Dagur - 17.02.1954, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Miðvikudaginn 17. febrúar 1954
Bréfmiði til bóndans á Draghálsi
Konráð Vilhjálmsson sendir Sveinbirni á Drag-
‘ hálsi kveðju Guðs og sína
Dagskrármál landbúnaðarins:
Byggingar í sveitum
Frá bændaklúbbsfundi 9. febr. s. 1. Valdimar
Pálsson, Möðruvöllum, framsögumaður
Beztu þökk fyrir bréfið þitt
síðara í 8. tbl. Dags þ. á. — Þú
telur það ekki margt, sem okkur
ber á milli. Mér þykir vænt um
það og vona, að því fækki enn við
auknar samræður.
Þú ,,heldur ekkert um það, sem
þú veizt, að bragfræði sé mjög
leiðinleg nema fyrir grúskara.“
Hvorki bragfræði né málfræði
yfir höfuð ætti að vera leiðinleg
fyrir þá sem vilja læra hana. Ég
hygg, að Sveinbirni Egilssyni,
Konráði Gíslasyni og Guðbrandi
Vigfússyni hafi ekki þótt hún
leiðinleg. Vil ég þó, að þeim séu
valin veglegri lærdómsheiti en
„grúskarar“. En hitt er víst, að
það er vandi að kenna málfræði
svo, bæði munnlega og bóklega,
að hún verði ekki tornæmum
nemendum eðlileg. T. d. lít ég
á Málfræði próf. Björns Guð-
finnssonar sem leiðinlega
kennslubók. — Þú segir, að „mál-
fræðistaglið sé á góðri leið að
ganga af tungu okkar dauðri.“
Ekki get ég fallizt á það. -Hitt tel
ég sanni nær, að vanþekking á
íslenzkri tungu og hirðuleysi um
hana gæti orðið tungunni að falli.
Vona ég þó, að hvorugt verði.
„Svo er það þríliðurinn minn,“
segir þú. Ágreiningur okkar um
hann hófst með því að þú telur
orðið hverlegi í dæminu í Brag-
fræði þinni vera þrílið. En ég tel
það enn hiklaust tvo bragliði:
einlið (stúforð) og tvílið. Þess
þarf vel að gæta, að ekki má
blanda saman hugtökunum: þrí-
liður og þríkvætt orð. Þríkvætt
orð er oft hentugt til að mynda
þrílið í kveðskap. En það getur
Hka gjarna myndað tvo liði, eins
og orðið hverlegi gerir í 1. vísu
Háleygjatals. Þér virðist þetta
ekki orðið ljóst enn eftir dæmum
þínum úr Völundarkviðu um
þetta efni í síðara bréfi þínu:
„verpr vígroða
of víkinga.“
Orðið víkinga ber að skoða hér
sem tvo bragliði (einlið og tvílið),
og það er beinlínis villandi, er þú
segir, að hér sé þríliður og „gildi
sem stúforð“. — Sama máli gegn-
ir e. t. v. um síðara dæmi þitt úr
sömu kviðu:
„arf Fjörsunga
und sik þrungit".
Ég býst við, að þú eigir hér við
orðið Fjörsunga (sem enginn
skilur). Það er ekki einkennt í
blaðinu; en það er eina þríkvæða
orðið í dæminu, og gæti því
myndað þrOið. En líklega ber að
skoða það sem tvo bragliði eins
og í fyrra dæminu, og væru þá 3
bragliðir (gildir) í ljóðlínunni,
eins og algengt mun vera í forn-
yrðislagi. Að segja að það „gildi
sem tvíliður“, er ógætilegt af
manni, sem einnig heldur því
fram, að þríliðir séu algengir í
fornum kveðskap.
„Saknarðu setunnar úr (orð-
inu) elstur?“ segir þú. Ekki vil
ég nauða um það, að þú notir ekki
z. En þó er mér meinlaust við
stafinn. Hann er upprunalegur í
okkar máli og ekkert kraftaverk
að læra að nota hann. Ég held, að
það orki mestu um andúð manna
á þessum staf, að þeir nenni ekki
að leggja á sig að læra að beita
honum. Mér þykir fegurra í riti
að skrifa z heldur en ðs, ds, eða
ts. En s-ið eitt þykir mér ekki
fylla sæti z-unnar.
Um hin svokölluðu skáldaleyfi
getur okkur víst komið saman.
Þau verða hvort sem er að liggja
utan við öll lög og allan rétt í
ríki bragfræðinnar. En til þess
verður að ætlast, að ábyrg skáld
noti þau varlega.
Þá er komið að stuðlunum með
hv. og k, saman.
„Á þessum tíma var aldrei
stuðlað hv. og k, svo að vitað sé,“
segir þú. Ja, við vitum nú aldrei
vel hvað aðrir vita. Og af fornum,
íslenzkum kveðskap er svo mikið
til, prentað og óprentað ,að hvor-
ugur okkar hefur að líkindum
lesið til hlítar helminginn af því.
Ég hef reyndar enga hneigð til að
halda með þessari stuðlun. Eg
nota hana sjálfur aldrei, en
ýmsir góðir Norðlendingar hafa
gert það. Reyndar álít ég hana
ranga. En sem Norðlendingur er
ég hneigður til að líta á hana
sem afsakanlegt skáldaleyfi sam-
kvæmt framburði. Þú hefur lesið
Völsungakviðu. Hvað segir þú
um 9. erindi þar, (síðasta vísu-
fjórðung):
hví skal und hjálmum
kjöt hrátt eta?
Hér liggur nærri að slá því
föstu ,að stuðlað sé saman hv.
og k.
Þá er komið að ummælum
þínum um starfsemi Snorra: —
„Snorri vildi hafa einn stuðul í
frumlínum fornyrðislags, en það
varð aldrei að lögum, — sem bet-
ur fer,“ segir þú. — Þetta mun
vera hin mesta fyrra. Snorri virð-
ist í Háttatali lýsa háttunum sem
tíðkuðust um hans daga og þeim
sem komnir voru til hans ofan úr
öldum. Hvergi kennir þess, að
hann eigni sjálfum sér háttu eða
háttabrigði. Hann er ekki að
breyta neinu, en að halda við
fornri fræði. Þannig sýnir hann
fyrst frumbrag fornyrðislags:
Ort er of ræsi, — en síðan tvö
frábrugðin afbrigði, bæði með
tveim stuðlum, er hann nefnir
Bálkarlag og Starkaðarlag. Hann
bannar hvergi að blanda þessum
einkennum saman í einni og
sömu vísu, ein sog gert hefur
verið síðan á öllum öldum og eins
sömu vísu, eins og gert hefur
vísuhelmingi Háttatals:
Falli fyrr
fold í ægi,
steini studd
en stillis lof.
Hér er tvístuðlað í báðum vísu-
fjórðungum. En í fyrri helmingn-
um eru fjórðungarnir einstuðlað-
ir.
Tvístuðlanir í Fornyrðislagi
hafa allt af þótt til fegurðarauka
og áherzluauka. En það er auð-
sætt, að hjá eldri skáldum en
Snorra er einstuðlun í Fornyrð-
islagi aðalreglan. Ég athugaði
stuðlanirnar í Ai'inbjarnarkviðu
Egils. Þar eru 98 vísufjórðungar,
og þá jafn-margar stuðlanir. Af
þeim töldust mér aðeins 6 tví-
stuðlanir, en allir hinir fjórðung-
arnir einstuðlaðir.
Á næstu öldum á eftir Snorra
er víst líku máli að gegna. Ég
taldi einnig stuðlanir íSkaufhala-
bálki, tófukvæði nokkru, vel
kveðnu frá 15. öld, sem eignað er
Svarti á Hofstöðum. Þar töldust
méi' stuðlanir 166. En af þeim eru
tvístuðlanir aðeins 39. Enn er því
auðsætt, hver er aðalreglan. En
þó notar Svartur mun oftar tví-
stuðlanir en Egill, ef þessi tvö
kvæði eru lögð til grundvallar.
Það varð mér óvænt gleði, er
þú segir, „að athugasemdir mín-
ar séu til gagns“ og þakkar mér
fyrir þær. Ég var hræddur um,
að allar þessar bendingar mínar
féllu í ófrjóa jörð. En svo er þá
ekki, og er þá betur farið en
heima setið.
Ég þakka þér aftur fyrir til-
boðið um „viðtal á „Grúskara-
þingi“ í Reykjavík.“ Þangað mun
ég koma, ef þú lætur mig vita um
þing það, og ég verð þá staddur í
höfuðstaðnum.
Kveður þig enn
Kvásis fulli
orðlistar vinur
á Oddeyrartanga.
— DreifUá Dragháls
drottinn yeðra
sumars sólhlýju
og svaldöggvum..
7. febrúár 1954.
KonráS Vilhjálnisson.
F rímerk jasaf narar!
Dani, er safnar frímerkjum,
óskar eftir að komast í sam-
band við íslending, er vill
selja íslenzk frímerki eða
skipta á dönskum frímerkj-
um.
Heimilisfang hans er:
Börge E. Carlsen
Tomsgárdsvej 3
Kóbenhavn NV.
Danmark.
Ullargaberdine
góð tegund nýkomin. Einnig
önnur efni í fermingarföt
dragtir og karlmannaföt.
Drengjafötin fást nú aftur.
Saumastofa
SIG. GUÐMUNDSSONAR
Hafnarstræti 81.
Bíll til sölu
Ford Junior. — Upplýsing-
ar í síma 1290.
ÍBÚÐ
2—3 herbergi og eldlhús
óskast til leigu sem fyrst
f ■ eða í vor.
Afgr. vísar á.
Fi'ummælandi fór nokkrum
oi'ðum um þær miklu breytingar,
sem orðið hafa frá því um alda-
mót. Þá bjuggu bændur landsins
við lítið meiri tækni og þægindi
en landnámsmenn höfðu yfir að
ráða. Um aldamótin var það
tveggja daga ferð frá Vatnsenda
í Saurbæj arhreppi að fara í kaup-
stað til Akureyrar og minntist
Valdimar einnar slíkrar ferðar,
er hann var 9 ára drengur. Um
þetta leyti var nýlega byrjað á
vegagerð hér í Eyjafirði og var
kominn vegur inn að Gili. Að
sjálfsögðu var öll slík vegagerð
gerð með handverkfærum einum
saman, en hér átti þó að vera
hægt að fara með kerru svo
breiður var vegurinn á þeirra
tíma vísu.
Skilningur manna á slíkri vega-
gerð var mjög takmarkaður og
flestir töldu þetta algjöran
óþarfa, enda áttu þá ekki kerrur
nema örfáir efnaðir menn í
Eyjafirði, eins og t. d. Magnús á
Grund, og var það álit almenn-
ings, að þessi vegur væri fyrst og
fremst gerður fyrir Magnús á
Grund. Valdimar bað menn bera
saman þessa aðstöðu við það sem
nú er orðið.
Þá fór frummælandi nokkr-
um orðum um viðhorf í ræktun-
armálum og þá tækni sem þai' var
við höfð. Þá var engin dráttarvél,
þnginn útlendur ábui'þur. Þá
voru engin hús fyrir húsdýra-'
áburðinn, en honum var hlaðið í
píramídalagaða hauga úti á túni
og þeir klappaðir utan hjá hirðu-
mönnum. í þá daga var það talin
stórfelld ræktun hjá bónda, sem
jók töðuvöll sinn það mikið, að
túnið gæfi af sér einu kýrfóðri
meira. Nú þekkja allir þá miklu
tækni, sem bændur landsins hafa
tekið í þjónustu sína við ræktun.
Um allar byggingar er líkt að
segja og ræktun og samgöngur.
Aðalbyggingarefnið var torf og
grjót. Þá var ekki byrjað að
steypa bæjarhús né útihús, enda
var nógu erfitt að fá nauðsynlegt
timbur til torfbygginganna. —
Breytingarnar, sem orðið hafa á
þessari öld, ætla eg ekki að rekja
hér, sagði Valdimar, því að það
er ykkur flestum kunnugt, en eg
bið ykkur að bera þáð saman við
þá mynd, sem eg nú hef lauslega
dregið upp.
Þá fór Valdimar nokkrum orð-
um um Samvinnubyggingarfélag
Eyfirðinga, sem stofnað var um
1936 og hafði Magnús Árnason,
járnsmiður hér á Akureyri, for-
göngu um að bera fram tillögu
um stofnun þessa félags á aðal-
fundi KEA. Valdimar varð raun-
verulega fyrsti starfsmaður þess,
en hann ferðaðist um sýsluna og
gerði skýrslu yfir allar byggingar
hvers býlis. Steinsteypan fór að
ryðja sér verulega til rúms um og
eftir 1930, enda þótt áður væru
byggð hús úr því efni. Árið 1939
voru byggð 30 íbúðarhús hér í
Eyjafirði og er það ekki svo lítið
átak. Á stríðsárunum dró miög
úr byggingum, en eftir stríðið
hafa byggingaframkvæmdir ver-
ið mjög miklar ag sum árin hafa
verið um 70 byggingar í gangi
í Eyjafiarðarsýslu. Á árunum
1945 til 1947 var áætlað að bænd-
ur í Eyjafirði hefðu árlega byggt
fyrir 3—4 millj.
Valdimar sagði að nálega hvpjtit
býli í sýslunni væri nú rnéð' góðú
íbúðarhúsi, byggt úr varanlegu
efni. Búið er að byggja mjög víða
vönduð hús fyrir stórgripi —
einkum fjós, en aftur á móti er
minnst til af varanlegum fjárhús-
um og e. t. v. á mæðiveikin og
niðurskurður sinn þátt í því. Þá
vakti Valdimar athygli á því að
hér í Eyjafirði væru nú fleiri og
betri votheysgeymslur en i
nokkru öðru byggðarlagi, þar
sem væru turnbyggingarnar og
hvatti hann bændur til þess að
hagnýta sér þá byggingartækni
sem turnsteypumótin hefðu að
bjóða og væru í eigu eyfirzkra
bænda .Valdimar benti á, að lok-
um, að þar sem nú mundu á
næstu árum verða 'byggð fjöl-
mörg fjárhús hér í sýslunni,
§kipti það miklu máli að þau yrðu
ekki mjög dýr, jafnframt því sem
þau væru hentug og varanleg
Að loknu erindi framsögu-
manns, hófust umræður og verð-
ur getið nokkurra atriða sem í
þeim komu fram.
Gunnar Kristjánsson, Dagverð-
areyri, benti á að hentugt mundi
að byggja fjárhús og vélageymsl-
ur úr jámklæddum stálgrindum.
Þannig hús væru sennilega mikið
ódýrari en t. d. úr steinsteypu og
að ennfremur mundu þannig
fjárhús vera nægilega hlý handa
sauðfé. . _ _____ . ...
Aðalstcinn í Flögu taldi að ekki
væri nauðsynlegt að byggja fjár-
hús., új.j'steþlsteý^j'u og lagði til að
veggir* ýrðu' býggðir úr torfi og
grjóti, með stoppuðu járnþaki,
því hann áliti að fjárhús þyrftu
að vera rakalaus og’óheppilegt
væri að fjárhúsþök héluðu að
innan. ...............
Ingvi Gunnarsson benti á, að
að ennþá virtust byggingameist-
arar ekki hafa fundið hið rétta
form á íbúðarhúsabyggingum,
einkum hvað snertir útlit og fyr-
irkomulag að innan. Ingvi benti á
að reynsla manna í Bárðardal
væri mjög góð af fjárhúsum, sem
byggð voru fyrir um 20 árum
(Bjarngrstöðum) með tvöföldum
veggjum og stoppuðu þaki. Bænd
urnir á Bjarnarstöðum byggja nú
fjárhús úr R-steini. í Reykjahlíð
í Mývatnssveit er verið að byggja
fjárhús úr hraunsteypu, en þann-
ig steypa á að jafngilda tvöföldum
veggjum, þótt einfaldir séu.
Þorsteinn Jónsson, Moldhaug-
um, áleit að það væri mjög veiga-
mikið að geta haft fjárhúsin ódýr
og stakk upp á því, hvort ekki
mundi mega nota ýtur til þess að
grafa í hóla fyrir fjárhúsum og
steypa síðan innan í. Mundi þá
fást einangrun úr jarðveginum.
Mikael Jónsson sagðist hafa
gert áætlun um efniskostnað í
100 kinda fjárhús úr % tommu
þykku asbesti, veggir tvöfaldir
og einangraðir með gosull, en þak
úr bárujárni og einangrað með
reiðing. Þannig asbest fjárhús
með tilsniðnu timbri kostar um
20.000.00 krónur. Efni í grunn er
þar ekki meðtalið.
Jón Jónsson, Dunhaga, taldi
það til mikilla hagsbóta fyrir ey-
firzka bændur að hafa fastráðinn
byggingameistara í sinni þjón-
ustu, til að leiðbeina í bygginga-
málum hvenær sem á þyrfti að
halda. Jón taldi að hæpið mundi
vera að hafa einföld þök á fjár-
húsum, því að þau vildu héla og
síðan læki ofan á féð og það væri
sem blautt af regni. Þá benti Jón
á að lán til húsbygginga í sveit-
um væru alltof lág.
Framhald á 7. síðu.