Dagur - 02.04.1958, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 2. apríl 1958
Örnefni í Saurbæjarhreppi
Anganlýr Hjörvar Hjálmar-
son og Pálmi Krisljánsson
hafa safnað og gefið út 1957.
Fyrir hvatning og tilbeina Ung-
memiaíélags Islands komst nokkur
hreyfing á örefnasöfnun hér á landi
fyrir allmörgum árum og munu
vera til talsvert merkileg söfn frá
hendi einstakra manna eins og t. d.
Margeirs heitins Jónssonar, ]>ó að
fæst af því hafi verið gefið út. En
gera má þó ráð fyrir, að mjög víða
sé þó þétta starf enn óunnið, eða
ekki hafi verið nógu nákvæmlega
að því gengið, og bíður það því
enn síns tíma.
Allmikið er og tilfært af örnefn-
um í ýmiskönar þjóðsögum, íslend-
ingasögum og sóknarlýsingum þeim,
er Bókmenntafélagið lét gera fvrir
fiimum luindrað árum síðan, og
er mikið starf óunnið í því efni að
rannsaka þessi örnefni, bæði mál-
fræðilega og að því leyti sem þau
eru tengd sögulegum minningum.
Tveir barnakennarar úr Saur-
bæjarhreppi hafa með útgáfu þessar
ar bókar unnið ágætt og merkilegt
verk, sem verða mætti mörgum til
fyrirmyndar.Þeir hafa gert nákvæmt
og ýtarlegt yfirlit yfir f>11 þau ör-
nefni í Saurbæjarhreppi, sem mönn-
um eru nú kunn og getið sagna,
sem við þau eru tengd. Til dæmis
er hér gctið 53 eyðibýla, sem tii eru
sagnir um. misjafnlega Ijósar. Kkki
eru þó skjalfcstar heimildir til
nema um nokkur þeirra, og hljóta
þá hin örnefndu að vera eldri en
þriggja alda gömul, óg sum kunna
að vcra af býlum, sem lögðust nið-
ur í svartadauða. Annars má vera,
að sum ]>essi örnefni, sem talið er
að séu af býlum, kunni aðeins að
hafa verið ;if fjárhúsum, beitarhús-
um, eða húsmennskukofúm, sem
staðið hafa skamma stund.
Um nokkur evðibýli er þó getið
:í Jarðaljók Arna Magnússonar og
Fáls Vídalín.s, og þar eru býli enn
:í byggð, sem nú er ekki vitað með
■vissu, hvar verið hafa. Sýnir þetta,
hversu fljótt getur fennt vfir forn-
ar minningar, þó að aðrar geymist
kánnske frá landnámsöld.
Ornefnasfifnun er hið mesta nauð
synjaverk. Með hverri kynslóð, sem
gengur til grafar, týnast mörg
þeirra, og sama sagan gerist, þegar
iljúen daskipti verða á jörðum,
einkum ef nýi ábúandinn kemur
langt að. Ilættan á þessari
gleymsku fer vaxandi með auk-
inni vélvæðingu og brcyttum bún-
aðarháttum, þegar fólki fækkar í
sveitum og minna verður urn tóm-
stundir manna úti í náttúrunni.
Stórvirkar vélar jafna óðum við
jörðu lióla og Iiæðir og slétta yfir
forn dys og tóftarbrot, sem sögu-
legar minningar voru bundnar við
og geyma sagnir um og forn minni,
örlfig og aldurtila, er þá gleymast
um leið.
Allt þetta skilja höfungarnir vel
og gera sér því far um að staðsetja
örnefni sem bezt, einnig þau, sem
nú sér ekki lengur stað, en vitað
er um að verið hafi. I>eir skýra frá
því, sem hel/t er vitað, hvar forn
hof eða kirkjur hafi staðið, sem
löngti er niður lagt, eyktamörk,
sel og eyðíbýli og jafnvel hús, sem
áður stóðu á staðnum, eða ef bæir
hafa verið færðir. Allt er þetta
fróðleikur, sem é>ðum cr að glatast
og hverfur með öllu, ef ekki verð-
ur bókfærður. Og loks er þess að
geta, sem ekki er sízt merkilegt, að
í örnefnunum sjálfum varðveitast
oft forn eða fátíð orð og orðmvnd-
ir, scm stundum cr cf til vill hvergi
annars staðar að finna. Hér eru
forn viilulciði og goðasund, diiggv-
arsteinar, strillur, mönuteigur, ó-
færuskeið, hleinar, Samarítaholt,
Paufi og Bælingshé>ll (Blæings-
lióll?), Gantrés (líklega afbökuð
orðmynd). Einkennilegt er viður-
nefni Siggu spretu.
Höfundárnir hafa gengið mjög
skilmerkilcga frá verki sínu. Mynd-
ir af öllum bæjum í hreppnum og
nokkrar landslagsmyndir prýða
bé>kina, og er hún myndarlega éit-
gefin, enda þótt lesmálið sé fjfil-
ritað eða Ijósprentað cftir vélrit-
uðu handriti. Hafi þeir þiikk fvrir
vel unnið verk. Bók eins og þessi
þyrfti að vera til yfir alla hreppa
á landinu.
Bénjamin Kristjánsson.
Séra Sveinn Víkingur: F.fnið
og andinn. Reykjavik. llóka-
útgáfan Fróði 1957.
I>að vildi svo til af einhvejum
ástæðum, að i auglýsingaflóðinu
fyrir jólin tók ég ekki eftir, að út
væri komin l>é>k cftir séra Svcin
Víking, fyrr en svo seint, að sjé>ð-
ir voru þrotnir fyrir hátíðina. Eg
gat því ekki náð í bókina fyrr en
upp úr nýári, að ný ,,fjáílög“ voru
samin bg samþykkt. En þá lét ég
það ckki dragast. F.g lét það vera
fyrstu bókina, sem eg keypti á þessu
ári. Og þeirra kaupa mun mig sízt
iðra.
1 þessari fallcgu bók gjörir höf.
ljétsa grein fyrir viðhorfum sínum
til margra vandamála lífsins og
skiptir efninu í 26 kaflæ FTann
ræðir þar trúmál og siðgæðismál,
gildi og takmark lífsins og frani-
hald þess eftir dauðann — og það
gjörir hann svo vel og viturlega,
að ég sé ekki betur, en að bókin
eigi erindi til allra liugsandi
manna, yngri og eldri. Bókin cr að
mínum dómi svo vel skipulögð og
ljóst skrifuð, að eg skil ekki að
nokkrum fullvita manni verði of-
raun að lesa hana sér að gagni.
llún er bæði ljé>s og grcinagóð.
Suma kafla liennar finnst mér að
mcgi telja til ritlistar.
Ef eg liefði mátt segja fyrir utn
námsefni og námsbækur í gagn-
fræða- og menntaskólum landsins,
þá myndi eg hafa lagt svo fyrir, að
vikulcga yrði tími tekinn til að
fara með nemendum í vissa kafla
jressarar bókar. Eg cr þeirrar skoð-
unar, að meiri þroska gæfi það
unga fólki en ýmilcgt, sem þar er
lært og farið með. Skólarnir ættu
að gjöra sem mest að því, að hjálpa
nemendum sínum lil að mynda sér
hollar og þré>ttmiklar lífsskoðanir,
sem, ásamt trúnni, gætu borið þá
uppi í brimróti lífsins. Til grund-
vallar teldi eg hcppilegt að leggja
þessa bók, sem hér er minnzt. Nem-
endur væru látnir lesa hana og
kennarar ættu síðan samræður við
þá um hið lesna. Eg er þess full-
viss, að lengur myndu ncmendur
minnast spaklegra viðræðna kcnn-
ara sinna um ýmsa þeirra vanda-
mála, sem bókin fjallar um, heldur
cn sumra samanbarinna fré>ðleiks-
atriða, sem þeir reyna að hugfesta
fram yfir pré>fin, en hirða svo lítt
um, þó að gleymist.
Með ]>essum fáu orðum niínum
vil eg vekja athygli almennings og
skólanna á ]>essari gé>ðu bók, um
leið og eg þakka höf. fyrir hana.
Allir hvigsandi og leitandi menn
ættu að kaupa þessa ágætu bók, og
lesa hana oftar cn einu sinni.
Það borgar sig.
Vald. V. Snavarr.
Fermingarskeyti KFUM
og K. Akureyri
Um fermingarnar, sem fara í
hönd, hefur KFUM á Akureyri
ákveðið að hafa fermingarskeyti
á boðstólum til styrktar fyrir
starfsemi sína. Þar eð engin fjár-
öflunarstarfsemi hefur farið fram
utan félagsins, hefur fjárhagur
þess staðið allri starfsemi mjög
fyrir þrifum. Félagið hefur starf-
semi sína í leiguhúsnæði, en hef-
ur mikinn hug á að eignast eigin
hús í framtíðinni. Einnig er mik-
ill áhugi innan þess að koma upp
sumarbúðum, þar sem ungir
menn geti dvalið, og notið úti-
vistar og kristilegrar uppfræðslu.
KFUM var stofnað 1. desember
1951, og hafði þá verið unnið að
undirbúningsstarfi í 5 ár. Starf-
semi þess skiptist í 3 deildir:
Yngstu deild fyrir 9—12 ára
drengi, Unglingadeild fyrir 12—
17 ára unglinga og Aðaldeild fyr-
ir 17 ára og eldri. Fundir eru
haldnir vikulega í hverri deild.
Fundarsókn hefur verið góð í
vetur og hefur áhugi innan fé-
lagsins aukizt mjög. Félagið hef-
ur undanfarið haft tíma í sund-
höll bæjarins.
KFUM á Akureyri starfar á
grundvelli hinnar íslenzku, ev-
angelisk-lútersku kirkju og er
viðurkennt af alheimssamtökum
KFUM. Takmark þess er að
vekja siðferðislegt líf ungra
manna, og hlynna að andlegri og
líkamlegri velferð þeirra. Til þess
að félagið geti veitt félagsmönn-
um sínum nauðsynlega fræðslu
og skemmtun, þarfnast það
áhalda, t. d. sýningavéla.
Formaður þess er Björgvin
Jörgensson kennari.
Gwen Terasaki:
Þitt land er miií land
8.
(Framhald.)
Morguninn eftir hina örlaga-
þrungnu árás á Pearl Harbour
var hringt dyrabjöllunni hjá
okkur. Fyrir utan stóð maður frá
FBI, bandarísku ríkislögreglunni.
Hann kunni sitt starf og gekk
hreint til verks. Hann sagði móð-
ur minni, Mako og mér með
kaldri kurteisi, að við skyldum
dvelja innan dyra — vegna ör-
yggis okkar sjálfra. Menn frá
FBI myndu framvegis standa
vörð til skiptis við dyrnar á íbúð
inni okkar. Ef við vildum fara út
í borg, yrði það að vera undir
lögregluvcrnd. Fólk væri mjög
æst í skapi, og stjórnin vildi ekki
eiga á hættu nein óþarfaslys.
Eg gat ekkert samband haft við
Terry. Hanun var lokaður inni í
sendiráðinu, en mér var sagt, að
við myndum hittast aftur, er
nánari ákvarðanir hefðu verið
teknar um kyrrsetningu okkar.
Aðstaða móður minnar var
nokkrum vandkvæðum bundin.
Hún hafði í upphafo styrjaldar-
innar dvalizt á heimili útlendings
fi'á óvinaþjóð, en hún fékk þó
brátt leyfi til að fara. Við kvödd-
umst — ef til vill í síðasta sinni.
,.Misstu ekki kjarkinn, telpa
mín,“ sagði hún. Svo gekk hún
hnarreist með föstum skrefum
fram ganginn og leit ekki við.
Er lyftudyrnar lokuðust á eftir
henni veitti eg því fyrst athygli,
að hún hafði alls ekki beðið mig
að dvelja um kyrrt í Bandaríkj-
unum.
Eftir 10 daga fékk eg loks leyfi
til að sjá Terry. Kvöld nokkurt
um 9 leytið var honum fylgt
heim í íbúðina. Skyldi hann fara
aftur til sendiráðsbústaðarins
næsta morgun. Eg fékk nærri því
taugaáfall, er eg sá, hversu mjög
atburðirnir höfðu tekið á hann.
Þreyta, sorg og vonbrigði höfðu
rist sínar rúnir í andlitið. Augun,
sem áður höfðu Ijómað af fjöri,
voru nú daufleg og full af
hryggð.
Við höfðum margt um að tala
þessa nótt. Hann lék um stund
við Mako, en er hún var komin í
rúmið, spurði hann mig, hvað
eg ætlaðist fyrir. Við yrðum að
horfast í augu við þann mögu-
leika, að þáttur sá, er hann hefði
átt í sendingu símskeytisins til
keisarans, myndi vitnast í Japan,
og ef svo færi, væri lang líklegast
að dauðinn biði okkar allra. Eg
skyldi strax, hvað hann var að
íara. Hann ætlaði að stinga upp á
því, að eg yrði kyrr í mínu eigin
landi, ef eg óskaði þess. Mér
rann því í skap við þá tilhugsun,
því að eg hafði bundið honum líf
mitt og framtíð fyrir 10 árum —
á brúðkaupsdaginn. Hann varð
mjög hrærður, er eg svaraði því
til, að mér væri ljós hættan, en
eg væri reiðubúin að mæta því,
sem að höndum bæri.
Terry vissi, að ekkert gat
bjargað landi hans. Það var
dæmt til ósigurs og eyðingar.
Tojo þekkti ekkert til hins vest-
ræna heims, en Terry hafði víða
farið og skildi þá þýðingu, sem
hinn mikli iðnaðar- og fram-
leiðslumáttur Bandaríkjanna
hlaut að hafa á rás atburðanna,
en þetta skildu ekki Tojo og
hernaðarklíka hans. „Japan mun
bíða ósigur,“ sagði Terry. „Al-
gerðan ósigur.“
Nokkrum dögum seinna fékk
eg leyfi til að fara til Terrys og
dvelja í sendiráðsbústaðnum
ásamt honum og öðrum Japön-
um, sem þar voru kyrrsettir. —
Strax eftir jól vorum við send til
Hot Springs í Virginíu, og þar
skyldum við dvelja, þar til unnt
yrði að skipta á okkur og banda-
rískum sendiráðsmönnum í
Tókíó. (Framhald.)
Skíðamóí Sfrandamanna
Skíðamót Héraðssambands
Strandamanna fór fram í Bjarn-
arfirði 22.—24. marz 1958. —
Sundfélagið Grettir sá um
mótið. Úrslit urðu þessi:
Svig karla, 16 ára og aldri:
1. Sævar Guðjónsson (N.), sam-
anlagður brautartími 2 mín.
01.9 sek.
2. Halldór Tr. Ólafsson (Gr.) 2
mín. 08.9 sek.
3. Ármann Halldórsson (L.) 2
mín. 22.3 sek.
Svig drengja innan 16 ára:
1. Guðjón Torfason (N.) samanl.
brautartími 1. mín. 42.4 sek.
2. Sigvaldi Ingimundarson (Gr.)
1 mín. 49.6 sek.
3. Guðmundur Þorsteinsson (L.)
1 mín. 55.1 sek.
Svigsvcitakeppni 3ja manna, inn-
an 13 ára aldurs:
Keppt var um farandbikar, sem
Kaupfél. Steingrímsfjarðar. gaf og
fyrst var keppt um 1947.
Þrjár sveitir hófu keppni, en
sveit Sundfél. Grettis hætti sök-
um þess, að skíði eins keppand-
ans brotnuðu. Úrslit urðu þau, að
sveit Neistans sigraði á saml.
tíma 7 mín. 57.8 sek., og vann nú
bikarinn í þriðja sinn í röð og
hlaut hann til fullrar eignar. — f
sveitinni voru: Guðjón Torfason,
Ármann Halldórsson og Sævar
Guðjónsson.
15 km. ganga:
1. Sigurkarl Magnússon (R.) 1
klst. 27 mín 30 sek.
(Framhald á 7. síðu.)