Dagur - 08.02.1964, Blaðsíða 2

2
Áð nýta náltúrleg gæði landsins
SÍÐARI HLUTI
„Og Glerá íví-efld ennþá að oss snýr,
íslenzkra borga stærsía ævintýr!
Hin litla á, sem feimin hjá scr fór,
feliur um bæinn, orkuglöð og stór
með straumablik, unz land og lögur mætast.
— og áratuga drattmar þannig ræíast!
I. DAL1T1Ð
Höfundur greinar þessarar
telur rétt að geta þess að lokum,
sem hann hefir aldrei drepið á
áður, svo að ljóst sé bæði bæj-
arstjóm Akureyrar og öðrum,
að það er engrn ný „gervi-fluga“
hjá Helga Valtýssjmi að hafa
„fengið Glerá sérstaklega á
heilann", og síðan gengið með
þá hægsmitandi ígerð senn um
áratugi, án þess að tekizt hafi
að smita bæjarstjórn Akureyr-
ar, eða rekast á nokkurn eldheit
an áhugamann á þessum vett-
vangi. — Var þó Akureyri áður
fyrr fræg fyrir mikla áhuga-
menn á víðum vettvangi!
Sannleikurinn er sá, að H. V.
hefir haft rafvirkjun og rafvæð-
ingu „á heilanum“ frá skólaár-
um sínum í Noregi í æsku. Og
hér heima hreyfði hann þessum
málum víða skömmu eftic alda-
mótin, og m. a. á Eyrarbakka
fyrir fullum 50 árum. — Þar
hafði hann um þær mundir gert
lauslegar mælingar á lítilli á og
FORSPJALL.
vötnum þeim, sem hún átti upp-
tök sín í. Sendi H. V. síðan at-
hugasemdir sínar og lýsingar,
ásamt landabréfum Herforingja
ráðsins af landsvæðum þessum,
einu stærsta Rafvæðinga-fyrir-
tæki Noregs um þær mundir
(„Norsk Elektrisk og Brown
Bovery") og fékk frá þeim all
ýtarlega sundurliðaða áætlun
og tilboð um raflýsingu Eyrar-
bakka. Man H. V. ekki betur,
en að kostnaðar-áætlun þessi
næmi um 25 þúsund krónum,
sem var all-ægileg upphæð litlu
kauptúni á þeim árum. Enda
höfnuðu Eyrbekkingar þessu til
þoði. — Síðan varð 30—40 ára
þið eftir Sogs-virkjunum, sem
engan var farið að dreyma fyr-
ir um þær mundir. —
Fyrir fáum árum fékk H. V.
fyrirspurnir frá Eyrai-bakka um
ýms atriði þessarar fimmtugu
rafvæðingar-áætlunar, senni-
lega á vegum annáls-ritara
þorpsins!
II. SPJALL.
. .því loksins erfð’ hún aflsins dýrsta hnoss
í efstu dalsbrún: NÝJAN GLERÁRFOSS.“
Þá er höfundur kominn að
því, sem var tilefni þess, að
hann stingur niður penna enn
á ný, en það var hin gleðilega
frétt af hinni fyrirhuguðu stór-
auknu virkjun Laxár, þótt þar
verði þiðin eðlilega all-löng. En
þá bið ætti lóks áð nota til eðli-
legra framkvæmda.
Líkt mun hafa verið ástatt
um Akureyri 1920 og Eyrar-
bakka 10 árum áður. Úr litlu
fjármagni var að spila, og ekki
hugsað hátt. Var því hafnað
virkjun Glerár ofan við Trölla-
hyl (áætlað um 1500 kw.) sök-
um kostnaðar, og áin síðan
virkjuð á lægsta þrepi (300
kw.). Hærra var ekki hugsað
þá!
Tröllahyls-virlcjun Glerár
hefði orðið fyrsta þrepið í
þriggja þrepa virkjun Glerár, í
áföngum. Næst Selgil, og loks
Glerárdals-virkjun á dalsbrún,
en það mun í 200 m hæð yíir
sæ. En það hefir allt fram' til
síðasta óratugs talizt svimandi
hæð fyrir ísl. bæjarstjórnir.
í dag hefði Akureyri átt að
ejga sína öflugu „toppstöð" á
þessum slóðum! Og þá hefðu
Bretar framvegis fengið að eiga
sínar dýru dísil-rafstöðvar sjálf-
ir. En hingað til virðist engum
í bæjarstjórn Akureyrar hafa
verið gefið að hugsa svo hátt
(200 m), og sjá, hvað gera
mætti úr Glerá fyrir litlar 15—
20 milljónir króna, sem nú verð
ur varpað á bráðabirgða-glæ
næsta áratug eða lengur, meðan
beðið er eftir Laxárvirkjuninni
nýju. Og það verður löng bið.
— Nú væri milljóna-virði sá eld
legi áhugi, sem einkenndi æsku
Akureyrar fyrstu tugi aldar-
innar!
Enginn annar íslenzkur bær
en Akureyri hefir jafn glæsileg
skilyrði til að stofnsetja hjá sér
öfluga, heimagerða „rafvæðing-
ar-toppstöð“, rétt undir bæjar-
veggnum með vatnsmagni ár
þeirrar, sem nú rennur vanmet-
in og vanhirt — senn um miðj-
an bæ —- og ætti að vera — og
verður óefað á næstu áratugum
mikil bæjarprýði, og „íslenzkra
borga stærsta ævintýr“! Því þá
veiður Akureyri orðin liorg, —
og hugsar þá vonandi eins og
borg sæmir! Og þá mun stjórn
Akureyrar-borgar hafa lært að
meta Glerá að verðleikum!
En mikið átak verður á sín-
um tíma að hreinsa og breiða
yfir hið glæpsamlega glappa-
skot núverandi Bæjarstjórnar
að gera grasigróinn Glerór-
bakka og árhvamm næst ofan
við Réttarhvamm að sorpkistu
bæjarins alla leið niður í á! En
þann dæmalausa flas-verknað
verður að fela algerlega fyrr en
síðar!
(Framhald af blaðsíðu 8).
Frá aldamótum verður sú
breyting, að hér vaxa upp bæir
og kauptún, höfuðborgin vex
örast eftir 1940. En þeim sem
við landbúnað starfa hefur að
sama skapi fækkaö.
Skýrslur sýna að árið 1900
lifðu á landbúnaði 71,3% af
þjóðinni. Árið 1930 hafði sú tala
lækkað niður í 35,8%, og árið
1960 v7ar 18,8% af landsfolkinu
í sveitum....
Sama saga á sér aldaþróun
í öðrum menningarríkjum.
Verkskiptingin er afleiðing iðn-
þróunarinnar....
Framleiðsluafköst á hvern
íbúa sveitanna hér á landi hafa
meira en tvöfaldast á 10 árum,
frá 1946 að telja, og bændur
hafa fullnægt þörfinni innan-
lands á þehn búvörum, sem
náttúrufar gerir mögulegt að
framleiða.
Þá rakti ræðumaður sögu
lánamála landbúnaðarins tölu-
lega. Framlög ríkisins til jarða-
bóta hafa aukizt tölulega, sagði
hann, frá 1948, en hlutíall fram-
laga miðað við kostnað hafa
lækkað.
Við hver kynslóðasklpti á
jörðunum, eru til lítt viðráðan-
leg viðfangsefni, þar sem miklu
fé hefur á skömmum tíma verið
varið í byggingar og ræktun,
vélar og bústofn. Þess er ekki
að vænta, að ungt fólk geti
stofnað til yfirtöku með sama
hætti og meðan minna fé var
fest í jörðunum og búrekstri.
stórfelld söfnun lausaskulda hef
ur átt sér stað, sem eru á óhag-
stæðum vöxtum og gjaldkræfar
hvenær sem er. Þetta er alvar-
legt vandamál, og hvetur ekki
ungt fólk til að ganga inn á þá
baráttuleið, sem feður þess og
mæður hafa átt við að stríða.
Hjá öllum fjársterkum þjóð-
um, er þessi vandi leystur af
sérstökum lánastofnunum, t. d.
í Finnlandi, þar sem sérstök
lánastofnun lánar þeim fjöl-
skylduaðila, sem við jörð tek-
ur og þarf að leysa út arfahluta
meðarfa sinna. Þau lönd, sem
liafa'”yfir miklu fjórmagni að
ráða, veita jarðakaupalán til
lengri lánstíma, en hér á sér
stað, t. d. í Þýzkalandi er lána-
tíminn allt upp í 100 ár og er
þar ekki miðað við ævi manns
og vextir eru mjög lágir. Þar
liggur það sjónarmið til grund-
vallar, að varðveizla fjár með
þessum þætti er öruggari, en í
öðrum viðskiptum, og verðlag
á jörðum fylgir skattmatsverð-
gjaldi jarðanna. En hér á sér
það gagnstæða stað.
Það kom fram hjó fulltrúum
allra þeirra 20 þjóða, sem áttu
fulltrúa á Parísarfundinum, að
atvinnutekjur bænda væru of
lágar og af því leiddi að land-
þúnaðurinn gæti ekki greitt
eins há laun og aðrar atvinnu-
greinar, en rík áherzla var lögð
á það, að viðhald og efling land-
búnaðar og dreifbýlis hefði
þjóðfélagslega þýðingu og lausn
yrði að fást á þessum málum.
Aðalatriðið væri að fá viður-
kennda nauðsyn þess, að dreif-
býlið verði ekki þurrkað út eða
svelt til uppgjafar. Þegar al-
þjóðleg, hagfræðileg þróun hef-
ur verið tekin til meðferðar, þá
virðist jafnan, að iðnþróunin og
athafnalíf þéttbýlisins sitji í
fyrirrúmi en þróun dreifbýlis-
ins sé jafnan gerð að aukaatriði
— og við þau töluð orð varð
mér hugsað heim....
Á síðari árum höf.um við, án
nægilegrar íhugunar, tileinkað
okkur erlendar feenningar, um
að það þjóni þjóðfélagslegri hag
fræði, að draga sem mest af at-
hafnalífi þjóðarinnar á einn
stað.
Fámennu þjóðfélagi er talin
það fjárhagsleg ofraun að halda
uppi þeirri þjónustu og vinna af
hendi þær skyldur, sem skapi
jafnaðaraðstöðu í þéttbýli og
dreifðri byggð. Fjárhagsgrund-
völlur þjóðarinnar byggist þó
fyrst og fremst á framleiðslu-
skilyrðunum til lands og sjávar.
Undirstaðan er því, að þessi
skilyröi séu nýtt. Fiskimiðin eru
umhverfis allt landið og þá
mætti spyrja — Er það skyn-
samlegt, að sækja til þeirra frá
einum og sama stað? Búrekstr-
arskilyrði í hinum dreifðu
byggðum er auður, sem þjóðin
gerir sér yfirleitt ekki grein
fyrir, hvers virði er, fyrir fram-
tíð þjóðfélagsins, sem er í svo
örum vexti, að fólksaukningar-
tala íslands liggur helmingi
hærra en fólksaukningartala
Evrópu, og hefur síðustu ái'a-
tugi verið yfir 2%. Það virðist
ekki hagfræði, að láta skeika að
sköpuðu um þau verðmæti, sem
þegar er búið að leggja fram og
festa á hinum dreifbýlu stöð-
um, þar sem fólkið er nú að
hverfa frá. Tvö heil hreppsfélög
hafa lagst í auðn s.l. ár og hið
þriðja á leið að fara úr byggð
— vegna þess að þau fengu ekki
af hendi þjóðfélagsins fulinægj-
andi læknisþjónustu, höfðu
ekki ljósmæður, gátu ekki hald-
ið kennara og allar samgöngur
voru þeim ófullnægjandi. Til
þess að ná fénu af afrétti verð
að fá menn að, vegna mannfæð-
ar heima fyrir.
Fram hafa komið raddir hér
á landi um, að bót skuli á ráð-
in með stórrekstri í búskap.
Það þótti mér eftirtektarvert á
Parísarfundinum í haust að
nær allir aðilar töldu, að fjöl-
skyldubúskapur eigi að vera
ráðandi. Þjóðverjar túlka þá
skoðun sína, að stærð bús eigi
að miða við það, að þrjár fjöl-
skyldur hafi samstarf um rekst-
ur einnar búeiningar. ítalir
vilja, að heimilin séu í hverfum,
en leggja áherzlu á, að lífsskoð-
anir fólksins verði að ráða
rekstrarforminu og hvernig
smvinnu skuli haga í rekstri.
Það talaði aðeins ein rödd fyrir
ríkisbúskap.
Nýlega var gerður í fsrael
samanburður á samyrkjubúum
og iitlu einstaklingsbúunum.
Útkoman var sú, að bæði búin
gátu greitt jafn mikið fyrir
hverja vinnustund. Stóru sam-
yrkjubúin hafa sína efnahags-
legu yfirburði, fyrst og fremst
á akuryrkju og ávaxtarækt, en
ekki í búfjárrækt.
Þá ræddi Pálmi um, að heild-
arskipulag byggöanna og þróun
yrði að gera af þeim aðilum
sem við ættu að búa, og samtök-
um þeirra. Þá benti hann á
möguleikann á þjónustutekjum
af vaxandi hópum ferðamanna,
sem aðrar þjóðir legðu áherzlu
á og nýtingu ýmsra ónotaðra
auðlynda.
Ræðumaður tók í lokin sam-
an meginatriði hins umfangs-
mikla umræðuefnis og sagði þá
m. a.: Þjóðin verður að nýta
framleiðsluskilyrðin í sveitum
landsins með því að efla fjár-
hagsgrundvöll þess fólks, sem í
dreifbýli býr, fullnýta landið og
stuðla að því, að lífskjör sveit-
anna séu í jafnaðaraðstöðu við
þéttbýlar byggðir.
í öðru lagi sé að því stefnt, að
í dreifþýlum sveitum sé kom-
ið upp athafnalífi og þjónustu-
störfum, sem styðji að bættum
afkomuskilyrðum, samhliða efl-
ingu landbúnaðar á viðkomandi
stöðum.
í þriðja lagi finnst mér að
komi til greina varðveizla á
kerfun þess fjölskyldubúskapar
sem fyrir er í landinu á grund-
velli samstarfs og samhjálpar,
m. a. með það fyrir augum að
hagnýta megi fyllstu tækni.
í fjórða lagi. Af þeirri 15 ára
reynslu sem ég hef af ábúðar-
málum hérlendis vil ég leggja
áherzlu á, skipulag búrekstr-
arforma hér, sem grundvölluð
eru í sjálfseign og sjálfsábúðar-
fyrirkomulagi í landinu. Við á-
kvörðun stærða á búseiningu,
þá held ég að væri heppilegt, að
leggja lífsþarfir fjölskyldunnar
til grundvállar og stefnt að því
að búið gefi fjölskyldunni fulla
atvinnu al-la tíma árs og veiti
öllum fjölskyldumeðlimum full-
ar tekjur til sómasamlegs lífs-
framfæris, sem í fullu samræmi
sé við lífsframfæri annarra
stétta. Þá kemur til álita að tvö
eða fleiri heimili taki upp sam-
vinnu til að draga úr þeirri
þvingun, sem alger einyrkjaað-
staða veldur.
Sveitalíf og bændamenning
v.ar sá varnarmúr, sem skýldi
íslenzkri þjóðmenningu, varð-
veitti sögu þjóðarinnar, skóp
menntir hennar, grundvallaði
þá þrautseigju, sem hvorki óár-
an né útlent vald gat kúgað.
Það er ekki vanzalaust á vorum
tímum, ef við kunnum ekki að
vernda þesar eigindir í þjóðar-
stofninum og aðlaða tæknimenn
ingu nútímans í þjónustu land-
búnaðarins á hagrænan hátt.
Fyrst um sinn verður að miða
landbúnaðarframleiðslu við
þjóðarþarfir. En hins vegar
verðum við að stefna að því
með þeim hætti, að í hverju
framleiðsluárferði, sem er, þá
sé framleiðsla yfir neyzluþörf
þjóðarinnar á hverjum tíma.
Stöðnun í framleiðslu landbún-
aðarvara leiðir á 4—5 árum til
vöntunar búvöru á innanlands-
markaði. Framleiðslutakmark-
anir í landbúnaði eru vanhugs-
aðar, þar sem að ljóst liggur
fyrir, að fólksaukningin í land-
inu verður á komandi árum
mest í þéttbýlinu.
Fyrir síðustu aldamót voru
erfiðir tímar hjá íslenzku þjóð-
inni, er leiddi til brottflutnings
(Framhald á blaðsíðu 7).
III. LOKA-SPJALL.
Að lokum vill H. V. geta þess ir hann aldrei ætlað sér að
til nauðsynlegrar skýringar, en flytja bæjarstjórn Akureyrar
eigi áfsökunar, að auðvitað hef- (Framhald á blaðsíðu 7).