Dagur - 20.06.1959, Blaðsíða 5

Laugardaginn 20, júní 1959
D A G U R
5
Oft var þörf, en nú er nauðsyn
Oft hefur verið þörf á að bændur landsins stæðu
vel saman en nú er það brýn nauðsyn
Hver sá bóndi, sem greiðir atkvæði með kjör-
dæmabyltingunni, svíkur hugsjón sinnar stéttar
um helming, líklega með rúss-
neskri hreingerningu? Sbr. um-
mæli eins ræðumanns flokksins
1. maí sl.
Með hliðsjón af framansögðu
dylst ekki, að áform flokkanna
eru þessi:
Aldrei hefur verið stofnað til
albingiskosninga hér á landi með
eins furðulegum hætti og nú. —
Aidrei fyrr hafa slíkar kosningar
verið byggðar á samþykkt
þriggja þingflokka um að gera
óviðurkvæmilega árás á strjál-
býlið og gjörbylta fornri kjör-
dæmarskipun landsins.
Víkjum nokkra áratugi aftur í
tímann og tökum dæmi úr for-
tíðinni:
Kosningaátökin, sem urðu um
„Uppkastið“ svonefnda á sínum
-tíma, voru hörð. Velflestir bænd-
ur landsins sáu þá og skildu, í
hvert óefni stefndi. Með ske-
leggri og þjóðhollri samstöðu
þeirra tókst að fella „Uppkastið"
og formælendur þess flesta frá
kosningu. Þannig voru það fyrst
og fremst bændurnir sjálfir, sem
sigruðu með sæmd í þeirri kosn-
ingabaráttu og héldu uppi heiðri
héraða sinna.
En jafnvel þótt „Uppkastið“
væri viðsjált í eðli sínu og illa
þokkað af þorra landsmanna,
mun það þó vart hafa verið eins
hættulegt íslenzkri bændastétt,
eins og það kjördæmafrumvarp
er, sem nú á að kjósa um 28. þ.
m. Þess vegna kemur nú sem
fyrr til kasta bændanna sjálfra,
svo og til kasta allra annarra,
sem unna bændamenningu og
byggðum landsins, að standa nú
vel og einhuga saman og snúast
til öruggrar varnar gegn fram-
gangi þessa óheillafrumvarps.
Verum því öll samstillt og hrind-
um árásinni. Fellum kjördæma-
frumvarp þríflokkanna og látum
þá sjálfa falla á eigin bragði. Á
því er mikil þörf, það ber til þess
brýna nauðsyn. Oll höfum við
gert okkur ljóst, að með kjör-
dæmafrumvarpinu er vegið
harkalega að 'strjálbýli landsins.
En það hefur ætíð verið og er
enn hugsjón bænda almennt, að
verja frelsi og rétt hinna dreifðu
byggða. Mun því verða talið, að
hver sá bóndi, sem nú greiðir at-
kvæði með kjördæmabylting-
unni, svíki hugsjón sinnar stétt-
ar, og bregðist þeirri helgu
skyldu, að halda vörð um óðul
og ættarbyggð.
í sambandi við þetta væri nú
freistandi að fara nkkrum orðum
um lífsafkomu bænda og þróun-
ai-möguleika landbúnaðarins á
þessari öld. Verður það þó að
farast fyrir á þessum vettvangi.
Hitt þykir þó hlýða að drepa á,
að undarlegt má teljast, jafnvel
óeölilegt, að nokkur bóndi skuli
nokkurn tíma hafa fylgt þeim
stjórnmálaflokki að málum, sem
ævinlega hefur sett einkahags-
muni og fjáröflun ofar velferð
bændastéttarinnar, enda jafnan
verið í harðri andstöðu við verzl-
unarsamtök hennar. Hið eigin-
lega viðreisnartímabil sveitanna
hófst er bændur brutust undan
kúgunarvaldi kaupmanna, inn-
lendra og erlendra, og stofnuðu
sín eigin kaupfélög á grundvelli
samvinnuskipulags. Og kaupfé-
lögin hafa æ síðan reynst efna-
hagsleg lyftistöng og rutt veg til
velfarnaðar fyrir bændastéttina í
landinu. En með tilliti til þess, að
bændur og fleiri stéttir hafa
jafnan notið mestra hagsmuna
með atbeina kaupfélaganúa, á
sízt við, að þeir a .m. k., veiti
þríflokkunum kjörfylgi.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur á
stundum leitast við að hnekkja
vexti og viðgangi kaupfélaganna
og alloft átalið svonefnd „skatt-
fríðindi" þeirra. Mun því ekki
flokkur sá láta lengi bíða, að
skattkúga kaupfélögin, verði
honum veitt valdaaðstaða til
þess. En hvað ætli að svonefndir
„sjálfstæðisbændur" segi þá, ef
sú verður niðurstaðan? Alþýðu-
flokkurinn hefur aldrei átt neina
samleið með bændastéttinni,
enda oft verið andvígur hags-
munum hennar. Er sú saga svo
kunn, að ekki þykir ástæða til að
endurtaka hana hér. Og af komm
únistum hafa sveitirnar aldrei
haft neins" góðs að vænta, enda
telur nú sá óþjóðlegi flokkur, að
íslenzkum bændum megi fækka
1. Það á að leggja niður gömlu
sveitakjördæmin sem slík og
fækka fulltrúum bænda á Al-
þingi.
2. Það þykir henta, að fækka
bændum um helming og með
því tryggja að hinir fáu þeirra,
sem eftir vilja sitja, verði
áhrifalausir og viljalaus verk-
færi í höndum Reykjavíkur-
valdsins.
3. Það þykir nú ekki mega drag-
ast lengur að múgmennska
þéttbýlisins setji algjöran svip
sinn á strjálbýlið og fái þar
fulla íhlutun um framleiðslu
landbúnaðarins og gang mála
o. s. frv. Hvernig lízt nú bænd-
um á þetta? Verða þeir margir
svo óvarkárir, að snúast ekki
til varnar ?
Sveitafólkið þarf ekki að óttast
einangrun né vonlausa baráttu í
byggðum sínum, þótt það hafni
öllu samstarfi við hina svonefndu
þríflokka.
Hingað til hafa bændur staðið
vel á verðinum og jafnan haldið
fast á málum og rétti héraða
sinna, og munu gera svo fram-
vegis. Þeir munu líka enn sem
fyrr efla gengi íslenzku byggð-
anna og með því leggja heilla-
drýgsta arfinn í hendur kynslóð-
anna. Hlynur.
KRISTJÁN E. KRISTJÁNSSON:
Réttlæti - Ranídæti
í sambandi við væntanlega
stjórnarskrárbreytingu og svo-
nefnd kjördæmamál er af með-
haldsmönnum breytinganna oft
talað um réttlæti og ranglætis-
mál og er þá höfðatalan — það
er tala kjósenda — bak við hvern
þingfulltrúa talið það eina rétta.
Einnig er talað um að sýsluskip-
unin sé af erlendum toga spunn-
in og jafnvel þröngvað upp á
okkur af erlendum konungi.
Um réttlætið er það að segja,
að fleira kemur til greina í þessu
máli en höfðatalan ein, og stærð-
fræðilega séð verður aldrei hægt
að hafa jafna kjósendatölu bak
við hvern þingmann, nema þá
helzt að landið sé eitt kjördæmi,
og myndi það illa henta okkur
íslendingum.
í þessu máli er það aðstöðu-
munurinn til áhrifa á þing og
stjórn, sem mestu máli skiptir.
Um sýsluskipunina er það að
segja, að um aldaraðir hafa þær
verið félagsleg og fjárhagsleg ein
ing og í skjóli þeirra hefur þró-
ast héraðs- og ættjarðarást. —
Heilbrigður metnaður milli
sýslna hefur oft leitt til fram-
fara.
Þegar talað er um sérkenni
manna takmarkast þau oft af
sýslum.
Nú er verið að segja okkur að
sýslurnar eigi ekki rétt á sér og
sízt af öllu megi þær hafa sinn
þingfulltrúa. En sömu menn
halda því fram, að við eigum að
sækja kosningafyrirkomulagið,
það er hlutfallskosningar t. d., til
Danmerkur. Eg verð nú að segja
að Danmörk og ísland eru ólík
lönd og hentar því annað hér í
þessu efni sem fleirum.
En hvað er þá að segja um fé-
lagseiningarnar, sem sýslurnar
samanstanda af — hreppana? Er
ekki hróplegt ranglæti að láta
minnstu hreppana hafa sömu
fulltrúatölu á sýslufundum og
stærri hreppana? Er það ekki
ranglæti að láta t. d. Grímsey
hafa jafnt atkvæðamagn og t. d.
Ðalvíkurhrepp, sem hefur meir
en 12 sinnum fleiri íbúa?
Eg er nú búinn að starfa í
sýslunefnd Eyjafjarðarsýslu í 47
ár og aldrei heyrt orð í þá átt að
Grímsey hefði þarna of mikinn
rétt. Ef til vill er í kjölfar kjör-
dæmabreytinganna fyrirhuguð
breyting á þessu og láta Gríms-
eyinga kjósa sýslunefndai'mann
t. d. með Oxndælingum, sem líka
er fámennur hreppur.
Það væri gaman að vita hvað
oft er búið að endurtaka orðið
Framhald á 7. síðu
Refskákin mikla
Kjördagurinn 28. júní nálgast.
Dagurinn, er telja verður hinn
mikla dag stórkostlegra atburða,
sem ef til vill mun marka dýpri
spor í sögu þjóðarinnar, eftir
skamma stund en ýmsir kjós-
endur ætla.
Undanfarin ár hefur marg-
raddaður kliður stjórnmálablaða,
stjórnmálamanna og rithöfunda
okkar, borizt út yfir landsbyggð-
ina. Þungur niður þessa kliðs
hefur verið túlkun á nauðsyn
þess fyrir þjóðlífið, ,,að jafnvægi
héldist í byggð landsins", þ. e. að
fólksstraumurinn stöðvaðist til
Reykjavíkur. Jafnvel hafa sjón-
BALDUR BALDVINSSON,
bóndi, Ofeigsstöðum.
armið flokka og stétta ekki verið
mjög sundurleit í þessum efnum.
Þrátt fyrir þetta hefur jafn-
vægi EKKI haldizt og tímar
breyttra þjóðlífshátta umsnúið
stórum hluta íslenzkra bænda í
þéttbýlisflokka bæjanna. Þetta
fólk og það, sem fyrir var í bæj-
unum, virðist margt líta svo á,
að fornhelgur réttur sveitanna til
áhrifa á löggjöf og stjórn okkar
lands, eigi að fylgjast milli staða
með hverjum flökkumannahópi,
sem af duttlungum, sérhlífni eða
öðrum persónulegum ástæðum,
flytur búsetu sína um óákveðinn
tíma.
Miðstöð stjórnmálaflokkanna.
Höfuðborg okkar, Reykjavík,
hefur blásið út. Þar býr í dag
mikill fjöldi fólks. Á þessum stað
hefur þjóðin ákveðið, að öll yfir-
stjórn landsins skuli hafa aðset-
ur. Þar sitja næstum allir ráðs-
menn þjóðarinnar. Þar er yfir-
stjórn heilbrigðismála, dóms-
mála, menningarmála, atvinnu-
mála, fjái'mála, kirkjumála,
íþrótta, iðnaðar og lista — og
allra stjórnmálaflokka í landinu.
Þar er Alþingi háð og forsetinn
dag'legur gestur, með búsetu við
bæjarlækinn.
Með þessari aðstöðu til áhrifa
á gang þjóðmálanna, heimta for-
ingjar bæjarflokkanna nú,
breytta kjördæmaskipan og stór-
fjölgun á þingmönnum Reykja-
víkur. Samhliða þessu skal
leggja niður öll önnur kjördæmi
landsins, afnema einmennings-
kjör, en setja á stofn fá en stór
kjördæmi með hlutfallskosning-
um.
Er þetta líklegasta leiðin til
jafnvægis í byggð landsins?
Þjóðin dregin á tálar.
Allir íslendingar vita hvers
vegna draga á þjóðina svo á tál-
ar, sem nú er reynt. Meginhluti
bæjarflokkanna ætlar að kjör-
dæmabreytingin efli flokka sína,
ef samþykkt verður. Sjálfstæðis-
flokkurinn hyggur að við sér
brosi hreinn meirihluti. Alþýðu-
flokkurinn veit, að hann bíður
dauða síns við næstu kosningar,
ef ekki er nú þegar beitt póli-
tískum hrekkjabrögðum til
bjargar. Kommúnistar voru í
mestum vanda. Við þeim blasti,
að óbreyttu, glæsileg tækifæri til
eyðileggingar sinna höfuðfjanda,
Alþýðuflokksins, en eftir vand-
lega íhugun kusu þeir að láta þá
hjara í bráð og fylgja kjördæma-
breytingunni, auðsjáanlega með
það fyrir augum að fyrirkomu-
lagsbreytingin eyðilegði Alþýðu-
flokkinn og aðra lýðræðisflokka
landsins, eftir nokkur ár. Þetta
er leikur þeirra, er refskákina
kunna.
Aðferð hinna pólitísku refa.
Stjórnmálasaga ýmsra ríkja,
hin síðari ár, upplýsir hvaða
leiðir hafa verið farnar af hinum
pólitísku refum til þess að eyði-
leggja lýðræðiskerfi hinna
frjálsu ríkja. Leiðirnar, sem
valdar eru, liggja til fjármálalegs
og stjórnfarslegs öngþveitis.
Þessar slóðir á að fara hér, að því
leyti sem það hefur ekki þegar
verið gert. Þar eru hlutfallskosn
ingar mjög ákjósanleg aðferð.
Fjöldi smáflokka ryðst inn í lög-
gjafarþingin með allt það öng-
þveiti, hrossakaup, upplausn,
st j órnarkreppur og vandræði,
sem þeim fylgir. Átakanlegustu
dæmin um áhrif smáflokkanna
sjást í örlögum tveggja stórvelda
álfunnar, Þýzkalands, þegar
Hitler brauzt til valda, og Frakk-
lands síðar.
Refskák Alþýðubandalagsins í
kjördæmamálinu er vafalaust
rétt tefld af þeim og trúlega sam
kvæmt fyrirmælum rússneskra
valdsmanna, enda er hún í fullu
samræmi við grundvallarstefnu
þeirra, skáksnilli og leyndu kjör-
orð, sem eru: sundrung, upp-
lausn — sigur.
Nýtt Reykjavíkurvald.
í Reykjavík, sem glímir um
bráðabirgðasigurinn, að fengnum
viðbótarþingmönnum, verður að
vísu óvíst hver sigurkranzinn
fær — Reykjavíkurvaldið nýja.
Hinir grunnvitrari Sjálfstæðis-
menn ætla að síðasti bæjarstjórn
arsigurinn muni vera forboði nýs
stjórnmálavalds, en hinn vitri
foringi þeirra, Bjarni Ben., hefur
verið flestum flokksbræðrum
sínum langsýnni í kjördæma-
málinu, en verið kúgaður. Allir
vita, að 1952 skildi hann, að ein-
menningskjördæmi væri heil-
brigðasta formið fyrir kosningar
til Alþingis. Og þetta veit hann
enn. í Morgunbl. 25. apríl sl. seg-
ist hann „vel geta hugsað sér að
leysa þessi mál með einmenn-
ingskjördæmum". En hann vill
Framhald á 7. siðu.