Dagur - 27.06.1962, Blaðsíða 5

4
5
Dagxjm
Síldveiðarnar
STÖÐVUN síldveiðiílotans í vor, og það
tjón, er af henni leiddi, verður naumast í
tölum talið. Stöðvunin stafaði af þeirri
kröfu útgerðarnianna að breyta hluta-
skiptingu aflans. Byggðu þeir kröfur sín-
ar á því, að undanfarin ár hefðu þeir
kostað stórmiklum fjármunum til kaupa
á síldarleitartœkjum, kraftblökkum og
fleiru, sem sanngjarnt væri að útgerðin
nyti í ríkari mæli en fengist með óbreyttu
skiptafyrirkomulagi. Að þessu vildu síld-
arsjómenn ekki ganga og töldu réttlátt,
að meiri veiðitækni, og þá væntanlega
meiri afli, kæmi bæði útgerðarmönnum
og sjómönnum til góða samkvæmt sömu
reglu og áður gilti.
Hér var því ekki um verkfall sjó-
manna að ræða, naumast heldur verk-
bann útgerðarmanna, heldur einna helzt
beina fjárþvingun, því að útgerðarmenn
treystu samheldni sína með því að láta
skipaeigendur skrifa upp á nokkur
hundruð þúsund króna víxla, sem trygg-
ingu fyrir því, að ekki yrði „undan svik-
ist“ og samið við sjómennina. Fjárkúgun
mun ekki leyfileg, samkvæmt íslenzkum
lögum og gæti þessi aðíerð útgerðar-
manna fallið undir mjög vafasamt ákvæði
stjórnarskrárinnar.
Á meðan setið var við sanmingaborð-
ið, fengu Norðmenn svo mikla veiði á
síldarmiðunum norðan við Iand, að þeir
töldu uppgripaafla og hvert síldarflutn-
ingaskipið af öðru sigldi fullhlaðið lieiin
til Noregs af íslandsmiðum.
Á sunnudaginn gerðist það svo í mál-
inu, að sjávarútvegsmálaráðherra gaf út
bráðabirgðalög, sem segja fyrir um það,
að ekki megi liindra sjómenn í því að
láta skrá sig á skipin upp á væntanlega
samninga, en að gerðardómur fjalli um
málið, ef samningar takist ekki fyrir 10.
júlí. Bráðabirgðalögin voru nauðsynleg
fyrir hálfum mánuði og hefðu líka verið
æskileg viku fyrr en þau voru út gefin.
En nú voru þau gefin út á síðustu stundu,
ef svo mætti segja, því að samtök útgerð-
armanna voru að gliðna. Svo var ástatt,
að útgerðarmenn höfðu látið undir liöf-
uð Ieggjast að segja sanmingunum upp á
13 af 37 síldarútgerðarstöðvum. Gekk
félagsdómur í máli þessu á Norðfirði og
féll hann á þá Ieið, að gömlu samning-
arnir væru í gildi til næsta árs. Nokkuð
niargir síldarbátar voru komnir á mið-
in og sýnilegt ,að útgerðarmenn hefðu
ekki, þrátt fyrir 300 þús. króna víxilinn,
getað stöðvað síldveiðiflotann til Iengd-
ar. Bráðabirgðalögin komu í veg fyrir
það, að LÍU springi algerlega á málinu,
og þau komu einnig í veg fyrir lengri
stöðvun flotans og var það nauðsyn. En
nú lítur helzt út fyrir, að nýju bráða-
birgðalögin, og þá væntanlegir samning-
ar líka, nái aðeins til þeirra staða á land-
inu, þar sem uppsögn samninganna fór
fram, en á öðrum stöðum gildi sömu
kjör og í fyrra. En um þriðji hluti flotans
fellur undir eldri samninga og getur þá
svo farið, að síldarsjómenn búi við
tvenns konar samninga í sumar, eftir því
hvaðan bátar þeirra eru. — Hin nýju
bráðabirgðalög virðast fremur gerð til að
bjarga LÍU en síldarvertíðinni, en um
það má þó segja, að betra er seint en
aldrei, hver svo sem megintilgangur
þeirra er. □
Konráð Yilhjálmsson
NOKKUR KVEÐJUORÐ
KONRÁÐ VILHJÁLMSSON,
fræðimaður á Akureyri, andað-
ist að heimili sínu, Hamarstíg
33, hinn 20. þ.m. Hann var jarð-
sunginn að viðstöddu fjölmenni
sl. mánudag.
Konráð var fæddur á Sílalæk
í Aðaldal 23. júlí 1885 og var því
tæpra 77 ára gamall, er hann
lézt. Foreldrar hans voru Vil-
hjálmur Jónasson, bóndi á
Hafralæk í Aðaldal, og kona
hans, Kristín Jakobína Kristj-
ánsdóttir Sveinssonar. Hann
varð gagnfræðingur frá Akur-
eyri 1904 og aflaði sér fáum ár-
um síðar þeirrar kennaramennt-
unar, sem þá stóð til boða í
höfuðstaðnum.
Konráð Vilhjálmsson lagði
stund á marga hluti um dagana,
en eftir því sem æviárunum
fjölgaði, hneigðist hugur hans
að fræðiiðkunum, ritmennsku
ýmiss konar og skáldskap.
Meðan Konráð var ungur, var
hann um skeið verzlunarmaður
á Sauðárkróki, kennari í Rvík
og í fæðingarsveit sinni, síðan í
mörg ár við Iðnskóla Akureyr-
og og Gagnfræðaskóla Akureyr-
ar — eða til ársins 1938. Smá-
verzlun rak hann á Akureyri,
um skeið, smábúskap stundaði
hann einnig á Akureyri um
langt skeið, og að sjálfsögðu var
hann kjörinn í ráð og nefndir,
svo sem títt er um vel gerða
menn, en ungmennafélögin og
störf í þeirra þágu voru honum
sérstaklega hugleikin alla tíð.
Konráð var bóndi á Hafralæk
frá 1910—1930, flutti þá til Ak-
ureyrar og átti þar heima til
dauðadags.
Ekkja Konráðs er Þórhalla
Jónsdóttir frá Brekknakoti í
Reykjahverfi og áttu þau gull-
brúðkaup fyrir röskum tveim
árum.
Börn Konráðs og Þórhöllu,
sem á lífi eru, eru: Kristín, gift
Aðalsteini Tryggvasyni, verk-
stjóra á Gefjun, Steinunn, gift
Friðþjófi Gunnlaugssyni, skip-
stjóra, og Gísli, framkvæmda-
stjóri Útgerðarfélags Akureyr-
inga hf., kvæntur Sólveigu Ax-
elsdóttur, og eru þau öll búsett
á Akureyri og hinir mætustu
borgarar.
Árið 1937 gaf Konráð út
ljóðabók sína Strengjatök. —
Hann var líka einn af höfund-
um Stuðlamála, 3. b., er út kom
á Akureyri 1932 og vann veiga-
mestan þáttinn 5. bindis Sýslu-
mannáæva, sem út kom um
svipað leyti. Þá þýddi hann
margar ágætar bækur, m.a. fyr-
ir Norðra.
Eins og fyrr getur hneigðist
hugur Konráðs Vilhjálmssonar
því meir að ættfræði og fræði-
mennsku yfirleitt, sem æviár
hans urðu fleiri.
Á síðari árum tók hann sér
fyrir hendur að leysa erfitt
verkefni og tókst það á 15 ár-
um. Það var ritun Þingeyinga-
skrár, þar sem getið er allra
þeirra karla og kvenna, sem bú-
settir voru í Suður-Þingeyjar-
sýslu árið 1800 og þeirra, sem
fæddust á 19. öldinni í sýslunni
eða fluttust þangað. Getið er
foreldra, dvalarstaða og fleira
fram tekið til ómetanlegs fróð-
leiks og skemmtunar. Hér munu
liggja fyrir upplýsingar um
meira en 15000 manns.
Þetta einstæða ritverk, sem
allt er í handriti, gaf höfundur-
inn og kona hans svo fæðingar-
sýslu sinni fyrir skömmu, og
mun það réttilega talinn dýr-
gripur hinn mesti og ekki vitað
um slíka skrá yfir aðrar sýslur
landsins eða landshluta.
Konráð Vilhjálmsson var fríð-
ur maður sýnum, sviphreinn,
djarímannlegur og höfðingleg-
ur. Ritfær var hann og mál-
snjall og talaði hversdagslega
svo þróttmikið og fagurt mál,
að til þess var tekið. Stökur og
spakmæli lágu hinum gáfaða
manni létt á tungu, enda hag-
mælska í blóð borin, ef svo má
að orði komast og forn fræði
hugðarefni hans.
Mörg hin síðari ár lá leið
Konráðs dag hvern á Amtsbóka-
safnið á Akureyri, kom hann
þá stundum við á skrifstofu
Dags og voru það hinar ágæt-
ustu heimsóknir, og stundum,
já, raunar nokkuð oft, kom hann
færandi hendi, svo sem lesend-
ur blaðsins vita.
Um leið og blaðið þakkar Kon-
ráði Vilhjálmssyni, fræðimanni,
margvíslega aðstoð og fjölda
góðra greina, þakka ég persónu-
lega vináttu hans og hollráðin
hans mörgu, sem aldrei brugð-
ust — og kveð hann með dýpstu
virðingu og innilegri þökk.
E. D.
DÝRIR FLUTNINGAR
VERZLUN ARM AÐUR hefur
tjáð blaðinu, að frá því fyrstu
dagana í maí í vor liggi í Rvík
250 tonn af fóðurvörum, hveiti
og fleiri sekkjavörum, auk fjöl-
margra annarra vara, sem KEA
á og kom þangað með skipum
Eimskipafélagsins.
Þessar vörur eru sagðar vænt-
anlegar næstu daga, eða eftir
um það bil 7 vikna bið í Rvík.
Til þess að bæta úr brýnustu
þörfum hefur orðið að flytja af
þessum vörum norður á bif-
reiðum, sem er mjög óhagstætt.
Hvert œtl
ar du:
>
Ég hef verið að velta því fyrir
mér að undanförnu, hvert við
íslendingar værum að fara og
hver lífssaga okkar, sem þjóð-
ar, verður, ef við höldum áfram
á þeirri braut, er við höfum
gengið nú um tíma. í þessu
sambandi skjóta margar spurn-
ingar upp kollinUm í huga mér.
Höfum við verið batnandi
menn á menningarbraut? Höf-
um við verið trúir landi okkar,
tungu og frelsi? Höfum við gert
allt til að styrkja sjálfstæði okk-
ar, — eða „gengið til góðs, göt-
una fram eftir veg“. — Eða er
það kannske svo, að útsog hinna
ægilegu sjóa, atoms, yfirdrottn-
unar og efnishyggju stríðsgráð-
ugra stórvelda, sé að soga okkur
út á hið villta haf, þar sem ræn-
ingjar hafa rifið burt vitana og
vegvísana, til að geta hirt okkur
og selt í þrældóm.
Alltaf er talað hátt um frið á
jörð og hið glæsta líf, sem
mennirnir gætu lifað, ef þeirri
tækniþróun, sem orðið hefur á
síðustu árum, væri beitt til efl-
ingar friði og kærleik í heimin-
um, — en jafnhliða því við-
gengst það, að stórveldi merg-
sjúga og svelta menningar-
snauðar þjóðir, sem byggja hin
beztu lönd, ná undir sig auð-
lindum þeirra til að geta fram-
leitt djöfullegustu vítisvélar
mannkynssögunnar. — Höfuð-
paurar helræningjanna kalla
saman ráðamenn hinna svo köll-
uðu frjálsu þjóða, til að semja
um frið á jörðinni — vopnaðan
frið. En meðan setið er að samn-
ingum um frið — um líf mitt og
þitt, eru atomsprengjurnar að
springa í háloftunum, en þjóðir
heimsins skjálfa af ótta.
Þegar síðustu heimsstyrjöld
lauk, með öllum þeim þjáning-
um og böli, er hún hafði í för
með sér, lifnaði vonarneisti um
varanlegan frið með samtökum
hinna Sameinuðu þjóða. Margir
efuðust þó um mátt slíkra sam-
taka, munandi afdrif Þjóða-
bandalagsins, sem á sínum tíma
var álitið fært um að varðveita
friðinn, en leið undir lok fyrir
yfirgang og drottnunargirni
stórvelda og valdamanna þeirra.
Enda kom það í Ijós, að mestu
stórveldi heimsins vildu ekki
setjast að samningsborði sam-
einaðra þjóða, þar sem semja
skyldi um frið og bræðralag í
hrjáðum heimi, nema að sýna
mátt sinn og yfirburði gagnvart
smærri þjóðum. — Stóri bróðir
vildi ekki sátt og samlyndi
nema með neitunarvaldi. Fleyg
valds, hörku og grimmdar var
komið inn í samtökin.
Hernaðarbandalög voru stofn-
uð, og vígbúnaði innan þeirra
haldið áfram — til verndar friði
er okkur sagt. Óttinn við atóm-
vopnin átti að vera friðargjafi
þjáðra þjóða. Villimennska und-
irstaða menningarinnar. —
Hliðarráðstafanir sameinaðra
þjóða urðu nýjar vítisvélar.
Þegar við íslendingar öðluð-
umst það langþráða takmark að
verða frjáls og fullvalda þjóð,
ríkti mikill fögnuður í landi
okkar. Langri baráttu var lok-
ið og sigur unninn án blóðs og
haturs. Við áttum engan hlut að
styrjöld og manndrápum — en
þráðum frelsi og frið —að mega
nýta land okkar án íhlutunar
annarra. En slíkt framferði gat
ekki gengið. Sem sjálfstæð þjóð
var ekki talið að þannig gætum
við verið hlutgeng á skákborði
hinna „frjálsu þjóða“, og agent-
ar hernaðarbandalags lokkuðu
valdamenn okkar til að sam-
þykkja inngöngu íslands í At-
lantshafsbandalag. Okkur var
sagt að vegna legu lands okkar
og yfirvofandi stríðshættu
þyrftum við að ganga í hernað-
arbandalag, og útlendan her í
landið til vernadar okkur, svo
við fáráðir og vopnlausir féllum
ekki í hendur ræningjum og á
þessum vísdómi er svo klyfað
æ síðan. Ráðamenn þjóðarinnar
hafa notað þessa ástæðu sem
hunang í rökum síiium fyrir
þýðingarlausri dvöl erlends
herliðs í landinu, þó þeir hafi
alltaf vitað fullvel að hin raun-
verulega ástæða með herset-
unni, var að ná hér hernaðar-
legri aðstöðu, auk þess að ís-
land er lítt numið land með ó-
notaðar auðlindir og dýrmæt
fiskimið, sem hinir stóru herr-
ar hafa lengi litið hýru auga.
Og þær fáu óánægjuraddir, sem
heyrzt hafa meðal landsmanna
með setu hersins í landinu, hafa
verið þaggaðar niður með ölm-
usugjöfum og háværu máli um
þá ómetanlegu vernd, sem her-
inn væri fyrir landslýðinn.
Hvað gerðu þá verndarar okk-
ar þegar ein bandalagsþjóð okk-
ar réðst gegn okkur með vopn-
um, þegar við vildum eiga rétt
til fiskimiða okkar — og hög-
uðu sér þar eins og óváldir sjó-
ræningjar. — Þá lét varnarher-
inn afskiptalaust, að brezkir sjó-
ræningjar fremdu hér mannrán
og gerðu ítrekaðar tilraunir til
að sigla niður veiði og varðskip
okkar, höfðu í frammi svívirði-
legt ofbeldi. — Hér var herveldi
gegn vopnlausri smáþjóð —
bandamenn í hernaðarbanda-
lagi — þar sem svo er mælt fyr-
ir, áð engin bandalagsþjóð megi
ráðast gegn annarri. Hér var
stóri bróðir að níðast á þeim
litla. — Hér sást það bezt hvert
gagn íslendingar hafa af hern-
aðarbandalagi og hcrsetu. Allar
þjóðir nema Bretar virtu land-
helgi okkar — en ráðamenn
okkar tvístigu og þorðu ekkert
gegn ræningjunum, en pukruð-
ust loks til að semja við þjófana
um að vera svo vinsamlegir að
hætta að stela, gegn fríðindum
í landhelginni, í stað þess að
krefjast þess af Atlantshafs-
bandalaginu að Bretar yrðu
reknir heim með her sinn sam-
kvæmt stofnskrá bandalagsins.
Lágkúruskapur og þjónkun rík-
isvaldsins í þessu máli mun
lengi í minni, og grátbroslegt
er það, þegar ríkisstjórnin er að
hæla sér af landhelgissamning-
um, eins og þar væri um þrek-
virki að ræða, þar sem líkur
eru til að hann eigi eftir að
verða þjóðinni til óbætanlegs
tjóns í framtíðinni til frekari
útfærslu landhelginnar — og
einnig að því er lýtur að öðrum
málum er við þurfum að sækja
viðkomandi frelsi og framtíð.
En herinn situr enn í landinu
og teygir angana — hve víða
veit víst enginn — en nær
meira og meira valdi á stjórnar-
völdum landsins — eins og sést
bezt á því er utanríkismálaráð-
herrann lét hafa sig til að veita
Keflavíkurherrunum leyfi til að
setja upp sjónvarp, sem á að ná
til helmings þjóðarinnar. Þar
með er þeim háu herrum falið
að nokkru leyti uppeldi og skoð
anamótun allmikils hluta þeirr-
ar æsku, sem á að erfa og nytja
þetta land. — Enn einu sinni
sýndu valdsmenn á íslandi
þjónslundina við erlent vald. —
Útlendingadekrið er að verða
þjóðhættulegt. — Erlenda menn
þarf að fá til íhlutunar og ráð-
legginga í efnahagsmálum, at-
vinnumálum og bankamálum o.
fl. o. fl. svo segja má, að í raun
og veru sé búið að afhenda er-
lendum, svokölluðum sérfræð-
ingurn, stjórn allra okkar meiri
mála, og á ógæfuhliðina sígur
svo æ meir, sem auðvitað er. Ef
við getum ekki sjálfir stjórnað
málum okkar sem sjálfstæð og
fullvalda þjóð, hvernig er þá
hægt að hugsa sér að erlendir
menn, sem ekkert þekkja land
og þjóð, geti það fremur, og
hvar er þá okkar fullveldi og
sjálfstæði? Eigum við ekki
fjölda sérmenntaðra manna í
hagfræði, lögfræði og reikni-
kunnáttu? Eru ekki í ríkisstjórn
inni menn með sérþekkingu á
þessum sviðum? Er kunnátta
þeirra og annarra sérmenntaðra
manna á íslandi í molum, fyrst
sækja þarf menn til annarra
landa til íhlutunar í þjóðarbú-
skap okkar? — Við, þessir fá-
vísu, skiljum ekki þessa ráðstöf-
un, en við vitum, að ef útlendur
maður með hvítt um hálsinn
sést á íslenzkri grund, er heill
herskari valda- og embættis-
manna kominn í kring um
hann með bukti og beygingum.
Boðið er til veizlu á ríkisins
kostnað — ræður eru fluttar
gestinum til heiðurs, sem brosa
að bruðli og brauki hins bláfá-
tæka íslendings.
Erlendir menn eru fengnir til
að stjórna sinfóníuhljómsveit-
inni og einleikarar til skrauts,
— leikarar fyrir Þjóðleikhúsið
— ballettflokkar — jafnvel sjón
hverfingamenn og dægurlaga-
söngvara þarf að fá. — Síðan er
svo litla krónan okkar felld tvis-
var á ári samkvæmt útreikningi
erlendra sérfræðinga, vegna
þess að bannsettir verkamenn-
irnir og bændurnir vildu fá að
lifa af meiru en molunum frá
þeim ríku. -— En suður í Kefla-
GAMAN OG ALVARA VIÐ
HÖFÐAVATN
Við ósinn á Höfðavatni stóðu
um daginn milli 10 og 20 manns,
veiddu silung af kappi og þótti
víst engum mikið vestur þar. —
Silungstorfurnar voru svo þétt-
ar að margur fiskurinn krækt-
ist. Menn borga fyrir veiðileyfið
við ósinn, en landslög eru, að
því er sagt er, tæpast á sama
máli um veiðar við álíka ósa og
verður ef til vill tekið fyrir veið-
ina á þessum stað.
Sumir fengu góða veiði þarna,
víst er um það, aðrir lítið eða
ekkert. Þangað komu menn á
vörubíl með marga kassa undir
silunginn. Þeir ætluðu að veiða
mikið, en fengu lítið. Frá Ak-
ureyri komu menn á jeppa og
með jeppaken-u, en fengu að-
eins þrjá litla silunga.
En sólin skín þar vestra, bár-
an hjalar við sand, þar er vítt til
veggja og fagurt um að litast.
Allt er þetta meira virði en sil-
ungur. Líklegt má telja, að gera
mætti Höfðavatn að mikilli laxa-
stöð. í það rennur lítil á og
nokkrir lækir. Þegar hásjávað
er, streymir saltur sjór inn í
vatnið og færir með sér margs
konar líf, sem auka má með því
að stækka ósinn eða búa til ann-
an ós, og einnig með því að
bæta í vatnið áburðar- og gróð-
urefnum öðrum. Skilyrði munu
vera fyrir hendi að koma upp
bæði klakstöð og eldisstöð fyrir
laxfiska við Höfðavatn, og gera
vík er þjálfaður her, sem heldur
verndarhendi yfir hinni fávísu,
íslenzku þjóð, og þó að þeir
fáu herrar, sem þar dvelja, séu
svolítið orðaðir við kvennafár
og fyllirí, þá er það ekkert;
þetta eru þó verndarar okkar
með mamilegar langanir. Nei,
við skulum ekkert segja — her-
setan er „þjóðarnauðsyn“, segja
forráðamenn okkar, jafnvel þó
ofurlítið smygl fylgi í kaupbæti
— og það, sem ekki má,
eiturlyf. En þá fyrst er háska-
leg herseta á íslandi, ef satt er
að þaðan komi eiturlyf, sem
æskufólk okkar færi að nota.
Kannski er það bara skröksaga.
Vonandi væri það.
Nýlega birti Morgunblaðið —
helsta málgagn ríkisstjórnar-
innar — klausu um stúlkuaum-
ingja, sem tekin var með eit.ur-
lyf í fórum sínum, illa farin af
notkun þess. Ekki var getið um
hvaðan þessi lúxusvara væri
fengin, enda var ekki um langt
mál að ræða.
Sagt er mér, að hið nýmóðins
fjárhættuspil, Bingó, sé komið
frá hermönnunum. Líklega er
það ein þeirra dægradvala, sem
aumingja hermennirnir hafa til
að róa taugarnar í þeim sáru
leiðindum, sem þeir kveljast af
þarna á þessari eyðimörk, sem
þeir byggja — eins og utanrík-
isráðherra lýsti svo átakanlega
í útvarpsumræðum um sjón-
varpið.
Nú er þetta Bingó orðið að
fínni fjáröflunarleið, sem fyrir-
tæki og blöð landsins hafa sér
til framdráttar. Bingó er aug-
lýst ósleitilega í útvárpi og blöð-
um og unglingar og fullorðnir
lokkaðir til að láta af hendi skot
silfur sitt í von um stóra vinn-
inga. Hver verður ríkur af
þessu spili veit ég ekki, en þetta
er fínt, og þá er allt fengið.
Það er að koma vor á íslandi.
Lóan er komin og snjóinn er að
leysa og yndislegt land með
hækkandi sól og gróandi grös
blasir við sjónum okkar. En í
(Framhald á bls. 2)
þetta fallega og mikla vatn að
paradís laxveiðimanna, eða reka
laxfiskaeldi eins og hvern ann-
an búskap. Möguleikarnir eru
miklir við þetta sérstæða vatn,
og er gaman að hugleiða þá,
þótt bændur, sem land eiga að
vatninu og munu vera 5 eða 6,
hafi eflaust þegar gert það í
ljósi þeirrár þekkingar, sem
fyrir liggur í þessu efni. □
ÞEIM BER AÐ ÞAKKA
Fokdreifum hafa borizt þakk-
arbréf fyrir ábendingar Dags
um nokkur mál, svo sem um
barnaleikvelli, viss atriði er
varða heilbrigðismál og eitt og
annað smávegis. Þessi bréf
verða ekki birt, þar sem engin
ástæða er til þess. Öðrum ber
að þakka það, sem vel kann að
hafa verið gert í þeim efnurn,
sem nefnd bréf tilgreina. Þakk-
látum kveðjum er hérmeð kom-
ið áleiðis til réttra aðila. □
BÖRÐUST MEÐ VOPNUM
í vetur urðu nokkrar umræð-
ur um ósæmilega dansleiki í fé-
lagsheimilum. — Sveitamaður
einn, gáfaður og ritfær, svaraði.
þessu lítillega í blaðagrein og
nefndi dæmi um prúðmannlega
innansveitarsamkomu. En prent-
svertan var tæplega þornuð á
grein þessari, þegar sveitamað-
ur slasaði annan sveitamann á
þessum sama stað, svo að mán-
„Enn tá að safna fyrsfu milljóninni/'
segir Vestur-ísleiidinguriim Ásmundur Árna-
son frá Kristnesi í Eyjafirði
Á MÁNUDAGINN átti snarleg-
ur eldri maður erindi inn á
skrifstofur Dags. Því miður fór
hann erindisleysu fyrir sjálfan
sig, en koma hans var þvi betri,
því að blaðið greip tækifærið og
lagði nokkrar spurningar fyrir
gestinn. Hér var kominn Eyfirð-
ingurinn Ásmundur Árnason,
i.iddur í Kristncsi 1892, en bú-
inn að dveljast vestan hafs í 50
ár og stunda búskap. Ásmundur
er bróðir Maríu, ekkju Jóns
Guðlaugssonar, sparisj óðsstj óra
á Akureyri. Hann missti móður
sína mánaðargamall, en ólst
upp hjá afa sínum og ömmu,
Einari og Ingibjörgu í Skjald-
arvík, er þar bjuggu og var
einnig á Sólborgarhóli og í
Glerárþorpi hjó föður sínum og
gekk í skóla hjá Tómasi barna-
kennara í Syðra-Krossanesi. —
Síðan var hann um skeið hjá
Halldóri á Sigtúnum Benja-
mínssyni og einnig hjá Davíð á
Kroppi. Hann var einn af þeim,
sem vann við byggingu síldar-
verksmiðjunnar á Dagverðar-
eyri, sem Hansen stjórnaði og
eldri rnenn minnast.
En hvers vegna fórstu vestur?
Það var svo lítið um að vera
hérna og lítið um atvinnu, enn-
fremur átti ég skyldfólk fyrir
vestan, sem hvatti mig að koma
þangað. Svo lögðum við 13 ungir
menn af stað hinn 13. maí 1913.
Og svo einkennilega vildi til, að
aða veikindi hlutust af. Það var
á innansveitarsamkomu.
Nýlega börðust bændur tveir
á tröppum danshúss á Norður-
landi. Hafði annar heykvísl að
vopni, en hinn stungugaffal,
hvöss vopn, sérstaklega hey-
kvíslin, sem sem hiklaust gekk
í gegnum „húddið“ á næsta bíl,
og átti síðan að ganga á hol ná-
grannans. Svo heppilega vildi
til, að alvörulagið geigaði og féll
sá við, er eftir fylgdi. Var hann
þá fjarlægður. Þetta gerist á
vorum dögum, dögum velmeg-
unar og framfara, á dögum
langrar skólagöngu almennings
og aukinnar löggæzlu.
Þessi tvö dæmi sýna, að
menntun og menningu er sorg-
lega áfátt, þrátt fyrir miklu
meiri þekkingu fólks á flestum
sviðum en áður var, enda er
sönn menntun og þekking sitt-
hvað. □
NÝ STEFNA
Margir einstaklingar á Akur-
eyri, stundum tveir í félagi, hafa
þegar komið sér upp smá-við-
gerðarverkstæðum í skúrum eða
öðru ódýru húsnæði. Annast
þessir menn viðgerðir bifreiða,
bifhjóla o. fl. Er þetta hin at-
hyglisverðasta þróun og stríðir
algerlega gegn því áliti erlendra
ráðunauta, sem telja mikinn
vélakost, mjög rúmt húsnæði
og sérhæfða iðnaðarmenn skil-
yrði fyrir bættri þjónustu í
þessum efnum. □
hingað til lands komum við nú í
þessa heimsókn 13. júní sl. —
Þrettán er mín happatala, eins
og sést á öllu þessu.
Kannski fór ég líka vestur af
því ég hef allt frá fæðingu ver-
ið einfaldur. Ég fæddist nefni-
lega tvöfaldur, og svo varð ég
auðvitað einfaldur þegar ég rétti
úr mér!
Hvar námuð þið land?
Fcrðinni var heitið til Winni-
peg og þangað komum við 13.
júní. Faðir minn kom svo mán-
uði síðar. Ég fékk fljótlega
vinnu í borginni, en 1914 þegar
stríðið braust út, varð allt vit-
laust og þá fór ég út á land og
vann á ýmsum stöðum til 1918,
að ég keypti sjálfur jörð og hef
búið þar síðan.
Og hefur búnazt vel?
Ég er ennþá að safna fyrstu
milljóninni, en ég hef ekki ver-
ið sveitarfélagi mínu mikil
byrði ennþá, held ég. Jörðin er
kölluð Prestssetrið og var hún
heimilisréttarland séra Rögn-
valdar Péturssonar og liggur í
Kristneshéraði í Vatnabyggðun-
um.
Stundaðir þú kvikfjárrækt eða
kornrækt?
Fyrst, og reyndar lengi vel,
höfðum við bæði nautgriparækt
og sauðfé, og svo hveitirækt. —
Árið 1947 skipti ég um og seldi
ég þá nautgripina, en stundaði
kornræktina áfram. En ég flutti
mig í þéttbýlið, þegar börnin
þurftu í framhaldsskóla, því að
ég treysti mér betur en vanda-
lausum að hafa auga með þeim.
En svo hagar til, að þetta er að-
eins 12 mílur frá búgarðinum,
og þangað ek ég kvölds og
morgna. Nú leigi ég af landinu.
Annars er það 640 ekrur alls,
mest akurlönd, en einnig skóg-
ur og slægjulönd.
Eru miklir hitar í ár?
Ekki var það, að undanskild-
um 2 dögum eða svo. En í fyrra
komu miklir hitar, yfir 40 stig
á Celcíus í forsælu. Ég man, að
við feðgar ætluðum þá að gera
við þreskivél, en járnið var svo
heitt að ekki var hægt að snerta
á því, þar sem sólin skein á það.
Við lögðum þá alla vinnu á hill-
una, enda óvinnandi, og fórum
niður að Fiskivatni í lítið sum-
arhús, sem við eigum þar og
busluðum í vatninu.
Hvenær sáið þið hveitinu?
Oftast svona um 10. maí, en
þá erum við áður búnir að eyða
illgresinu úr ökrum. Uppskeran
hefst svo um mánaðamótin ág-
úst—september.
Ríkið ábyrgist verðið?
Já, það gefur áætlunarverð
fyrir hvert bússell og stundum
fær maður uppbót, eða eykur
verð kornsins með því að geyma
það. Birgðir af hveiti, sem voru
mjög miklar, minnkuðu í fyrra
vegna lélegrar uppskeru og
mikillar sölu, t.d. til Kína, svo
að nú er útlit fyrir að hveiti
ætli að seljast.
Mikiíl skuldabúskapur
hjá bændum?
Það er mjög mismunandi. —
Margir hafa farið fremur ógæti-
lega að í fjármálunum — stofn-
að djarflega til skuldanna og þá
orðið að láta uppskeruna af
hendi um leið og þreskingu er
lokið á sumrin og þá fyrir lágt
verð. Hvað þetta snertir hef ég
frá fyrstu tíð haft annan hátt á
og' ekki orðið fyrir skakkaföll-
um af þessu tagi. Verðlagið þar
hefur breytzt eins og hér, allt
hækkað í verði, þótt ekki sé það
í eins stórum stíl og hér á landi.
Ég hef verið eindreginn sam-
vinnumaður frá fyrstu tíð og
nágrannar mínir sumir, sem
ekki hafa óskað að styðja þá
stefnu, eiga heldur ekki gildan
stofnsjóð. Og margir sjá það
raunar og viðurkenna, þegar ár-
in líða, hve mikill munur það er
að fasteignir og fyrirtæki sam-
vinnufélaga verða ekki í burtu
flutt og fjármagnið þjónar fólk-
inu áfram á þeim stað, sem til
var stofnað.
Það er auðvitað ótal margt,
sem hefur áhrif á efnahag bænd-
anna — ekki síður þar en hér á
landi. En til lengdar er það ekki
heppnin, heldur forsjálni og
dugnaður, sem úrslitum ræður
með afkomuna, og svo kunnátta
í þeirri grein búskapar, sem
stunduð er. Nefna má í þessu
sambandi löst, sem ýmsum. er
fjötur um fót vestra, en það er
drykkj uskapur. Vínið er dýrt,
enda drjúg tekjulind hins opin-
bera, en það leikur ýmsa ein-
staklinga grátt, bæði grefur það
undan efnahag þeirra og veikir
siðferðilegan styrk manna. Og
þótt nauðsynlegt sé að keppa að
efnalegu sjálfstæði, er hitt þó
enn meira virði og gefur lífinu
meira gildi — að byggja líf sitt
og starf og sambúð við sam-
ferðafólkið á traustum siðferðis-
grundvelli, svo sem hver og
einn er maður til.
Er konan þín íslenzk?
Ég held það nú, og hún er
einnig ættuð úr Eyjafirði og
heitir Elenora Aðalbjörg Frið-
riksdóttir, Abrahamssonar, en
fædd vestra. Hún kom með mér
og finnst ennþá fegurra hér en
nokkurn tíma mér, og kunn-
ingjarnir segja, að hún hafi ekki
neinn crlendan hreim í málfar-
farinu eins og ég. Já, ég kunni
ekki við það lengur að eiga ó-
siglda konu, segir Ásmundur.
Finnst þér verr eða betur búið
hér?
Landbúnaðinum hérna er ég
ekki orðinn nógu kunnugur, til
að geta sagt um það. En hér á
Akureyri og í Reykjavík er
glöggt, að fólk býr við meiri
lúxus í húsum og húsbúnaði en
í hliðstæðum bæjum vestra. Og
ég held, að menn berist hér
(Framhald á bls. 71