Dagur - 18.09.1957, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 18. sept. 1957
D A G U R
Pf: -
5
Handritamálið og Norðurlönd
CREIN JÖRGEN BUKDAHLS í ASKOV-BÓKINNI
Fjölmennur fundur Framsóknarm.
Upphaf greinar Bukdahls er
alhyglisvert. Það er á þessa leið:
„íslenzka handritamálið, sem á
ný er á dagskrá, hefur bæði
raunverulega hlið og táknræna.
Hið raunverulega er auðvitað,
að þeim ber að skila aftur, sum-
part af þjóðkennilegum ástæðum,
en sérstaklega þó vísindalegum.
Um þetta hafa títt fjallað ömur-
legar bókmenntir, er náðu há-
marki sínu í Nefndaráliti 1951,
sem jaðrar við að vera mjög
hlutdrægt plagg, ekki sízt sökum
þessð, sem þar er stungið undir
stól. .. . “ Rekur síðan höfundur
allar hinar hæpnu staðhæfingar
nefndarálits þessa og segir síðan:
„En um allt þetta hefur Bjarni
Gíslason ritað frumlega, rök-
studda bók um Sögu handritanna
og örlög. . . . “
„Það verður síðar vikið að bók
þessari,“ segir Bukdahl, „og gagn
rýni hennar á Nefndarálitinu,
sem til þessa dags hefur ekki
verið hrakin. Einn á verði árum
saman — ekki aðeins í Dan-
mörku, heldur einnig í hinum
Norðurlöndunum — hefur hann
barizt fyrir því í blaðagreinum
og fyrirlestrum, að kynna og
skýra raunverulegt eðli þessa
málefnis. Tæplega mun nokkur
annar íslendingur á vorum dög-
um hafa beitt jafnmiklum hæfi-
leikum og kröftum til að verja
rétt og heiður lands síns gegn öll-
um þeim hleypidómum og hind-
urvitnum, sem gömul valdapóli-
tíska hefur gert að grunnfærri
hversdagshugsun („vanetænkn-
ing“) viðvíkjandi íslenzkum að-
stæðum og afstöðu íslands til
Danmerkur. Hið mikla Nefndar-
ólit er einnig smitað þessari
hversdagshugsun, sem gerir
ályktanir þess hlutdrægar *—
tæplega þó af ásetningi, en sum-
part af þekkingarleysi — við
skulum nefna þannig það,
sem stungið er undir stól — og að
öðru leyti sökum glámskyggni á
hið þjóðkennilega-íslenzka efni
safnsins sjálfs, sem aðeins á stöku
stað getur talizt sam-norrænt eða
til Norðurlanda... .“
Hér vitnar Bukdahl aftur í bók
Bjarni Gíslason, og síðan í rit-
gerð prófessors dr. jur. Alf ltoss
í „Ugeskrift for Retsvæsen“, 11.
maí 1957. (Sjá ritgerð Bjarna
Gíslasonar í „Morgunbl., 23.
ágúst ’57). Telur Bukdahl, að dr.
Ross staðfesti alla rökfærslu Bj.
G. gegn eignarrétti háskóla Dana
á handritunum, og með lögfræði-
legum skarpleik -staðhæfi dr.
Ross, að í rauninni sé „eignar-
réttur háskólans ekki annað
að hann eigi að hafa umsjón með
safninu og stjórna því samkvæmt
fyrirmælum skipulagsskrárinn-
ar.“ — Hefur dr. Ross þar með
kveðið niður þá staðhæfingu
Viggo Stareke, ráðherra, að
„Árnasafn sé réttmæt eign há-
skójans samkvaemt gjafabréfi", o.
s. frv.
hið norræna (þ. e. Norðurlanda-)
verðmæti handritanna. „Það er
að vísu rétt,“ segir Bukdahl, „að
hefðum við ekki átt íslendinga
að, sagnfræði- og bókmenntagáfu
þeirra, þá hefðu Danmörk og
Svíþjóð ekki haft jír sérlega
miklu að moða um fortíð sína.
Samt er hið sam-norræna nær
hverfandi frumatriði í handrita-
birgðunum... . “
Þannig kryfur Bukdahl Nefnd-
arálitið lið fyrir lið og bendir á
veilur þess og rangfærslur, „þessi
hálfu sannindi, sem einnig eru
hálf lygi, og þar sem rökfærslan
vekur grun um tilganginn... . “
Hér verður ekki rakin frekar
grein Bukdahls og hnitmiðuð
rökfærsla hans, er hvergi missir
marks. Er ritgerðin bæði afar
fróðleg og bráðskemmtileg og það
væri því æskilegt að hún birtist
Bukdahl hrekur einnig þráláta
staðhæfing Nefndarálitsins um
sem fyrst á íslenzku. —
En allgóða fræðimennsku þarf til
þess að gera það sæmilega. M. a.
drepur Bukdahl á, að íslendingar
hafi ekki verið bókasafnendur, en
bækurnar hafi verið þeim kærir
ættargripir, og beri þess glöggan
vott margar áletranir hinna
gömlu handrita, t. d. Hauksbók:
— „Bjarni Einarsson á Hamri á
þessa bók með rjettu og hefur
hann ljeð mjer hana í bókaskipt-
um og skal hann fá hana aptur
það fyrsta eg kann hana með
skilum.“
Um þetta einfalda atriði skrifar
Bukdahl bráðskemmtilegan kafla
og rökfastan um „Hauksbók" og
segir að lokum:
„Fáar bækur hafa átt jafn-
miklum vinsældum að fagna og
,,Hauksbók“, margsinnis afrituð
og — eins og framannefnd áletr-
un ber með sér — alvarleg áminn
ing, þegar um útlán var að ræða.
— En að lokum kom hún ekki
heim aftur til ættingja Bjarna á
Hamri. Nú er hana að finna í
Kaupmannahöfn í safni Árna
Magnússonar (Nr. 371, Nr. 544),
pergament handrit fengið að láni
á Gaulverjabæ, og frá sama stað
er Nr. 675, sem felur í sér Eluci-
darius Honorius úr hinni kunnu
Handbók Autuns í kenningu
kirkjunnar um sköpun heimsins,
sem seinna hefur ef til vill verið
bætt í „Hauksbók“. Eins konar
alfræðibók með sinnar aldar
sniði, og er hún einnig kunn í
hinum Norðurlöndunum."
„Ættu ekki þessi þrjú handrit,
en sem öll eru frá upphafi 14. aldar
að eiga afturkvæmt þangað, sem
þau eiga andlega heima?" spyr
Bukdahl.
Og síðan rekur Bukdahl allýt-
arlega sögu handritanna og rás
viðburðanna á þessum vettvangi
með öllum forsendum að safn-
starfi Árna Magnússonar. Herðir
hann þar svo mjög að öllum
hnútum, að erfitt mun hverjum
dönskum fræðimanni að leysa.
Jörgen Bukdahl.
Ritgerð Bukdahls er hvorki
meira né minna en snar þáttur í
bókmenntasögu íslendinga frá
öndverðu og til vorra daga, rak-
inn af gerhygli og skarpskyggni
— og sumt harla óvænt fyrir all-
an þorra landsmanna, m. a. um
ættartengslin millum Eddu og
Kalcvala o. m. fl. Er ritgerðin öll
hörð sókn á hendur þeim dönsku
fræðimönnum, sem stóðu að
Nefndarálitinu fræga 1951 og
beita sér nú fyrir því af dönskum
þjóðræknisástæðum að halda í
íslenzku handritin. Ræður Buk
dahl þeim að lokum til að beita
heldur áhuga sínum og kröftum
á vettvangi hins Suðurslésvíska
málefnis og segir m. a.: „Þar
stendur vor raunverulega þjóð
ræknisbarátta.“ — Og hann segir
einnig: „Danmörk hefur engu að
tapa og vísindin allt að vinna við
þessi skuldaskipti“ (endurheimt
handritanna íslenzku).
Auk skrifa sinna um handrita-
málið er áhugi Bukdahls sívak
andi á víðlendum vettvangi, og
gætir áhrifa hans víðs vegar í
Danmörku, og eigi sízt meðal
kunnra, danskra stjórnmála-
manna, svo sem H .C. Hansen og
Julius Bomholt, og Bukdahl telur
m. a. þá Jörgen Jörgensen og
Erik Eriksen hliðholla hinum ís-
lenzka málstað. Einnig mun
Askov-bókinni og sérprentun
Bukdahls hafa verið dreift út um
Danmörku og önnur Norðurlönd
Helgi Valtýsson.
(Framhald af 1 .síðu.)
kerfið að umræðuefni og síðan
leiðir ,sem til greina hefðu kom-
ið, gerði grein fyrir því, að nú
væri framundan halli á ríkis-
ekstri og uppbótarsjóðunum. —
Ástæðan væri gjaldeyrisskortur
og þar af leiðandi hrun tolltekna.
En undirrótin væri aflabrestur
og svo hitt, að of mikið væri
byggt á tekjuvonum af innflutn-
ingi vara, sem ekki væri gjald-
eyrir til þess að kaupa.
Fjármálaráðherrann benti á
jau sígildu sannindi, að engin
ajóð gæti til lengdar lifað'menh-
ingarlífi, sem sjálfstæð þjóð,
nema eyðsla hennar og tekjur
stæðust á. íslendingar væru örir
til framkvæmda og væri það gott,
en yrðu þó að gæta þess að taka
ekki svo mikið fyrir í einu að
stöðug ofþennsla hlytist af.
Lánsfé taldi hann æskilegt til
uppbyggingar atvinnuveganna
Þó væri sú leið ekki farin enda-
laust eða án takmarkana.
Ræðumaður gerði stjórnarand-
stöðuna lítils háttar að umræðu-
efni og kvað ekki trúlegt að
Sjálfstæðismenn hefðu aukið
traust á sér með framkomu sinni
í stjórnarandstöðunni.
Fyrir skólafóik:
SKRIFBORÐ
SKRIFBORÐSSTÓLAR
STOFUBORÐ
ÚTVARPSBORÐ
SAUMABORÐ
STOFUSKÁPAR
KLÆÐASKÁPAR
TAUSKÁPAR
RÚ MFAT ASKÁPAR
KOMMÓÐUR
BÓKAHILLUR
ÐÍVANAR
DÍVANTEPPI
VEGGTEPPI
RÚMTEPPI
GÓLFTEPPI
BORÐDÚKAR
PÚÐAVER
o. m. fl.
Bólsfruð húsgögn h.f.
Hafnarstrk 88. — Sími 1491.
í sérstökum ræðukafla um
landbúnaðarmálin, lagði ráð-
herrann áherzlu á, að bændur
sjálfir yrðu að beina framleiðslu
sinni inn á þær brautir sem bezt
hentuðu erlendum mörkuðum, að
því leyti sem framleiðsla þeirra
væri umfram innanlandsneyziu.
Hér væri um algert undirstöðu- .
atriði að ræða í landbúnaðinum
og á valdi bændanna sjálfra,
gegnum samtök sín, að leysa. En
stöðvun framfara í landbúnaðin-
um kæmi ekki til mála.
Ráðherrann ræddi um nauðsyn
jess að finna nýjar leiðir í sjáv-
arútvgesmálum, meðal annars
nýjar veiðiaðferðir, ekki sízt í
sambandi við síldveiðina. Yrði að
leggja nokkurt fé í tilraunir og
hagnýt vísindi í þessu sambandi.
Reynslan væri sú, að það kæmi
margfalt aftur.
Ræðumaður lagði áherzlu á að
efla iðnaðinn, og þá fyrst og
fremst þær greinar hans, sem
semkeppnisfærar væru við að-
fluttar vörur. Taldi nauðsynlegt
að útflutningur iðnvara yrði jafn
rétthár hvað útflutningsuppbæt-
ur snerti og útfluttar landbún-
aðar- og sjávarafurðir.
Ráðherrann ræddi nokkuð fvr-
irhuguð fríverzlunarsvæði Ev-
rópulanda og afstöðu íslands í því
sambandi.
Að lokum lagði ræðumaður
ríka áherzlu á, að Framsóknar-
flokknum væri bezt treystandi til
þess að hafa forustuna í málefn-
um landsins og bezt mundi það
duga til þess að tryggja öflugar
og farsælar framfarir að efla
hann sem mest.
Var ræðu Eysteins Jónssonar
framúrskarandi vel tekið og þótti
að henni mikill fengur.
- Eftir hverju bíðum við?
(Framhald af 2. síðu).
fræðilegur réttargrundvöllur und
ir kröfum íslendinga, að við
verðum æ minni og lítilmótlegri,
ef við látumst ekki heyra þær.
Hve oft höfum ekki einmitt við
lagt áherzlu á, að þar sem við sé-
um smáir og vanmáttugir gagn-
vart hinum stóra heimi, þá verð-
um við að grundvalla lif okkar
því meira á andlegum og þjóð-
legum verðmætum. Er það ekki
kjarninn í málsskotum okkar til
annarra í Suður-Slésvík? Var
ekki einmitt þetta einn snarasti
þátturinn í baráttu okkar um
Suður-Jótland? — í viðskiptum
okkar við ísland höfum við verið
hinn stóri og sterki, og við sitjum
enn í ímynduðu hásæti og lát-
umst.
Danska þjóðin verður að skilja,
að hinir íslenzku frændur eru
menn, sem raunverulega bera í
brjósti kærleika til fornsagnanna.
Þær eru gefnar út, þær eru lesn-
ar, þær eru elskaðar, og á þennan
hátt er lifandi samhengi milli
vísinda og þjóðlífs, en slíkt sam-
hengi þekkjum við ekki hér í
landi. Það, sem næst kemst þessu
hér hjá okkur, er líklega ástin,
sem almenningur bar til þjóð—
vísnanna — það var einu sinni.
Handritin eru einu minjarnar,
sem ísland á um merkilega fortíð.
Við höfum þau undir höndum.
Okkur sæmir það ekki. Við
eigum ekki að fara að reka
valdapólitík á nýjan leik. Við
eigum — okkar sjálfra vegna —
að styrkja norræna frændur okk-
ar allt hvað við getum. Norræn
samvinna á að vera meira en
orðin ein og húrrahróp. ísland
þarfnast styrkjandi bróðurhand-
ar; við viljum ekki vera án ís-
lands.
Eftir hverjum fjáranum bíð-
um við?
Nú á að skipa nefnd í málið, og
hamingjan fylgi störfum hennar.
Ilún og allir Danir þurfa að lesa
litlu bókina frá Askov, og
nefndin þarf að vera minnug
þess, að gömlu skinn- og perga-
mentsblöðin eru Parthenon ís-
lands og Forum Romanum, dóm-
kii-kjur þess og hallir, stafkirkjur
þess og víking'askip, handritin
eru fortíð íslands, grundvöllur og
tákn langrar menningarsögu, og
þó að ekki væru allar röksemdir
málsins íslandi í vil, en það eru
þær, — þá ættum við samt að af-
henda handritin af heilum og
vörmum huga, ef við viljum
halda því fram, að enn slái hjörtu
í Danmörku.
Eða eigum við kannski að láta
undan eftirkomendum landstjór-
anna yfir þrælasölumiðstöðvui\-
um og hrópa með þeim, að við
eigum það með réttu, því að vio
höfum sjálfir tekið það?
Jcns Kruuse.