Dagur - 24.06.1959, Qupperneq 5

Miðvikudaginn 24. júní 1959
DAGUR
5
Afhugasemdir við ræðu Gísla Jónssonar um kjördæmamálið o. II.
Fáir eru þeir orðnir, sem ganga fram
fyrir skjöldu íhaldsins um kjördæma-
byltinguna og þess vegna kærkomið
að eiga við þá orðastað
Á fundi Sjálfstæðismanna á
Akureyri var Gísli Jónsson með-
al ræðumanna, ásamt Bjarna
Ben. o. fl. „íslendingi11 þótti
ástæða til að birta ræðu þessa og
liggur hún því fyrir til athugun-
ar. Ástæðan er sennilega sú, að
ræða Gísla hafi verið skásta
ræðan á fundinum og má vera að
hinar hafi verið lélegri.
„Hinir merku forystu-
menn“
Gísli hóf ræðu sína á því að
vitna í orð merkra forustumanna
um kjördæmaskipun. Meðal
þeirra merkismanna er Jón Sig-
urðsson forseti. Gísli vill draga
forsetann í dilk íhaldsins, rétt
eins og hann væri fylgismaður
þess gerræðis að svifta kjördæmi
landsins sérstökum fulltrúum og
leggja niður einmenningskjör-
dæmi. Ekki er >tij þess vitað, að
Jón Sigurðsson hafi viljað leggja
niður nokkurt 'kjördæmi eða
taka upp hlutfallskosningar.
Sjálfsagt þætti Jóni Sigurðs-
syni, Hannesi Hafstein og fleiri
fyrratíma mönnum sér lítill sómi
sýndur með því að snúa út úr og
rangfæra orð þeirra og myndu
þeir eflaust mótmæla allir, ef
þeir mættu því við koma, og ekki
sízt ef þeir þá einnig hefðu fylgzt
með þróun þessara mála eftir
sinn dag til þessa og séð illa
reynslu stórra kjördæma og hlut
fallskosninga með öðrum þjóð-
um. Nefnd ummæli Gísla eru
bæði ósmekklegt að nota í
flokkspólitísku tilliti og haldlaus
með öllu, enda til þeirra gripið í
örvæntingu.
Hvers vegna vitnar Gsíli ekki
í orð samtíðarmanna eins og Ól-
afs Thors, Bjarna Benediktsson-
ar, Péturs Ottesen og Ásgeir Ás-
geirssonar, sem allir voru til
skamms tíma fylgjandi einmenn-
ingsk j ördæmum ?
Sveitirnar, sem „hníga
að Akureyri"
Gísli Jónsson fer fjálglegum
orðum um hið væntanlega, vold-
uga kjördæmi, sem nær frá
Oxnadalsheiði og austur fyrir
Langanes, og segir ekkert eðli-
legra en að Akureyri myndi eitt
kjördæmi með sveitunum, sem
hnígi að Eyjafirði! Hagsmunir
fólksins séu svo nátengdir,
bændur þurfi að fá „gott“ verð
fyrir kjötið og mjólkina og neyt-
endur þurfa auðvitað líka að fá
þessar vörur á „góðu verði“,
engum sé greiði gerður með því
að æsa stétt gegn stétt.
Ofurlítið er hún torskilin landa-
fræðin hans Gísla. Hitt er þó
miklu torskildari kenning, að 6
þingmenn í einu stóru kjördæmi
vinni betur fyrir kjördæmi sitt
en sama þingmannatala í ein-
menningskjördæmum. Hið stóra
kjördæmi verður pólitískur orr-
ustuvöllur stjórnmálaflokkanna,
þar sem hver flokkur reynir að
bregða fæti fyrir annann. Það er
líka alger rökleysa og orðagjálf-
ur eitt, að halda því fram, að hin
fyrirhuguðu stóru kjördæmi
verði einhverjar sameiginlegar
heildir. Sýslur og kaupstaðir
sameinast ekki á neinn annan
hátt en þann, að þingmenn eru
kosnir sameiginlega. Sýslur og
bæir verða jafn sérstæðar heildir
þrátt fyrir alþingiskosningar, fé-
lagsheildir, viðskiptaheildir og
landfræðilegar heildir. — Ein-
inguna og samtakamáttinn er
endalaust hægt að gylla, og því
miður endalaust hægt að verða
fyrir vonbrigðum. Hver er
reynslan af samstarfi stjórn-
málaflokkanna? Hafa ekki kær-
leiksböndin brostið? Og yrðu
okkur ekki vonbrigði að, ef við
slægjum því föstu, sem raun-
veruleika, að allir alþingismenn
stæðu ávallt saman undir merki
einingarinnar og mynduðu
,,sterka heild“ til framdráttar
öllum góðum málum? Jú, vissu-
lega. En hver stjórnmálafl. vill
fara sínar leiðir en ekki annarra
og nákvæmlega á sama hátt er í
hin pólitíska barátta, hvar sem
er og hvenær sem er, og hvorki
Gísli Jónsson eða aðrir slíkir
geta heldur komið í veg fyrir að
svo verði einnig í hinum stóru
kjördæmum — því miður.
„Kannski er ekkert
hérað jafnskýrt af-
niarkað og Grímsev“
Svo einkennilega vill til, að
Gísli Jónsson segist ekki vita
hvort Svarfaðardalur sé sérstakt
hérað eða hvort Akureyri sé sér-
stakt hérað. En hann heldur því
fram að Grímsey sé sérstakt hér-
að. Gísli er Svarfdælingur og
veit ekki í hvaða héraði hann er
fæddur. Grímsey er einn af
hreppum Eyjafjarðarsýslu og
hann segir í barnslegri einfeldni:
„Kannski er ekkert hérað jafn-
skýrt afmarkað og Grímsey.“ Og
Gísli kennir íslenzk fræði á Ak-
ureyri og spyr: „Er til dæmis
Akureyri og Eyjafjörður eitt
hérað eða tvö?“ Afsökun Gísla
fyrir þeim skorti á almennri
greind eða menntun, sem ræðu-
kafli hans um héruð, ber
vitni um, verður þó að sjálfsögðu
öðru fremur að skrifa á reikning
hins lélega og óverjandi mál-
staðar. í framhaldi af hinum
gáfulegu hugleiðingum varpar
hann svo fram þeirri. spurningu,
hvort Framsóknarmenn vilji
gera Grímsey að sérstöku kjör-
dæmi. Ekki hafa komið fram til-
lögur um það. Hins vegar hefui'
sú fjarstæða heyrzt, að Sjálf-
stæðisflokkurinn sé þess mjög
fýsandi að önnur eyjabyggð, sem
verið hefur sérstök sýsla um
nokkrar aldir, verði lögð niður
sem sérstakt kjördæmi, og er hér
átt við Vestmannaeyjar.
Verri menn eða betri
Enn heldur Gísli því fram, að
hin lífsnauðsynlegu tengsl þing-
manna við kjósendur rofni ekki
við það að kjördæmi nái yfir
stórt landsvæði. Því er til að
svara, að farsæll og giftudrjúgur
árangur af starfi þingmanns fyrir
kjördæmi hans byggist auðvitað
á því fyrst og fremst að hann
gjörþekki þar menn og málefni,
og sé öllum staðháttum kunnug-
ur til hlítar. í stórum kjördæm-
um, eins og til dæmis því kjör-
dæmi, sem okkur er ætlað hér og
á að ná frá Oxnadalsheiði og
austur fyrir Langanes, að kaup-
stöðum meðtöldum, er það auð-
vitað ofvaxið hverjum venjuleg-
um manni að fullnægja nefndum
frumskilyrðum til farsællar þing
mennsku. Þetta liggur svo í aug-
um uppi, að naumast þarf það
fremur skýringar við. Þar geta
nútíma samgöngur aðeins að litlu
leyti úr bætt. Sennilega á Gísli
við það, þegar hann færir bættar
samgöngur sem rök fyrir því að
þingmenn hafi aðstöðu til kynn-
ingar, að víðast hvar sé einhvern
veginn hægt að komast á fundi í
kjördæminu einhvern tíma árs.
Það er þó fullerfitt sums staðar
og sennilega yrði Gísli einhvern
tíma þungur upp á fótinn, þótt
hann sé maður á bezta aldri og
eflaust vel fær til gangs, ef hann
ætti að komast yfir 11 fjallvegi,
svo sem með þarf í einu núver-
andi kjördæmi landsins til þess
að komast í allar sveitir þess.
Skyldi það vera auðvelt fyrir
þingmann þeirrar sýslu að gjör-
þekkja hag kjósendanna þar,
staðhætti alla, menn og málefni?
Skyldi það bara vera ímyndun
að ætla, að erfitt yrði um slíka
gjörþekkingu, ef nokkruni sýsl-
um væri bætt við þetta kjör-
dæmi?
Og Gísli heldur því fram, sem
einhverjum rökum fyrir kjör-
dæmabyltingunni, að þingmenn
„versni“ ekki þótt þeir séu kosn-
ir hlutfallskosningu í stórum
kjördæmum. Hér er ræðumaður
kominn út fyrir efnið. Það, sem
hér skiptir máli er, að hæfni
þingmannsins notast ver í stórum
kjördæmum vegna minni þekk-
ingar á viðfangsefnunum. En að
þingrnenn batni eða versni við
það að vera kosnir hlutfalls-
kosningu er hreinn útúrsnún-
ingur.
Vitnisburður full-
trúans
Til að skreyta ræðu sína og
vitna ekki eingöngu í löngu látna
menn, sem ekki geta borið hönd
fyrir höfuð sér, sneri Gísli sér að
vitnisburði lifandi manns, Krist-
jáns nokkurs fulltrúa á Akureyri
og segir um þau til frekari
áherzlu: „Þessum orðum Krist-
jáns Jónssonar ætla eg að sé erf-
itt að hnekkja“:
Hér koma svo hin spaklegu
orð, sem Gísli grípur fegins
hendi:
„Því hefur verið haldið fram,
að fáein stór kjördæmi slíti fólk-
ið úr tengslum við þingmennina
og kjördæmin verði svo stórt, að
þeir þekki ekki nógu vel þarfir
kjósenda sinna og hagsmunamál
héraðanna. Þessi röksemd hefur
ekki stoð í veruleikanum. Bættar
samgöngur valda því að fjar-
lægðirnar milli landshluta tor-
velda ekki lengur þingmönnum
að hafa samband við umbjóðend-
ur sína, þótt kjördæmin stækki
og sá áhugi þingmanna að hafa
sem bezt samband við kjósendur
sína, hlýtur að verða sá sami,
hvort kjördæmin eru stór eða
smá. Aftur á móti verður sú
mikla breyting á, að allir flokkar,
sem einhverju fylgi eiga að fagna
í kjördæmunum, fá sína fulltrúa
kjörna á þing og samábyrgð skap
ast hjá þingmönnum um velferð-
armál kjördæmanna.“
Svar við rökvillum
Kristjáns
Þess er þá fyrst að geta, að
Kristján Jónsson fulltrúi var til
skamms tíma fylgjandi einmenn-
ingskjördæmum og var það virð-
ingarvert, en skipti svo um skoð-
un þegar Sjálfstæðisflokkurinn
hafði reiknað það út að hentugra
væri fyrir sig að vanvirða stjórn-
arskrána og alla landsbyggðina
með árás á hin gömlu, rótgrónu
og farsælu kjördæmi landsins
utan Reykjavíkur. Skoðana-
skiptum sínum lýsti nefndur
Kristján í grein um kjördæma-
málið og birt var í íslendingi nú
í vor. En þá er bezt að snúa sér
að hinum haldgóðu rökum, sem
Gísli telur erfitt að mæla gegn.
Fyrsta rökvilla Kristjáns í
þessari stuttu, tilfærðu grein er
sú, að stóru kjördæmin slíti ekki
tengsl milli þingmanna og kjós-
enda. Því atriði eru gerð skil hér
að framan og hrakin að fullu.
Önnur rökvilla Kristjáns er sú,
að bættar samgöngur nægi til
þess að „þingmenn hafi samband
við umbjóðendur sína“. Þetta
atriði er einnig hrakið hér áður í
þessari grein og þarf ekki end-
urtekninga.
Þriðja rökvilla Kristjáns er sú,
að áhugi þingmanan í stóru kjör-
dæmi verði sá sami og í núver-
andi kjördæmi. X einmennings-
kjördæmum verður þingmaður-
inn fyrst og fremst að treysta^á
sjálfan sig í baráttunni fyrir
bættum hag kjördæmis síns.
Dugi hann ekki má hann búast
við að annar þingmaður verði
kosinn. Kjósendurnir vita þá líka
við hvern þeir eiga að sakast, sé
illa á málum haldið.
Ef að þetta eflir ekki áhuga
þingmannas meira en nokkuð
annað, eru þeir úr skrítnu efni
gerðir.
Þetta er þýðingarmikið atriði
og mikil meðmæli einmennings-
kjördæma. Hins vegar verður
þess ekki að vænta, að hver
þingmaður í stóru kjördæmunum
fyrirhuguðu, verði eins áhuga-
samur. Trúlegt er einnig, að
áhugi hans beinist eitthvað í þá
áttina hversu hann eigi við að
bregða í skollaleikjum þeim, sem
haldnir verða í kjördæminu að
þingi, eða að minnsta kosti kjör-
tímabili loknu. Mikil verður víst
einingin á þeim mannfundum!
Hvað segir reynslan umþáhluti?
Fjórða rökvilla Kristjáns felst
í þessum orðum hans:' „Aftur á
móti verður sú breyting á, að
allir flokkar, sem einhverju fylgi
eiga að fagna í kj ördæmunum,
fái sína fulltrúa kjörna á
þing. .. . “ Eftir þessari kenn-
ingu eiga Framsóknarmenn í
Borgarfirði ekki fulltrúa .á Al-
þingi af því að Pétur Ottesen er
þingmaður, Sjálfstæðismenn í S.-
Þing. eiga þá ekki fulltrúa á Al-
þingi af því að Karl Kristjánsson
er þingmaður þess kjördæmis!
Eru þá alþingismennirnir aðeins
fulltrúar sinna floksmanna á Al-
þingi? Og vinna þeir ekkert fyrir
hina?
Kannski börn Framsóknar-
manna njóti ekki skólavistar í
skólum þeim, sem Pétur Ottesen
hefur mælt með að byggðir
yrðu? Kannski fá ekki Sjálf-
stæðismenn að nota brýr og vegi
eða hafnarmannvirki, sem Kai'l
Kristjánsson hefur stuðlað að
sem þingmaður að byggt væri?
Kannski neitar Magnús Jónsson
fyrirgreiðslu mála á Alþingi, e£
þau veita öðrum. hagræði en
floksmönnum hans?
Slíkar kenningar eru fjar-
stæða og beinlínis móðgun við
heiðarlega menn, þingmenn og
aðra og alger hugsanavilla.
Fimmta rökvillan er svo sú, að
samábyrgð skapizt meðal þing-
manna í stórum kjördæmum. —
Höf. virðist vera búinn að
gleyma því, að þegar fleiri en
einn stjórnmálaflokkur fer með
æðstu stjórn landsins, kennir
hver öðrum um, þegar miður fer
en þakkar sér þegar vel gengu-r.
Pólitískur vettvangur þingflokka
í stórum kjördæmum yrði þar
smækkuð mynd en nákvæmlega
eins að öðru leyti. Að sjálfsögðu
er annað æskilegra. En ósk-
hyggja telzt ekki til raka. Væri
ekki æskilegt að allir alþingis-
menn legðust alltaf á árina sem
einn maður þegar nauðsynlegum
málum þarf að hrinda áleiðis?
Vissulega, en það eru ekki rök
fyrir því að slíkt verði gert hér
eftir fremur en hingað til. Og
hafa skal það í huga, að reynslan
er réttlátur dómari.
Þetta voru þá þau rökin, sem
Gísli taldi erfiðast áð hrekja. Það
eitt er óvenjulegt við þau, er það,
hvað margar rökvillur komast
fyrir í svo stuttri grein.
Framhald á 2. sið'u.