Dagur - 15.06.1955, Blaðsíða 5

Mifivikudaginn 15. júní 1955
DAGUR
5
Alþýða Islands frúir á landið og veit, að
hér má efla glæsilegf menningarríki
Ræða norðlenzks bónda á þjóðhátíðardegi
BJARTARI HLIÐIN A EVROPU
===== Eftir ART BUCHWALD =r-—. =
„Hlakka til að sjá yður í Moskvu!64
Hinn 17. júní ár hvert, er
fósturjarðarinnar minnst með
ræðum í hverri hyggð. Erindi
það, sem hér fer á eftir, flutti
norðlenzkur bóndi, Egill Ás-
kelsson í Hléskógum í Höfða-
hverfi, í Gljúfurárgili þar í
sveit á þjóðarhát'ðardaginn í
fyrra. En þessi ræða er ekkert
t'inabundin. Hún á eins við á
þjóðhátðardegi í ár.
í dag er 17. júní, einn af dögum
vorsins og gróandans hjá okkur,
hér á Islandi. I ár kom vorið
snemma, það var blítt og milt.
Levsti falin frjómögn úr læðingi,
það gerði jörðina fljótt hlýja og
græna.
Okkur mönnunum varð létt í
skapi, því að í þetta sinn urðum
við sannarlega ekki fyrir von-
brigðum. En ef til vill hefur ís-
lenzk þjóð ekkr orðið eins oft fvrir
■vonbrigðum með neitt, eins og með
veðrið og vorið. Það eru svona
vor, sem hafa um aldir átt sinn
sterka þátt í því að gefa ísienzkri
þjóð bjartsýni, kjark og þrótt, til
að þreyja þorrann og góuna og öll
löng og dimm, oft köld, íslenzk
skammdegisvetrarkvöld.
Hamingjudrj'gst að ráða eigin
málum.
í dag er líka afmælisdagur Jóns
Sigurðssonar, þjóðar- og frelsis-
hetjunnar okkar, sém einn hefur á
vörum þjóðarinnar hlotið heiðurs-
heitið forseti. Menn, sem hfðu
með honum, vildu líka deyja með
honum.
Og enn er í dag tíu ára afmæli
íslenzka lýðveldisins. Eftir langa
og stranga baráttu . fyrir þjóðina,
endurheimti hún frelsið eftir því
næf 700 ár. V.ið .erum einmitt
komin hingað í dag til að minnast
þessa. Gleðjast yfir því hvert með
öðru, af því að við trúum því, að
það sé hamingjudrýgst fyrir okk-
ur, í nútíð og framtíð, að við ráð-
um sjálf okkar eigin málum.
Af því að við trúum það mikið
á landið okkar, að við teljum að
hér getum við lifað því menning-
arlífi, sem sé okkur til hamingju
og. geti orðið öðrum þjóðum til
fyrirmyndar. Ef þetta hvort
tveggja væri ekki fyrir hendi. væri
til einskis fyrir okkur að koma
fagnandi hingað saman í dag.
Forfeður ruddu veginn.
Þið hafið kannske tekið eftir
því, og þó ef til vill ekki öll, að í
rauninni erum það ekki við, sem
höfum barizt og sigrað í íslenzkri
sjálfstæðisbaráttu. Það eru nðrir,
sem það hafa gjört. Það eru þeir,
sem gengið hafa brautina á undan
okkur. Við flest, sem nú liíum,
höfum svo til hlotið í vöggugjöf
þrá þessara kynslóða, án fvrir-
hafnar. En hún var að verða frjáls
þjóð í frjálsu landi.
Því ber okkur nú á þessu þjóð-
hátíðarafmæli okkar að lúta höfði,
af virðingu og þökk til þessara
kynslóða, sem börðust við svo erf-
iðar aðstæður, að okkur, sem nú
lifum, mundi ekki finnast það bezt
að standa í sporum þeirra. Þeir
einir geta gengið þessi spor, sem
hafa í framsýn eitthvað betra. eitt-
hvað bjartara og hlýrra. Eg held
þeir hafi haft, eins og skáldið segir,
stjörnu fyrir stafni og stýrt í drott-
ins nafni.
Rauna- og sigursaga.
Ef við látum hugann reika um
atburði íslendingasögunnar, þá
sýnist okkur ef til vill hún vera
meiri rauna- en sigursaga, að visu
er hún hvort tveggja, því að þannig
er mannkynssagan öll.
Það var raunalegt að Islendingar
skyldu glata sínu sjálfstæði, vegna
sundrungar, vegna misbeitingar
sterkustu aflanna í landinu, kirkju-
og höfðingjavaldsins. Það er líka
raunalegt að hér skulu bæði inenn
og skepnur þeirra hafa fallið úr
hungri og harðrétti í stórum stíl.
Og enn er það kannske mikil og
raunaleg blóðtaka íyrir fámenna
og fátæka þjóð, að missa svo mikið
af stofni sínum vestur um haf. til
annarrar heimsálfu. Ekki aðeins
þúsundir, heldur tugþúsundir.
Hver talan er veit enginn.
Ymsir menn hafa hugsað mjög
um það, hvers vegna þetta fólk
hafi farið, sumir jafnvel slegið því
föstu, að þarna hafi kjarni þjóðar-
innar yfirgefið land sitt, framtaks-
samasta fólkið Eg held að megin-
hluti þessa fólks hafi tapað trúnni
á landið, þó veit eg að þarna hafa
íslendingar misst marga kjörviði,
sem hefðu orðið giftudrjúgir í því
viðreisnarstarfi, sem þjóðin hóf
eftir að henni hafði tekizt smátt og
smátt að losa um ánauðarklafann,
er hún var heft í. Eftir að hún
hafði fundið sjálfa sig 1000 ára
gamla á þjóðhátíðinni 1874. þegar
Kristján konungur 9. færði henni
stjórnarskrá, sem veitti henni lög-
gjafarvald og fjárforræði, og eftir
að létta tók harðæri og ýmissi óár-
an undir lok nítjándu aldarinnar.
Vcsturfcrðiraar.
A.llt finnst mér benda til þess að
þetta fólk, sem fór, hafi viljað
vinna Islandi allt, þótt það bæri
ekki gæfu til þess, og heyrt hef eg
sagt að íslenzk mold í umslagi hafi
verið því kærkomin gjöf á gamals
aldri.
Þess má líka geta, að þjóðir
þær, sem vildu fá fólkið, lokkuðu
það á ýmsan hátt. Þær gáfu út
glæsilýsingar af hinum ónumdu
löndum, og hétu fólkinu styrkjum
til landnáms, og þær höfðu hér
duglega agenta. Um þá segir Guð-
mundur Friðjónsson skáld. „að
þeir brenndu byggðina og sviðu
landið“. Ef það er rétt, sem Vnldi-
mar Briem segir í Fréttum frá ís-
landi frá 1875, að Canadastjóm
hafi látið afmarka landssvæði og
nefnt Nýja-ísland, þá hefur það
verið sterkur þáttur í áróðursstarf-
semi til að fá fólk héðan, og vit-
andi vita gjört að fá fólk héðan,
því að þetta land var erfitt til
landnáms.
Einangrun landsins örlagavaldur.
ísland er ægi girt land, yzt á
ránarslóðum, og hefur verið í vit-
und manna fram til þessa langt frá
öðrum þjóðum. Þetta hefur verið
þjóðinni hamingja og óhamingja í
senn. Þetta verður að hafa í huga
þegar menn dæma um afrek geng-
inna kynslóða. Hvaða arfi þær
hafa skilað. Vegna ánauðar og usla
af eldgosum og hafíss, og vegna
margs annars, hefur þjóðin oft orð-
ið fátæk efnalega. Vegna fjarlægð-
arinnar heyrði hún ekki óminn af
dáð frá systraströndum.
En að hinu leytinu var fjarlægð-
in þjóðinni hamingja. Hún varð-
veitti betur öll sín einkenni, svo
sem móðurmálið og margt annað,
á meðan ýmsar þjóðir töpuðu sínu
máli. Þessi þjóðareinkenni urðu
hennar séreinkenni. Málið varð
íslenzka, sem enginn skildi nema
hún, enginn átti nema hún. Þetta
varð fjöregg þjóðarinnar í hennar
sjálfstæðisaráttu. Ekki aðeins
hið innra með henni sjálfri, heldur
og út á við. Vegna þessa urðu
aðrar þjóðir fyrri til að viðurkenna
sjálfstæðisrétt hennar.
I upphafi íslandsbyggða. var
landið numið frá Noregi að lang-
mestu leyti. Þetta fólk yfirgaf sitt
ættland, sín óðul og sína vini Það
lagði á reginhaf á opnum skipum,
stýrði aðeins eftir stjörnum og sól.
Það var ekki þess fyrsta og ekki
þess fremsta að leita að landi,
heldur kom það hingað til að leita
frelsisins. þvi að yfir Noreg fór þá
einræðisalda.
Ólíkr.r myndir.
Við getum hugsað okkur að
þessu fólki hafi stundum fundizt,
er það kom hér að landi, eins og
Onundi tréfæti, er hann kom úr
hafi og sá jökulinn rísa, en hann
segir: ,,,Kröpp eru kjör ef hrepp
eg Kaldbak en læf akra.“
En við eigum líka aðrar myndir
úr sögunni af landinu, myndir,
sem eru lífi gæddar. Eina slika
mynd hefur Hallsteinn, sonur
landnámsmannsins okkar, gefið
okkur er hann segir: ,
„Drúpir Höfði, dauður Þengill.
Hlæja hlíðir við Hallsteini."
I dag vil ,eg vona að við eigum
þá bjartsýni að við getum séð
þessar sömu hlíðir hlæja við okk-
ur og jafnvel drúpa yfir dánum.
Verkefni framlíðar
Vegna þess að eg hef beitt þess-
um fáu orðum minum að fortíðinni
fyrst og fremst vil eg taka það
fram, svo að það valdi engum mis-
skilningi, að eg vil ekki letja menn
í því stórstíga viðreisnarstarfi, sem
þjóðin hefur nú hafið. Við þurfum
að fá rafmagn. Við þurfum að fá
vegi og bryggjur, stóra og góða
fiskibáta, hlý hús, stór og vel rækt-
uð tún, og margt fleira.
En stundum, þegar við erum
óánægð með okkar kjör, eins og
þau eru í dag, þá getum við haft
gott af því að hlusta eftir fortíð-
inni. Heyra áraglamur við strönd-
ina, rokkhljóðið hennar ömmu og
slögin í vefstólnum hans afa.
Eftir því sem við þurfum minna
fyrir lífinu að hafa. þá er okkur
hættara við að týna okkur sjálfum.
Vinnan hefur verið nefnd hin
göfga brúður mannkynsins, og það
hefur sýnt sig, ekki aðeins meðal
einstaklinga, heldur og meðal
heilla þjóða, að þeir, sem hafa
kastað frá sér þeirri brúði, þeir
hafa ekki orðið neinii menn, engar
þjóðir lengur.
Skiptin við aðrar þjóðir.
Enn höfum við ekki til fulls
lokið skiptunum við Dani, enn eig-
um við eftir að endurheimta tóm-
stundavinnu okkar forfeðra og
mæðra, handritin, heim frá þeim.
Og enn höfum við ekki fengið
fullnaðarviðurkenningu frá öðrum
þjóðum fyrir stækkun íslenzkrar
landhelgi. En við eigum, eins og
aðrar þjóðir, sem hafa haf á aðra
hönd, eða báðar, eins og við, ský-
lausan eignarrétt yfir okkar land-
grunni, þangað hefui þjóðin sótt
afkomu sína, öðrum þræði, í meir
en þúsund ár.
Um þessi tvö stórmál og öll
önnur út á við eigum við og verð-
um að standa saman sem einn
maður. Því að það er það eina,
ásamt góðum málstað, sem gerir
litla þjóð sterka.
Höldum vörð um sjálfstæðið!
Engan veginn getum við launað
Allir, sem eru citthvað, virðast
vera hér í París um þessar ínund-
ir. Hér á dögunum rákumst vér
á Ilya Ehrenburg, rithöfundinn
rússneska og sagðist hann vera
konúnn til Parísar til að kaupa
efni í nýtt bókmenntatímarit, sein
þeir ætla að fara að gcfa út þar
austur í Moskvu.
„Og ætlið þið að borga fyri: les-
efnið?“ spurðum vér.
„Auðvitað ætlum við að borga.“
„En er það þá ekki stefnubreyt-
ing? Mig minnir að vinir mínir í
Bandaríkjunum hafi kvartað yfir
því, að þeir fái aldrei nein rit'aun
frá Rússlandi.“
„Mig varðar ekkert um það.
Tímarit það, sem ég undrbý nú,
mun bojga sitt lesefni."
„Og hvernig ætlið þér að fara
að kaupa réttindi til birtingar?“
„Það er ekki mitt hlutverk að
ganga frá því. Ég er hér til þess
að athuga, hvaða verk höfundar
kæra sig um að koma á prent í
Sovétríkjunum. Og ég býst við að
nota ameríska höfunda sem aðra.“
„Eins og hverja?“
„Ég ætla að birta sögu eftir
Erskine Caldwell, núna í þessum
mánuði, og ég ætla að þýða
„Gamla mannin og hafið“ og
„Hverjum klukkan glymur“ eftir
Hemingway. Ég þekki ameríska
höfunda mæta vel, , og margir
þeirra eru einkar vinsælir hjá okk-
ur. Vér Rússar þekkjum ameríska
höfunda betur en Ameríkumenn
sjálfir. Þegar ég kom til' Bánda-
ríkjanna, uppgötvaði ég að Stein-
beck var óþekktur þar, og í Missi-
sippifylki þekktu amerískir lög-
fræðingar ekki Faulkner. Hérna
hjá okkur þekkja bændurnir þessa
höfunda, en ekki lögfræðingarnir.“
„I hvaða gjaldeyri ætlið þið að
greiða höfundunum?.“
„I þeirra eigin gjaldmiðli., Ann-
ars er eg ekki businessmaður. Eg
er rithöfundur. Ég læt mig ekki
skipta ritlaun höfunda. En Banda-
ríkjamenn borga ekki Sovéthöf-
undum ritlaun. Ég mun hinsveg-
ar borga!“
„Fáið þér leyfi að endurprenta
amerískar sögur?“
„Ég mun fá leyfi,“
„Skriflegt?"
„Já. Ég þekki fiesta höfunda
ykkar. Og mun skrifa þeim um
málið.“
o—o
„HVAÐ ER álit yðar á Nobels-
verðlaunaveitingunni hin seinni
ár?
„Ég hefi ekki verið hrifinn af
henni. Mér þótti leitt að sjá
Hemingway fá verðlaun, sem ekki
eru honum sæmandi. Verðlaun,
sem fyrst eru veitt Churchill og
síðan Hemingway, gera Heming-
way lítinn karl. En ég tel Heming-
way ágætan höfund — einn þeirra,
er ég er hrifnastur af.“
„En hvað um Faulkner?“
„Það yrði erfitt að þýða hann á
rússnesku.“
gengnum kynslóðum það erfiði,
þær þrautir, sem þær hafa þolað
um aldir, betur en halda sterkan
vörð um okkar sjálfstæði. Við
skulum varðveita tunguna, og það
erum við, albýðan í landinu, sem
verðum að varðveita hana, því að
þá er hún lifandi mál, og við skul-
um varðveita allt, sem er íslenzkt,
þjóðlegt.
Við skulum muna spakmælið:
„Sameinaðir stöndum vér, sundr-
aðir föllum vér.“ Það var sundr-
Framhald á 7. síðu).
„En Steinbeck?“
„Við urðum fyrir miklum von-
brigðum með Rússlandsferð hans.
Agætur rithöfundur getur orðið
lélegur blaðamaður og öfugt.
o—o
„Hafið þér áhuga fyrir að kaupa
sýningarrétt á amerískum kvik-
myndum?“
„Ég þekki kvikmyndir aðeins
sem venjulegur áhorfandi. Ég
hefi ekki séð eina einustu amer-
íska kvikmynd, sem mér þótti góð.
En ef til vill eru slíkar myndir til.
Getið þér nefnt einhverja?“
„Hafið þér séð myndina „Við
höfnina“?“
„I lágmarki. Beztu kvikmynd-
irnar gera Italir.“
„Hvernig lízt yður á Gínu Lollo-
brigida?"
„Kvikmyndastjarna getur ekki
breytt áliti mínu á neinni kvik-
mynd.“
„Hún lék í myndinni „Brauð,
ást og ímyndun."
„I lágmarki. En ég er ekki kvik-
myndagagnrýnandi. Ég hefi áhuga
á bókmenntum.“
„Ætlið þið að gefa út verk höf-
unda, sem ekki eru a. m. k. ljós-
rauðir?"
„Við gefum út verk eftir Franc-
ois Mauriac, Einest Hemingway og
Erskine Caldwell. Það er varla
hægt að kalla þá kommúnista. Okk
ur líkar vel við suma höfunda, mið-
ur við aðra. En það þýðir ekki, að
við kunnum ekki að meta neitt
nema kommúnistíska hluti, eða að
við getum ekki metið það, §em e|r
víðsfjarri kommúnisma. Við, erurji
ekki skyldugir til að vera hrifnir
af öllu. sém Mauriac segir, en okk-
ur þykir hann góður skáldsagna-
höfundur.
„JÆJA, HERRA Ehrenburg,
en hvernig mundi mér ganga að fá
vegabréfsáritun til að ferðast til
Rússlands?
„Það er auðvelt, jafnskjótt og
ameríska ríkisstjórnin verðui r;ógu
frjálslvnd til að leyfa rússneskum
blaðamönnum að koma til Bar.da-
ríkjanna."
„En ég get lýst því yfir, að ég
ætla ekki að skrifa stjórnmála-
greinar.“
„Spurningin er alls ekki hvort
menn skrifa pólitískt eða ópóli-
tískt. Við leyfðum blaðamönnum
Hearst að koma. Við aðgreinum
því ekki sauðina frá höfrunum. Ef
við á annað borð leyfum fólki að
heimsækja okkur, gildir leyfið fyr-
ir alla.“
„Ætti ég að senda einhverjum
í Moskvu símskeyti?"
„Nei, sendið engin símskeyti.
Snúið yður til viðkomandi sendi-
ráðs.“
Vér lýstum því yfir, að það hefð-
um vér margsinnis reynt, en
aldrei fengið svar.
„Jæja. En okkar menn bíða líka
eftir að fá vegabréfsáritun."
„En ef ég má rifja aðeins upp
það sem fyrr var sagt, þá lar.gar
mig að fá staðfest, að þið ætlið að
greiða höfundarlaun."
„Já, það ætlum við að gera “
„En aðrir rússneskir ritstjórar?
Ætla þeir að gera slíkt hið sama?“
„Þeir um það.“
Samtalið var búið. Við tókumst
í hendur.
„Ég hlakka til að sjá yður í
Moskvusagði ég að síðustu. En
tilhlökkunin virtist ekki vera gagif-
kvæm.
(Einkar. NY Herald Trifcune)