Dagur - 21.05.1958, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudagimi 21. maí 1958
Orsakir rckstrarhalla ríkissjóðs
og útflutningssjóðs á s.l. ári
Þegar lög um útflutningssjóð
voru sett seint á árinu 1956, var
þess, vænzt, að ekki þyrfti fyrst
um sinn að gera nýjar ráðstafanir
til tekjuöflunar vegna útflutnings
sjóðs og'ríkissjóðs'. Frá því síðara
hlutá ársins 1957 hefir það verið
Ijóst, að þessar vonir myndu ekki
J'ætast.Astæðan er fyrst og fremst
sú, að gjaldeyristekjur landsins
rýrnuðu verulega á árinu 1957
samanborið við það, sem verið
hafði árið 1956. Þrátt fyrir aukna
notkun erlends lánsfjár, leiddi
læklcun gjaldeyristekna til saín-
dráttar í innflutningi, sem- fyrst
og' fremst bitnaði á þeim vörum
sem báru hæsta tolla'og innflutn-
ingsgjald. Þar við bættist, að fjár
festing hélzt mikil á árinu 1957,
og innflutningur sumra fjárfest
ingarvara jókst. Ennfremur jókst
innflutningur rekstrarvöru, og
þetta hvort tveggja þrengdi enn
að innflutningi hátollavaranna.
Samkvæmt þeim tölum, sem nú
liggja fyrir urðu gjaldeyristekjur
vegna sölu á vöru og þjónustu
1377 millj. kr. á árinu 1957, en
voru 1503 millj. kr. á árinu 1956.
Lækkunin stafar að nokkru af
mimikuðum útflutningi, sem hins
vegar á rætur að rekja til afla-
brestsins, og að nokkru af minni
framkvæmdum á vegum varnar-
liðsins. Vegna aukinnar notkunar
lánsfjár fyrst og fremst, þurfti
samdráttur innflutningsins ekki
að verða eins mikill og lækkun
gjaldeyristekna. Þó lækkaði fob-
verðmæti innflutn. úr 1253*)
millj. kr. í 1198*) millj. kr. 1957
eða um 55 millj, kr.) Fyrir af-
komu útflutningssjóðs og ríkis-
sjóðs skipti það þó mestu máli, að
samdrátturinn var fyrst og fremst
í hátollaflokkunum. Innfiutning-
ur vöru, sem ber 35% innflutn-
ingsgjalds eða meira, lækkaði úr
254. millj. kr. árið 1956 í 174 millj.
kr. árið 1957 (eða um 80 millj.
kr.) Lækkun innflutnings varð
hvað mest í þeim vöruflokkum,
par sem gjöldin voru hæst. Þann-
ig lækkaði innflutningur vöru, er
ber 70 og 80% innflutningsgjald,
um hér um bil helming eða úr 67
millj. kr. í 37 millj. kr.).
Minnkun innflutningsins • og
breytt hlutföll innan hans varð
þess valdandi, að hjá ríkissjóði og
útflutningssjóði varð á ái'inu 1957
verulegur tekjuhalli, sem ekki
hafði verið gert ráð fyrir, þegar
lögin um útflutningssjóð voru
sett í árslok 1956. Halli útflutn-
ingssjóðs nam 34 millj. kr. á ár-
:inu og halli ríkissjóðs um 45
millj. kr. samkvæmt bráðabirgða
tölum.
Hallinn inyndi aukast, cf ekkcrt
væri aðhafzt.
Ekki er hægt að búast við, að
úr þessum halla dragi á árinu
1958, nema því aðeins að mikil
aukniríg verði á fiskafla og þar
:með á gjaldeyristekjurn. Þvert á
;móti má búast við, að samanlagð-
'ui' halli útflutningssjóðs og ríkis-
sjóðs á áiinu 1958 yrði enn meiri
en 1957, ef ekkert væri að hafzt.
f fyrsta lagi er ekki hægt að gera
:ráð fyrir, að heildarflutningur
aukist að ráði á árinu 1958 frá
því, sem var 1957. í öðru lagi
hafa útgjöid ríkissjóðs aukizt.
Lögboðin útgjöld aukist ár frá ári
og niðurgreiðslur hafa veriðaukn
ar. í þriðja lagi var samið við út-
*) í þessurn tölum og þeim, sem
á eftir fara, er innflutningur,
sem hlaut sérstaka tollmeð-
ferð um áramótin 1956—57,
talinn til ársins 1957. í verzl-
unárskýrslum er hann hins
'{ vegar talinn til ársins 1956.
rumva
vegsmenn um s.l. áramót um,
liækkun uppbóta, einkum til að
standa straum af hækkuðu kaupi
sjómanna og til að mæta áhrifum
aflabrestsins.
Þegar lögin um útflutningssjóð
voru sett, var leitazt við að láta
tekjuöflunina koma sem minnst
niður á naúðsynjavörum til
neyzlu og atvinnurekstrar. Með
þessu móti tókst að koma í veg
fyrir, að þær ráðstafanir yllu
verð- og kaupsveiflu, sem eftir
stuttan tíma hefði gert nýja tekju
cflun óhjákvæmilega. Á hinn
bóg'inn reyndist ekki mögulegt að
afla nægilegra tekna af hátolla-
vörum, þegar gjaldeyristekjurnar
rýrnuðu. í þessu birtist ein hlið
þess vanda, sem við hafir vei'ið
að etja í íslenzkum efnahagsmál-
um um langt skeio undanfarið.
Sóu þau gjöld lögð á, sem nauð-
synleg eru til þess að géta örugg
lega staðið straum af óhjákvæml-
legum iitflutningsbótum og nið-
urgreiðslum, er hætt við, að það
valdi slíkum verð og' kauphækk-
unum, að nýjar greiðslur til út-
flutningsins verði óhjákvæmileg-
ar von bráðar. Sé hins vegar
rcynt að hlífa nauðsynjavörum
við gjöldum, er hætt við, að ekki
xeynist mögulegt að afla nægi-
legr atekna, nema þá í sérstöku
góðæri, þegar hægt er að flytja
inn mikið af hátollavörum.
Hættuletg misræmi í
uppbótakerfinu
í glímunni við þennan vanda
hefir undanfarið verið reynt að
takmarka sem mest greiðslu út-
flutningsbóta og leitazt við að
komast að raun um, hver væri
bótaþörf hverrar einstakrar út-
flutningsgreinar. Þetta hefir leitt
til þess að smám saman hefir ver
ið tekið upp bótakerfi, þar sem
upphæð bótanna hefir t. d. farið
eftir því, hvort um er að ræða
afla báta eða togara, afurðir
þorskveiða eða síldveiða, ýsu eða
þorsk, smáan fisk eða stóran, fisk
veiddan á sumri eða vetri.
Við tekjuöflun til greiðslu út-
flutningsuppbótanna hefir verið
forðazt að innheimta gjöld af
þeim vörum, sem mesta þýðingu
hafa í rekstri útflutningsatvinnu
veganna og neyzlu almennings.
Þetta hefir leitt til misræmis í
vöruverði, sem í vaxandi mæli
hefir stuðlað að óeðlilegri notk-
un erlends gjaldeyris og átt sinn
þátt í gjaldeyrisskortinum, sem
ríkt hefii'. Fyrirtæki hafa gætt
minnkandi hagsýni í notkun er-
lendra rekstrarvöru, vegna þess
að verð hennar hefir verið miklu
lægra en verðlag innanlands yfir
leitt og verðlag útflutningsafurð-
anna, að útflutningsbótunum með
töldum. Fyrirtæki hafa þess
vegna leiðzt til þess að nota er-
lendar vöru fremur en innlenda
vöru eða vinnu, þegar tök hafa
verið á að velja þar á milli. Hin
mikla og vaxandi notkun erlends
fóðurbætis er glöggt dæmi þessa.
Svipuðu máli gegnir um notkun
veiðafæra og líkt má segja um
ýmsar aðrar erlendar rekstrar
vöru. Ekki er skeytt sem skyldi
um sparnað við notkun olíu og
benzíns. Ef byggingarvara er tii-
tölulega ódýrari en erlend vara
er'yfirleitt að meðaltali, ýtir það
undir fjárfestingu. Þetta hefir
haft í för með sér verulega erfið-
leika fyrir ýmsar innlendar at-
vinnugreinar, sem framleiða vöru
eða inna af hendi þjónustu í sam
keppni við erlenda vöru eða þjón
ustu, en hafa ekki fengið útflutn-
ingsbætur. Á þetta t. d. við um
ýrrisar greinar íslenzks iðnaðar
og siglingar.
Helztu markmið frumvarpsins.
Frumvarp það, sem hér liggur
fyrir, miðar að því þrennu:
1. að stuðla að hallalausum
rekstl-i útflutningsatvinnuveg
anna og ríkisbúskaparins.
2. að jafna aðstöðu þeirra at-
vinnugreiría, sem afla þjóðar-
btiinu gjaldeyris, frá því sem
verið hefir, og gera fram-
kvæmd nauðsynlcgs stúðnings
við þær, einfaldari.
að draga úr því misræmi í
verðlagi, sem skapast hefir
inríanlands undanfarin ár,
bæði milli erlendrar vöru og
innlendrar og milli erlerídra
vörutegunda innbyrðis.
Samræmiríg iitflútningsuppbótö.
í frumvarpinu er gert ráð fyrir,
að allur atvinnurekstur, sem afl
ar gjaldeyris, skuli fá greiddar út'
flutnings- eða yfirfærslubætur.—
Skulu flokkar bóta á útfluttar af-
urðir vera þrír og upphæð þeirra
netma 50%, 70% og 80% af fob-
verðmæti útflutningsisn. Enn-
fremur er gert ráð fyrir, að
greiddar verði 55% yfirfærslu-
bætur á gjaldeyristekjui' vegna
annai's en útfíutríings, svo sem af
tekjum af siglingum, flugsam-
göngum, ferðaþjónustu o. fl. —
Koma þessir fjórir bótaflokkar í
stað bótakerfis þess, sem verið
hefur í gildi: Áfx'am er þó gert
ráð fyrir heimild til þess að
gi-eiða 'sömu vinnslubættirí á
smáfisk o. fl. eins og nú er gei’t.
í aðalatriðum er upphæð bótanna
við það miðuð, að afkoma báta-
úívegsins haldist óbreytt frá því
sem vei'ið hefur. Hið sama á við
um útfluttar landbúnaðai'afui'ðii'.
Hins vegar er nú gert ráð fyi'ir
því, að togurum verði gi'eiddar
sömu bætur og bátum og að bæt-
ur ver ðigreiddar á þær útflutn-
ingsafui'ðir, sem engar bætur
hafa fengið til þessa. Það er og
nýmæli, að gert er ráð fyrir
greiðslu yfirfærslubóta á gjald-
eyristekjur af öðru en útflutn-
ingi.
í sami'æmi við þá: grundvall-
arreglu frumvarpsins, að gi-eidd-
ar skul ibætur á keyptan gjald-
eyri, er gert ráð fýrir yfirfærslu-
gjaldi á allan seldan gjaldeyri.
Yfirfæi'slugjald það, sem gjald
eyrisbankarnir nú innlieimta af
mestum hluta inflflutningsins ig
ýmsum duldum greiðslum, og 8%
og 11% innflutningsgjald, sem
tollyfirvöld innheimta af miklum
hluta innflutningsins, eiga að
falla niðui-. í stað þeirra koma
30% eða 55% yfiifærslugjald í
ibönkum af öllum yfii'færslum, og
, innflutningsgjald, sem tollayfir-
völd innheimta af nokkrum hluta
innflutningsins.
Hhð nýja yfirfærslugjald stúðlar
að auknu jafnvægi.
Hið almcnna yfirfæi'slugjald er
jafnhátt yfii-færslubótum þeim,
sem frumvarpið gerir ráð fyrir,
eða 55%. Samkvæmt núgildandi
lögum heíur livórki yfirfæi’slu-
gjald né innflutningsgjald verið
greitt af rekstrarvöru útflutnings
atvinnuveganna og ekki heldur
af ýmsum erlendum tækjum. Ut-
flutnhígsbæturnar hafa síðan
verið miðaðar við hið lága vei-ð
reksti'arvöru og tækja. Frum-
varpið gei'ir ráð fyrir, að þetta
breytist þannig, að hið almenna
yfirfærslugjald verði greitt at
innflutningi rékstrarvöru og
tækja, en síðan tekið tillit til þess
í hæð útflutnings- og yfii’fæi’slu-
bótanna. Þessi bieyting hefur í
sjálfu sér ekki áhrif á afkomu
útflutningsatvinnuveganna, og
hún snei'tir ekki heldur hag al-
mennings, en hún er engu að
síður mjög mikilvæg, því að hún
Cwen Terasaki:
.)
Þitl land er mitt land
17.
(Framhald.)
Húsið, sem við fengum til
íbúðai', var auðvitað miklu beti-a
en rústirnar í kring, en mörgu
var áfátt. Það voru engar rúður í
gluggunum, því næi' ógei'ningur
að opna dyrnar, og brunndælan í
garðirium var óvirk — og því
ekkert vatn að fá. Við þetta
bættist svo, að við gátum ekki
fengið flutt til okkar húsgögnin
fyrr en eftir mánuð.
Brátt rættist von Teri-ys um að
fá starf. Það var áfoi'm her-
námsstjói’narinnar að nota sér
áhi'ifrívald Hirohitos keisara til
þess að korna á samvinnu við
Japana, og því þurfti opiftberan
meðalgöngurríann, sem gæti skýrt
fýrir honum gang mála og tekið
þátt í samningum hans við Mac-
Arthur hershöfðingja. Þetta varð
að vera maður, sem kynni mál
beggja þjóðanna og þekkti siði
þeiri-a og háttu, og báðir. aðilar
yi-ðu að geta ti’eyst hinum. Hinn
nýi utanríkisráðheri’a,- S’nigeru
Yoshida, sem seinna varð foi’sæt-
isráðherra, skipaði mann minn til
þessa starfs.
Þessi staða, sem Terry gegndi
í meii'a en fimm ár, veitti honum
einstakt tækifæri til þess að láta
gott af sér leiða, og hann greip
það fegins hendi og rækti það af
síríum venjulega dugnaði og
bjartsýni. En þrátt fyrir þetta
var lífið erfitt fyi-stu mánuðina
eftir stríðið. Við urðum — eins
og svo margir aðrir — að selja
ýmislegt af því litla, sem við átt-
um, til þess bókstaflega að geta-
dregið fram lífið. En hvað um
það, þrótturinn óx þó smám sam-
an, og við fórum að geta lifað
eins og venjulegar manríeskjui'.
Létta lundin mín kom aftui',
Makó fóx- í skóla, og maðurinn.
minn varð því nær hinn gamli
Terry, fullur af lífsþrótti, heill--
andí og indæll. Hann sópaði
burtu vonleysi annarra með lífs-
trú sinni. Sjálfstæðið var vaknað
aftur og traustið á meðbræðrun-
um.
Á hverjum morgni stanzaðr
hinn keisaralegi hirðbíll fyrir
framan dyrnar hjá okkur. Það
var Roll Royce með lérfetsþaki,
árgangur 1930, og Terry var ekið
í honum til hallarinnar til fundar
við lceisarann. Þetta starf Terrys
hjá keisaranum varð okkur til
ánægju á ýmsan hótt. Terry dáði
keisarann mjög, er hann kynntist
honum, og hans hátign auðsýndi
Terry margs konar vináttumerki.
Af kurteisi við mann minn var
mér m. a. s. boðið til hallarinnar
á fund keisara og drottningar.
En starf Terrys var erfitt, og
veiklaður líkami hans þoldi það
ekki.
ICvöld nokkurt vorið 1947 fékk
hann slag — ekki mjög slæmt. —
Hann varð að liggja rúmfastur í
hefur í för með sér, að verðlag
erlendrar rekstrarvöru og er-
lendra tækja samræmist verðlagi
annarrar erlendrar vöru og verð-
laginu innanlands. Ætti það að
stuðla mjög að sem hagkvæm-
astri nýtingu þeirra framleiðslu-
hótta, sem kosta þjóðarbúið er-
lendan gjaldeyri, og þannig hafa
í för me ðsér gjaldeyríssparnað,
auk þess sem það jafnar aðstöðu
þeirra innlendu og erlendu fram-
leiðsluhátta, sem til greina kem-
ur að hagnýta. Ekki yrði sótzt
eftir því eins og hingað til að fara
með báta ig skip til viðgerðar er-
lendis, og íslenzkar skipasmíða-
stöðvar yrðu samkeppnishæfari
við erlendar stöðvar um smíði
báta. Engin hætta væri á því, að
frystihús veldu þær pökkunarað-
ferðir, er þarfnast mikilla, Gr-
lendra umbúða, á kostflað þeirra
er krefjast tiltölulega meiri inn-
lends vinnuafl, vegna Jiess eins,
hversu ódýrar hinar erlendu um-
búðir eru. Svipuðu máli gegnir
um bóndann, er á að velja á iríilli sex vikur, en svo héldu honum.
kaupa fóðurbætis og' meiri hey
öflunar, og þannig mætti lengi
telja.
Undanþága lielztu
naúðsynjavara.
Ekki er gert ráð fyrir, að hið
almenna yfirfærslugjald verði
greitt af innflutningi þýðingai'-
mestu neyzluvöru almennings,
heldur skal greiða lægra yfir-
færslugjald af þeim innflutningi,
eða 30%. Er hér haldið fast við
það sjónarmið núgildandi laga að
hafa sem lægst gjöld á naúðsynja
vörum almenniftgs. Innflutningur
þessarar vöru er áætlaður 120
rnillj. kr. á ári. Sama yfirfærslu-
gjald á að greiða af yfirfæfslum
vegna náms og sjúkrakistnaöar.
Til þess að vega á móti hinu
lága yfirfærslugjaldi á naúðsynja
vöru er hins vegar gert ráð fyrir
sérstöku innflutningsgjaldi af
þeim innflutningi, sem undanfar-
in ár hefur vei'ið með sérstökum
háum gjöldum. Er ætlast til, að
hér verði um þrjá gjaldflokka að
ræða í stað fjögurra óður.
Grunnkaupshækkun í stað
vísitöluhóta.
Þá er í frumvarpinu gert ráð
fyrir því, að laun hækki yfirleitt
(Framhald á 7. síðu.)
engin bönd, og hann tók til
starfa á nýjan leik.
Einu ári seinna veiktist hann.
aftui', og í þetta sinn var meiri
alvara á ferðum. Hann varð að
fara á sjúkrahús, og þar lá hann
vikum saman, hörundið var gráft
og gegnsætt og andlitsvöðvarnir
lamaðir öðrum megin. Er lömun-
in hvarf að lokum, þá átti hami
örðugt með gang. En strax og
hann fór að geta hökt um, fór
liann aftur í vinnuna.
Eg reyndi ekki 'að spyrna gegn
því. Læknarnir á bandaríska
herspítalanum, sem höfðu rann-
sakað Terry, sögðu mér í trún-
aði, að hann gæti svo sem alveg
eins starfað eins og gengið iðju-
laus; þeir gætu ekkert fyrir liann
gert. Hann væri með allt of háan
blóðþrýsting — og af seint væri
við því að gera. Hjai'tað hefði
vaxið svo, að það væri orðið
hálfu stærra en eðlilegt væri.
Eg gerði mér nú ljóst, að sam-
verustundum okkar færi ört
íækkandi.
(Framhald.)