Dagur - 12.01.1955, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Miðvikudaginn 12. janúar 195S
DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88. — Sími 1166.
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 60.00.
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Fjárhagsáætlun Akureyrar
f HAUST gerðust þau tíðindi eitt sinn á bæjar-
stjórnarfundi, að fleygt var þar fram tillögu um
að greiða 750 þúsund krónur úr bæjarsjóði til
kaupa á hlutabréfum í Utgerðarfélagi Akureyr-
inga. Málið var ekkert undirbúið. Flutningsmenn
höfðu enga grein gert sér fyrir því, hvar taka ætti
þessa fjármuni. En málið var hamrað í gegn þegar
á þessum fundi. Bæjarráð mátti ekki athuga það,
né heldur var gefinn frestur til að rannsaka, hvort
lánsfé mundi fáanlegt. Mun sumum bæjarfulltrú-
um hafa þótt vænlegt að láta það sjást í október að
þeh' væru miklir fi'amfaramcnn og ekki sínkir á
peninginn þegar um væri að ræða auknar fram-
kvæmdir í bænum. Enda voru þá enn röskir tveir
mánuðir til þess tíma, er leggja skyldi fram fjár-
hagsáætlun kaupstaðarins fyrir 1955 og tilkynna
borgurunum, hvert gjald þeir ættu að greiða sam-
fólaginu á því ári. En nú er sú stund runnin upp
og menn hafa séð, hvernig þessir bæjarfulltrúar
hafa snúist við vandanum. Ekki verður það séð af
fjárhagsáætluninni, að þeir hafi neitt starfað að
lánsútvegunum eða fjáröflun til þess máls, er
tþeir þóttust styðja manna mest. Þeir hafa í þess
stað gert það, sem auðveldast var, að bæta upp-
hæðinni ofan á útsvörin í bænum. Hún stendur
nú þar á fjárhagsáætluninni sem minnisvarði yfir
ábyrgðarlaus vinnubrögð.
Það sjá nú allir, að hraðfrystihússmálinu var
enginn stuðningur að þessari samþykkt í haust úr
‘því að hún var ekki reist á raunhæfum fjárhags-
grundvelli. Ýmsir munu auk heldur telja, að þetta
fyrirheit bæjarfulltrúanna um að leggja þrjá
fjórðu milljónar ofan á útsvörin, hafi lítið gagn
gert þeirri almennu fjáröflunarstarfsemi, sem um
sama leyti var rekin í bænum vegna hraðfrysti-
hússmálsins. En samþykktir af þessu tagi, þótt
ætlaðar séu til lýðskrums fyrst og fremst, þegar
þær eru gerðar, eru enginn leikur þegar til lengd-
ar lætur, og bæjarfélagið sjálft verður að borga
xeikninginn fyrr eða síðar.
Á ÞESSI ATRIÐI var bent hér í blaðinu í haust,
eftir að þessi samþykkt hafði verið gerð. Var svo
til orða tekið í ritstjórnargrein:
„Nokkuð hefur borið á því að einstakir
flokkar hafi viljað slá sér upp á hraðfrysti-
hússmálinu í augum kjósenda með því að
gerast nógu frakkir að samþykkja fjárfram
lög á bæjarstjórnarfundum, án þess að slík
* framlög séu beinlínis á fjárhagsáætlun bæj-
arins eða þegar undirbúin með lántökum.
Fjárhagsskuldbindingar af þessu tagi lyfta
ekki þungu hlassi í þjóðfélaginu í dag. Mynd-
arlegra hefði verið að benda á, hvar fé er að
fá en þrengja fram bæjarstjórnarsamþykktum
um fjárframlag, sem ekki er til reiðu þótt eftir
væri leitað. Að slíkum vinnubrögðum er mál-
efninu enginn stuðningur."
!?etta var líka í samræmi við afstöðu fulltrúa
Framsóknarflokksins í bæjarstjórn, sem greiddu
rtékvæði gegn því, að þessi skuldbinding væri gerð
in fjárhagslegs undirbúnings. Nú fer í hönd önn-
ur umræða fjái'hagsáætlunar bæjai'ins og því ekki
. jóst enn, hvort önnur úrræði verða fyrir hendi en
;,afna allii upphæðinni niður á einu ári. Virðist
(,lólfsagt að leitað sé eftir lánsfé, en rétt er að
benda á, að fáist engin ákveðin
loforð um það — og þau munu
ekki liggja á lausu — verður ekki
undan því komizt að taka afleið-
ingum samþykktarinnar frá í
haust og leggja alla upphæðina á
bak borgaranna á þessu ári.
Ekkei't liggur enn fyrir um það,
hvort þeir flokkai', sem sam-
þykktina böx'ðu í gegn', hafa ein-
hver úrræði á pi-jónunum, en það
væri eftir öðrum vinnubrögðum,
að einhvei jir þeirra legðu fram
tillögu um að fella niður fram-
lagið eða hluta þess án þess að
benda um leið ó, hvar taka eigi
afganginn að láni. Þá væri lýð-
skrumið fullkomnað.
UM FJÁRHAGSÁÆTULNINA
í heild er það að segja, að ef menn
athuga hana gaumgæfilega og
bera saman liðina frá ári til árs,
kemur í ljós, að svigrúm bæjar-
stjói-nar til þess að ráða niður-
stöðum þrengist ár frá ári. Ef
ekki á að hleypa útsvai'sálögum
langt fram úr því, sem nokkurt
vit er í, er ekki hægt á ári hverju
að verja nema mjög takmörkuðu
fé til nýmæla. Meginhlutinn fer í
lögákveðin og föst útgjöld, sem
fai-a sífellt hækkandi, svo sem
framlög til trygginga hvei's konar,
menntamála, heilbi'igðismála,
allra nauðsynlegustu- þjónustu í
bænum o. s. fx'v. Það er oi'ðið
mikið vandamál hér í bæ sem
annai's staðar að koma saman
fjárhagsáætlun, sem fær staðist í
í'eyndinni. Vei'ður ekki komizt
undan því til langframa að taka
til endui-skoðunar skiptingu
tekna, sem til falla, í milli ríkis og
bæja. Þar hallast nú orðið svo á,
að lítt er við unandi.
Nýjársboðskapur Verkamannsins.
SÍÐASTI Vei'kamaðui' hefur
þann nýjársboðskap helztan að
flytja lesendum sínum, að einhver
Dani hafi upplýst fáfi'óðan lýð,
að „þi'átt fyrir hernaðarstyi'kleika
sinn í lok annai'rar heimsstyj-
aldarinnar, hafi Rússar látið af
höndum rússnesk landsvæði, sem
eru samanlögð um það bil 14
sinnum stæi’i'i en Danmörk.“ Er
því allt ski-af um landvinninga
Rússa eftir sti-íðið einber auð-
valdslygi og baktal vondra
manna. Mikið mun hjartahreinum
réttlínukommúnistxxm hafa létt
fyrir brjóstinu að heyi'a þennan
vísdóm. Og úr því að Dani segir
þetta, er ekki að sökum að
spyi'ja.
Gaman, ef satt væri.
OG MIKIÐ væri líka gaman ef
þetta væri satt. Þá mundi
ástandið í mannheixni vera eitt-
hvað öðruvísi en það er í dag. Þá
mundi „heimsfriðari'áðið“ hafa
öðrum hnöppum að hneppa en að
gefa út áróðurstilkynningar, upp-
ski'ifaðar í Moskvu, og þá gætu
vandaðar konur sofið rólegar
á nóttunni og einbeitt friðar- og
menningai’samtökum sínum að
öðrum vei’kefnum en að hvítþvo
mesta hei'veldi veraldar. En því
miður er sannleikurinn allt ann-
ar, og staði'eyndir vei'ða ekki um-
flúnar, hvoi't sem kommúnistum
hér og í Danmörk líkar betur eða
Óþægilegar staðreyndir.
EN ÞAÐ ER staðreynd. sem
landafræðin og sagan kennir, að
Rússaveldi nútímans er miklu
stæri-a en það var í byrjun heims-
styrjaldarinnar, og ei-u þó ekki
meðtalin leppríkin í Austur-Ev-
i'ópu, þótt það væi’i raunar rétt og
leyfilegt eins og málum þeirra er
komið. Rússaveldi mun hafa verið
stærst á dögum Alexanders III.
keisara, 1881—1894, en þá réðu
Rússar Póllandi öllu og Finn-
landi, auk mikils hluta Norðaust-
ur-Asiu. Líklega eiga kommún-
istar við það, í þessum skrifum
sínum, að það sé þakkarvert að
Rússar skuli ekki að öllu leyti
hafa endui-nýjað landvinninga
sína í Finnlandi, en þó hafa þeir
þar tekið væna sneið til sín með
vopnavaldi.
„Goðsögnin" í ljósi veruleikans.
EN LÖND þau, sem Rússar
beinlínis lögðu undir sig að
stríðslokum eru hvorki meira né
minna en 274 þúsund fermílur
og þar bjuggu nær 25 milljónir
manna. Þannig er „goðsögnin" í
veruleikanum. Nánar tiltekið eru
landvinningar Rússa þessir, síðan
1939, og eru leppríkin þá ekki
meðtalin: Lithaugaland 24.058
fermOur með 3,2 millj manna,
Lettland 20.966 fei'mílur með
1,9 millj. manna, Eistland 18.353
fei'mílur með 1,1 rnillj manna,
Austur-Pólland 68.290 fermílur
með 10,1 millj. manna, Bessai'abía
og Búkóvína 19.360 férmílur með
3,7 millj. manna, Moldavía 13.124
fei'mOur með 2,2 millj. manna,
Carpató-Uki'aina 4,922 fermílur
með 0,8 millj. manna, Austur*.
Piússland 3,500 fei-mílur með 0,4
miilj; manna, Finnska Kaxelía
16.173 fermíiur með 0,5 millj.
manna, Petsamo-hérað 4.087 fer-
mílur með 4000 manns, Tannu
Tuva 64.000 fermílur með 56000
manns, Suður-Sakhalineyja
14.070 fermflur með 0,4 millj.
manna, Kúi'ileyjar 3 949 fermílur
með 5000 manns.
Eða samtals 273.947 fennílur,
og fólksf jöldinn um 24,3 milljónir.
Þetta er það sém komrmxnistar
kalla að „láta af hendi lands-
svæði“. Það er áþekkt því að
kalla svartasta hei'naðai'klíkuein
ræði jafngilda lýði’æði, og mið-
aldalega kúgun vinnandi lýðs
stofnun ríkis „vei’kamanna og
bænda“ Eða að kalla að svart sé
hvítt.
- Spurningakeppni
(Framhald af 1. síðu).
2. Hver sagði: Þeim var ég verst
er ég unni mest?
3. Hver orti kvæðið: Nii andar
suðrið og hver samdi lagið við
það?
4. Hvers son var Höskuldur
Hvítanesgoði?
5. Hvað heitir kvæðið þar sem
þessar ljóðlínur ei-u: Og fyrstu
æskunnar ástarþrá.er ekki svo
létt að gleyma?
6. Hver er höf. skáldsögunnar: Og
björgin klofnuðu?
7. Hver sagði: Eigi er mér um
ygglibrún þá?
8. Hvað hét bústaður goðanna?
9. f hvaða átt er tunglið, þegar
það kviknar kl. 6 e. h.?
10. Hver sagði þetta: Þeir hafa
bæði mikið lið og harðs'núið?
Geta nú lesendur kannað sögu-
og bókmenntaþekking sína. Svör-
in telur blaðið ástæðulaust að
birta ,ef menn hafa þau ekki öll í
kollinum, er vandalaust að kanna
bækur og finna þau þar.
Fræðslustarf lækna og lyfja-
fræðinga
Mai'gar Iiúsmæðnr í landinu munu telja sér gagn
að því að hafa hlýtt á ei'indi Kristins Stefánssonar
læknis og lyfsölustjóra, er hann flutti í útvai'pið i
sl. viku. Hann íæddi þar á alþýðlegan hátt um mik-
ilvægt efni, nýju lyfin svonefndu, upplýsti margt,
sem fólk flest veit harla lítið um í sambandi við
notkun þeii-ra. Læknii’inn drap m. a. á misnotkurx
þessai'a lyfja hér á landi og óhóflega, almenna lyfja-
notkun. Þetta var gott, almennt fi-æðsluerindi um
efni, sem varðar heimilin í landinu og því var nokk-
ui't nýjabragð af því. En það er sannast mála, að
lækna- og lyffi’æðingastétt landsins gerir ekki mikið
að því að reka almennt fræðslustarf. Er engu líkara
en sumir þeirra hafi andúð á því og telji í ætt við
áróður, en svo þai-f ekki að vei'a. Almennt upplýs-
ingastai'f getur gert heilbrigði þjóðarinnar gagn, og
slíkt upplýsingastarf er víða rekið erlendis með
góðum árangri og án þess að úr verði ái'óðui’söfgai'.
„Útvarpslæknar“ — „blaðalæknar“.
Má þar til nefna „útvarpslækna“ í ýmsum
löndum, og lækna og vísindamenn er skrifa að
staðaldri þætti um heilbrigðismál í blöð. í Bret-
landi og Noi'ðui'löndum hefur þessi stax-fsemi
menningai'svip. Þar er ekki vei'ið að kenna al-
menningi að skilgreina hvei'n kvilla, ímyndaðan
eða raunvei-ulegan, sem þjáir mann, heldur er
rætt almennt um hollustuhætti og heilbrigt líf-
érni, sjálfsagðar hi'einlætisráðstafanir, hóflega
notkun lyfja, frætt um vei-kanir þeirra til góðs
og ills o. s. frv. Þetta almenna fræðslustarf
hvetur til hóflegs mats á heilsu og heilbrigði og
læknismætti lyfja og er áreiðanlega til góðs. —•
Væi'i ekki ráð að stofna til „útvai'pslæknis-
embættis11 hér? Vanda þarf vel í þá stöðu, svo
að ekki verði af meira ógagn en gagn, og senni-
lega fæi'i bezt á því að læknir sá, er það ann-
aðist, væri huldumaður og ónafngreindur.
Frægir menn að verki.
Sumir læknar telja það neðan við virðingu sxna
að í-æða við almenning um þessi mál á skiljanlegu
máli almennt og án vísindalegrar séi'hæfni. Þeir
mættu til samanburðar kynna sér starf erlendra
kollega á þessum vettvangi. Mér kemur þá helzt
í hug blaðaski-if hins kunna vísindamanns dr.
Walter C. Alvarez, sem einn af helztu kunnáttu-
mönnum Mayo-stofnunai'innar nafntoguðu í
Bandai'íkjunum. Dr Alvai'ez ski’ifar að staðaldi’i
þátt í eitt helzta blað Bandai'íkjanna um heilbi-igð-
ismál og kennir þar margra grasa, en allt er það
efni létt aflestrar, skiljanlegt og oft skemmtilegt, og
stefnir að menningai’legi'i lífsháttum, afnámi hind-
urvitna og raunhæfai'i þelckingu hins almenna
borgara.
Nokkur dæmi úr dálki Alvarezar.
Til dæmis um það, að þessi kunni vísindamaður
telur sig ekki of hámenntaðan til þess að tala um
almenna hluti, eru eftii'fai'andi tilvitnanir í grein
eftir Alvarez, sem birtist á gamlái'sdag undir þessu
heiti: „Ömmu gömlu skjátlaðist".
„Algeng bábilja er það hjá mæðrum, að elcki
megi fara út undir bert loft fyrsta klukkutím-
ann eftir bað. Ekki þekki eg neina ástæðu fyrir
þessu, og fjöldi ungmenna brýtur þessa reglu
sí og æ án þess að vei'ða meint af.“
Annars staðar segir Alvarez:
„Það var algeng trú, er eg var bam, að ef
mislingar eða annar sjúkdómur, sem veídur
uppblæstri á húð, „kæmi út innvortis," væri það
banvænt. Líklegast er hugmyndin spi’ottin af
því, að mepn sáu, að börn og aðrir, með rnjög
skæða mislingasótt, dóu af eitrun áður en
(Fi’amhald á 7. síðu).