Dagur - 29.01.1958, Qupperneq 5

D A G U R
5
Mi'ðvikudaginn 29. janúar 1958
* > ........ 1 ■111 ■ ■'■■■ ■■■
Robert Heilbroner:
HVAÐ ER SÉNÍ?
Geysimiklar gáfur? Ættgengir hæfileikar? Ein tegmid geðveiki?
Hvað er það, sem Beethoven,
Shakespeare og Leonardo da Vinci
áttu umfram aðra dauðlega menn?
Hvaða dularfullu hæfileikar eru
það, sem lyfta einstökum útvöldum
geysihátt up]t yfir liina venjulegu
manneskju? í aldir hafa mennirnir
spurt sjálfa sig jtessarar spurningar:
Hvað er séní?
Ein af orsökum Jtess, að svo erfitt
er að svara þessari spurningu, er
líklega sú, að okkur hættir til að
skipa öllum sjaldgæfum hæfileika-
möniíúm í sama flokkinn, eins og
Jreir væru endilega séní, sem geysi-
langt hefðu náð á einhverju vissu
sviði. Slíkt Jtarf alls ekki að vera,
eins og gleggst má sjá á því, að
stundum finnast (átrúlegir hæfileik-
ar og færni í einstökum greinum
hjá fólki, sem annars er einfalt og
á frumstæðu stigi. Gott dæmi Jtess
er sveitadrengurinn frá Vermont,
Zerah Colburn, sem var alveg ein-
stakur í hugarreikningi. Þegar hann
var 8 ára, var hann prófaður opin-
berlega af hópi hálærðra stærðfræð-
inga. Þeir báðu hann m. a. að lyfta
tölunni 8 í 16. veldi. Hann gerði
það á einu augnabliki (útkoman er
281.474.976.710.656), og þá grétu
áheyrendurnir af hrilningu.
Annað dæmi slíks er franski
drengurinn Jean Fleury, sem ólst
upp á barnaheimili, óstýrilátur
strákur, sem hvofki gat eða vildi
læra neitt. Hann reiknaði út kvaðr-
atrótina af f jögra stafa tölu á 4 sek-
úndum og kúbíkrótina af sex stafa
tölu á 6 sekúndum. Einn dag árið
1912 var hann spurður að því, upp
á hvaða vikudag hefði borið 22. maí
1908, og liann svaraði rétt eftir
fimm sekúndur.
Þessi dæmi bera vitni um liina
ótrúlega miklu vélrænu hæfileika
mannsheilans en ekki urn hinn
skapandi mátt, en hann er mæli-
kvarðinn á séníin. Þetta voru furðu
leg dæmi um mannlegar reiknivél-
ar, en Jtarna fæddust ekki nýjar
hugsanir né liugmyndir.
Onnur tegund snillinga eru
undrabörnin, og þeim gefúni við
einnig nafnið séní, en Jtað er ekki
rétt, Jtó að sum undrabörn Jtroskist
svo seinna, að þau eigi heitið skilið.
John Stuart Mill, sem fékkst sex
ára gamall við hin sígildu rit Forn-
Grikkja, varð heimsfrægur sem
heimspekingur og hagfræðingur.
Mózart spilaði á píanó fjögra ára
gamall, samdi lög fimm ára og
varð svo eÍLt mesta tónskáld sög-
unnar, en Jiannig gengur fæstum
undrabörnum. Þau visna langflest
áður en [>au bera blóm og ávöxt.
Hver man nti Andrew Nastell, er
samdi lög tveggja ára, eða June
Masters, sem stjórnaði liljómsveit
fimm ára gömul?
Langoftast eru undrabörnin að-
eins duttlungar náttúrunnár; liinn
andlegi þroski lileypur á undan liin-
um líkamlega.
Ekki er síður mikilsvert að gera
sér grein fyrir því, að barnið Jtarf
ekki endilega að sýna neina óvenju
lega hæfileika til Jtess að verða
séní scinna á ævinni. Hinir ungu
snillingar eru færir tæknilega, en
mjög sjaldan á snilld þeirra skap-
andi mátt. Undrabörn tefla snjall-
ar skákir, en j>au skrifa ekki snjöll
leikrit. Þau geta haft á valdi sínu
færni og leikni í ýmsu, cu J>au eiga
ekki J>á lífsreynslu. sem er hinn
nauðsynlegi jarðvegur hinnar frjóu
skapandi lnigsunar. Hinir vélrænu
hæfileikar eru ekki til mikils gagns
seinna á ævinni.
Albcrt Einstein átti alltaf í erfið-
leikum með hina liærri stærðfræði
og fékk seinna duglegri stærðlræð-
inga til ]>ess að reikna til fulls stærð
fræðilegar kenningar sínar. Darwin
barmaði sér alla ævi ylir J>ví, hvað
hann væri minnislaus.
En á hverju má J>á J>ekkja séní-
ið, ef ekki á gáfum og „alltaí efstur
í sínum bekk“? Tökum tvö dæmi;
virðum fyrir oss tvö séní, mjög ólík,
hvort frá sínum heimi.
Fyrra dæmið er maður, sem sjald-
an eða aldrci er talinrí meðal stór-
menna andans í greinum sunnu-
dagsblaðanna. Hann hét Srinivasa
Ramanujan, lítill, feitlaginn og ó-
snyrtilegur Indverji, fæddur til lá-
tæktar i Madras. í barnaskólanum
reyndist hann ágætur í reikningi,
og er hann var 15 ára gamall, þá
reyndi hann að taka inntökupróf
við menntaskóla en léll á enskunni.
Þar með var hans reglulegu skóla-
göngu lokið.
En einhver hafði gefið honum
kennslubók, sem hafði inni að
halda höfuðatriðin í hinni Jtekktu
tölvísi J>ess tíma — fram að kring-
um 1860. Ramanujan sökkti sér nú
niður í bók J>essa, en Jrcgar hann
gat ckki lært mcira af lienni, J>á
hélt hann einn af stað inn í liin ó-
J>ekktu lönd talnavísindanna. Hann
gerði ýmsar athyglisverðar uppgötv-
anir, senr vöktu eftirtekt á honum
meðal ýmissa lærðra stærðfræðinga,
svo mjög, að ]>eir kornu J>ví til leið-
ar, að hann fór til Cambridge. Þar
kom i ljós, að ]>ó að lionum væri
enn ókunnugt um nrargar undir-
stöður og forsendur liinnar æðri
stærðfræði, þá var hann fullkom-
lega jafnoki hinna lengst hornnu
Evróþumanna i stærðfrceðilegri
hugsun, og 'á sumum sviðum var
hann jafnvel langt á undan. Einn
og óstuddur hafði liann náð og far-
ið fram úr hálírar aldar snjöllustu
stærðfræðingum. „Eg lreld ekki,“
segir einn frægur stærðfræðingur,
að saga andáns cigi í fórunr sínum
afrek, er þoli samanburð við þetta
afrek Ramanujans."
Hitt dæmið er algjör gagnstæða
hins litla Indverja; J>að er hinn
furðulegi Leonardo da Vinci, hinn
glæsilegi heimsmaður 16; aldarinn-
ar. Hann var skipuleggjandi borga,
arkitekt og stórskotaliðs-verkfræð-
ingur. Hann fann upp falllilífina
áður en farið var að hugsa um flug-
vélina, og á eftir fann hann upp
flugvélina, ef til vill til J>ess, að
fallhlífin yrði til einhvers nýt.
Hann fann upp skorstein nútím-
ans, liinar sjálflokandi dyr og
hundruð annarra hluta. llann rann
sakaði hreyfingarlögmál liinna íall-
andi hluta 200 árum á undan New-
ton. Hann bar saman tungurnar í
spætu, krókódíl og manni og viður-
kenndi, að J>ær væru allar sama
eðlis; hann var J>ví frumkvöðtill
rannsókna á samanburðarlíffæra-
fræði. Auk alls J>essa og fjölmargra
annarra viðfangscfna, J>á niálaði
hann nokkrar myndir, og ein þeirra
er Mona Lisa.
Þánig er séníið; J>að er ekki nóg
að vcra greindur hæfileikamaður.
En livernig á að „skýra“ séní
eins og Leonardo og Ramanujan?
Margir álíta, að séníin séu blátt
ál'ram ákaflega greind. Menn með
greindartöluna 140 og ]>ar yfir eru
taldir mjög greindir, og aðeins eitt
]>rósent. af mannkyninu er talið í
]>eim liópi. En 1% al' Dönum er
t. d. um 40 ]>úsundir, og ekki einu
sinni svo márgir Danir lialda sjáll-
ir að þeir séu séní.
Nei, J>ótt undarlegt megi virðast,
J>á þurfa há greindarvisitala og séní
ckki endilega að fara saman.
Bandarískur sálfræðingur, dr. Ca-
thcrine Morris Cox við háskólann
í Stanford, hefur gert rannsókn, er
leiðir í ljós, að mörg séní liafa ekki
haft neitt sérlega háa greindarvísi-
tölu. Dr. Cox og samstarfsmenn
hennar haf'a sundurgreint og rann-
sakað starfsferil og verk allmargra
sénía, til J>ess að komast að raun
urn, hvaða greindarvísitölu menn
J>essir mundu hafa fengið á greiríd-
arprófi nútímasálfræðinga. Ekki
fannst 1 þessari rannsókn ncitt séní
með beinlínis lága greindarvísitölu
— en ]>ær mjög háu voru sjaldgæfar
(heimspekingurinn Leibniz, Goethe
og hinn mikli hollenzki lögfræðing-
ur Grotius fengu þó allir yfir 190).
Flest mestu séníin liala verið J>að
sem sálfræðingarnir nefna vel
greindir menn. Cervantes, höfund-
ur Don Quijote, fékk t. d. aðeins
110, stjörnuíræðingurinn Coperni-
cus f’ékk 190, Rembrandt 135, Bacli,
Darwin og Lincoln 140; Leonardo
da Vinci náði J>ó 150.
Aðrir hafa skilið séníin ]>annig,
að ]>ar væri mest undir ættinni
komið, hinir miklu hæfileikar
gengju að erfðum. Það er rétt, að
sú regla er algengust, að greindir
foreldrar eignist greind börn, og
hæfileikar á vissu sviði geta gengið
að erfðum lrá kynslóð til kynslóð-
ar. Bæði Mozart og Mendelsohn
voru af mjög músíkölskum ættum,
og Bach hefði getað stofnað heila
hljómsveit með skyldmennum sín-
um eingöngu. Thomas Huxley og
Darwin áttu báðir ágæta vísinda-
menn að forfeðrum. En mörg séní-
in, jafnvel flest, eru af ættum, sem
ekki höfðu skarað fram úr áður.
Foreldrar Shakespeares voru
venjulegar manneskjur í lítilli
borg. Foreldrar Stendhals voru
smáborgarar úti á landi, og Lconar-
do var óskilgetinn sonur lögfræð-
ings í Florenz og sveitastúlku.
„Flvers vegna ganga hæfileikar
afburðamannsins (sénísins) ekki í
arf frá kynslóð til kynslóðar?" skrif-
aði bókmenn tasögu-fræðinguri n n
Trelawney einu sinni í bréli til
Shclleys, og skáldið svaraði: „Ef J>ví
væri ]>annig farið, ]>á liefði náttúr-
an framið ranglæti af meiri grimmd
en maðurinn gæti upphugsað. Þá
\ræru synir lieimskra foreldra án
nokkurrar vonar.“
Enn aðrir líta á liina frjóu og
skapancli hæfileika sénísins sem
einhverja tegurid af góðkynja geð-
veiki. „Ilið brjálaða séní“ er ein
eftirlætispersóna kvikmyndanna.
En eru séníin geðveik? Melville,
Dostojevski, van Gogh og Nietzsclie
Jrjáðust vafalaust af alvarlegum
truflunum á sálinni, en gegn ]>eim
má svo tefla séníi eins og Sókra-
tcsi, sem átti hið prýðilegasta sálar-
jafnvægi. Það er í mesta lagi hægt
að segja, að séníið sé ,,hertekið“
af sköpunargáfu sinni, og J>css
vegna verði persónuleikinn sterkur
og óvenjulegur, en langt er þaðan
til geðveikinnar.
En hvernig er ]>á persónuleikinn,
sem séníið sprettur upp af? Látum
oss gefa gaum að tveim skapgerð-
areinkennum, senr alltaf eru ein-
kennandi fyrir menn, sem séní geta
kallazt. Ef til vill komumst vér ]>á
á sporið.
Fyrra einkennið ér hinn geysi-
mikli lræfileiki sénísins til mið-
mögnunar, hæfileikinn til þess að
einbeita sér. Séníin hafa öll undan-
tekningarlaust hæfileika til ]>ess að
láta verkefnið hertaka sig algjör-
lcga og gleyma J>á öllu öðru á með-
au. Edison og ýrnsir aðrir liafa sagt,
að séní yrði ekki til við innblástur
(Framhald á 7. síðu.)
Verðlagning landbúnaðarvara
(Framhald.)
VI. VERÐGRUNDVÖLLURINN
OG VERÐLAGNING
BÚVARANNA.
A líkan hátt og sexmannancl'nd-
in áætlar kostnaðarliði við vísitölu-
búið, áætlar hún einnig afurða-
magn búsins.
I núgildandi grundvelli eru
tekjuliðirnir ]>essir:
1. Af nautgripum:
17275 Itr. mjólk,
32.3 kg kjöt,
25 — húðir.
2. Af sauðfé:
1838 kg kjöt,
368 — gærur,
240 — ull, óþvegin.
3. Aí hrossum:
150 kg kjöt,
25 — lniðir.
4. Garðávextir:
15 tn. kartöflur.
5. Selt fóður og hey, einkabú-
greinir, hlunnindi, styrkir,
vinna utan hcimilis o. fl.
Bústærð sú, sem nú er miðað við,
er: 6.5 kýr og kelfdar kvígur, 2.3
aðrir nautgripir, 100 ær og 20 geml-
ingar og lnútar.
Um afurðamagnsliðina gildir ]>að
sama og um kostnaðarliðina, að á
miklu vcltur að ]>eir séu nálægt því
rétta.
Þegar sexmannanefndin hefur
gengið frá verðgrundvellinum eins
og hér hcfur verið lýst, kemur til
kasta Framleiðsluráðs að vcrðleggja
vörurnar, bæði i heildsölu og smá-
sölu.
Auðgert er að reikna rit, hvað
bóndinn J>arf að fá samkv. grund-
vellinum fyrir hvern mjólkurlítra,
kjötkíló og kartöflutunnu, til [>css
að fá upp í kostnað við framleiðsl-
una. Aðeins ]>að getur orðið álita-
mál, livað liver búgrein á að vega
mikið í grundvellinum.
Af tekjum vísitölubúsins í nú-
gildandi grundvelli gefa:
Nautgripir urn 55 %
Sauðfé - 331/2%
Hross - 1 %
Garðrækt - 3i/o%
Ýmislegt - v %
Oliu rneiri vandi er Framleiðslu-
ráði á höndum að ákveða söluvcrð
varanna.
Þarf nú að áætla allan þann
kostnað, sem á vörurnar leggst, frá
því bóndinn afhendir þær í mjólk-
urbú, sláturhús eða kartöflu-
geymslu og J>ar til sala fer fram
við búðarborðið. Kemur hér til
grcina vinnslukostnaður, geymsla,
sölukostnaður, rýrnun o. fl.
Því aðeins getur bóndinn á vísi-
tölubúinu fcngið J>að, sem honum
ber, að ]>essir liðir séu rétt áætlaðir.
Svo erfitt sem [>etta eðlilega er
þegar verðlag er stöðugt, verður
]>að ]>ó enn torveldara á verðbreyt-
ingartímum. Sífelldar verðlrækkan-
ir, er verið hafa á undanförnum
árum, eiga áreiðanlega nokkurn
þátt í því, að bændur liafa yfirleitt
ekki fengið það, sem þeim bar fyrir
vörur sínar undanfarin ár.
Ekki má Framleiðsluráð heldur
setja svo hátt verð á vörurnar, að
visitölubúið gefi meira af sér en
grundvöllurinn gerir ráð fyrir.
G. H.
(Jrslit bæjarstjérnarkosninganna
(Framhald af 2. síðu.)
ólafsvík.
A kjörskrá voru 332, en 316 kusu.
A-listi, Framsóknarflokkur og Al-
þýðuflokkur, 138 atkv. (2 menn).
D-listi, Sjálfstæðisflokkur, 100 at-
kv. (2 menn).
H-listi, Sjómenn og verkamenn,
66 atkv. (1 mann).
Stykkisliólmur.
Þar voru á kjörskrá 517, en 474
greiddu atkvæði.
A-listi, Vinstrimenn, 153 atkv. (2
menn).
D-listi, Sjálfstæðisflokkur og ó-
háðir, 303 atkv. (5 menn).
Patreksf jörður.
Þar neyttu 407 atkvæðisréttar.
A-listi, Aljiýðuflokkur, 171 atkv.
(3 menn).
B-listi, Framsóknarflokkur, 98 at-
kvæði (2 menn).
D-listi, Sjálfstæðismenn, 146 atkv.
(2 mcnn).
Bíldudalur.
Þar voru á kjörskrá 248, en 182
neyttu atkvæðisréttar.
B-listi, Óháðir og vinstri mcnn,
112 atkv. (3 rnenn).
D-listi, Sjálfstæðismenn, 60 atkv.
(2 menn).
Flateyri.
A kjörskrá voru 280.
A-listi, Alþýðuflokkur og Fram-
sóknarflokkur, 110 atkv. (3 rnenn).
B-listi, Sjálfstæðisllokkur, 69 atkv
(2 meun).
Bolungarvík.
Þar voru 427 á kjörskrá, cn 357
kusu.
D-listi, Sjálfstæðisflokkur, 175 at-
kvæði (4 menn).
H-listi, vinstrimenn og óháðir.
173 atkv. (3 menn).
Hólmavík.
Þar voru á kjörskrá 220, en 181
kaus.
A-listi, Framsóknarflokkur, 87 at-
kvæði (3 menn).
B-listi, Sjálfstæðisflokkurv 56t at-
kvæði (1 mann).
C-listi, Framafarasinnar, 36 atkv-
(1 mann).
Hvammslangi.
Þar voru 185 menn á kjiirskrá,
en 101 kaus.
Þar var óhlutbundin kosning, og
hlutu kosningu og atkvæðamagn í
þessari röð:
Asvaldur Bjarnason, Björn Kr.
Guðmundsson, Sigurður Tryggva-
son, Skúli Magnússon og Flelgi
Bencdiktsson.
Blönduós.
I?ar voru á kjörskrá 300 manns,
en 264 kusu.
A-listi, Sjálfstæðisflokkur, 153 at-
kvæði (3 menn).
B-listi, Vinstrimenn, 128 atkv. 2
menn).
Hofsós.
A kjörskrá þar voru 181, en 137
kusu.
Alisti, Óliáðir kjósendur, 61 alkv.
(2 rnenn).
B-listi, Franrsóknarfl. og aðrir
stuðningsmenn, 50 atkv. (2 menn).
D-listi, Sjálfstæðisflokkur, 22 atkv
(1 maður).
#
Þórshöfn.
-V kjörskrá voru 206 manns, en
134 kusu.
A-lísti, borinn fram af Vilhj. Sig-
urJ>órssyni*o. fl., 72 atkv. (3 nrenn).
(Framhald á 7. síðu.)