Dagur - 19.11.1958, Blaðsíða 5

MiSvikudaginn 19. nóv. 1958
D A G U R
5
Mannkynið í vanda statt
Varaforseti Indlands, S. Radhakrishnan, hvetur mannkynið til einingar
Á núifandi kynslóS hvílir sú
ábyrgð að ákveða, hvort mann-
kyninu farnist vel eða því stór-
hnigni, hvort framferði vort leiði
til upphafs eða endis. Vér eigum
völ á góðu tækifæri, en því fylgir
líka mikil hætta.
í 5. Mósebók segir: ,,Eg kveð í
dag bæði himinn og jörð til vitnis
móti yður, að eg hafi lagt fyrir
þig lífið og dauðann, blessunina
og bölvunina, veldu þá lífið, til
þess að þú og niðjar þínir megi
lifa.“
Vér erum beðnir að velja. En
manninum hættir til að missa
sköpunarmátt sinn, þegar hann
finnur að ekkert verður betra, að
hann getur engum umbótum við
komið, að daglegt líf manna er
aðþrengt og að í kenningum heim
spekinganna enduróma aðeins
hans eiginn kvíði og örvænting.
Hin óbreytilegu verðmæti and-
ans, leitin að sannleikanum og
ástundun elskunnar, sem leggja
til meginefnið á blaðsíðum sög-
unnar, virðast ekki viðeigandi á
vísindaöldinni, er sýnist snauð af
trú og rúin fögrum hugsjónum.
Það virðist svo sem vér höfum
náð hátindi ábyrgðarleysisins.
Samt er rangt að ætla, að at-
burðirnir séu að þyrla mannkyn-
inu út í einhver óþekkt og fyrir-
fram ákveðin endalok. Vér erum
ekki ósjálfbjarga leiksoppur
náttúruafla. Það eru engin
ósveigjanleg lögmál, sem ráða
þróun sögunnar. Ef vér göngum
út frá óumflýjanlegri, sögulegri
atburðarás, mun öll viðleitni vor
lamast, - framtakssemin skerðast
og virðuleikinn glatast. Þótt
maðurinn standi föstum rótum í
náttúrunni, stígur hann ofar
henni. Með manninum leynist sá
eðlisþáttur, sem eigi er háður í
náttúrunni. Manninum er unnt
að gerast dómari yf.ir sjálfum sér.
Pascál vísar til þessa sannleika,
er hann segir, að þótt náttúruöfl-
in, sem eigi megna að hugsa, geti
molað manninn, viti þau ekki
hvað þau eru að gera, en hann
viti það. Þetta er sjálfsvitund
mannsins, frelsi hans og yfir-
bjirðir gagnvart náttúrunni.
Hann getur ekki orðið einungis
starfstæki þjóðfélagsins.
Malraux lætur eina söguper-
sónu sína í „Valhnetutrén í
Altenberg“ segja: „Mesti leynd-
ardómurinn er ekki sá, að oss
hefur verið varpað af handa hófi
meðal allsnægta jarðarinnar og
glæsileika stjarnanna, heldur að
í þessu fangelsi getum vér gert
ímynd sjalfra vor nægilega mátt-
uga til til að neita voru eigin til-
veruleysi." Allt þetta bendir til
hins skapandi hlutverks, sem
manninum er ætlað með því að
bera ábyrgðina og velja á milli.
Hvað framtiðina snertir er
ekkert fullvíst, fyrirfram ákveðið
eða tryggt. Hið eina, sem er víst,
er að hið góða mun sigra hið illa,
samanber einkunnarorð Ind-
lands: „Sannleikurinn mun hrósa
sigri, ekki lygin.“ í anda manns-
ins er að finna uppsprettu frelsis
hans. Oss er frjálst að velja or-
sökina. En þá er vér höfum valið,
er ekki víst að takast megi að
breyta afleiðingunum.
Sagan ber með sér að allir
þeir, er kusu að ná heimsyfir-
í'áðum með valdi, ráku sig á klett
siðferðislogmálsins og hlutu sín
endalok. Hroki, ofmetnaður, al-
inn af taumlausu valdi — það
sem Grikkir nefna hybris, — er
hin mikla hætta. „Þá, sem guð-
irnir vilja tortíma, gera þeir fyrst
örvita.“ Faraóarnir, Caesararnir
og' Hitlerarnir reyndu ofbeldið,
en mistókst. Vér erum ekki
beðnir að segja satt og að elska
náungann með því skilyrði að-
eins, að aðrir geri það. Mikil
þjóð verður að sýna hugrekki og
hafa forystu.
Hið hættulega ástand, sem vér
stöndum andspænis, er ekki efn-
islegt né heldur efnahagslegs
eðlis, heldur ekki vitsmunalegs
eðlis. Til þess liggja siðferðilegar
og andlegar orsakir. Vér höfum
náð valdi yfir öflum náttúrunnar.
Vér getum unnið fæðu úr óþrjót-
andi jurtalífi hafsins. Afl, sem
leyst er úr atóminu, getur lyft af
bökum mannanna byrðum, sem
þeir hafa borið öldum saman.
Lyf hafa vei’ið fundin upp við
banvænum sjúkdómum. Með
beizlun nýrra krafta má hefja
mannkynið á velmegunarstig,
sem engan hefur dreymt um.
Hinir gömlu stríðs- og bölvaldar
— hungur, fátækt og vonleysi —
þurfa ekki að vera til. Er menn
verða leystir undan baráttunni
fyrir viðurværi líkamans, munu
þeir sækja fram í baráttunni
gegn fáfræði, tortryggni, illgirni
og hatri. Vitsmunalegt afrek vort
á eklji sinn líka.
Sé friðurinn, þrátt fyrir þessa
möguleika, senn í hættu, er það
vegna mótmælahneigðar mann-
eðlisins, siðferðilegrar blindni,
andlegrar eymdar, sem oss hefur
ekki enn tekizt að sigrast á. Vér
höfum ekki enn lært, að koma
fram sem þegnar í alheimsþjóð-
féiagi.
í bréfi til Joseph Priestley,
þess er uppgötvaði súrefnið,
kvaðst Benjamín Franklin vera
sannfærðui' um, að vænta mætti
takmarkalausra framfara vísind-
anna, og lét um leið í ljós þessa
von: „O, að siðferðivísindin væru
á góðri leið til batnaðar, að menn
hætti að vera sem úlfar hver í
annars garð, og að mannverunum
lærist loks það, sem þær nú
ranglega nefna mannúð.“ Guðs-
ríkið -— hið innra með oss —■ á í
baráttu við hin grimmu öfl
heimsins. Hinu illa í oss verður
að sigrast á. Vér þörfnumst
hjartalagsbreytingar, afturhvarfs
sálarinnar.
Núverandi kynslóð hefur lent
í tveim heimsstyrjöldum. Vér
unnum styrjaldirnar en töpuðum
friðnum. Eftir fyrri styrjöldina
var Þjóðabandalagið stofnað, en
það náði ekki tilætluðum ár-
ang'ri vegna þjóðernislegi-ar þrá-
hyggju vorrar. Eftir síðari heims
styrjöldina urðu til samtök Sam-
einuðu þjóðanna, sem stefna að
því að tryggja friðinn með því að
uppræta orsakir spennunnar í
alþjóðamálum, með því að koma
á fót alþjóðastofnun, grundvall-
aða á réttlæti, frelsi og umburð-
arlyndi. Starf þessarar stofnunar
tefst þó mjög vegna skorts á alls-
herjar-viðhorfi og vegna skipt-
ingar stórveldanna í tvo and-
stæða hópa. Það er þessi klofn-
ingur, sem felur í sér hótun við
heimsfriðinn og varðar allar
þjóðir heims.
Hvernig getum vér bætt úr
þessum klofningi? Vér getum
ekki aðhyllst þá skoðun, að til sé
aðeins einn sannleikur, og að
þeir, sem hugsa á annan veg, séu
innblásnir af djöflinum. Ef vér
segjum í þessu sambandi um
annan aðilann, að hjá honum sé
allt fullkomið og gott, en allt illt
hjá hinum, ef vér drögum upp
myndir í hvítu og svörtu, milli
guðstrúar og guðleysis, milli
frelsis og harðstjórnar, þá gerum
vér-oss erfitt fyrir um skilning og
samskipti. Maðurinn, sem ein-
staklingur verður að hugsa sér
mannkynið sem eina fjölskyldu.
Hann verður að líta á samtíðar-
mann sinn sem vin og samverka-
mann, með sameiginlegt stefnu-
mark, en ekki sem erkióvin er
beri að óttast, hata og drepa.
Hann ætti ekki að gera ráð fyrir,
að sjálfur búi hann yfir eilífri og
algildri vizku, en hinn sé haldinn
algjörri heimsku. Ekkert brot
mannkynsins hefur nokkru sinni
verið eins gott og það hélt sig
vera, eða eins illt og óvinir þess
álitu það vera. Vér verðum að
fara annan veg, er vér tökum til
meðferðar og dæmum samskipti
þjóðanna.
Vér tókum öllu þessu með ró og
jafnvel nú lítur ekki út fyrir að
vér séum reiðubúnir að koma
hugsjónum vorum í framkvæmd.
Það virðist svo sem oss finnist
nægilegt að gefa góð ráð og
ganga upp í hræsnisfullum við-
vörunum.
Ef vér viljum stöðva skaðsam-
legar hreyfingar ætti eldur þjóð-
félagslegra umbóta að bi'enna í
hjörtum vorum. Vér verðum að
færa ljós nýs lífs inn í huga og
hjörtu milljóna karla, kvenna og
barna, sem misrétti eru beitt.
Ef oss langar til að snúa and-
stæðing vorum, megum vér
ekki stöðugt hamra á hinu lægra
í fari hans, göllum hans og ófull-
komleika. Vér verðum að taka til
meðferðar hina göfugri hlið hans,
hið æðra í eðli hans. Stjórnar-
kerfi, sem nær til milljóna
manna, verður ekki útskýrt með
einföldum formúlum um póli-
tískt ráðabrugg og brögð. Vér
verðum að greina mannshuga og
mannshjarta í gegnum öfgafull
andlit andstæðinganna, sem að-
hyllast ólíkar hugsjónastefnur.
Erum vér vissir um að menn
hafi ekkert frjálsræði til andlegs
framtaks í Sovétríkjunum? Sé
frelsið vísindunum lífsnauðsyn,
getum vér þá efast um styrkleika
Sovétkei'fisins, sem hefur náð
undraverðum árangri í vísindum,
vélfræði og iðnfræði og e. t. v. til
jafns við lýðræðisþjóðirnar? Vís-
indamaðurinn í Sovétríkjunum
nýtur frelsis, sömuleiðis lista-
maðurinn og vitsmunamaðurinn,
og þessir allir munu krefjast
frelsis á öðrum sviðum einnig,
því að frelsið getur ekki starfað í
brotum. Er Sovét Rússar verða
menntaðir og þjálfaðir í að hugsa
sjálfstætt, munu þeir fara fram á
borgaralegt frelsi, þingræðislega
stjórnarandstöðu og að embætt-
ismannaliðið verði háð almenn-
ingsálitinu. Engin ríkisstjórn get-
ur traðkað á óskum fólksins enda
laust og gert að engu drauma
þess. Geri hún slíkt, snýzt fólkið
gegn stjórninni og berst af hug-
rekki, sem örvæntingin elur og
með engum vopnum öðrum en
fúsleikanum til að deyja.
Almenningsálitið í Bandaríkj-
unum hefur breytzt með tilliti til
atómsprengjunnar. Meðan Banda
ríkjamenn einir réðu yfir henni,
var hún álitin góð, úr því að hún
gat bundið endi á styrjöld. Þegar
aðrar þjóðir höfðu líka framleitt
hana, varð augljóst hið sanna
eðli hennar, þ. e. hættulegt vopn
er gæti tortímt menningunni.
Þegar talað er um hinn
„frjálsa“ heim, er orðið „frjáls“
notað í mjög óákveðinni merk-
ingu. Það felur í sér þó nokkrar
ólýðræðislegar ríkisstjórnir og
ófrjáls lönd, þar sem ríkir hern-
aðarlegt einræði. Sums staðar á
sér enn stað kynþáttahatur og
UM HÖFUNDINN
Dr. S. Radhakrishnan hcfur
verið varaforseti Indverska lýð-
veldisins síðan 1952. Frá 1949—
1952 var hann ambassador í Sov-
étríkjunum. Kunnur cr hann
einkum sem heimspekingur og
uppcldisfræðingur, og starfað
scm prófessor í heimspeki við
háskólann í Madras, Mj’sonc og
Calcutta. Vararektor við And-
hra- og Banaras-háskóla og flutt
marga fyrirlestra við háskóla í
Englandi og Bandaríkjunum.
Kenndi við Oxford-háskóla 1929
og frá 1936—’39. Hann hcfur rit-
að fjölda bóka, og þeirra kunnust
er Indversk heimspeki, 2ja binda
rit. Ilann samdi, ásamt öðrum,
drög að stjórnarskrá Indlands,
hefur verið ötull í starfi fyrir
Sameinuðu þjóðirnar, m. a. í
framkvæmdanefnd UNESC.O síð
an 1946.
Radhakrishnan á hcima í New
Delhi og er nú sjötugur að aldri.
Þessi grein cr samin upp úr fyr-
irlcstri er hann flutti nýlega við
Columbia Háskólann.
ofsóknir. Þegar talað er um hinn
frjálsa heim, er átt við hinn and-
kommúnistiska heim. Það er
neikvæð skilgreining.
Nútíma geðveikislækningar
sýna fram á að tilgangslaust sé
að fara með ofsa að mönnum sem
hegða sér heimskulega eða sýna
illsku. í stað þess að reiðast þeim,
ættum vér að kanna ástæðurnar
fyrir hegðun þeirra. Ef til vill
væri hyggilegt að taka svipaða
afstöðu til kalda stríðsins. Betra
er að sýna gremju gagnvart
ranglætinu heldur en að vera af-
skiptalaus gagnvart því. En mildi
og samúð er betra en hvort
tveggja hið fyrra.
Séum við ósammála andstæð-
ing vorum, réttlætir það ekki
tortíming hans. Sé hann blindur,
ættum vér að reyna að bæta
honum sjónina. Vér verðum að
vekja réttlætistilfinningu hans.
Vér megum einskis láta ófreistað,
svo að hann sjái villu síns vegar,
því að það sem gott er í honum,
mun samcinast því góða í oss, og
allir munum vér stefna samein-
aðir að markinu.
Fyrsta skrefið, sem ber að
stíga, er að líta á óvini vora sem
menn af voru tagi, menn, sem
langar til að lifa sómasamlegu,
kyrrlátu lífi. Þeir eru menn eins
og vér, búnir fórnarlund og orku,
áhugasamir að lagfæra rang-
sleitni heimsins, raunhæfa eða
ímyndaða. Þá fyrst getum vér
skilið ástæðui' fyrir hegðun
þeirra, sem er oss svo óþægileg.
Vér munum þá skilja, að góður
árangur þeirra er mælikvarðinn
á mistökum vorum.
Ef vér erum flekklausir, get-
um vér dæmt aðra, en það erum
vér ekki. Úr hjarta menningar
vorrar spruttu tvær heimsstyrj-
aldir, ofsóknir milljóna manna,
fangabúðir, píningarklefar og
tortíming með atomsprengjum.
Vísindin hafa aukið einstakl-
ingnum virðingu og vöxt. Þegar
maðurinn er leystur undan bar-
áttunni fyrir líkamlegu öryggi,
verður hann ofurlítill skapari.
Sérhver hvatning vísindanna
hefur aukið siðferðilegan vöxt
mannsins. Þegar vér komumst að
því, að veröldin er miklu undur-
samlegri en oss óraði fyrir, erum
vér leiddir inn á ný svið skynj-
unar, nýjar víðáttu öflunar,
nýjan skilning á örlögunum. Ný
þekking er í senn hvatning og
tækifæri. „Því að enn er ekki
vitað, hvað maðurinn getur oi'ð-
ið.“ Hann verður að keppa að
mikilleikanum, án asa og án
hvíldar. Þegar hann áttar sig á,
hvað örlögin hafa búið honum
hið innra, og þegar samkennd
hans til þjóðfélagsins vex, þá
mun komast á samræming með
þjóðum heimsins, þar sem allir
hópar vinna og engir tapa.
Ef laga á óreiðuna í þjóðfélagi
voru vei'ðum vér að koma á friði,
sem tryggir réttlæti og' einstakl-
ingsfrelsi öllum til handa, og
nema brott rangsleitni og orsakir
óróa og deilna. Til þess að friður
komist á, verður að uppræta or-
sakir og skilyrði, sem styrjaldir
hljótast af.
Þjóðernishyggja er áberandi
þáttur í sögu vorra daga, en
henni verður því aðeins haldið
tærri, að þjóðþegnarnir beri í
brjósti samúð til allra manna. —
Frá því að elska ættjörðina verð-
um vér að vaxa allt upp í það að
elska gjörvallt mannkyn.
Ósvikin þj óðernishyggj a sam-
ræmist aðild að alþjóðlegum
samtökum. Reglan um hið fjöl-
breytilega í einingunni ætti að
stjórna hegðun allra þjóða. EE
vér bælum niður þjóðlegar hugs-
anir og styðjum lénsskipulag og
yfirdrottnun, bíðum vér lægri
hlut.
Vér verðum að hjálpa undir-
okuðum þjóðum til að endur-
heimta frelsi og sjálfstæði. Sam-
einuðu þjóðirnar ættu að finna
upp vélar til friðsamlegra nota
og efla hreyfingar, sem vinna að
fullkomnu sjálfstæði þjóða.
Það er skylda vor að efla kyn-
þáttaeiningu. Ranglæti í kyn-
þáttamálum vekur úlfúð. Ef vér
sættum oss við það, tökum vér
þátt í því, sem óhreint er. Á Ind-
landi er stéttamunurinn mikið
vandamál, en verið er að reyna
að sigrast á því.
Baráttu vorri ætti að beina
gegn hungri, sjúkdómum og fá-
fræði. Það er unnt að losa heim-
inn við þessar plágur. Ef vér ger-
um'það ekki, mun bylting hinna
fátæku og örvilnuðu hrista heim-
inn.
Vér ættum að líta á heiminn
sem eina heild. Þörf er á efna-
hagsáætlun.Ef vér viljum ekki að
heimui'inn tortímist, ættu þjóðir
lengra komnar í tæknilegri þró-
un, að leggja til hliðar nokkui-n
hluta þjóðarteknanna, og verja
til framkvæmdar þessari áætlun.
Vér höfum skilning á þessu. —
Hvei's vegna skortir ákafann,
eldmóðinn? Þegar vér vitum.að
eigi er unnt að segja fyrir um
framtíð þjóða, sem verr standa
að vígi, hví er það þá að oss
skoi'tir ákefðina, sannfæringuna,
ástríðuna, hlýjuna? Hvers vegna
hrærumst vér ei af hugmyndinni
um einn heim, sem knýr oss til
að gefa frelsi hinum fátæku og
aðþrengdu stéttum þjóðfélagsins?
Alþjóðlegt samfélag er það
mark, sem vér stefnum að. Vér
getum ekki snúið við þróun sög-
unnar. Það verður samt að vera
til tæki, sem heldur uppi lögum
og rétti meðal þjóða heims. Er
heimurinn hefur afvopnast verða
Sameinuðu þjóðirnar að vera öfl-
ugar og ráða yfir lögregluliði,
sem er virt og viðurkennt um
víða veröld.
Það er ekki til nein skyndi-
lausn eða töfraformúla fyrir friði.
Vér höldum áfram skref fyrir
skref, náum takmörkuðu sam-
komulagi, bætum hið pólitíska
andrúmsloft, aukum traust milli
þjóða, og tilvera vor verður sam-
ofin.
Það er eina leiðin til að byggja
upp siðferðilegt samfélag, þar
sem vér lifum og störfum saman
og vinnum að aukinni lífsfyllingu
og nemum á brott óttann mesta,
sem er sjálfur óttinn. Vér verð-
um að trúa því, að heimsfriður-
inn sé hin óhjákvæmilega, en e. t.
v. fjarlæga afleiðing þróunar
mannssálarinnar.
(Framhald á 7. síðu.)