Dagur - 21.01.1953, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 21. janúar 1953
VIÐ ÁRAMÓT
Langt cr síðan blaðagrein
hefur verið lesin með meiri
athygli en áramótagrein Her-
manns Jónassonar í Tíman-
um 31. des. sl. Svo slysalega
vildi til, að blaðapakkinn,
sem átti að fara til Akureyr-
ar 31. des., glataðist og hefur
aldrei komið fram. Hafa Ak-
ureyringar því lítil tœkifæri
haft tii þess að lesa grein
Hermanns, enda þótt hún sé
sé mjög rædd í blöðum nú
eftir áramótin. Með því að
þetta eint. Tímans er gengið
til þurrðar hjá afgreiðslunni
syðra, er greinin endurprent
uð hér á eftir fyrir þá lesend-
ur Tínians hér á Akureyri,
sem ekki fcngu áramótablað-
ið, í vo og fyrir þá aðra les-
cndur Dags, sem ekki sjá
Tímann.
Efni málsins.
I hugleiðingum þessum sneiði eg
hjá því, að ræða um samstarf nú-
verandi stjórnarflokka, um dvöl
herliðs í landinu, fjármál, eða at-
burði ársins, sem þó er títt að
skrifa um í hinum hefðbundnu ný-
ársgreinum. Allt var þetta og fleira
rakið í eldhúsdagsumræðunum, en
þær ræður allar heyrði þjóðin í
útvarpinu og las í dagblöðum. —
Eg ætla að ræða aðallega um einn
flokk mála, sem nú er vandamálið
mesta meo okkar þjóð og sumum
öðrum þjóðum, en þar á eg við
efnahagsmúlán. Hvernig þau verði
j.felld i fornt pg þeim sniðinn stakk-
t ur til þess að þau tæti ekki þjóð-
félsgið í sundur, heldur megi
þegnarmr vinna saman og starfa
að því í gagnkvæmri tiltrú, að búa
sér sem farsælust lífskjör.
Arfur frá kúgunartímum.
Sú kúgun, er við íslendingar
bjuggum við langar aldir, skildi
auðvitað eftir með þjóðinni djúp
spor, sumt meinsemdir, sem eru
auðsæar og auöskildar, ef málinu
er gaurnur gefinn.
Þjóðin varð um aldir að láta sér
það lynda — eins og hinar óvið-
ráðanlegu hamfarir náttúrunnar —
að vera svikin, féflett og hrakin af
erlendum kaupmannalýð.
Við nútímamenn munum seint
geta -skilið það til fulls, þvílíkt
myrkur haturs og tortryggni þessi
kúgun bjó þjóðinni. Við ættum þó
að renna grun í það, þegar við at-
hugum það, að yfir varir orðvar-
asta og orðfágaðasta skálds þjóð-
arinnar gátu komið orð sem þessi:
„Klækin er kaupmanns lund, kæta
hana andvörp föðurleysingjanna."
— Enginn þarf að efa það, að
skáldið talaði þá fyrir munn þjóð-
arinnar. Jafnvíst er hitt, að til-
finningin, sem skáldið lýsti er
ekki nærri horfin með öllu úr vit-
und hennar. — Ennþá er þjóðinni
eins og í blóð borið að líta á verzl-
un og mililiðastarf sem hálfgildings
þjófnað og á mikil efni, að ekki sé
talað um auð, lítur hún með tor-
tryggni.
Annað fékk íslenzka þjóðin og
að reyna á þessum ófrelsistímum.
Það þýddi sjaldan neitt að kvarta
til dómara, eða annarra yfirvalda,
og reyna þannig að ná rétti sínum.
Ljóðlína eftir sama skáld og fyrr
var vitnað til og þannig hljóðar:
„Yfirvöldin illa dönsk á annari
hverri þúfu“, dregur upp aðra
mynd af hug þjóðarinnar. Þjóðin
ieit á yfirvöld sem erlent cg óvin-
veitt vald, sem stefnt væri gegn
sér í flestum málefnum. Hver, sem
hefur lögreglustjórri með höndum
verður þess fljótlega var ,að ennþá
Eftir Hermarm Jónasson
auðlindir. Aukinn iðnaður, þar á
meðal áburðarverksm., eru spor í
rétta átt. — Við megum ekki vera
of ánægð með það, sem okkur hef-
ur tekizt ao gera til þessa. Við
þurfum á .pðfinnslum að halda. En
við megum þó ekki vera of svart-
sýn, því að það er næstum furðu-
legt, hvað við erum þó komin í
ýmsum greinum, þegar þess er
gætt, hve stutt er síðan við hófum
að rísa á legg eftir langa örbirgð.
Én við megum ekki dyljast þess
nú, að við erum meðal þeirra
þjóða, sem eru í mjög hættulegri
aðstöðu og verðum um skeið. Ýms-
ar þjóðir lifðu við harðan kost í
styrjöldinni, en hafa síðan með
m.ikilli elju stöðugt verið að bæta
lífskjör sín. Þessar þjóðir lifa
eru margir möguleikar, sem enginn
sér i dag. Ahugasamri þjóð eru aílt-
af að opnast leiðir. Við vitum öll
að núverandi atvinnugeinum okk-
ar, landbúnaði, sjávarútyegi og
iðnaði bíður óhernju. y.erkjjl aukn-
ingar og umbóta. Svisslendingar
settu sér það mark, þegar þeir voru
illa staddir, að framleiða betri úr
og klukkur en nokkur önnur þjóð.
iVleð sömu kostgæfni hafa þeir
framleitt fleiri vörur, þótt þeir
kaupi hráefni að.
Af útflutningi okkar er yfir 90
af hundraði fiskur og fiskafurðir.
Hvers vegna skyldum við ekki
geta sett okkur það mark, að allt
fólk, sem á einhvem hátt tekur
þátt í fiskframleiðslunni, að miða
hvert handtak við það, að við ís-
eimir- eftir af því með þjóðinni, að
líta á vald ríkisins, löggæzlu þess,
sem hálf tortryggilegan, eða lítt
velviljaðan aðilja. Það getur stund-
um eins og blossað upp hjá mönrí-
um, þegar ofbeldi er mætt með
fremur hsrðhentu lögregluvaldi, að
finna til eins og lögregluvaldið sé
ofbeldið rjálft.. Greinilega gregist
þessi gamli arfur.frami óeirðunum
við þinghúsið, þótt ekki væri hann
aðalorsck. Iisð frnn eg af nánum
kynnum af því máli.
Hvers vegna?
Sumir kynnu aS halda að eg sé
að riíja þetta upp til þess að vekja
Danahatur. Svö er ekki, enda er
engin hætta á því, þóít staðreyndir
frá fyrri timum séu nefndar. Við
höfum fyrir löngu skilio það, ao
Danir vcru ekki vérri en aðrar
þjóðir, er yfir ófrjálsum nýlendu-
þjóðum réðu — og ráða — síður
en svo.
Eg hef bent á þessa tvenns konar
tortryggni, sem er rik .meo þjóð-
inni, vegna þess, að eg hsld að til
þess að stjórna þjóð svo sæmilega
fari, sé nauðsynlegt að gera sér
grein fyrir viðhorfum hennar, kost-
um og göllum cg reyna að haga
stjórnarháttum með hliðsjón af
því. Ef þióðin fasr almennt þá trú,
að vald og dómgæzla sé ekki rétt-
lát, er hætta á ferðum. Ef sú trú
*
festir e'nn'g rætur, að rækta það
með þjóðinnkaðfjármál cg atvúnnu
líf sé spillt, vúnnandi fólk arðrænt,
dafnar tortryggnin og þar með öf-
undin og hatrið, sem skapar bylt-
inga- og uplausnaröflum jarðveg til
að vaxa i. eins ,og þau geta kosið
sér har.n beztan. Ef það tekst að
láta stóran hluta þjóðar hugsa á
þennan hátt, hljóta að hefjast af
því miklar deilur, cg margir þjóð-
félsgsþegnar vinna verk sín af litl-
um óhuga. litlum vilja, með hang-
andi hendi. Siík þjóo skapar sér
ekki góð lífskjör, en það eykúr
óánægjuna ennþá meir og verður
vatn á myilu upplausnaraflanna.
Ef þjóðin er tortryggin á vald og
dómgæzlu verður að leggja sig því
meira fram í því, að hafa hvoirt
tveggja svo réítlátt, að tortryggn-
inni sé útrýmt hjá sem fiestum. Ef
þjóðin er tortryggin í efnahagsmál-
um verður að vinna gegn því á
sama hátt og ríkið verður að sjá
um svo fuílkomna fræðslu og upp-
lýsingastarfsemi fyrir þjóðina úm
þessi mál, sð yfirgnæfandi hluti
þegnanna trúi því og viti það, að
þeir búi við réttlæti í þessum efn-
um. Með því einu móti held eg, að
haegt sé að vekja nógu almennt
þann starfsáhuga og starísgleði,
sem er undirstaða þess, ao þjóð-
inni megi vegna vel.
Velmegun þjóðar cr hennar verk.
Við erum mjög oft og við ýms
tækifæri að halda ræður um það,
að landið okkar sé auð'ugt að verð-
mætum, — cg svo álykturn við af
því, að vio hljótum að hafa hér góð
lífskjör. Það er auðvitað mikils
virði, að landið eigi auðlindir. En
velmegun þjóðar veltur þó miklu
meira ó því, sem eg hef reynt að
draga rök að hér að framan, hvern-
ig tekst að fá hana til að starfa. í
mögum lcndum er mikill auður —
en þjóð'rnar, sem löndin byggja
eru samt blásnauðar, vegna þess að
þær kunna ekki nægilega til verks,
— skortir á þeklcingu eða áhuga til
að nota auðlindirnar. — Svissland
er talið fátækt land af náttúruauð-
æfum, en þar býr þó ein ríkasta
smáþjóð veraídar. Eóndinn gerir
garðinn frægan — þjóðin, landið
sem hún byggir.
Við Islendingar höfum fábreytta
atvinnuvegi og þeim er mjög
ábótavant. Við verðum að gera at-
vinnulíf okkár fjölbreyttara með
því að hagnýta enn lítt notaðar.
margar við sæmileg lífskjör oglendingar framleiðum bctri fisk cn
batnandi, en batnandi Íífskjör erun°kkur önnur þjóð og fá þaö
þjóðunum ennþá hollari en góð
lífskjör, sem standa í stað.
Hjá okkur hefur þetta orðið öf-
ugt. Við lifðum við allsnægtir í
styrjöldinni og eftir hana. Við söfn-
uðum auði. Með miklum hluta
þjóðarmnar vpru vaktar- ákveðnar
vonir, hjá mörgum vissa um, að
þannig gætum við haldið áfram að
lifa með því að fulkemna fram-
ieiðslutækin. — Enginn gengur
þess nú dulinn að þetta mistókst,
en ekki skal það hér rakið •nánar.
I— En auk þess eru inneignir okk-
ar löpgu eyddar og styrkir, sem við>
höfum þegið til eflingar atvinnu-
háttum senn úr sögunni. —
I styrjöldinni vöndust margir á
óheilbrigð vinnubrögð, óheilbrigða
atvinnuhætti, er gáfu m'ikið fé ón
fyrirhafnar. Auðskipting varð mis-
jafnari en nokkurn tíma áður. Eftir
styrjöldina, ei; framjeiðsla stöðvað-
ist og' fjármáf rikisins urðu erfið,
varð aö grípa til ails konar óvenju
legra 03 spillandi úrræða, til þess
að halda þó framleiðslunni á floti
Má í því sambandi nefna útflutn-
ingsstyrk, bátagjaldeyri, niður
greiðslur o. fl. Samfara þessu hef-
ur lífsafkcma margra orðið erfið-
ari, eins og hlaut áð koma að. En
á orsckum þsssa hefur verið stikl-
að hér að framan og oft áður ýtar-
legá' rákið í blaðagreinum. En
versnandi lífskjör eru eitt erfið-
asta og hæítulegasta fyrirbæri í
þjóðfélögum og það þeim, sem
traustari hafa verið en okkar veik-
byggða þjóðfélag. — Þá er svo
auðvelt að vekja upp og efla binar
verstu hvatir þeirra, sem búa við
þröngan kost eða þrengri en þeir
höfðu tamið iser. Þá. er yfirvofandi
sú hætta, að eyðileggjandi deilur
hefjist og magnist: um að skipta
því sem ekki er tíl. —-
Á þessum tímum er það, sem
þjóð okkar þarf á öllum góðum
mönnum að halda, til þess að vekja
með þjóðinni og efla réttmæta til-
trú á þjóðfélagið og fá þjóðina
sem mest óskipta til þess að gera.
af þrótti og eldmóði, samhuga
átak til þes sað efla í öllum stétt-
um verkmenningu, iðjusemi
tækni, sparsemi og dugnað. —
Okkur verður að skiljast það til
fulls, að allt tal um bæta afkomu
þjóðarinnar án þess að hún tileinki
sér nægilega almennt þessar
dyggðir, er fávíslegt hjal. Aðrar
leiðir að því marki eru ekki til.
Með þessum hug verðum við að
fá þjóðina til að mæta núverandi
erfiðleikum.
Hvað á að gera?
Það' eru til næg verkefni. Elér
urkennt sem staðreynd ir.eSal a!l;.i
ajóða, er fisk kaupa. Hráafnlð cig-
um við betra en aðrir. Vitanlcga
getum við þetta, ef við aðeins vilj-
um. En getur nokþur maður reikn-
að út, hvaða áhrif þetta eitt hefði
á lífsafkcmu ogykjöy þjóðarinnar.
Til að leita ný-rra markaða veið-
um við að beita qkk^r þgzta starfs-
liði og í miklu iykari injæli en til
aessa, þótt ýmislégt hafi verið geit
á því sviði.
En við verðum ■ • jafnhliða að
hyggja að því, að 'þótt ríka áherzlU
þeri.að leggja á eflipgu landbún-
aðar og sjávarútvegg, mpn .þjóðjn
ekki bæta afkomu sína ngégilega
með þeirri leið einni saman. Iðnað-
verður einnig að efla méð
bættri tækni og verkkunnáttu, óg
þarf iðnkennslan sennilega meðal
annars endurskoðunar við. — Vtð
iðnaðinn þurfum við og að auka.
Næst ó eftir áburðarverksmiðj-
unni þarf sementsyerksmiðjan áð
korna sem fyrst. — Til þess §ð
veita iðnaðinum ódýrt afl verðum
við að nýta þann óhemju auð, sefn
við eigum í fossaf-linu. Við munum
ekki geta fengið það mikið lánsfé,
sem til þess þarf; enda vafasöfn
leið að stofna til. svo. stórfelldra
skulda. — Hin leiðin, sem Ncrð-
menn hafa farið og .þeim reynst
með afbrigðum vel, ér að veita
einkaleyfi til fýrírfram ákveðins
tírna og kauprétti að vissum tíma
liðnum. Á þennan hátt hafa Norð-
menn eignast næstum öll þau fyr-
irtæki, sem stofnáð hefur verið til
þar í landi með þessu móti. Við
getum ekki gert hvort tveggja í
senn, að heimta stórbætta velmeg-
un þjóðinni til harida, én loka okk-
ur inni og neita að nota þær auð-
lindir, sem geta veitt þá velmegun,
sem við heimtum.
Verkefni þessi og óteljandi önn-
ur eru ýmist þegar til staðar eða
koma upp í hendur okkar á næstu
árum.
Heimar tveir.
En þótt okkur takist að eignast
fjölbreytta og fullkomna fram-
leiðslu er fjarri því að vandinn sé
leystur. Hin tíðu og hörðu átök um
skiptingu arðsins er eitt mesta-
vandamálið i þessu landi tor-
tryggninnar, og velmegandi verð-
ur þjóðin ekki fyrr en vinnandi
fólk gengur nægilega almennt með
ánægju og áhuga að verki. —
I síðustnu áramótagrein benti eg
þjóðinni á, hvernig íslenzkir bænd-
ur, með hjálp samvinnunnar, hafa
leyst félagsmál sín. Eg rakti það,
hvenig þeir hafa með margháttuð-
Framhald á 4. síðu.