Dagur - 10.05.1958, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Laugardagjnn 10. maí 1958
DAGUR
ASalritstjóri og ábyrðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Meðritstjóri:
INGVAR GÍSLASON
Auglýsingastjóri:
Þorkell Björnsson
Skrifstofa í I-Iafnarstræti 90 — Sími 1166
Árgangurinn kostar kr. 75.00
Blaðið kemur út á miðvikudögum
og laugardögum, þegar efni standa til
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Kuldakveðja Ríkisútvarpsins
UM LEIÐ OG RfKISÚTVARPINU er þökkuð
mörg ánægjustund, er ekki úr vegi að gera hina
nýju innheimtuaðferð afnotagjaldanna að umtals-
efni. Daglega klingir auglýsing frá fyrirtækinu
um dráttarvexti og lögtök ef gjalddaginn gleym-
ist. Nú þegar eru þessir dráttarvextir fallnir á
200 króna afnotagjaldið og eru þeir hvorki meira
né minna en 10% á mánuði, eða sem svarar 120%
ársvöxtum. Slíkum vöxtum hefur oft verið gefið
ófagurt nafn, sem hverri menningarstofnun ætti
að vera óljúft að bera. En Ríkisútvarpið lætur þó
ekki staðar numið með því að feta í fótspor okr-
aranna með refsivöxtum og hótunum um lögtök,
heldur gengur það feti framar. Það auglýsir að
bifreiðir fái ekki skoðunarvottorð fyrr en eigend-
ur þeirra sýni kvittun fyi'ir gx'eiðslu afnotagjalds
viðtækja bifreiðanna. Þetta má nú kalla að kunn-
að sé til verka.
Blaðið hefur aflað sér þeirra upplýsinga, að bif-
reiðaeftirlitið hér, telji sér ekki skylt að hlíta
þessum áminnstu auglýsingum og hafi þær að
engu, samkvæmt úrskurði dómsmálaráðuneytis -
ins. Sýnist því tími til kominn að útvarpið taki
auglýsingar sínar til rækilegrar yfirvegunar og
fari að lögum í þessu efni. Hér í blaðinu hefur
verið bent á þá leið í innheimtu afnotagjalda við-
tækja, að leggja þau á sem hvei'n annan nefskatt,
þar sem segja má að allir landsmenn njóti þess,
sem útvarpið hefur að bjóða.
Matthíasarfélag og byggðasafn
MÖRGUM MUN það gleðiefni að stofnað er
Matthíasarfélag hér í bænum, sem áður hefur
verið sagt frá í fréttum hér í blaðinu. Félagið ætl-
ar að vinna að því, að heiðra þjóðskáldið og halda
minningu þess á lofti. Fyrsta verk hins nýja félags
mun vei'ða það, að safna ýmsum munum úr eigu
skáldsins og ritvei'kum og koma þeim fyrir í öðru
hvoru húsi hans á Akureyri, koma upp Matthías-
arhúsi á svipaðan hátt og konur hafa komið upp
Nonnahúsi. Er vel að slíkt skuli fyrirhugað, enda
þótt heiður sér aMatthíasar Jochumssonar sé ekki
brothættur eða minningu hans gleymskuhætt.
En þá er um þrennt að velja: Þjóðskáldið bjó 17
ár í Aðalstræti 50 og önnur 17 á Sigui'hæðum.
Annað þessai'a húsa mun sennilega varðveitt. En
bæði eru þau mjög vel stæðileg. En einnig má
hugsa sér Matthíasarsafn í fyrirhugaðri safna-
hússbyggingu bæjarins. Þar yrðu munir hans og
bækur vai'anlegast geymdir, hvoi’t sem sú hug-
mynd fær nokkui’n byr. En sé hoi'fið að því ráði,
að varðveita hús skáldsins, verður að líta stærra
á málið en ennþá hefur komið fram opinberlega.
Kemur þá til álita að hugsa sér gamla bæjarhlut-
ann, Fjöi'una, sem minningai-stað. Þar er nú.þeg-
ar Nonnahúsið. Þar er og hús séra Matthíasar á
næstu grösum og þar er ennfremur tryggð lóð
fyi’ir byg'gðasafn. Um eða yfir 800 munir, margir
hinir mei-kilegustu, eru geymdir í kjallara
heimavistar Menntaskólans. Þeim mun vei'ða hol-
að niður til bráðabirgða á öðrum stað nú bráð-
lega. Þessir gömlu munir njóta sín hvergi nema í
upphaflegu umhverfi. Þeir tilheyrðu gömlu bæj-
unum og eiga að vera til sýnis í
torfbæ. Hvers vegna ekki að ætla
byggðasafni stað skammt frá
Nonnahúsi og Matthíasai'húsi?
Og það er fleira í Fjöi'unni:
Kirkjugarðurinn, kirkjugrunn-
urinn, gamla prentsmiðjan, „El-
ínarbaukur“ og margt fleira, sem
varðveita þai'f. Þar sýnist því
minningarstaður, sem líta þarf á,
þegar ákveðið er um Matthíasar-
hús.
„Dæmið ekki, svo þér verðið
ekki dæmdir"
Þessi orð komu mér í huga, er cg
hlýddi á erindi Sæmundar G. Jó-
hannessonar í Nýja Bíói sl. sunnu-
dag. Erindið fjallaði um lífið eftir
dauðann og hvaða ljósi biblían
varpar á ódauðleikasannanir og á-
stand látinna manna, og hvort hægt
væri að ná sambandi við þá.
Það kom greinilega fram, að með
þessu erindi ætlaði Sæmundur að
revna að kollvarpa spíritismanum
og gera ómerk öll verk sálarrann-
sóknarmanna. Miðlar voru svikarar
eða ofsjónarfólk að hans dómi,
„með bilaðali kirtil í höfði“, sem
náðu þó stundum sambandi við
illa anda! Og fólk það, er að sálar-
rannsóknum stendur, var aðeins
auðtrúa fáráðlingar, sem töluðu við
illa anda, sem blekktu það. Þetta
var ófögur lýsing á starli sálarrann-
sóknarmanna. Auk þessa taldi Sæ-
mundur, að liér væri um óguðlegt
athæfi að ræða að dómi biblíunnar.
Það var því ekki að undra, þótt
þessi mikli guðsmaður fyndi hjá
sér kölfun til þess að koma þessu
fólki til hjálpar.
Ekki verður annað séð en að Sæ-
mundur Jóhannesson áliti, að þeir
sem staðið hafa að sálarrannsókn-
um, hafi lítið kynnt sér biblíuna og
kenningar hennar um lífið eftir
dauðann. Telur hann þá sennilega
pxófcssor Harald Níelsson villutrú-
armann og þá um leið skrif lians og
rannsóknir ómerk. Eins og öllum
mun kunnugt, var séra Haraldur
einn af brautryðjendum á sviði sál-
arrannsókna hér á landi. Hann
sannaði það, svo að ekki vcrður um
villzt, að hægt er að ná sambandi
við framliðna rnenn, sem gegnum
miðla koma mikilvægum boðum til
æ.ttngja og vina hér á jörðunni.
Hann vann ótrauður að þessum
rannsóknum, meðan hans jarðneska
líf entist, þrátt fyrir harðar árásir
skilningslausra manna.
Enginn mun draga í efa, að séra
Haráldur Níclsson liafi kynnt sér
biblíuna í réttu ljósi áður en hann
hóf sálarrannsóknir sínar. Hann
mun ekki hafa fundið þar neitt, er
fvrirmunaði honum Jxetta og Jxví
ékkert hafa framkvæmt, sem raskaði
kenningum biblíunnar. I jicssti
efni nægir að vitna til upphafs
kaflans „Vitranamaður" í bók séra
Haralds „Lífið og ódauðleikinn".
Þar segir svo:
„Aliur fjöldi manna trúir Jxví, að
lieilög ritning segi oss frá opinber-
unurn og að margt í henni sé opin-
berað orð Guðs. Hverja leið þær
opinberanir séu til vor komnar —
fyrir því gera fæstir sér nokkra
grein. Margir vita J)ó, að almennast
er svo álitið, að spámcnn og postul-
ar hafi verið J>ar milliliðir. Lengra
komst rannsókn ýmissa „trúaðra"
manna ekki í þessum efnum.
Ritningin sjálf segir þó víða frá
því, að bæði spámenn og postular
hafi verið gæddir sérstökum hæfi-
leikum og stundum að minnsta
kosti komizt í einkennilegt og und-
arlegt ástand og Jxá iðuglega séð
sýnir. Þess er Jxegar getið um Abra-
liam, sem ritningin talar um sem
spámann, og [)á ckki síður um
Móse, scm talinn var höfuðspámað-
ur ísraelsþjóðarinnar. Allir kannast
við sýn hans í þyrnirunninum (2.
Mós. 3.). Hæfilciki sá að geta séð
sýnir, virðist hafa verið eitt aðal-
einkenni á spámönnum allra alda.
Það leynir sér ckki, ef Gamla testa-
mentið er atliugað. Einkennilega
gliiggt kennir Jxað fram í frásögn-
inni um Samúel (í 1. Sam. 9, 9.):
„Fyrrum komust menn svo að orði
í ísrael, J)á er J)eir gengu til frétta
við Guð: Komið, vér skulum fara
til spáandans! Því að Jxeir, sem nú
eru kaliaðir spámenn, voru fyrrum
kallaðir sjáendur". Samúel sá sýn-
ir, var gæddur einhvers konar
skyggnigáfu, og hann lieyiði radd-
ir úr einhverjum ósýnilegum heimi
Jtegar á barnsaldri. Fyrir Jressa gáfu
sína varð sjáandinn spánxaður eða
guðsmaður, eins og slíkir menn
voru nefndir. Því að lýðurinn
trúði því, að Jxeir senx slíkar náðar-
gáfur hefðu öðlazt, gætu verið
meðalgöngumenn eða nxilliliðir
milli Guðs og manna. Til Jxeirra
yrði að leita, ef ganga ættti til
frétta við Guð eða fá opinberanir
frá honum. Af Jxví að Samúel.var
gæddur slíkum gáfum, „kannaðist
allur ísrael við það frá Dan til
Beerseba, að Samúel væri falið að
vera spámaður Drottins" (1. Sam.
3, 20).“
Þessi tilvitnun í riti séra Harald-
ar Níelssonar ætti að nægja, enda
ekki að efa að Sæmundur Jóhannes-
son getur aflað sér bókarinnar. En
nú má spyrja Sæmund: Voru sýnir
spámannanna ekki ofsjónir manria
með „bilaðan kirtil í liöfðinu" eða
vísvitandi blekkingar og svik svo
orðalag Sæmundar sé notað um
miðlana?
Þessar hugleiðingar mínar út af
.erindi Sæmundar skulu nú ekki
hafðar lengri, ])ótt um bær mætti
rita lagt mál. Eg dreg ekki í efa
gáfur eða lærdóm Sæmundar. Eg
læt mér lieldur ekki detta í hug að
færast J)að í fang að breyta skoð-
unum hans. Enda tel ég að hvcrj-
um manni eigi að vera frjálst að
liafa sínar trúarskoðanir. Þess vegna
finnst mér að J)eir, sem ekki Jrekkja
til sálarrannsókna, og vilja ekki
kynnast Jreim, eigi heldur ekki að
dcema þá, cr Jxær liafa liclgað sér.
Spíritistar eru það réttsýnir menn,
að þeir láta aðra í friði með skoð-
anir sýnar í trúmálum og um fram
allt reyna þeir ekki á neinn liátt
að rýra gildi biblíunnar. Hins
geng ég ekki dulinn, að Jxeir hafa
Ixaft stórbætt áhrif á mannlífið.
Með þessum orðum læt ég útrætt
um þetta mál. Ég áfellist ekki trúar-
skoðanir Sæmundar, en mér finnst
liann geta x’xtbreytt J)ær, án ])ess að
ófrægja aðra J)á, sem ckki eru sömu
skoðunar og liann.
Steingrimur Sigursteinsson.
Börnin og slysahættan
Eitt af vandamálum nútíma þjóðfélags er að bæta
úr neyð fatlaði-a og lamaðra manna, þar á meðal
bai-na. Fjöldi lækna og hjúkrunarliðs og mörg
mannúðarfélög hafa á hendi ýmiss konar starfsemi
til úi'lausnar þessu vandamáli, og hér á landi hef-
ur eigi alls fyrir löngu verið stofnað félag, er nefn-
ist Styi-ktarfélag fatlaðra og lamaðfa og vinnur að
þessum miklu mannúðai'málum.
Það er vissulega átakanlegt þegar menn, sem áð-
ur voru í fullu fjöri, missa allt í einu oi’ku sína
fyrir tilvei'knað sjúkdóma og slysa. Þó er hvað
átakanlegast að hoi'fa á lömuð eða fötluð börn, og
e. t. v. er það einnig sái'ast fyrir þau allra manna
að lenda í slíkri ógæfu. Við getum gert okkur í
hugarlund, hve mjög hin óþi'oskaða barnssál hlýt-
ui' að mótast af slíku, og það er þess vegna ekki
óeðlilegt, J)ótt reynt sé að géra allt, sem í mann-
legu valdi stendur til þess að leysa vanda þeirra.
Og það er vissulega gleðilegt að verða vitni að því,
að margt er það í mannlegu valdi, sem oi'ðið hef-
ur til þess að þjóna þessum tilgangi með undra-
verðum árangri.
Þó að margt sé hægt að gei'a í þessu máli, fer því
víðs fjarri, að það sé einfalt og auðvelt. Til þess að
verulega góður ái'angur fáist, þarf bæði mikla þol-
inmæði og andlegt þi'ek og mai'ga sérmenntaða
menn, allt frá læknum til séi'fræðinga, er fjalla um
stai’fsval fyrir hina fötluðu og lömuðu. Þá er ekki
síður þörf sérstofnana, er láta sig þessi mál sér-
staklega varða, og allt krefst þetta mikils fjár og
mikils starfs.
Það virðist því, fljótt á litið, vera einfaldast og
ódýrast að reyna að koma í veg fyrir slysin, sem
eiga sinn ríka þátt í því að lama menn og limlesta,
m. a. börn. Enda er það svo í nútíma Jxjóðfélagi, að
mikið er gert til þess að útiloka slys, m. a. með því
að setja ströng skilyi-ði um umbúnað véla í verk-
smiðjum og öði'um vinnustöðum, fastar ökureglur
á vegum úti og annað það, er verða má til þess að
koma í veg fyrir slys. Er óhætt að fullyrða, að
ábyrgð vinnuveitenda á afleiðingum slysa er nú,
samkv. lögum og dómsúrskurðum mjög rík hér á
landi, eigi síður en í öðrum löndum, þar sem svip-
að réttai'far ríkir, og oi'kar það allt í þá átt að
fleira er gert til þess að koma í veg fyrir slys en
ella myndi. En slys eru slys. Oftast er eins og til-
viljun ráði slysum og við fáum ekki ráðið við til—
viljanir. Það er því hai'la ólíklegt, að við getum í
framtíðinni útilokað öll slys, hversu góð lög, sem
við setjum og hversu rík ábyrgð, sem lögð veiður
á vinnuveitendur og ökumenn. Slysahættan er ekki
sízt mikil meðal bai'na. Þau eru ógætin og æi'sla-
fengin og kunna sér ekki hóf í hegðun. Þau Jxurfa
því sífelldlega náinnar umönnunar og gæzlu, sem
Jxví miður vill oft og einatt verða misbrestur á,
ekki sízt vegna fólksfæðar og anna foi-eldi'a.
Með sívaxandi véltækni og hraða á öllum svið-
um eykst slysahættan, því að gera má í'áð fyrir, að
slysavai'nirnar vaxi e. t. v. ekki að sama skapi, ef
ekki er gert fleii-a en nú er almennt tíðkað til j)ess
að útiloka slysahættuna. í kaupstöðum er slysa-
hættan vafalaust mun meiri en í sveitum. Þó er J)ví
alls ekki að leyna, að slysahættan í sveitum fer sí-
fellt vaxandi eftir J)ví sem fleiri vélknúin tæki eru
tekin til notkunar við bústörf. Er því sjálfsagður
hlutur, að bændur gefi náinn gaum að þessarri
þróun og geri ráðstafanir til þess að hindra slys,
svo sem frekast er hægt. Það er ekki sízt ástæða
til þess að beina þessu til húsmæðra í sveitum, J)ví
að e. t. v. hafa þær ríkari skilning á Jxeirri hættu,
sem getur stafað af ógætni í meðferð vélknúinna
tækja, og þaér munu a. m. k. ekki sízt finna fyrir
J)ví, ef eitthvað alvarlegt hendir börnin. Þannig
ætti að banna allt óþai'fa „sport“ barna eða ungl-
inga með vélknúnar vinnuvélar, og fylgjast ná-
kvæmlega með þeim, ef nauðsynlegt er að láta þau
stjórna slíkum vélum vegna skorts á öðru vinnu-
afli. Það hljóta allir að skilja, að það er ill nauð-
syn að þurfa að láta börn eða unglinga stjórna
vandasömum, vélknúnum tækjum, og menn takast
með því á hendur mikla ábyrgð. Þess vegna bei' að
hafa ávallt vökult auga með þeim böi'num, sem
slík vex'k vei'ða að vinna.
Kaupstaðabörn eru í sífelldri hættu fyx'ir öku-
tækjum, sem um vegi og götur fai-a, svo lengi sem
leikvöllur mai'gra bai’na eru gangstéttir og jafnvel
ökubi'autir, sem bílar þjóta um. Það verður J)ví
aldrei ofbrýnt fyirr foreldrum, sérstaklega mæðr-
um, að kenna böi-num sínum að gæta sín fyrir
götuumferðinni, og helzt náttúrlega að sjá svo um,
að þau leilti sér alls ekki á götunni eða í nánd við
hana. Slysin gera engin boð á undan séi', en það er
hægt með skynsamlegum ráðstöfunum að draga úr
slysahættu, og verða allii' þeir, sem eiga þar nokk-
uð undir, að skilja það og virða með raunhæfum
aðgerðuiri. Á J)etta bæði við um fólk í sveitum og
kaupstöðum. Hvar, sem slysahætta ei' fyrir hendi,
verða þeir, sem ábyrgðina bera, að hafa vakandi
(Framhald á 7. síðu.)