Dagur - 28.09.1963, Blaðsíða 8

8
Foringjanáinskeið á vegum æskulýðsfélaga þjóðkirkjunnar á Norðurl. sl. haust. (Ljm. E. Sigurg.)
F.' v. Eiríkur, dr. Ari, Guðrún móðir Ara, Ólafur, frú Margarit og Guðrún.
(Ljósm. E. D.)
Kjarnorkan í þágu friðarins
Viðtal \ ið Ara Brynjólfsson frá Ytra-Krossanesi
FYRR í þessum mánuði fluttu blöðin fréttir af eyfirzkum bónda-
syni, sem orðinn er þekktur á sviði kjarnorkuvísindanna og hefur
þegar verið í fararbroddi við byggingu tveggja stærstu geislarann-
sóknarstöðva, sem byggðar liafa verið. Þessi maður er dr. Ari
Brynjólfsson frá Ytra-Krossanesi við Eyjafjörð, skammt frá Ak-
ureyri. Hann kom vestan um haf nú í vikunni og brá sér til æsku-
stöðvanna, ásamt konu sinni og þrem börnum þeirra hjóna. Frétta-
maður Dags hitti hann að máli lieima í Krossanesi og bað hann
að svara nokkrum spurningum urn störf hans og hin nýju viðhorf,
sem eru að skapast í hagnýtri notkun kjarnorku.
Hvemig er ferðum þínum
háttað nú?
Ég kom frá Bandaríkjunum
fyrir tveim dögum. Það er lítill
en alveg sjálfsagður krókur að
koma við í Krossanesi um leið.
Manni líður svo notalega að
vera kominn heim, þar sem
hver blettur er gamall kunn-
ingi og mitt fólk tekur á móti
manni.
Talið berst þegar að þeim
möguleikum, sem felast í
geymslu matvæla, með notkun
hinna geislavirku efna.
Já, sagði Ari Brynjólfsson.
Aðferðirnar til að geyma mat-
væli óskemmd voru ekki marg-
ar. Maturinn var hertur, súrs-
aður, saltaður og geymdur í
snjó.
Niðursuða matvæla er þó crð-
in nokkuð gömul?
Napoleon lagði áherzlu á það,
að geyma matvæli handa her-
mönnum. Upp úr því spratt nið
ursuðan. En á henni voru lengi
ýmsir annmarkar, m. a. var
POST- OG SÍMA-
GIÖLD HÆKKA
SAMKVÆMT fréttatilkynn-
ingu frá póst- og símamála-
stjórn, gengur ný gjaldskrá í
gildi um næstu mánaðamót.
Símskeytagjöld innanlands
hækka um 20—25%, burðar-
gjöld undir bréf innanlands
og til útlanda hækka um 50
aura fyrir einfalt bréf og árs-
fjórðungs símagjöldin hækka
um 105 krónur, upp í 640 krón-
ur, þ. e. fyrir einkasíma. Árs-
fjórðungs hækkun verzlunar-
síma verður 125 krónur eða upp
í kr. 900.00. □
umdeilt hve lengi átti að sjóða
og hvort umbúðir ættu að vera
loftþéttar eða ekki, var líka
vandamál. Það liðu 70—100 ár
þar til niðursuðan varð nokkuð
fullkomin og almennt notuð.
Hvenær varð það ljóst, að hægt
væri að drepa bakteríur með
kjarnageislum?
Það var um 1920 og einnig
með últra-fjólubláum geislum,
sem eru alþekktir á sjúkrahús-
um. En kjarnageislarnir voru
enn alltof dýrir til þess að nota
þá almennt. En með tilkomu
kjarnaofna, eftir síðustu heims-
styrjöld, var fyrirsjáanlegt, að
hægt var að framleiða kjarna-
geislana miklu ódýrar en áður
þekktist. Og nú eru þeir að
verða svo ódýrir að hægt er að
gerilsneiða með þeim matvör-
ur og lækningavörur. Tilraunir
í þessu efni’ voru gerðar í mörg
um löndum. Stórveldin voru
ekki ein að verki þar, og hrað-
aði það þróuninni.
Þar voru Danir nokkuð fram-
arlega, eða hvað?
Kjarnarannsóknarstöðin í Ris-
ö var byggð 1956—1957, stærst
sinnar tegundar þá. Danir eru
miklir matvælaframleiðendur
og útflytjendur matvæla og
höfðu snemma mikinn áhuga á
þessum rannsóknum. Árið 1961
jókst mjög áhugi Bandaríkja-
manna fyrir rannsóknum á
þessu sviði. Stöðin í Risö þótti
um margt til fyrirmyndar, en
það varð til þess, og ég var beð-
inn að koma til Bandaríkjanna,
þar sem hin umtalaða cobolt-
geislabyssa var gerð. Bæði þar
og í Danmörku eru geislarnir
notaðir til varnar því, að mat-
væli skemmist við geymslu af
rotnun.
Hvernig er geislunarmagnið
reiknað?
Doktorinn svaraði þessu m. a.
svo. Geislunarmagnið í stöðinni
í Massachusetts jafngildir geisl-
un frá 1,2 smál. af radium. En
eitt gr. af radium kostaði áður
fyrr meira en 100 þúsund krón-
ur, segir dr. Ari en flóknar skýr
ingar hans á orkunni er ekki
létt að endursegja að öðru
leyti. Ekki minnist dr. Ari einu
orði á sinn þátt í stjórn þeirra
framkvæmda, sem hér er getið
og hann varð frægur af og við-
urkenndur sem snjall kjarn-
orkuvísindamaður.
Hvaða árangurs er svo að
vænta af öllu þessu?
Það hefur þegar sýnt sig t. d.
að hægt er með góðu móti að
geyma geislaðar kartöflur 15—
25 mánuði óspíraðar og
óskemmdar. Á þann hátt er
hægt að taka á móti framleiðslu-
og markaðssveiflum í þessari
framleiðslugrein. Nú þegar er
þessi geymsluaðferð viðurkennd
í Kanada og Rússlandi. Tvö síð-
ustu sumur hafa Kanadamenn
tekið aðferð þessa í notkun í
nokkrum mæli og gefist vel.
Neytendum hefur líkað þetta
ágætlega. Bandarikjamenn og
Danir munu brátt viðurkenna
þessa geymsluaðferð. Sama máli
gildir um geislun ýmiskonar
grænmetis, svo og ávaxta, og
líður sennilega ekki á löngu þar
til íslendingar borða geislaða
ávexti, svo sem epli og appel-
sínur. í Bandaríkjunum er búið
að leyfa geislun korns, til að
eyða kornorminum. En hann
eyðileggur t. d. um 25% alls
korns, sem selt er frá Ameríku
til Indlands. Hér á landi er þetta
ekki mikið vandamál, vegna
kaldari veðráttu. Bandaríkja-
menn eru einnig farnir að geisla
svínakjöt og kjúklinga, og síðar
munu aðrar kjötvörur koma í
kjölfarið.
Hvernig er háttað þessum
„leyfum“ á geislun hinna ýmsu
tegunda matvæla?
Geislaðar fæðutegundír eru :
þaulprófaðar undir stjórn heil-
brigðisyfirvaldanna. Þegar.sann
að er, að geislun er algerlega
hættulaus, er leyfi veitt og fyrr
ekki. Geislunarhætta er engin,
hvorki mikil eða lítil, en þar
með er ekki kostnaðarhliðin
leyst, segir dr. Ari. •
En livað segirðu þá um fiskinn,
í sambandi við geislunina?
Hingað til hafa ekki sérlega
miklar rannsóknir farið fram á
geislun fiskjar, nokkrar þó
vestra og einnig í Englandi,
Skotlandi og lítið eitt í Dan-
mörku. Fiskur er tiltölulega
ódýr matvara en það hefur
sýnst og kostnaðarsamt að nota
þessa aðferð við hann, þ. e. a. s.
svo mikið að hann sé fullkom-
lega gerilsneyddur. Hinsvegar
væri liægt að gerilsneyða hann
að nokkru og lengja geymslu-
tíma hans 3—5 sinnum, án þess
að það þyrfti að verða of kostn-
aðarsamt. Til að gerilsneyða full
komlega þarf geislamagn sem
er 4 millj. rad. Til að geril-
sneyða að nokkru þarf 16 sinn-
um minna geislamagn. Þetta
mundi þýða, að hægt væri að
taka fisk frá bátum, slægja
hann, geisla og flytja hann ýsað
an til erlendra neytenda. Neyt-
endur þar, myndu þá fá nýjan
fisk-í stað hálfrotnaðs fisks, svo
. sem nú vill verða.
... Ég get nefnt dæmi um þetta.
Ég bjó 30 mílur frá höfninni í
Boston og þar var ómögulegt
að fá nýjan fisk. Sá éini fiskur,
sem heitið gat ferskur, var fisk-
ur, sem strax var geislaður hjá
okkur í stöðinni. Þá geymdist
hann prýðilega í hálfan mánuð.
Hvað kostar geislunarstöð?
Geislunarstöð, sem afkastað
getur 10 tonnum fiskjar á
klukkutíma myndi kosta um 11
(Framh. á bls. 2).
Jafnvægi" og „bjarfir fímar"
„VIÐREISNIN hefur tekist og
jafnvægið í efnaliagsmálum orð
in stadreynd. Frainundan eru
bjartir tímar ef þjóðin gefur
okkur uinboð í kosningunum“.
Man nokkur eftir þessari klausu
og öðrum hliðstæðum fullyrð-
ingum í vor í blöðum stjómar-
innar?
Og stjómin fékk það umboð
kjósenda, sem hún bað um, þótt
naumt væri, og hún situr enn
og stjómar efnahagsmálunum.
En hvar er „jafnvægið“?
Það fyrirfinnst hvergi. Óða-
verðbólgan hefur aldrei verði
magnaðri en nú. Vörur og fast-
eignir svo sem íbúðir hækka
dag frá degi og kaupkröfur
fylgja í kjölfarið. Kjaradómur
úrskurðaði 4C% kauphækkun
hjá opinberum stnrfsmönnum,
yfirdómur úrskurðaði hækkun
verðlagsgrundvallaris um rúml.
20%. Bæjarstarfsmenn í R-vík
hafa nú fengið hliðstæða kaup-
hækkun og ríkisstárfsmenn og
mun sú hækkun síðar ná til
annara bæjarfélaga. Farmenn
eru nýbúnir að fá launahækk-
un. Verzlunar- og skrifstofufólk
hefur lausa samninga í næsta
mánuði, án uppsagnar. Það mun
gera kröfur um sambærilegar
kauphækkanir til að mæta hinni
miklu lífskjaraskerðingu, svo
sem aðrar stéttir. Og hvað gera
verkamenn? Sannleikurinn er
sá, að jafnvægisleysið hefur
aldrei verið meira en nú, verð-
bólgan aldrei eins mikil og upp-
lausnin og ringulreiðin orðin
svo í efnahagsmálunum að
hvergi er lieila brú að finna □