Dagur - 23.12.1959, Blaðsíða 8

4
Baguk
Miðvikudaginn 23. desember 1959
GUNNLAUGUR ÞORVALDSSON:
SJÓFERÐ Á^FÖNlA 1917
Veturinn 1917 réðist ég háseti á
liskiskipið Fönix, 13 smálesta skip,
Magnúsar Iiristjánssonar á Akur-
cyri. Síðar fckk ég- svo tilkynningu
uni að koma til skips 4. marz. l»á
var fullráðin áhöfnin, 12 manns.
En sá gallinn var á að enginn var
kokkurinn. Var þá reynt að fá ein-
hvern af skipsmönnum til að taka
að sér það starf, en allir vékust
undan þeim vanda. Hörðust hríð
var gerð að mér með þetta og lét
ég loks undan, með því skilyrði
þó, að þóknunin væri aukin úr 25
krónum á mánuði upp í 40 krónur
og svo „hálfpartinn" eins og hinir.
Þó var ég óánægður með þessi mála-
lok.
Skipshöfnin var þessi: Vaklimar
Jóhannsson, Akureyri, skipstjóri,
Jónas Jóhannsson, Selárbakka, Ar-
skógsströnd, stýrimaður, Hjálmar
Sigmundsson, Akureyri, 2. stýrimað-
ur, Axel' Björnsson, Hrafnagili, Ár-
skógsstriind, vélstjóri, Gunnlaugur
Þorvaldsson, Litlu-Hámundarstöð-
um, Árskógsströnd, kokkur.
Hásetar: Sveinbjörn Sveinbjörns-
son, Glerárþorpi, Sæmundur Frið-
riksson, sama stað, Kristján Jóns-
son, Dalvík, Kristján Kristjánsson,
Glerárþorpi, Guðlaugur Stefánsson,
Akureyri og Aðalsteinn Jóhanns-
son, bróðir skipstjóra.
Allt voru þetta prýðilegustu
menn ]>ó tveir sköruðu fram úr
hvað geðprýði snerti. Það voru þeir
Sveinbjörn Sveinbjörnsson og Krist-
ján Jónsson.
Hinn 10. marz var lagt úr höfn
og nteð okkur fór, sem farþegi til
ísafjarðar, Hannes Einarsson frá
Skógum, hinn prýðilegasti maður
og kemur hann síðar við sögu.
Við sigldum fyrir hægum byr út
Eyjafjörðinn síðari hluta dags og
héldum síðan vestur. Um kvöldið
vorum við fram af Skaga og bar
ekkert til tíðinda þann dag og
næstu nótt. Um morguninn fannst
mér ótrúlega langt upp í Horn og
datt í hug að eitthvað kynni að
vera að kompásnum, en ekki hafði
ég orð á þessu við neinn. En breytt
var urn stefnu og allt gekk vel til
ísafjarðar og höfðum við verið
tvo sólarhringa þangað.
Þar var gott að koma að bryggju,
skipið aðeins liærra en bryggjan.
En morguninn næsta var annað
uppi á teningnum. Þá þurftum við
langan stiga, sem J)ó ekki náði
nema upp að bryggjupallinum. Gat
ég ekki betur séð að munur flóðs
og fjiiru væri hér miklum mun.
meiri, en ég hafði átt að venjast.
Hannes frá Skógum kvaddi okk-
ur þennan morgun. Hans erindi
vestur var það, að læra lircfnu-
vciðar af manni Jiar við Djúpið.
En Jjegar til átti að taka var maður
Jjessi úti í Danmörku. Hannes kom
])ví aftur um borð til okkar og var
hann með okkur frarn að sumar-
málum.
A miöin.
Nú var haldið á miðin. Fiskur
reyndist tregur og var svo allt vor-
ið og stöðugar ógæftir hömluðu
veiðum fram undir sumarmál. Á
mánudaginn eftir pálmasunnudag
komura við inn á Önundarfjötð í
allhvössu norðanveðri og snjókomu.
Valdimar skipstjóri hafði vorið áð-
ur skilið eftir á Flateyri tunnu
eina, sem liann hafði saltað stein-
bít: í og beðið mann einn að selja
intiihaldið fyrir sig. Tunnuna
keypti bóndi einn framan úr íirð-
inum og var ekki búinn að borga
hana, svo að skipstjóri sendir tvo
menn að innlieimta skuldina. En
sendimenn komu aftur, tómhentir.
Erúin hafði orðið fyrir svörum, sett
margt út á steinbítinn, tunnan
hefði aðeins verið hálf og inni-
haldið svo skemmt að ekki hefði
verið boðlegt mönnum. Ekki vildi
skipstjóri sætta sig við J)etta og
sendi mennina aftur sömu erinda
og bætti þriðja manninum í fiirina
til að lierja á þá gömlu. Var J)á
steinbíturinn greiddur en borgun-
inni fylgdu ófögur orð og illar fyrir-
bænir. Sagði hún að sér væri ósárt
þótt við fengjum okkur fullkeypta.
Oveðrið skall á.
A skírdag var aftur haldið út í
sæmilegu veðri og helst það fram
yfir föstudaginn langa. Á laugar-
daginn vorum við fram af Skála-
víkinni. En klukkan 5 var kominn
norðaustan strekkingur en bjart
veður svo að sá austur yfir alla
Jökulfirði. En eftir örlitla stund
sást Iivergi land, og á næstu mín-
útum var kontið ofsarok og blind-
bylur með hörku frosti og sá ekki
nema á aðra og Jniðju báru. Þá
var mikill gnýr og veðurhljóð og
söng í rá og reiða eins og J)ar væri
heil hljómsveit.
Reynt var að ná landi, en veðra-
brigðin hafa sennilega ekki verið
athuguð í tæka tíð og áhættusamt
að sigla upp í slíku veðri. Það ráð
var ])ví tekið að halda til hafs og
leggjast til. Stórseglið var þrírifað
cða gert eins lítið og hægt var,
rokklýfur settur á bakk, þ. e. settur
út á kulborða og stýrið bundið fast
til hlés til að lialda skipinu alltaf
upp í.
Leki á shipinu.
En áður en langt leið tók ég eftir
J)ví, að sjóf kom undir eldavélina
og fór ört vaxandi. Sagði ég skip-
stjóra frá })essu. Hann aðeins leit
á það og fór svo, en einn hásetinn,
sem niðri var og .vel var að sér í
sjómannamáli, sagði: „Helvítis
kokkurinn hefur bara migið þarna
eins og liann er vanur.“
Ég fylgdist alltaf með Jressu og
næst })egar skipstjóri kom niður,
sagði ég honum að vatn eða sjór
færi vaxandi og bað hann mig })á
að láta sig tafarlaust vita ef breyt-
ing yrði á.
Ég tók nú brennsluspaðann og
mældi með honum dýpið undir
eldavélinni aftur við skilrúmið og
merkti við á spaðanum. Eftir svo
sem 10 mínútur kom skipstjóri
aftur niður, mældi ég þá aftur og
sá })á að dýpkað hafði. Kað hann
mig ])á unt kolaöxina, lét sprengja
upp hlera af lestaropinu, er var ný-
lega búið að negla rammlega aftur.
Átti að senda mann })ar niður til að
atliuga hvort nokkuð væri að. En
það Jnirfti ekki á því, að halda. Það
heyrðist og sást hvað var að.
gleynizt hafði að binda yfir gat, sem
keðjan frá ankerinu gekk niður um.
Þar fossaði vatnið inn, af J)ví ]>að
var alltaf í kafi. En fljótir voru
þeir Hanncs og Sveinki að binda,
yfir og var ekki að sjá að ]>eim
brigði mikið þótt þeir væru nokk-
uð í sjó á meðan þeir voru að
J>essu. Hvað skipið hefði lengi flot-
ið, án J>essarar aðgerðar, veit ég
ekki. Þeim, sem stóðu við dæluna
frá })ví klukkan 9 um morguninn
til klukkan að ganga fjögur um
daginn, læt ég urn að dætna það.
Ég flaut i hojunni.
lvlukkan 7 fór ég að sofa og var
rétt að lesta blundinn þegar ég
flaut í kojunni. Ég stökk fram úr
og stóð holdvotur á góllinu, en
kojan var full af sjó.
A tólfta tímanum uni kvöldið
lánaði Sveinki mér sína koju, hún
var á kulborða. Á síðustu niínút-
unum fvrir kl. 12, var ástandið
þannig, að við lágum í kojunum,
nema fjórir, en Hjálmar hitaði
kaffi og var búinn að sclja kalfi-
könnuna á eldavélina og binda
hana, Guðlaugur stóð í stiganum
eða lúgarsgatinu og þeir Sveinbjörn
og Hannes voru uppi á dekki. Allt
var ntcð kyrrð og ró og ég sofnaði
aðeins. Þá hrökk ég upp við það,
að ég velt yfir kojugatið og sé })á
hina ömurlegustu sjón, sem ég hefi
nokkurn tíma séð. Lúgarinn fullan
af gufu og reyk og ég sá aðeins
grilla í félaga mína í hinum koj-
unum, beint fyrir neðan mig vegna
þess, að þá lá skipið gjörsamlega
á liliðinni, lampinn var á livolti,
sjórinn fossaði inn. En oft er slctt
eltir báru. Skipið lá svona um
stund en fór þá að rétta sig. Þá
kallar nafni í lúgarsgatinu: Þetta
er búið, þetta er búið, rörið er að
konia upp úr. I þessu kemur skip-
stjórinn fram úr kompunni og
spyr hæverskur, Iivort nokkuð sé
að. Hann fékk ekkert svar við því,
en lionum var sagt, að Sveinki og
Hannes væru uppi á dekki. Þeir
sáu öldufaldinn áður en hann
sprakk yfir skipið og með snarræði
náðu þeir í forvantinn og héldu
scr þar á meðan aldan reið yfir.
Þegar olíurörið brotnaði.
Klukkan rösklega tvö, dró heldur
úr veðurofsanum og birti í lofti.
Þá var farið að berja af föllunum,
sem voru orðnir eins og sverustu
mannshandleggir af klaka. Klakan-
um voru veitt mörg högg og stór.
Um klukkan hálf fjögur var búið
að berja það mesta, vélin komin
í gang og þá var siglt til lands.
Seglin voru frosin og ekki hægt að
ná þeim alveg sundur fyrst í stað
en það lagaðist smám saman. En
á áttunda tímanum fengum við
þriðja áfallið. Kom þá svo mikill
sjór í lúgarinn að hann tók upp
í neðri kojurnar og skipstjóra-
kompan hér um bil liálf. Og enn
gcrðist það litlu síðar, að olíurörið
í mótorvélinni brotnaði. Þá kom
llannes til sögunnar og hjálpaði
vélamanninum. Engin saltsýra var
til nema óuppleyst og ekki hægt
að lóða með lienni. Og hvergi
fannst zink í skipinu til að leysa
upp saltsýruna. Um stund gekk
þetta í ráðaleysi, eins og eðlilegt
var. Einhver liafði það eftir skip-
stjóra, að kæmist rörið ekki saman,
lægi ekki annað fyrir okkur en
Látraröst. Mátti })á segja, eins og
þar stendur, að nú voru góð ráð
dýr . . Þá er það Hannes, sem kemur
fram í lúgarinn og spyr mig hvort
ég haíi ekki einhverja fötu, sem
'ekki hafi komið i eld. Jú, fatan
var til. Hannes fór með hana, tók
saltsýruglasið, hellti helmingnum úr
því í fötubotninn og }>ar með var
saltsýran uppleyst. Hannes lóðaði
svo riirið saman og fór ]>á allt að
ganga betur. Þegar við höfðum
siglt í svo sent einn klukkutíma,
sást brezkt lierskip, sem sveimaði
í kring um okkur og var ekki á
því að sjá að nokkuð væri að veðri
því livergi sást á því klaki.
Landi náð.
Klukkan rúmlega 12 á páskadag
komum við inn á Patreksljörð og
höfðum þá verið rúma 9 klukku-
tíma til lands. Mætti nú luigsa sér,
að ekki væri annað eftir cn að láta
ankerið detta, en það var nú eitt-
hvað annað. Klakinn var svo mikill
fram á, að það sá hvergi í keðju-
spilið og tók tvo tíma að liöggva
klakann frá. Þegar því loks var
lokið, skall stórhríðin á aftur og
stóð látlaust í tvo sólarhringa. Það
er nokkurn veginn víst, að Fönix
hefði ekkcrt liaft með það að gera
úti á hafi og má telja, að við höf-
um sloppið vel.
Allir voru einkennilega daprir,
>egar loks var komið í liöfn. Senni-
lega liefur enginn gert sér fylli-
lega ljóst þá, í hverri mannraun
og háska við höfðum vcrið, fyrr
en í sléttan sjó var komið og hætt-
urnar að baki.
Stundum leiði ég hugann að þess-
ari sjóferð. Nokkur atvik tel ég
eiga mestan þátt í því, að við
náðum landi. Fyrst eftirtekt mín
á lekanum, annað, að í lestinni
rótaðist ekkert, þriðja, var hin
góða stjórn skipstjóra á uppsigl-
ingunni og fjórða, hugvit Hannesar
við að lóða olíurörið saman, ásamt
árvekni vélstjórans, sem mun hafa
verið með ágætum.
Ferðin endaði vel.
í upphafi gat ég þess, að ég hefði
farið óánægður af stað í þessa íerð.
En að ferðinni lokinni var ég
ánægður. Mér fannst hálfpartinn,
að guð hefði verið nteð okkur í
verki. Kannski sendi hann mig til
að taka eítir lekanum og Hannes til
að finna úrræði til að gera við
oliurörið. En þetta eru óráðnar
gátur, sem hver verður að ráða
eftir sínu hugarfari. Læt ég svo
útrætt um þessa eftirminnilegu sjó-
ferð. En margt var um hana talað
á sínum tíma, enda vorurn við taldir
af. Hjá okkur bar þetta stundum
í tal og varð þá uppvíst, að nokkuð
margir höfðu fundið til sjóveiki.
Hjá einum skipsfélaga mínum var
alltaf sama sagan: að allir liefðu
verið sjóveikir nema helvítis kokk-
urinn. Hann söng og trallaði. En
þetta orðbragð var einhvers konar
sjómannablíða. Hún kemur stund-
um skrítilega út. En nokkuð er það,
að aldrei fékk ég skammir fyrir
matinn og lilífa sjómenn þó ekki
kokkunum að jafnaði. En eitt hefi
ég alltaf á samvizkunni, sem bezt
er að segja trá. Við vorum staddir á
90 faðma dýpi á svonefndum
Fremri-kanti, fram af ísafjarðar-
djúpi. Ég var að flýta mér að þvo
upp til að koraast í fiskinn ]>ví að
þá var dálítill rcitingur. En ég
flýtti mér heldur mikið. Þegar ég
hellti úr skólpfötunni út ylir borð-
stokkinn, glamraði eitthvað. Mér
er enn í minni, að sjórinn var með
öllum regnbogans litum á meðan
nokkrar skeiðar lcituðu djúpsins
í ótal sveiflum.
Skrifað í nóvember 1959.
Sjaldgæfir gestir
SauS.árkróki, 21. des. — Á laug-
ardaginn komu hingað 7 brezk
börn í bóði Flugfélagsins, ásamt
jólasveininum Kertasníki og
öðru föruneyti. Allmörg börn
mættu á flugvellinum og tóku á
móti gestunum. En Flugfélagið
bauð til fagnaðar að Bifröst, bæði
gestunum og heimabörnum. Þar
skemmti Kertasníkir með söng
og samtölum og Olafur Gunnars-
son sálfræðingur kvaddi sér
hljóðs, og voru veitingar fram
bornar. Björn Daníelsson skóla-
stjóri og Valgeir Blöndal, forstj.
Flugfélagsins á staðnum, fluttu
ávörp. Þá útbýtti Flugfélagið
gjöfum til barnanna og bæjar-
stjórinn, Rögnvaldur Finbogason,
færði hinum erlendu gestum
gjafir.
Úr Lýtingsstaðahreppi
Sveinsstöðum 20. des. — Snjó-
laust er enn að kalla, aðeins föl á
jörð. Fé er létt á fóðrum og sums
staðar hefur það legið úti til
>essa. Meira var sett á af lömb-
um í Lýtingsstaðahreppi en í
fyrra. Kropþungi dilka var meiri
nú en í fyrra og munaði það um
einu kílói til jafnaðar.
Hey eru mjög misjöfn að gæð-
um og veldur því erfið heyskap-
artíð og gífurleg spretta, svo að
víða óx grasið úr sér.
Samgöngur hafa verið góðar í
vetur og betri en oft áður.
í hreppnum er töluvert byggt
af hlöðum og peningshúsum. Til
dæmis eru nú nýbyggð fjárhús í
Goðdölum og á nýbýli í Miðdal í
Svartárdal, yfir 400 fjár á hvor-
um stað, og á Daufá og Reykjar-
völlum byggð 20 kúa fjós á hvor-
um stað.
I Svartárdal var töluvert unnið
með skurðgröfu og jarðýtu í
sumar á vegum Landnáms ríkis-
ins.
Lokið var viðgerð á Goðdala-
kirkju í sumar og síðan haldin
hátíðamessa að biskupi íslands
viðstöddum. Það var 6. sept. —
Biskup predikaði við það tæki-
færi.
Unnið var enn við Steinstaða-
skólann og er byggingu lokið að
kalla. Bygging hófst árið 1946.
Húsbruni á Raufarhöfn
Raufarhöfn 21. des. Hér varð
húsbruni á sunnudagsnótt. —
Verzlunarhús Hjalta Friðgeirs-
sonar kaupmanns brann til
kaldra kola og varð engu
bjargað.
Maður einn, sem var að gera
veðurathugun kl. 5 um morgun-
inn, varð fyrstur eldsins var. En
þá stóð húsið, sem var mann-
laust, í björtu báli. Slökkviljð
fékk þar ekki að gert, þótt það
kæmi þegar á vettvang.
Vei-zlunarhús Hjalta kaup-
manns var timburhús og var það,
ásamt vörum, óvátryggt. Er því
tjón eigandans gífurlegt.
Timburhús sitt hvoru megin,
einnig úr timbri og verzlað i báð-
um, skemmdust ekki af eldi.
Fjallfoss kom í morgun og tek-
ur hann 7 þús. sekki síldarmjöls.
Föl er á jörðu, en fært á bíl
um Sléttu.