Dagur - 22.01.1958, Síða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 22. janúar 1958
DAGUR
Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON
Afgreiðsla, auglýsingar og innhéiirita:
Þorkell Björnsson
Skrifstofa í Hafnarstræti 90 — Sími 1166
Argangurinn kostar kr. 75.00
Blaðið kemur út á miðvikudögum
og laugardögum, þegar efni strnda til
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Úr útvarpsræðu Jakobs
Frímannssonar
„.... OG ÞÁ KEM EG að aðal kosningaáróðri
þeirra íhaldsmanna, og annarra pólitískra and-
stæðinga, sem stöðugt skýtur upp kollinum hér á
Akureyri fyrir hverjar kosningar, en það eru
skattfríðindi samvinnusamtakanna. Skrif og um-
mæli andstæðinganna hafa ávallt miðast við það,
hvað bezt mundi henta til áróðurs gegn Framsókn
arflikknum og samvinnusamtökunum. Ekkert til-
lit hefur verið tekið til landslaga eða viður-
kenndra staðreynda um sjálfsagðan rétt neyt-
endasamtaka, sem sé, að kaupfélag og þeirra
verzlanir og starfsemi, til hagsbóta almennings,
væri gjör-ólíkt verzlun einstaklings, sem hefði
það markmið, fyrst og fremst, að skara eld að
eigin köku. Samvinnufélögin eru sameign fjöld-
ans. Afrakstur þeirra og arður eru EKKI eign mín
eða þín, nema í réttu hlutfalli við viðskipti og
verzlun í það og það skiptið. Ekki get eg, eða þú,
hlaupið burtu með samansafnaðan hagnað, þegar
mér, eða þér, gott sýnist. Þetta er höfuðmunur. —
Allur sá samansparaði hagnaður, sem kann að
reynast af starfsemi samvinnufélags, hlýtur óhjá-
kvæmilega að verða bundinn í eign framtíðarinn-
ar. Eign bai'na okkar og barna-barna. Eign bæj-
arins og héraðsins, og koma eftirkomendum okkar
til góða, ef við sjálf njótum hans ekki að fullu.
Hagnaður kaupmannsins er aftur á móti hans
eign, sem hann getur ráðstafað að eigin vild. —
Ætti að vera óþarfi að skýra þetta nánar fyrir
okkur Akureyringum. Vegna þessa regin-mis-
munar á starfsemi samvinnufélagsreksturs og ein-
staklingsreksturs er það viðui'kennt hér, og í
flestum öðrum löndum, að hagsmunasamtök
fólksins, og þess eigin verzlanir og fyrirtæki, skuli
ekki sitja við sama borð og einstaklingsrekstur,
hvað snertir skatta og útsvör. — Enginn flokkur í
íslenzkri pólitík hefur treyst sér til að koma með
tillögur á Alþingi um að breyta skattaákvæðum á
þann hátt, að munur sé ekki gerður í skattlegu
tilliti á einstaklingsrekstri og rekstri samvinnu-
félaga. Aðgætandi er þó, að eftir að stríðsgróða-
skattslögin komu, og þau ákvæði, að ekki mætti
leggja útsvar, hvort sem um væri að ræða rekst-
ur einstaklings eða hlutafélags, á hærri upphæð
en 200 þús. króna tekjur, hefur munur á útsvars-
álagningu samvinnufélaga og einstaklings orðið
tiltölulega lítill, og jafnvel útsvöi' orðið tiltölulega
hærri á samvinnuverzlun, þcgai' með er talinn
samvinnuskattur, en á sambærilegan einstakl-
ings- og hlutafélagarekstur.“
Síðan rakti Jakob tölulega, að verksmiðjur SÍS
á Akureyri bera nú um 8 þús. kr. hærra útsvar en
þær myndu gera, ef á þær væri lagt sem hlutafé-
lög, eins og andstæðingar samvinnumanna heimta.
„Góðir Akureyringar! — Þið heyrðuð áðan
lesna yfirlýsingu frá efstu mönnum á listum
þriggja flokka bæjarstjórnarinnar, þar sem skýrt
var frá, að komizt hefði á samningur um samstarf
þessara manna innan væntanlegrar bæjarstjórnar
á næsta kjörtímabili....
Ef til vill munu sumir telja, að þetta sé undan-
sláttur og æði mikil stefnubreyting frá minni
hálfu, þar sem eg hef frá fyrstu verið í stjórn Ú.
A. og frekar fylgjandi hlutafélagsforminu en bæj-
arútgerðar. En því er þar til að
svara, að eg tel óhugsandi að
koma félaginu aftur á fót, nema
sterkur bakhjarl fáist. — Það
mundu áreiðanlega engir lána-
drottnar taka á ný upp lánsvið-
skipti við félagið með það eitt
sem ábyrgan skuldunaut. Mundu
þá verða að koma til nýjar bæj-
arábyrgðir, og vitanlega er aug-
ljóst, þegar svo er komið, að rétt-
ara er, að bærinn beri allan veg
og vanda og njóti fulls arðs, ef til
kemur, eins og hann mundi,
hvort sem er, bera allt tap, ef illa
gengur....
Enn er ekki frá því gengið milli
samstarfsflokkanna, hvaða tillög-
ur þeir munu gera um rekstrar-
form væntanlegrar bæjarútgerð-
ar eða tilhögun afhendingar
eigna félagsins til bæjarins. Oll-
um mun vera Ijóst, að hlutafé fé-
lagsmanna mun vera að fullu
tapað, eins og nú standa sakir, en
vart trúi eg því, að nokkur hlut-
hafi telji það skipta verulegu
máli, ef tekist gæti að koma tog-
ararekstrinum aftur á öruggan
grundvöll. Kemur nú til kasta
færra lögfræðinga og annarra
rekstrarsérfræðinga, að gera til-
lögur um þá breytingu, sem
óhjákvæmilega stendur fyrir
dyrum. Vafalaust mun verða
reynt að fá sem mesta aðstoð
ríkisvaldsins til hagstæðra lána
og fjárframlags til að tryggja
frambuðarekstur.. ..“
Benedikt Tómasson skólayfirlæknir:
Of langur vinnutími skólanemenda
f síðasta tölublaði „Mennta-
mála“ er birtur kafli úr greinar-
gerð eftir Bcncdikt Tómasson
skólayfirlækni, en greinargerð
þessi fylgdi með frumvarpi til
laga til heilsugæzlu í skólum, er
lagt var fyrir þing það, sem enn
hefur ekki lokið störfum.
Degi þykir Bencdikt flytja
þannig mál sitt, að full ástæða sé
til þess, að kafli sá, er hér fer á
eftir, komi fyrir augu fleiri en
þeirra, sem lesa kennaramál-
gagnið, og því leyfir hann sér að
birta hann.
„Nauðsynlegt er, að læknar
hafi meira eftirlit en verið hefur
með námskröfum skóla og heild-
arvinnutíma nemenda. Með því
að leikni og kunnátta í náms-
greinum er að kalla eini mælan-
legi árangur skólavistar, hart er
að skólum gengið í því efni, bæði
af aðstandendum og öðrum, og sá
skóli mest metinn, sem fastast
gengur eftir, er varla að undra,
þótt það sitja í fyrirúmi að koma
sem mestum fróðleik í nemendur,
en út undan verði aðrir þættir í
hlutverki skóla, sem ekki er þó
minna um vert. Ekki munu hafa
verið gerðar nema lauslegar at-
huganir á vinnutíma nemenda í
skólum hérlendis, enda er ekki
auðvelt að koma við hlutlægri
rannsókn. Er ef til vill óvarlegt
að nefna tölur að svo lítt rann-
sökuðu máli, en ólíklegt verður
að telja, að börn í efstu bekkjum
barnaskóla í kaupstöðum komist
af með öllu skemmr vinnutíma
en 8 klst. á dag, ef gera á náms-
efninu góð skil, þó að kröfur um
heimavinnu séu að vísu mjög
komnar undir einstökum kenn-
urum, þai' sem um bekkjar-
kennslu er að ræða. í áður ívitn-
aðri grein Jóhannesar Björnsson-
ar, dr. med., er talið líklegt, að
12—13 ára börn í barnaskólum
Reykjavíkur þurfi að vinna um
60 stundir á viku, en síðan hún
var samin, hefur vikustundum
verið fækkað. í bóklegum fram-
haldsskólum, þar sem fagkennar-
ar einir kenna og námsefni er að
kalla fast skorðað, er miklu
auðveldara að fara nærri um
daglegan vinnutíma. Leikur ekki
vafi á, að enginn, nema ef til vill
örfáir afbufða námsmenn, kemst
þar af með minna en 10 stunda
vinnudag til þess að ná viðun-
andi tökum á námsefninu, og eru
til um þetta nægir vitnisburðir
foreldra og kennara. Ekki verður
þó gerð nein tilraun til að gizka
á, hve mikill hundraðshluti nem-
enda vinnu raunverulega svo
lengi, en hann er sennilega stærri
en margan grunar, sem lítt hefur
kynnt sér þessi mál. En það
skiptir ekki heldur meginmáli,
með því að skyldunámsskólum er
vitaskuld óheimilt að gera til
nemenda sinna kröfur, sem fyrir
fram er vitað um, að miður gefn-
ir nemendur ráða alls ekki við
og hinir betur gefnu ekki án
þess að vinna úr hófi fram. Víst
er, að vinnuharka í skólum hefur
aukizt stórum á undanförnum
árum og að aldrei hafa verið
gerðar slíkar kröfur til nemenda
almennt og jafnungra sem nú. Að
þessu hefur margt stuðlað, en
líklega ekki sízt samræming sú
og kvörðun (standarðísering),
sem á komst með nýju skólalög-
gjöfinni, þó að ekki hafi hún gef-
ið beint tilefni til þess. En óþarft
er að rekja orsakir nánara hér.
Aðalatriðið er, að þjóðfélagið
krefst nú tvímælalaust lengri
vinnudags af börnum og ungling-
um en af fulltíða fólki, sem vinn-
ur sambærileg störf, og þau eru
stimpluð ónytjungar, ef ekki er
orðið við kröfunum. Vinnutími
þeirra manna hérlendra, sem
stunda andlega vinnu og hafa
reglulegan vinnutíma, mun yfir-
leitt vera frá kl. 9 að morgni til
kl. 5 síðdegis, þ. e. ekki yfir 7
stundir. Mundi þykja linlega að
staðið, ef nemandi, sem kominn á
að vera í skóla kl. 8 að morgni,
liti ekki í bók eftir kl. 4 síðdegis.
En vaninn virðist hafa gert menn
sljóa fyrir þessu, svo að nemandi
er talinn vanrækja nám sitt, ef
hann vinnui' ekki mestan hluta
dagsins og helzt einnig á kvöldin.
Er þetta viðhorf líklega arfleifð,
bæði hér og erlendis, frá þeim
tíma, er menntaskólar og háskól-
ar voru að kalla einu skólar þjóð
félagsins, en kröfur slíkra skóla
hafa ætíð verið miðaðar við úr-
val. Ekki er þó lengd vinnutím-
ans ein saman mælisnúra á hætt-
una, heldui' kemur hér einnig og
ekki síður til greina eðli verks-
ins. Börn og unglingar eru hvort
sem er að einhvers konar iðju,
meðan þau eru á fótum, og sumir
eru svo gerðir, að þeir njóta þess
að sökkva sér sem fastast í nám.
Hættan er fólgin í því, hversu
einhæf skólavinna er, í löngum
kyrrsetum, innivist og andlegu
álagi, sem getur orðið mjög mikið
í prófum. Þó að erfitt sé að færa
óyggjandi rök fýrir því, hver
hætta stafar af námskröfum
þeim, sem nú eru gerðar, má eigi
að síður færa fyrir því miklar
líkur. Ncmendur, sem ráða ekki
(Framhald á 7. síðu.)
JÓHANNES ÓLI SÆMUNDSSON:
Ólafs þáttur blinda
(Framhald.)
Krakkavísur.
Hérna — ofur hýr á kinn
hrings- ódofin-lína —
fyrir ofan Ólaf sinn
á að sofa Stína.
Gæfan styðji, góðfögur,
glaðan hringaþórinn.
Tamur iðju og trygglyndur
er Trausta niðji Sigurður.
Vill sér ungi vinurinn
vinna manna hylli.
Stebbi litli stúfurinn,
stímar hér á milli.
Lukkan dýra ljáist þér
(lundi víra fínum).
Oft hjá skýi'um uni ég hér
Angantýri mínum.
í stórrigningu.
Marga bítur seggi sút.
Sagt er að lítið batni.
Blautt að líta enn er út.
Allt í flýtur vatni.
Nýung.
Ólafur heyrði rætt um, að farið væri
að gera yngingartilraunir á gömlu
fólki. Þá kvað hann:
Nú má segja, að tíð er tvenn,
— taka eftir gjörðu. —
Upp er farið að yngja menn
aftur hér á jörðu.
Gripið fram í samtal.
Margir bera hulinn harm,
hugsaðu um það, kona.
Enginn veit í annars barm,
— er því varið svona.
Engum að trúa.
Margir ljúga liðugt hér,
lasti spú að beimi,
svo að trúa orðið er
engu nú í heimi.
Kvöldvísur.
Gefðu mér, faðir, góða nótt.
Gef méi' að sofna vært og rótt.
Gef mér að þenkja gott eitt hér
Gefðu mér, Jcsús, náð hjá þér.
Fer ég sofa sætt og rótt,
sá mun kostur betri.
Góða öllum gefi nótt
Guð á himnasetri.
Einn í bænum.
Hér um ganga ei helzt vill neinn
hirðir spanga glaður.
Daga langa er ég einn,
— eins og fangelsaður.
Ástarhótin.
Ástarhót í sinnusal
sýnt á móti hefur
yngissnót, — og ungum hal
undir fótinn gefur.
Baktal.
ígultanna-agnúar
oft fá sannleik hrakið.
Naga mannorðsníðingar
náungann á bakið.
Framhald.