
enda nam hann hjá honum um
skeið vestan hafs, en er nú ráðinn
til Kgl. tónlistarskólans í Khöfn,
svo *sem áður er frá skýrt hér í
blaðinu.
Á efnisskrá voru aðalverkin
cellókonsert i Brahms í c-moll,
óp. 38 og sóló-sónata, óp. 8, eftir
Kodály. Auk þeirrá 5 smærri
verk, eftir Cordelli, Boccherini,
Sibelius, Poper-Cassado og
Martinu (tjlbrigði um stef eftir
Rossini). Flutningur Bengtsons á
þessari efnisskrá allri var með
ágætum. Hin stórfurðulega tækni
minnir á sagnirnir um Paganini,
er lék svo á fiðlu sína, að engu
var líkara en heilhljómsveit væri.
Mun flutningur þessa verks ekki
á færi annarra en mestu „virto-
usa“. En Bengtsson á meira en
gífurlega tækni, hann á stór-
brotna listamannsskapgerð, sem
brýzt fram undan yfirlætislausri
framkomu listamannsins, í flutn-
ingi hinna ágætustu tónverka.
Hið stórfagra verk Brahms naut
sín því ágætlega í höndum hans
og um flutning hinna smærri
verka er það að segja, að þar var
hvert um sig perla, heilsteypt og
hrífandi, á þau féll hvergi blettur
eða hrukka frá hendi listamanns-
ins. Ekki má gleyma þætti dr.
Urbancic í tónleikum þessum.
Hann er yfirlætislaus undirleik-
ari, en hárviss og smekkvís og
átti sinn þátt í hinum ágæta heild
arbrag þessara tónleika. Hrifning
áheyrenda var mikil og var lista-
mönnunum báðum óspart klapp-
að lof í lófa. — A.
Aðalfundur F. IL F.
á Akureyri
Aðalfundur Félags ungra Fram-
sóknarmanna á Akureyri var
haldirin að Hótel KEA sl. sunnu-
dag. Fundurinn var vel sóttur og
mikill áhugi ríkti um að efla
félagið og halda uppi fjörugri
starfemi.
Kosningar fóru svo:
Stjóm: Lárus Haraldsson, for-
maður, Valdimar Jónson, ritari,
Valdimar Baldvinson, gjaldkeri,
Guðjón Styrkárson, varaform.,
Halldór Stefánsson, meðstjórn-
andi.
Varastjórn: Jóhann Lárus Jón-
asson, Kristján Jónsson, Stefán
Þorláksson.
í fulltrúaráð Framsóknarfélag-
anna á Akureyri voru kosnir:
Lárus Haraldsson, Valdimar
Baldvinsson, Valdimar Jónsson,
Jón Kristinsson og Ríkharð Þór-
ólfsson.
Endurrivoðendur: Ásgeir Hall-
dórson, Níels Halldórsson.
Allmargir nýir félagar gengu
í félagið og hafa milli 20 og 30
nýir meðlimir bætzt í félagið nú
í haust.