Dagur - 20.10.1962, Blaðsíða 5

4
5

iiimiimiiiiii
immmmmmmmmmmii
mmmmmmmi
mmmmmmmiim
immmmmmmmmmmmimmmiiimmmii
immmmi
‘iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiui
iiimiiiiiiiimm
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiitiiinii'
Daguk
i
Smíði stálskipa
á Akureyri
I ÞESSU BLAÐI er merk frétt birt frá
Sauðárkréki. Rennismiður þar á staðn-
um hefur byggt 17 rúmlesta stálbát og
er það fyrsti norðlenzki fiskibáturinn,
sem byggður er úr stáli. Þetta ætti að
gefa Akureyringum dálítið umhug'sunar-
efni. Skipasmiðamar í höfuðstað Norður
lands, sem er athyglisverður þáttur at-
vinnulífsins, hafa ætíð verið miðaðar
við tréskip og enn mun tæpast vaknaður
fullur skilningur í því tvennu, að hér
á Akureyri er auðveldara að hefja smíði
stálskipa en víðast annars staðar á land
inu, og að það er sízt minna framtíðar-
verkefni skipasmiða að byggja úr stáli
en tré, samkvæmt þróun síðustu ára.
AKUREYRINGAR mega ekki horfa á
það með hendur í vösum, að „Suður-
nesjamenn“ komi upp stálskipasmíða-
stöðvum með sérstakri aðstoð frá rík-
inu, án þess að liefjast handa. Sams kon-
ar aðstoð myndi Akureyringum eflaust
falla í skaut ef eftir því væri leitað, og
ætti hún að lyfta þessari nýju grein
yfir marga byrjunarörðugleika.
Færeyingar hafa komið upp tveim
slíkum stöðvum hjá sér og virðist allt
benda til þess, að mikil áherzla verði
lögð á skjóta aukningu þessarar fram-
Ieiðslu þar í landi.
EÐLILEGUR VÖXTUR Akureyrarkaup
staðar hlýtur að byggjast á auknum
iðnaði. Nýjar iðngreinar, ásamt aukningu
hinna eldri, eru því mjög æskilegar. í
sambandi við smiði stálskipa er vert að
athuga, að hinn mikli fjöldi iðnaðar-
manna, sem nú er hér, gerir stálskipa-
smíði tiltölulega auðvelda, því að við
slíkar smíðar þurfa margar iðngreinar
að koma til. Ilin mikla innlenda þörf
fyrir fiskibáta og flutningaskip gerir
skipasmíðar aðkallandi innanlands.
I þeiin umræðum, sem áður hafa farið
fram hér í blaðinu, hafa fagmenn látið
i ljósi mikinn áliuga fyrir skipasmíðum
úr stáli og fært að því gild rök að hefj-
ast beri handa í þessu efni. Akureyrar-
bátamir hafa fyrir löngu vakið landsat-
hygli og enn er Snæfell talandi tákn um
kunnáttu Akureyringa í skipasmíðum.
Ætla mætti að nýsmíði úr stáli yrði
ekki lakari framleiðsla.
FYRIR síðustu bæjarstjómarkosningar
var stálskipasmíðin á dagskrá. Yfirlýsing
Framsóknarmanna og fleiri stjórnmála-
flokka um fylgi við þetta mál var eðlilegt
framhald af umræðum, sem um þetta
voru hafnar á opinberum vettvangi. Hér
er aftur á þetta minnt, ekki sem pólitískt
mál, heldur sem nauðsynjamál fyrir
bæjarbúa almennt, sem bæjarfélagið
sjálft þarf að styðja. Fyrirtæki í bænum
og áhugasamir einstaklingar þurfa að
halda málinu vakandi og undirbúa frum-
drög að áætlun hið fyrsta. Sennilegt er,
að bæjarstjórnin yrði sammála um að
vera Ieiðandi kraftur í upphafi undir-
búnings, meðal annars við að leita eftir
því innan bæjarins, hverjir vilja og geta
hafið smíði stálskipa og með því einnig
að auðvelda framkvæmdir að því er til
bæjarins kasta kemur. □
Farið þið á bak við flokksbroddana
Æskuverndarstarf
.j
í BLAÐINU „íslendingi“ frá 21.
september er m. a. eftirfarandi
gréiriarstúfur:
• „Á sínum tíma knúðu Fram-
sóknarmenn í bændastétt það
fram, að bændur landsins yrðu
skattlagðir um nokkra milljóna-
tugi til að koma upp 1. flokks
hóteli í Reykjavík. Enginn
Framsóknarmaður möglaði, en
sumir aðrir létu sér fátt um
finnast og töldu eflingu land-
búnaðarins nærtækara verkefni
fyrir stéttina en að byggja yfir
„útlenda túrista“...En valdið
var í höndum meirihlutans... .
Á síðasta Alþingi kom til að-
gerða út af því, að lánasjóðir
landbúnaðarins voru nánast
gjaldþrota og enginn peningur
til að lífga þá við eftir hina
hörmulegu frammistöðu V.-
stjórnarinnar. Þá var gert að
lögum, að auk mikils fjárfram-
lags ríkissjóðs skyldu bændur
leggja fram sem svaraði fram-
lagi þeirra til hótelbyggingar-
innar, en auk þess skyldu neyt-
endur landbúnaðarvara gjalda
ámóta skatt til eflingar þessum
lánasjóði landbúnaðarins. Frum
varpið var afgreitt sem lög frá
Alþingi og hefur hvergi heyrzt
hósti né stuna frá neytendum
yfir þeirri skattlagningu til efl-
ingar landbúnaðinum, en Fram-
sóknarforustan hefur komið
upp margrödduðum kór meðal
bænda til að mótmæla því að
ÞEIR SJÁLFIR legðu nokkuð
af mörkum til að efla lánasjóði
sína. Nei, takk! Upp með hótel-
ið, niður með landbúnaðinn, er
texti þessa kórs.“
Þetta er greinarkaflinn í fs-
lendingi. í Reykjavíkurbréfi frá
15. september er skrifað um inn
anríkismál í Rússlandi — eða
á íslandi (ég veit ekki hvort
Morgunblaðið ruglar þarna sam
an Rússlandi og íslandi, eða ég
misskil Morgunblaðið). Þar seg
ir þetta m. a.:
„Framsóknarflokkurinn á meg
inhluta fylgis síns því að þakka,
að honum hefur í sumum hér-
uðum tekizt að einoka blaða-
kost og vendilega gætt þess að
láta blöð sín þegja um aðrar
fregnir en þær, sem flokks-
broddunum líkaði að fólkinu
bærist.“
Þetta finnst mér aldeilis ó-
mögulegt hjá Framsóknar-
flokknum, og vil því biðja
„Dag“ að fara nú á bak við
flokksbroddana og birta þessar
tilvitnanir, og af því að ég er
alveg á móti svona einokun,
ætla ég og að vitna um fleira.
„íslendingur" virðist gera ráð
fyrir jafnháu gjaldi frá bænd-
um til lánasjóða landbúnaðar-
ins og til „Hótelsins“. Nú er
skattur bænda til stofnlánadeild
arinnar 1% álag á söluvörur
landbúnaðarins og tekinn af út-
hlutunarverði til bænda. Vitna
ég til greinargerðar með frum-
varpinu, sem auðvitað var gert
að lögum án þess að Framsókn-
armönnum væri leyft að gera á
því breytingar til hins verra. í
greinargerðinni, sem Ingólfur
landbúnaðarráðherra hefur
sjálfsagt samið, er gert ráð fyr-
ir, að skatturinn hjá bændum
„ætti að geta numið rúmum 8
millj. kr.“ árið 1963. „íslending-
ur segir, að neytendur skuli
greiða „ámóta skatt“. Greinar-
gerð Ingólfs áætlar hann „um
5,5 millj. kr.“ árið 1963.
Ekki er hætta að snarist.. Um
greinargerðina og lögin geta
menn lesið í grein eftir Arnór
Sigurjónsson ritstjóra í Árbók
Landbúnaðarins 1962, bls. 103—
118. Þessi samsvarandi skattur
til hólelsins í Reykjavík hlýtur
að vera búnaðarmálasjóðsgjald-
ið. Það er jú líka 1% skattur af
brúttótekjum bænda, og auk
þess, sem „íslendingur“ segir,
held ég að bæði Alþýðublaðið
og Morgunblaðið hafi sagt nokk
urn veginn greinilega, að skatt-
urinn gengi allur til hótelbygg-
ingarinnar. Þá hlýtur þetta líka
að vera satt. Þó er einhver
minniháttar ónámkvæmni í
þessu annaðhvort hjá blöðun-
um eða Ingólfi í greinargerð-
inni, því að þar talar hann um
Vi% til Bændahallarinnar. En
hvað er um að tala? Allir sjá,
að ekki er umtalsverður munur
á svo lágum tölum sem Vi og
1 — jafnvel þó að það séu %.
Hinsvegar eru Framsóknar-
menn víst í meirihluta í Fram-
leiðsluráði landbúnaðarins og
því ekkert að marka það, sem
þeir segja í skýrslum í 4. hefti
Árbókarinnar 1961, að Bænda-
höllin hafi fengið helming inn-
heimtra gjalda, en hitt hafi
skipzt að jöfnu milli Stéttar-
sambandsins og búnaðarsam-
bandanna, og einber vitleysa
hlýtur það að vera, sem ég hef
þó einhvers staðar heyrt, að
hluti af hótelskattinum gangi
svo langt að greiða hluta af
launum héraðsráðunautanna —
t. d. Inga Garðars, Eiríks Ey-
lands og Skafta í Garði.
Til dæmis um ómerkilegan
málflutning ,framsóknarmanna‘
í Framleiðsluráði er það, að þar
sem „íslendingur" upplýsir um
„nokkurra milljónatuga“ skatt
til hótelsins, þá halda þeir því
fram í skýrslu í 2. hefti Árbók-
arinnar 1962 að frá upphafi til
7. ág. í sumar hafi alls verið
varið af þessum skatti til
Bændahallarinnar kr. 8.260.010.
12. Ætli þeir eigi þó ekki við
hótelið, þegar þeir tala um
Bændahöll?
„íslendingur“ skrifar um „V.-
stjórn“, sem hafí staðið sig
hörmulega og hálfdrepið lána-
sjóði landbúnaðarins. Arnór Sig
urjónsson segir í greininni um
stofnlánadeild landbúnðarins,
sem ég vitnaði í áðan, að Bygg-
ingasjóður og Ræktunarsjóður
„námu vaxa vel og dafna“ til
ársloka 1957. Svo hafi komið
„bjargráð", sem hafi kostað sjóð
ina 31.7 millj. kr., en árin 1960
—1961 hafi svo komið viðreisn
með gengisfellingum, sem hafi
kostað sjóðina 99.4 millj. auk
þess sem reksturshalli þeirra
árin 1958—1961 var 12,3 millj.
og hafi sjóðirnir að því loknu
átt 34.4 millj. kr. minna en ekki
neitt.
Ég skil að vísu ekki hvað það
er, þessi viðreisn með gengis-
fellingum, en mér finnst þetta
koma mjög vel heim við það,
sem „íslendingur“ segir, enda
held ég að Arnór hafi ekki verið
Framsóknarmaður í fjölda ára
— það var einhver „V.-stjórn“
við völd árin 1960—’61 — ekki
sama stjórnin og nú situr, sem
mér skilst á hógværum skrifum
bæði Margunblaðs og Alþýðu-
blaðs, að ráði bæði göngu síldar
og skini sólar. En því var þá
ekki sólskin á bændum í sum-
ar? Öllum getur yfirsézt, bæði
ágætri ríkisstjórn og Arnóri,
þar sem hann virðist halda því
fram, að í raun og véru hefði
ekki átt að skattleggja bændur
neitt, sérstaklega vegna eflingar
sjóðanna, þar sem „Bjargráð“
og „Viðreisn11 hafi allra sízt ver-
ið bændum að kenna. (Á kann-
ski að segja þakka?)
Ég hef nokkrum sinnum kom-
ið í Búnaðarfélagshúsið í
Reykjavík. Það hefur sjálfsagt
verið ágætt hús fyrir 50 árum,
en þegar ég kom þar, fannst
mér af stofnunum landbúnaðar-
ins væri brýn þörf á að eignast
nýtt hús. Hinsvegar hélt ég
fyrst, að ekki væri þörf á 8
hæða húsi. En svo fór ég að tala
um þetta við ágætan kunningja
minn, sjálfstæðismann í Reykja
vík, og hann sannfærði mig al-
veg um hið gagnstæða. Hann
sagði eitthvað á þessa leið:
„Borgarstjórnin sýndi þann
myndarskap að úthluta bænda-
stéttinni ágætri lóð á einum
bezta stað í borginni. (Ég man
ekki hvort hann sagði að ráðg-
azt hefði verið við Alxeander).
Þá er það beinlínis skylda
bænda að byggja stórt, enda ó-
dýrast þegar allt kemur til alls
og hreinn gróðavegur þegar frá
líður. Ég þarf, sagði hann, að
fara að byggja yfir „vesenið“,
svona hornhús ca. 30 m með
annarri götunni en 50 m með
hinni og svo port á bakvið.
Sjálfur þarf ég ekki nema
tveggja hæða hús fyrir mitt
„vesen“, en allir bisnissmenn
segja, að fái ég gott horn í borg
inni, þá eigi ég að byggja
minnst fjögra hæða hús, leigja
svo efri hæðirnar fyrir verzl- j
anir og skrifstofur og láta þær !
þannig borga allan kofann. I
Sjáðu bara Fiskifélagið, hvað =
það gerir. Það byggir svoleiðis, 1
að það leigir Útvarpi Reykjavík E
ur með Vilhjálmi óg öllu saman i
og tekur 4 millj. á ári í leigu.“ I
Eitthvað svipað þessu hafa |
sjálfsagt forystumenn bænda j
hugsað og getur það kallazt í j
mikið ráðizt, að allir landsins \
bændur byggi eitt 8 hæða hús, I
þegar sonur fátæks bónda og j
bílstjóra á að dómi bisniss- I
manna að byggja fjórar hæðir? j
Ég býst við að „íslendingur“ sé \
í raun og veru sammála mér og ;
Sjálfstæðismanninum í Reykja- j
vík um þetta, en hitt gæti ég !
vel fallizt á, ef „íslendingi“ væri 1
það geðfelldara, -að frekar hefði !
átt að vera t. d. myndarlegt !
kaupfélag í Bændahöllinni en j
hótel. Nú hef ég einhversstaðar !
lesið, að allar áætlanir sem i
gerðar voru í upphafi um verð !
á húsinu hafi farið svo í graut, !
að ekki sé þar lengur til heil j
brú. Sé það að kenna (eða !
þakka) „Bjargráðum“ vinstri j
stjórnarinnar og þó aðallega við !
reisn með gengisfellingum, sem !
rekja megi til V.-stjórnarinnar, j
er ríkti árin 1960—’61. Jafnvel !
snjöllustu veðurfræðingum |
skjátlast og mér finnst ekki rétt !
að áfellast foringja bænda svo i
mjög, þó að þeir sæju ekki fyrir !
það svartaél, sem gegn varð að j
ganga unz náð varð fram í það j
hreinviðri, sem er ríkjandi und- !
ir handarjaðri þeirrar ríkis- j
stjórnar, sem nú situr. En ein- j
hver ruglingur hefur orðið um j
húsið, sem nú er að verða full- j
gert. Ég hélt, að það væri byggt j
vegna fagstofnana landbúnaðar j
ins. „íslendingur“ lætur liggja j
að því, að það sé byggt fyrir j
„útlenda túrista" en Alþýðublað j
ið, og margir fleiri, kalla það j
Bændahöll. Já, Alþýðublaðið — j
vel á minnst —. Hafið þið tekið j
eftir því, að meðan Tíminn (þ. i
e. fréttafölsunarblaðið) og Dag- j
ur birta margar og langar stagl- j
og öfgagreinar um landbúnað- j
inn, þá þjappar Alþýðublaðið
öllum rökum, er varða búskap,
saman í eina þaulhugsaða og
hnitmiðaða setningu: „Sjáið
Bændahöllina“. Þetta er að
kunna til víga.
Eitt er það í margnefndri ís-
lendingsgrein ,sem ég held að
rekja ve'rði til mistaka í prent-
un. Þar er talað um bændakór,
sem syngi textann: „Niður með j
landbúnaðinn“. Það er nefni- j
lega á öðrum stað í blaðinu frétt !
um söngstarfsemi Sigríðar j
Schiöth í Hólshúsum í Eyja- !
firði fram. Sagt er, að hún j
stjórni þremur kirkjukórum og j
gefið í skyn, að hún syngi í !
karlakór. Hinsvegar er bóndi j
hennar, Helgi Schiöth, sagður j
hafa fullyrt, að landbúnaðar- j
störf væru einna verst launuð j
af öllum störfum, sem þjóðfélag j
ið hefði að bjóða. Þetta held ég j
að sé ein endemis prentvilla allt j
saman. Ég álít að fréttin um Sig j
ríði frá Lómatjörn hafi átt að j
vera sú, að hún stjórnaði fimm j
kórum: þremur kirkjukórum, I
karlakór —- og bændakór — og j
að Helgi syngi einsöng með j
bændakómum. Prentvillur geta j
komið fyrir í beztu blöðum.
Ég vil svo að endingu skora j
á sem flesta að fara á bak við
Framsóknarbroddana og lesa
stuðningsblöð ríkisst j órnarinn-
ar, svo að þeir geti séð afrek
hennar í skírara ljósi en fyrr.
Hlöðver Þ. IHöðversson,
Björgum.
FLJÓTANDI í VÍNI
í LEIÐARA síðasta blaðs, þar
sem talað er um að ekki sé
gengið hart eftir að lagaákvæð-
um um lágmarksaldur sé fram-
fylgt á skemmtistöðum, gæzlu-
menn vanræki störf sín og að
allt sé fljótandi í víni, skal það
tekið fram, að hér er ekki átt
við þann stað hér í bæ, sem
hefur leyfi til að selja vín. □
I. VIÐAUKI.
í „DEGI“ birtist 6. þ. m. all-löng
frásögn af ráðstöfunum stór-
borgar til verndar börnum og
æskulýð borgarinnar. Með út-
hverfum sínum mun Björgvin í
Noregi vera álíka mannmörg og
ísland um þessar mundir, og má
því teljast stórborg á Norður-
landa vísu. Var því eigi ófróð-
legt að athuga hvernig þar væri
snúist við vandamálum þeim,
sem nú bryddir á um of, einnig
í fámenninu hérlendis.
Það er því gleðilegt, að hér
heima virðist þegar hafa verið
lagst á þá sveifina, sem í er-
lendri stórborg er talin einna
líklegust til úrbóta á þessum
vettvangi. Mikilsverður vísir
virðist þegar sprottinn hér
heima með Æskulýðsráði
Reykjavíkur og Tómstunda-
þætti Jóns Pálssonar í Ríkisút-
varpinu. Nær hann til alls lands
ins, er afar vinsæll og mjög
mikilvægur á marga vegu.
Slíka „Tómstundaþætti“
mætti óefað stunda verklega í
bæjum vorum og kauptúnum.
Hafa t. d. templarar á Akureyri
rekið þessháttar starfsemi all-
fjölþætta meðal æskulýðs Akur
eyrar í gistihúsi sínu og félags-
heimili Varðborð undanfarin ár
um all langt skeið. Ætti bæjar-
stjórn Akureyrar að styrkja þá
starfsemi ríkulega, svo að hún
geti fært út kvíarnar!
Það er sorglegur sannleikur,
að meginhluta óknytta sinna,
skemmdarverka og bellibragða
hafa íslenzk börn og unglingar
lært af „forboðnum“ bíó-mynd-
um og glæpsamlegum inn á
milli, og síðan aukið fróðleik
sinn og kunnáttu með sorprit-
um og glæpasögum, — og úti-
vist barna fram yfir miðnætti.
Á þeim vettvangi skortir hvorki
kennslubækur né kennara! Ég
hefi sjálfur orðið alls þessa var
hér á Akureyri.
II. ÁBYRGÐ BLAÐANNA.
Á hitt ber einnig að benda,
sem engu síður er háskalegt,
einna helzt þó fyrir stálpaða
unglinga, en það er, hve ábyrgð
arlaust og kæruleysislega blöð
vor — alltof mörg — segja frá
skemmdarverkum og jafnvel
glæpsamlegum afbrotum ung-
linga!
Frásagnir þessar eru alloft
með stórum fyrirsögnum, jafn-
vel fleirdálkuðum, og stundum
í „ramma', skráðar í hreinum
reyfarastíl, og afbrotamennirn-
ir ungu hálfvegis gerðir að hetj-
um dags og nætur! Rakinn er
innbrotaferill þeirra og upp-
brota og skemmdarverk öll inn
anhúss. Og stundum bregður
jafnvel fyrir hálfgerðum vor-
kunnar-tón blaðamannsins, er
hann skýrir frá, „hvé lítið þeir
hafi nú haft upp úr krafstrinum
aðeins 200—300 krónur“ — í
Framhald á bls. 7.

V -

KVARTAÐ YFIR SAUÐFÉNU
í BÆNUM.
Sauðfjárræktin á Akureyri er
að sjálfsögðu háð þeim takmörk
unum að skrúðgarðaeigendur
verði ekki fyrir ágangi kinda.
Þessu gleyma fjáreigendur oft
og gæta ekki fjárins haust og
vor sem skyldi. Þeir treysta á
góðvild manna í garð kindanna
og slælegt eftirlit — í staðinn
fyrir fjárheldar girðingar, svo
sem þeim ber að hafa fyrir sauð
féð.
Enn á ný hafa árekstar orðið
út af ágangi sauðfjár og eru
garðeigendur gramir. Hafa þeir
óskað þess getið að úrbóta sé
þörf í þessu efni.
VANÞROSKI ÍÞRÓTTA-
MANNA.
Samkvæmt reynslu undanfar-
inna ára, telst það til undan-
tekninga í keppnisferðum ís-
Þegar Jón í Villinga-
dal varð fimmtugur
Þó að liúmi hausti að
Iilýja sala kynni
er þú fimmtugs fyllir blað
af ferðasögu þinni.
Verði langt til lokaskrár
lífs þíns efstu draga.
Ber þín mcrki um óræð ár
eyfirzk byggðar saga.
lenzkra íþróttamanna erlendis,
ef keppendur lenda ekki í meiri
háttar vandræðum fyrir fíflsku
sakir eða ofdrykkju, nema
hvort tveggja sé. En slík mál
eru þögguð niður eftir föngum,
en heimildanna um framkomu
íslendinganna er oftast að leita
í fréttadálkum erlendra blaða.
Þegar svo íslenzkir íþrótta-
menn hafa orðið landi sínu og
þjóð til mestrar háðungar, utan
keppninnar, og lítt við afrek orð
aðir á íþróttaleikvanginum, er
heimkoma þeirra undirbúin
með blómum og fagnaðarlátum.
Blöðin birta myndir af „hinum
norrænu hetjum“ og útvarpið
telur sjálfsagt að landsfólkið
fái að heyra raddir þeirra
manna, sem kynntu hina fá-
mennu þjóð meðal milljónanna,
„betur en lambakjöt, fiskur og
fornsögurnar hafa nokkru sinni
gert“, eins og það var eitt sinn
orðað í mikilli hrifningu við
heimkomu íþróttamanna, sem á
^ erlendri grund höfðu vakið á
sér athygli fyrir algera vöntun
á háttvísi.
íþróttaforystan í landinu hef-
ur verið samtaka um að láta
sem ekkert saknæmt hafi skeð,
! af ótta við meiri sparnað á op-
i inberu fé til íþróttahreyfingar-
1 innar í heild. Landsfólkið mátti
í ekki vita hið sanna og lands-
* feðurnir þaðan af síður. Gífur-
legum fjárhæðum af sparifé al-
mennings er árlega varið til
styrktar íþróttastarfseminni í
landinu og er það bæði sjálfsagt
og nauðsynlegt. Hins vegar
verður að gera nokkrar kröfur
til íþróttahreyfingarinnar er
ÞÆTTIR UM ÞJÓÐMÁL
Glæfraspilið 1960
ORÐIÐ „VIÐREISN“, sem ríkisstjórnin og blöð hennar nota um
efnahagsráðstafanirnar frá 1960, er stundum haft í háði, enda
varla við öðru að búast. Ekki minnast menn þess, að neitt neyðar-
ástand ríkti þá í byggðum landsins eða að atvinnuvegir þjóðar-
innar væru í þeirri niðurníðslu, að þar væri sérstakrar „viðreisn-
ar“ þörf. Þvert á móti er víst óhætt að segja, að hagur almennings
hafi, er „viðrcisnin“ liófst, verið allgóður eftir því, scm tíðkazt
hefur í þessu landi, atvinna almennt mjög sæmileg og fram-
kvæmdir miklar til sjávar og sveita mörg undanfarin ár.
sýni, að þessum fjármunum sé
ekki á glæ kastað. Þar eru í-
þróttaárangrar ekki einhlýtur
mælikvarði, heldur miklu frem
ur sá manndómur og dreng-
skapur, sem íþróttafólk verður
að sýna í verki.En mest er um
vert þegar hin nauðsynlegu
störf eru gerð að íþrótt. En á
vettvangi stai'fsins . á þjóðin
marga afreksmenn, sem sjaldn-
ast eru nefndir á nafn og fæstir
vita að eru til. Maðurinn við ár-
ina og orfið, og arftakar þeirra
í íslenzku atvinnulífi eigá flést
íslandsmetin í afrekum. Q
FULLIR MENN í FLUGVÉL-
UM.
Mörgum finnst nauðsynlegt
að fá sér eitthvað hjartastyrkj-
andi áður en stigið er upp í
flugvél. Öðrum finnst betur við
hæfi að fá sér duglega í staup-
inu. En samkvæmt biturri
reynslu hafa ölvaðir menn vald
ið slysum og oft stefnt vél og
áhöfn í mikla hættu. Og flug-
vélar mega ekki flytja ölvaða
farþega, nema sem sjúklinga og
þá undir eftirliti.
Það er á valdi afgreiðslu-
manna flugstöðvanna, sem selja
farseðlana, að neita drukknu
fólki um afgreiðslu. En það
matsatriði er erfitt og ósam-
ræmt. Mörg dæmi hafa sýnt, að
nær allsgáður maður verður óð
ur, þegar komið er í nokkra
hæð.
Oft vill út af því bera, að
þessu áfengisvandamáli sé næg-
ur gaumur gefinn. Full þörf
virðist á því að gera meiri kröf-
ur til farþeganna í þessu efni.
„Viðreisn“ ríkisstjórnarinnar
var því ekki nein viðreisn í
venjulegum skilningi. En ný
ríkisstjóm og stuðningsmenn
hennar á hinu fyrsta Alþingi,
er kjörið var eftir afnám gömlu
kjördæmanna, tóku sér fyrir
hendur að koma á fót nýju
verðlagskerfi í landinu, og í
því var „viðreisnin“ fólgin. Um
það tiltæki hafa þegar verið
felldir margir harðir dómar.
Sagt hefur verið um „viðreisn-
ina“, m. a. að hún hefi stefnt að
því að gera hina ríku ríkari og
hina fátæku fátækari, að hún
hafi verið dulbúin árás á lífs-
kjör vinnandi fólks og endur-
vakning íhaldsstefnu frá fyrstu
tugum aldarinnar. Að margir
hafi þó bjargazt af undanfarin
ár, vegna þess að forsjónin
hafi gefið þjóðinni góðæri, eink
um til sjávarins, og þannig kom
ið í veg fyrir, að eins illa færi
og efni stóðu til.
Um þá liluti skal ekki rætt að
sinni. En að því skal nú vikið,
hvemig þær ráðstafanir voru,
sem gerðar voru árið 1960, og
live ólíklegt það var þá þegar,
að þær gætu borið þann árang
ur, sem formælendur þeirra
töldu sig ætla að tryggja, þ. e.
jafnvægi I þjóðarbúskapnum og
stöðugt verðlag til frambúðar
án uppbótarkerfis.
Allar ríkisstjórnir eftir styrj-
öldina hafa staðið að ráðstöfun-
um, sem til þess voru gerðar-
að hækka verð á útflutningsvör
um Iandsmanna vegna verðlags
breytmga innanlands. Hófust
þær ráðstafanir með fiskábyrgð
inni 1946, í tíð nýsköpunar-
stjórnarinnar, sem svo var
nefnd. Árið 1950 var um beina
gengisbreytmgu að ræða, en
venjulega var fjár aflað með
yfirfærslugjöldum, gjaldeyris-
álagi (,,bátagjaldeyri“) eða sér-
stökum aðflutningsgjöldum, til
þess að greiða uppbætur á út-
flutningsverðið. Síðustu árin
fyrir „viðreisnina“ annaðist
svonefndur Útflutningssjóður
millifærslur þær, sem hér var
um að ræða, cn dregið var úr
verðuppbótaþörfinni með því að
greiða jafnframt niður verð
ýmsra neyzluvara innanlands.
Síðasta árið fyrir „viðreisn“
(1959) munu greiðslur Útflutn-
ingssjóðs til útflutningsuppbóta
og annarra beinnar aðstoðar við
útflutningsframleiðsluna hafa
numið nál. 875 millj. kr. og
árið 1958 rúml. 600 millj. kr.
Ohætt mun að segja, að gengis-
breytingin 1960 hafi yfirleitt
ekki skapað útflutningsfram-
leiðslunni betri kjör en liún
naut þá.
Þetta var þá sú upphæð, sem
gamla gengið og uppbótarkerf-
ið krafðist af notendum erlends
gjaldeyris til þess að útflutn-
ingsframleiðslan gæti búið við
viðunandi verðlag — auk nið-
urgreiðslna á vöruverði innan-
lands, sem enn haldast og þarf
því ekki að ræða í þessu sam-
bandi. Verðuppbæturnar féllu
að miklu leyti niður við gengis-
breytinguna 1960. En hvað kom
í staðinn? í því sambandi er
rétt að íaka gjaldeyrisviðskipti
ársins 1959 seni dæmi. En sam-
kvæmt yfirliti í Fjármálatíðind-
um 1962, bls. 50, nam gjaldeyr-
issala bankanna árið 1959 nál.
1500 millj. kr. á gengi þess árs,
nál. 3500 millj. kr. á gengi í árs
lok 1960 og nál. 4000 milij. kr. á
gengi í árslok 1961. Verðhækk-
un þessa gjaldeyrismagns 1960
(um 134%) nam því um 2000
millj. kr. og samanlögð hækk-
un 1960—61 um 2500 millj. kr.
En hér kom fleira til. Umsetn
ing fjárlaga og þar með álögur
á þjóðina liefur hækkað um
600 millj. kr. síðan á árinu 1959,
ef miðað er við fjárlög áranna
1959 og 1962, og um nál. 870
millj. kr. síðan á árinu 1958,
reiknað á santa hátt. Að sjálf-
sögðu hækkaði álagning á vör-
ur líka vegna gengisbreytingar-
innar.
Á sama tíma voru hvers kon-
ar útlánsvextir til aívinnu-
rekstrar og framkvæmda stór-
liækkaðir, almennir bankavext-
ir t. d. úr 7% upp í 11% fyrst
um sinn. Vextir af föstum fram
kvæmdalánum, sem ekki verða
að fullu greidd fyrr en eftir ca.
15—40 ár, voru t. d. hækkaðir
um þriðjung eða meira.
Það var fyrirfram vitanlegt,
að allar þessar stórkostlegu
hækkanir á erlendum gjaldeyri,
ríkisálögum, álagningu og vöxt-
um lilutu að koma fram sem gíf
urleg verðhækkun í landinu og
að hér var um svo miklar til-
færslur fjár að ræða í efnahags-
lífinu að kalla mátti byltingu á
því sviði. Svo snögg og mikil
röskun þess, sem áður var,
hlaut að korna víða liart niður,
og það á mörgum, sent ekki
máttu við því, einstaklingum,
lieimilum og atvinnureksíri. Og
hún hlaut að draga mjög úr
þeim ábata, sem útflutnings-
framleiðslan gat haft af gengis-
breytingu (þ. e. verðhækkun
gjaldeyrisvöru í ísl. krónum).
Jafnframt var svo ákveðið
með lögurn, að hætta skyldi
með öllu kaupgreiðslum sant-
kvæmt vísitölu, það var ekki
einu sinni reynd sú aðferð, sem
beitt hefur verið erlendis, og
einnig hér á sínunt tíma, að tak
marka áhrif vísitölunnar í stað
þess að afnema þau. Djarft
skyldi spilið vera — „penna-
strikið“ bemt — og ekki meira
um það!
Sjálfsagt er að gera ráð fyrir
því, að ríkisstjórnin hafi verið
í góðri trú, þegar hún taldi sig
geta ráðið bót á vanda efnahags
lífsins og sér í lagi útflutnings-
framleiðslunnar með „penna-
striki“ af þessu tagi. Hitt hefur
henni þó hlotið að vera ljóst, að
uppbótarkerfið var ekki úr sög
unni árið 1960, þar sem haldið
var áfram niðurgreiðslum á
vöruverði innanlands, sem voru
einn meginþáttur þess kerfis.
En í augum þeirra, sem ekki
liöfðu trú ríkisstjórnarinnar á
þessu máli, var hér um glæfra-
spil að ræða — glæfraspil vegna
þess að svo mikið var í húfi og
lítil von um þann árangur, sem
boðaður var. Eða livernig gátu
t. d. ýmsir forvígismenn Sjálf-
stæðisflokksins, sem sumarið
1958 liöfðu hvatt stéttarfélög til
kauphækkana af miklu minna
tilefni, búizt við, að nú yrði allt
með kyrrum kjörum á þeim
vettvangi, svo að ekki sé fleira
nefnt? Og hvemig var hægt að
búast við því, að gengisskrán-
ing ein gæti til frambúðar skap
að hæfilegt verð fyrir allar
greinar útflutningsframleiðsl-
unnar?
Víst er um það, að margir,
sem hafa fullan hug á að taka
þjóðholla afstöðu til mála — án
annarlegra sjónarmiða — fylgd-
ust með því með þungum á-
hyggjum, þegar þetta glæfra-
spil var hafið. Á ýmsan liátt
voru þessar efnahagsráðstafan-
ir svo fráleitar, að ekki var við
unandi. En á hinn bóginn vóru
þær í heild svo djúptækar, að
þjóðin gat ekki látið þær mis-
takast með öllu án þess að nýr
vandi skapaðist. Sýnt var, að ef
að því kæmi að byggja þyrfti
upp að nýju, eftir uppgjöf „við-
reisnarinnar“ yrði það ekki gert
á grundvelli þess verðlags, sem
hér var á árunum 1958 eða 1959,
heldur á grundvelli nýrrar dýr-
tíðar, nýrrar verðbólgu og
mynteiningar, sem að vísu var
lítil fyrir þremur árum, en nú
er þó orðin miklu minni en hún
var þá.
Blikur eru nú á lofti. Tvær
almennar kauphækkanir og ein
gengisbreyting liafa þegar átt
sér stað á „viðreisnartímanum“.
Flestir kjarasamningar munu
nú lausir vegna hækkunar vísi-
tölu á þessu ári. Það, sem rík-
isstjórnin hélt fram, að hún
myndi geta látið kjaradeilur
vera sér óviðkomandi, hefur
ckki staðizt. Launakerfi opin-
berra starfsmanna er hrunið og
búið að afnema launalögin. Um-
setning fjárlaga ríkisins kemst
á þriðja milljarðinn á næsta ári,
óvíst enn liv'e liátt. Lán þau,
sem tekin eru til liúsbygginga
og ýmsra annarra framkvæmda,
gera í sumum tilfellum litlu eða
ekki betur en að hrökkva fyrir
verðhækkuninni einni saman.
Verðbólguskrúfan snýst enn, og
liætt er við, að snúningslirað-
inn aukist. Reynslan virðist
(Framhald á bls. 6)