Dagur - 11.12.1957, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Miðvikudaginn 11. des. 1957
DAGUR
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON
AfgreiSsla, auglýsingar og innheimta:
Þorkell Björnsson
Skrifstofa í Hafnarstræti 90 — Sími 1166
Árgangurinn kostar kr. 75.00
Blaðið kemur út á miðvikudögum
og laugardögum, þegar efni standa til
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Samvinnumál
SUNNLENZKUR BÓNDI, Ágúst Þorvaldsson
alþingismaður, flutti mjög athyglisverða ræðu um
samvinnumál á fundi ungra Framsóknarmanna á
Akureyri síðasta sunnudag. Fara hér á eftir örfá
efnisleg atriði ræðunnar. Nítjánda öldin var tíma-
bil mikilla andlegra strauma og hræringa hér í
Norðurálfu. Það var eins og þegar vötn leysast úr
klakadróma. Alþýðufólkið fann, að það átti sama
réttinn til lífsins og auðmenn og yfirstétt. Það
fann, að til þess að ná því marki, þurfti það bætt
lífskjör, aukna þekkingu og samtök. Upp af þess-
ari andlegu vakningu þróaðist samvinnuhreyfing-
in að fyrirmynd ensku vefaranna. En jafnaðar-
stefnan, sem síðar klofnaði í tvennt, hina lýðræð-
islegu og þá, sem kennd er við sameignarskipu-
lagið, er líka sprottin úr jarðvegi fyrrnefnds
tímabils. Um þessa klofninga hefur fjöldi fólks
skipað sér, og er þegar fengin löng reynsla, sem
sannar að þeir gátu ekki leyst vandann í samfé-
lagsháttum manna. Hinn frjálsi og síleitandi
mannsandi gerir sig ekki ánægðan með þær.
Engin skepna jarðarinnar er jafn frek til fjörs
og frelsis og maðurinn. Þess vegna er svo erfitt að
íinna honum það form í samfélagsháttum, sem
hæfir eðli hans og auðgar líf hans. Eg vil þó leyfa
mér að halda því fram, að samvinnustefnan geri
það. Hún er í senn samfélagshugsjón óg þjóðmála-
stefna. Og þessi stefna er orðin einn stærsti liður-
inn í samvinnu mannkynsins og tilraunum til
þess að skapa ýtt form á samfélagsháttum þjóð-
félaga og samvinnu frjálsra þjóða. Eg efast um að
nikkur hugsjón, sem hefur fest rætur hér á landi,
önnur en frelsishugsjónin sjálf, hafi fremur lyft
íslenzku þjóðinni úr fátækt, en einmitt samvinnu-
hugsjónin.
ÞINGEYINGAR tóku forystuna í þessum mál-
um og síðan hopuðu selstöðuverzlanirnar hver af
annarri og þeirra saknar enginn. Eftir því sem
vegur samvinnuhreyfingarinnar í viðskiptamálum
fór vaxandi, varð almenningur frjálsari og líf og
þróttur settu svip sinn á fólkið og hagur þess
varð jafnari og betri.
Hættulegasta ljónið á vegi samvinnumanna,
bæði fyrr og nú, og skæðasti andstæðingur, er
drottnunarhneigð og ágirnd samkeppnismanna.
Hið pólitíska fótatak þeirra er eins og kattarins,
er gengur á mjúkum þófum og hefur klærnar inni
á meðan hann er að komast að bráð sinni. En
þessar klær sleppa aldrei bráð sinni af frjálsum
vilja. Síðan samvinnuhreyfingin varð sterk hafa
andstæðingarnir lagt kapp á að fela klær sínar
sem allra bezt, því að með þeirri aðferð hyggjast
þeir vinna hylli kjósenda.
Hér á landi er þjóðfélagið orðið svo háð úrræð-
um samvinnumanna, að hér yrði að gerast bylting
til þess að eyða þeim áhrifum.
ÞJÓÐMALASTARF SAMVINNUMANNA þarf
nú að beinast að því af öllu afli að ryðja til rúms
í atvinnulífi þjóðarinnar, samvinnurekstri at-
vinnutækja, þar sem allir starfandi menn við þau
eru eigendur þeirra og ábyrgir um velfarnað
þeirra. Samvinnumenn verða líka að kenna fólk-
inu nýtt mat á gildi hinna efnislegu verðmæta.
Þeir verða að kenna fólkinu að gróði einstaklings-
ins er ekki til þess fallinn að gefa
mönnum hina frjóu lífsnautn,
sem gera menn hamingjusama.
Heldur oftast hið gagnstæða.
Hollar lífsvenjur, sparsemi og
iðjusemi og svo samstarf við aðra
menn til öryggis þjóðarheildinni,
veitir meiri farsæld og hamingju.
í samstarfi skapast öryggi og
samhjálp er göfug. Gagnstætt því
er hin skefjalausa samkeppni.
Vel mættu þessi orð hins sunn-
lenzka bónda verða íhugunarefni
samvinnumönnum og öðrum les-
endum.
Brúin milli heims og heljar
Smá-þættir úr harmsögu Ungverja
XXI. IMRÉ GEIGER OG
RIFFILLINN IIANS.
Utan úr myrkrinu komu
flóttamennirnir, sem gengið
höfðu óteljandi kílómetra og oft
haft með sér aðeins fáein skjöl,
sem vottuðu heiðarlega þátttöku
þeirra í frelsisbaráttunni.
í flöktandi ljósbjarma drógu
þeir upp rifinn og svitastorkinn
miða úr skóm sínum með dálitlu
vottorði, t. d.: „Lajos Bartok
barðist í Kilíanskála í þrjá
daga. — Byltingarnefndin. —
Hann á bróðir í Los Angeles, 81
Queen Street.“
Aðrir komu á ævintýralegri
hátt á ýmsa aðra staði. Imré
Geiger t. d., hundseigi náunginn
með gagnslausa riffilinn sinn og
vindlinginn dinglandi í munn-
vikinu, labbaði stórfurðulega
beina leið eftir opinni járnbraut-
arlínunni til Nickelsdorf, hættu-
legustu undankomuleiðinni í
Ungverjalandi, þar sem Rússar
voru alls staðar á v»rði. Þessi
ungi, hnarreisti bardagamaður
hélt áfram með riffilinn sinn í
áttina að austurrískum varð-
manni, sem herlögum samkvæmt
hefði átt að handtaka hann og
senda hann aftur til Ungverja-
lands.
Annar Ungverji, sem kominn
var heill á húfi yfir um Austur-
ríkis megin, hljóp ofan eftir
járnbrautarsporinu og kallaði til
Geiger: „Fleygðu frá þér byss-
unni!“
„Aldrei í heiminum!“ hrópaði
þessi þrjózki stráklingur aftur.
„Þú verður sendur aftur til
Ungverjalands."
Geiger ungi nam staðar og stóð
grafkyrr á miðju járnbrautar-
sporinu. Það er hreinasta ráð-
gáta, að hann skyldi ekki vera
margskotinn.
„Verð eg sendur aftur?“ hróp-
aði hann og stóð enn kyrr eins
og tilvalið skotmark fyrir rúss-
nesku verðina.
„Hlauptu, hlauptu!" kallaði
hinn, sem var öruggu megin og
sá með skelfingu, að Geiger stóð
þarna og bar við himin og var að
athuga riffilinn sinn. Og loksins
— eins og væri hann að skilja við
dýrmætustu eign sína, fleygði
hann rifflinum og labbaði síðan
áfram eftir brautarsporinu. Eng-
inn flóttamaður kom frá Ung-
verjalandi með jafn kæruleysis-
legt hugrekki, og það er alveg
óskiljanlegt, hvernig hann komst
krókalaust fram hjá Rússum með
riffilinn sinn, meðan aðrir, sem
gætnari voru og fóru þegjandi
og leynilega um mýrarflóana,
voru samt handteknii'.
Hugrakkur járnbrautarstjóri
varð nafnfræg hetja flóttamanna
á sama hátt og strætisvagnstjór-
inn í bardaganum um Kilían-
skála, ei' hann gerði við skrið-
dreka-fallbyssuna.
Mihai Kóvacs var einn fyrstu
daga hernáms Búdapestborgar
sendur til Rússlands með langa
járnbrautarlest með innsigluðum
flutningavögnum. Hann gizkaði
svo sem á innihald vagnanna. Er
hann kom inn fyrir rússnesku
landamærin, var hann þess full-
viss, að hér væri hann á ferð
með mörg hundruð beztu bylt-
ingarmanna áleiðis til Síberíu.
Og þá datt honum furðulegt
snjallræði í hug. Hann fékk
merkjamálara til að búa fyrir sig
reglulega stór merkispjöld með
feitu, svörtu letri. Síðan sneri
hann lestinni við á litlu hliðar-
spori og brunaði svo af stað eftir
aðalbrautinni út úr Rússlandi og
inn í Ungverjaland. Hélt hann
síðan áfram gegnum Búdapest og
Gyor, því að merkjaspjöldin
höfðu þau áhrif, að Sovétverð-
irnir greiddu götu hans í hví-
vetna.
Síðan ók Kóvacs lest sinni al-
veg út að landamærum Austur-
ríkis, hemlaði í skyndi, reif upp
allar vagnhurðii' og hrópaði:
„Þarna fyrir handan er Austur-
ríki. Eg skal sýna ykkur leiðina.“
Kóvacs og allur „flutningur“
hans komst heilu og höldnu yfir
landamærin. En eftir stóð lestin
hans með stóru merkjaspjöldun-
um furðulegu: „Matvæli frá
Sovét-Rússlandi handa Ungverj-
um.“
Eg missti af frægasta viðburð-
inum við Andau, segir sögumað-
ur. En Dan Karasik fréttaritari
Cólumbía útvarpskerfisins sá
ekki aðeins atburðinn, heldur tók
einnig myndir af sumu þessu.
Það var einn regndaginn, er
mýrarflóarnir að austanverðu
voru alveg ófærir, að stór hópur
Ungverja reyndi að komast
norður yfir mýrarnar, en villtust
algerlega í mannhæðarháu sef-
inu og stargresinu. AVO-menn
urðu þeirra varir og héldu í átt-
ina undir leiðsögu Rússa og tóku
að tína upp flóttamennina og fara
með þá í fangelsi.
Rétt á eftir sá Karasik ungan
Ungevrja, á að gizka 20 ára,
koma norður eftir gegnum sef-
skóginn. Hann var berhöfðaður
og snöggklæddur. Hann var vel
vaxinn piltur og þreklegur. Þeg-
ar hann kom að grunnum fram-
ræsluskurðinum, sem var landa-
mæri gegnum þetta flóaflæmi
beggja ríkjanna, stökk hann út í
og óð yfir um og spurði aðeins:
„Austurríki?“
„Já,“ svaraði Karasik.
(Framhald á 7. síðu.)
Jónas Jónsson frd Hriflu:
Einar Benediktsson og atomskáld
Um nokkur undanfarin ár liefur gastt hér á íslandi
nýrrar bókmenntastefnu. Það eru hin svonefndu atom-
ljóð. Þar er horfið frá öllum meginreglum íslenzkrar
ljóðagerðar, sem þjóðin liefur fylgt frá því Island
byggðist. Um leið og atomskáldin hverfa frá öllum
tegundum hefðbundins forms, þá kemur í ljós, þó að
undarlegt megi virðast, að þessum skáldum liggur
ekkert á hjarta, sem tengir þá við lesendur. Eins og að
líkindum lætur, er þó fremur vandalaust að yrkja
atomljóð. Skáldið þarf livorki að bjóða lesandanum
liugsjón eða listrænt form. Atomskáldin gera ráð fyrir,
að með þeim byrji ný bókmenntaalda og nýtt tímabil
í andlegu lífi þjóðarinnar. Ef svo er, ætti atomskáld-
unum að vera gerður greiði með því að bera beztu
ljóð þeirra saman við þekkt Ijóð eftir stórskákl þjóð-
arinnar. Verður liér gerð dálítil tilraun í þessu efni,
með því að bera saman Jrekkt vísuorð úr ljóðum Ein-
ars Benediktssonar við úrvalsljóð úr Bók skálda 1956.
Ekki Jrykir ástæða til að kynna J)á höfunda, hvern og
einn, Jrví að ]>ar er e-nginn mannaknunur. Þeir fylgja
allir sömu stefnu og liafa sams konar vinnubrögð.
E. B. segir:
Ljúf var röddin — líkt og vaki
ljóð við streng í óði dýrum.
Stuðlar falla í hlátrum liýrum,
hendingar í fótataki.
Atomskáld segir:
Daginn út daginn inn
gekk hann glöðu sinni
um hugartún öll
glumdu hlátrar og sköll.
E. B. segir:
Asbyrgi, prýðin vors prúða lands,
perlan við straumanna festi,
frjótt, eins og óðal hins fyrsta manns,
fléttar liér blómin í liamranna krans.
Standbjörgin kveðjunni kasta á gesti —
kringd, eins og járn undir liesti.
Atomskáld segir:
Svo eitt kvöld, kvöldið eitt
sól er setzt i marinn.
Ber ómvana stef
lífsins uppsagnar bréf.
E. B. segir:
Dönsk var gnoðin. Dani yfir borði
djarfmannlegur við siglu stóð;
lmeppti kuflinn upp og y'ggldur liorfði
inn á Norðurslóð.
Rofa sást, til hlés, í hamraskaga
haustlegan, með gráum íannakraga.
Atomskáld segir:
Ég vildi geta sagt þér allt
hvernig, sem ég aga hugann
i leit af hversdags merkingu orða
Jrá finn ég aldrei, aldrei neitt,
sem verði sagt til fulls.
E. B. segir:
Dagar þíns lífs, þínar sögur, þín svör
voru sjóir með hrynjandi traíi.
Móðir, nú ber ég þitt mál á vör
og merki J)ér ljóðastafi.
Til þess tók ég fari, til þess ílaut minn knör.
Til Jress er ég kominn af hafi.
Atomskáld segir:
Ég mæni döpru auga burt
frá hálfu orði, veit ég þó,
að mér býr margt í hug.
Til dærnis mæli ég við þig.
E. B. segir:
Hið blóðlausa, hljóðlausa hyggjumorð
var hofmannadáðin á Fróðarstorð,
að forðast allt ljós og hvert lifandi orð
var lögmál jiar draugurinn réði.
Atomskáld segir:
Nti livílist blái sjórinn
við sólþurran kambinn
og hlustar bara og hlustar
á hljóðskrafið í iuglunum.
Ég geng á milli húsanna
og hugsa til þín.
Þú ert í morgunvindinum,
og J)ti ert mín.
E. B. segir:
Mig dreymir um eina alveldissál,
um anda, sem gjörir steina að brauði.
Minn hlátur er sorg. Við skrum og við skál
í skotsilfri bruðla eg hjarta mins auði.
Atomskáld segir:
Skuggi minn flýr undan skugga næturinnar
í skemmtigarði lífsins.
Rjóðar eru rósirnar í rökkri dauðans.
Skyldu lífgrös mín, sem lifnuðu í dag,
lifa af nóttina.
E. B. segir:
Mín kirkja er lágreist og hrörlegt hof,
en liver sá, sem gefur sér sjálfum lof,
hann stendur með stafkarls búnað.
I (Framhald á 7. siðu).