Dagur - 18.03.1964, Page 5

4
5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Sírnar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Innlend skipasmíði
UM síðustu áramót var talið, að 32
fiskiskip væru í smíðum erlendis fyr-
ir íslendinga. Nú er talið, að þau
séu um 40. Hér er yfirleitt um að
ræða stóra „báta.“ en meiri hluti
þeirra 220—240 rúmlestir og allt upp
í 320 rúmlestir. Flest þessara fiski-
skipa, sem nú eru í smíðum erlendis,
eru stálskip.
Kaupendurnir fá 7 ára lán erlend-
is, en jafnframt lán í Fiskveiðisjóði,
ca. tvo þriðju hluta verðs, og heldur
sjóðurinn eftir af því innstæðu til
greiðslu erlenda lánsins.
En hvers vegna smíða íslendingar
ekki sjálfir skip sín? Að því verður
að stefna. Markaðurinn er í landinu.
íslendingar kunna vel að smíða tré-
skip. íslen/.ku bátarnir þola fyllilega
samanburð við erlenda framleiðslu,
að því er traustleika og sjóhæfni varð
ar. Hinir smærri þilfarsbátar og opn-
ir vélbátar verða að sjálfsögðu smíð-
aðir hér áfram, eins og verið hefur.
En allt bendir til þess, að stærri skip-
in verði smíðuð úr stáli á komandi
tímum. Ýmsar helztu skipasmíða-
þjóðir verða að flytja inn stálið eins
og við Islendingar. Stálskipasmíði er
nú hafin syðra og hún þarf að hefj-
ast hér nyrðra, sem allra fyrst. Tak-
markið er, að íslendingar verði skipa
smíðaþjóð og smíði stálskip, fyrst og
fremst fyrir sjálfa sig, en einnig til
útflutnings, er stundir líða. Verðið
þarf þá að vera samkeppnisfært.
Hvers vegna ætti það ekki að geta
orðið? Dagur hefur oft rætt þessi
mál, og vill enn á ný heita á lilutað-
eigendur hér nyrðra, að gefa gaum
að því, sem er að gerast í þessum mál-
um, t. d. umræðum um þau á AI-
þingi. Hér þarf Akureyri að vera í
fremstu röð og hefur skilyrði til
þess.
En vaxandi fiskiskipastóll og
stærri skip þurfa fleiri og fullkomn-
ari dráttarbrautir, til þess að unnt
sé að framkvæma nauðsynlegt eftir-
lit og viðgérðir. Því miður hafa skil-
yrðin til liinnar nauðsynlegustu við-
gerðarþjónustu fiskiskipa ekki fylgt
þróun tímans og þarf úr að bæta.
Hér á Akureyri er myndarleg drátt-
arbraut, sem nú er orðin of lítil. Er
þar enn eitt verkefni, sem taka verð-
ur til meðferðar.
Hin ágæta höfn og veðursæld við
Eyjafjörð innanverðan, svo og marg-
víslegur iðnaður, sent hér cr nú, er
góður grundvöllur fyrir skipasmíðar
t)g skyldar greinar. Akureyrarbátam-
ir, sem byggðir hafa verið úr tré, eru
viðurkenndir um land allt. Sennilegt
er, að stálskip, smíðuð á Akureyri,
^ætu einnig lofað sinn meistara á
líkan hátt. □
Ályktun miðsfjórnar
2. Tekin verði upp ný og vísindaleg vinnubrögð við skipulagningu
efnahagsþróunarinnar m. a. með fullkominni áætlanagerð, sem
miði að því að tryggja öran og skipulegan liagvöxt. Áætlanirnar
skulu vera tvenns konar:
Þjóðhagsáætlanir til Iangs tíma, sem leggi drögin að markmið-
um og heildarstefnu. Slíkar áætlanir skal endurskoða á fimm
ára fresti.
Þjóðhags- og framkvæmdaáætlanir til finun ára í senn, sem
staðfestar séu af Alþingi.
3. Efla verður meginþætti hagþróunarinnar, þekkingu, vísindi,
tækni og menntun m. a. með því:
að endurskipuleggja vísindastarfsemi með tilliti til vaxandi
þarfa atvinnuvega þjóðarinnar fyrir þekkingu og tækni.
að stórauka framlag ríkisvaldsins til vísinda og rannsókna og
þátttöku atvinnuveganna sjálfra í vísindastarfseminni.
að endurskoða allt skóla- og fræðslukerfi þjóðarinnar í því
skyni, m. a., að auka stórlega verkmenntun í landinu og sníða
kennslu eftir þörfum nútíma tæknimenningar.
að tryggja sem bezt jafnréttisaðstöðu allra ungmenna í landinu
til skólagöngu.
að ætíð sé stefnt að því í skólastarfinu, að leggja traustan
grundvöll að þekkingu á sögu og menningu íslenzku þjóðarinn-
ar.
4. Þjóðinni er lífsnauðsyn að byggja vel landið allt. í því skyni
skal tryggja skipulega eflingu atvinnuveganna og stuðla að jafn-
vægi í byggð landsins. Unnið verði að því á næstu árum að gera
heildarskipulag fyrir öll héruð landsins og landið í heild, þar sem
sérstök hliðsjón verði höfð af því:
að stuðla sem beztri hagnýtingu lands og sjávar.
að efla þéttýliskjama í dreyfbýlinu, þar sem aðstæður leyfa.
að stuðla að því að landið verði byggt þannig og ræktað, að
auðveldað verði samstarf og samlijálp í sveitum og skilyrði
batni til menningar og félagslífs.
að á hverjum stað byggist helzt upp þær atvinnugreinar, sem
þar hafa sérstök skilyrði til að blómgast.
að unnið sé gegn þvi að lífvænleg byggðarlög fari í eyði.
5. Ríkisvaldinu ber að stuðla að því, að fjárhagskerfi þjóðarinn-
ar sé sem bezt nýtt til eflingar atvinnuveganna í landinu, aukinnar
framleiðslu og framleiðni. Sérstaklega vill fundurinn leggja áherzlu
á, að verulegum hluta af því fjármagni, sem fer til fjárfestingar,
sé markvisst beint til að auka framleiðni atvinnuveganna. Einnig
er nauðsynlegt að sjá þeim fyrir eðlilegu rekstursfé, og þá sérstak-
lega nægilegum afurðalánum. Leggja ber megináherzlu á að auka
nýtingu innlendra hráefna og náttúruaðuæfa með því:
að stuðla að aukinni fjölbreytni og vaxandi framleiðni vinnslu
afurða lands og sjávar.
að efla uppbyggingu iðnaðar, sem víðast í landinu.
að kanna nýjar Ieiðir til aukinnar hagnýtingar orkulinda lands-
ins og annarra náttúruauðæfa.
að flýta rafvæðingu alls landsins.
6. Fundurinn leggur áherzlu á, að hætta verður handaliófinu í fjár-
festingarmálum. Ríkisvaldinu ber að tryggja það með beinum tíma-
bundnum takmörkunum á þeim fjárfestingum, sem helzt geta
beðið, að nauðsynlegar framkvæmdir í þágu alþjóðar geti setið
í fyrirrúmi. Meginsjónarmiðið í fjárfestingarmálum á að vera:
að efla skipulega atvinnulíf þjóðarinnar.
að tryggja ódýrt og lientugt íbúðarhúsnæði eftir þörfum þjóðar-
innar.
7. Landbúnaðinn ber að efla m. a. með því:
að breyta Framleiðsluráðslögunum til þess að tryggja bændum
réttmætan hlut í þjóðartekjunum.
að stórauka opinber framlög og bæta lánskjör til ræktunar og
uppbyggingar í sveitum. •
að auðvelda mönnum að reyna nýja búskaparhætti, t. d. sam-
vinnu í búskap, nýja véltækni og aukna vinnuhagræðingu.
að veita stórauknu framlagi til vísindalegra rannsókna og til-
rauna svo sem jarðvegsrannsókna, gróðurfarsrannsókna, áburð-
ar- og fóðurtilrauna og byggingarannsókna.
8. Sjávarútveginn ber að efla m. a. með því:
að gera skipulegt átak í hafnarframkvæmdum og sé gerð um það
sérstök framkvæmdaáætlun til fjögurra ára í líkingu við vega-
áætlunina.
að auka vísindalegar rannsóknir á fiskistofnum m. a. með útgerð
rannsóknarskips, efla fiskileitarstarfsemi, gera tilraunir með
veiðiaðferðir og tækni, og skipuleggja notkun veiðisvæðanna.
að vinna að því af einbeitni að tryggja íslendingum yfirráð alls
landgrunnsins.
að auka stórlega fiskiðnaðinn með hliðsjón af þeim afla, sem
sérfræðingar telja að gera megi ráð fyrir flest ár og taka upp
nýtízku tækni og hagræðingaraðferðir.
að styðja heilbrigt einstaklingsframtak, en stemma stigu fyrir
þeirri þróun, að atvinnutæki og fjármagn safnist á fárra manna
hendur. í því skyni ber m. a. að efla samvinnurekstur í fisk-
iðnaði.
9. Þó að fundurinn telji, að meginverkefni í íslenzkri iðnvæðingu
séu á þeim sviðum, sem rætt er um hér að framan, telur hann
eðlilegt að kannaðir verði möguleikar á uppbyggingu einstakra
stærri iðngreina með beinni þátttöku erlends fjármagns, samkv.
sérstökum lögum og samningi hverju sinni, eins og flokkurinn
hefur hvað eftir annað bent á í ályktunum flokksþinga. Hins vegar
leggur fundurinn áherzlu á að gæta beri fyllstu varkárni - þessum
efnum og ályktar:
að ekki komi til mála að slaka á eflingu innlendra atvinnuvega
og því síður draga þá saman til þess að rýma fyrir erlendri stór-
iðju á íslandi.
að fram fari nú þegar endurskoðun á lögum um réttindi erlends
fjármagns á fslandi í því skyni að tryggja íslendingum betur en
nú er full yfirráð atvinnumála sinna.
að stofnun iðnaðar í sambandi við erlent fjármagn er ekki lausn
á efnahagsvanda landsins og á aðeins að vera liður í skipulegri
uppbyggingu atvinnuveganna.
ÞAR VERÐUR NÚ BARNALEIKVÖLLUR
Framsóknarflokksins
að tryggja efnaliagslegan og tæknilegan grundvöll þess, að við
íslendingar getum sem fyrst tileinkað okkur þá þekkingu, sem
flytjast kann inn í landið á þennan liátt svo slíkur iðnaður geti
orðið alíslenzkur iðnaður sem allra fyrst.
að við ákvörðun slíkra framkvæmda yrði stefnt að því að þær
liefðu sem hagkvæmust áhrif á þróun landsbyggðarinnar.
10. Endurskoða skal húsnæðismálalöggjöfina með það fyrir aug-
um:
að efla hagkvæm lán, sem svarar tveim þriðju hlutum bygging-
arkostnaði út á allar íbúðir af hóflegri stærð.
að efla stórlega þá starfsemi, sem miðir að því að lækka bygg-
ingarkostnað með aukinni tækni og hagkvænmi.
11. Komið verði á fót lífeyriskerfi fyrir alla landsmenn og það
íjárinagn, sem safnast, notað til að stuðla að lausn húsnæðismál-
anna.
12. Fundurinn telur það vera eitt höfðuverkefni þjóðfélagsins að
efla andlegt, siðferðilegt oð líkamlegt þrek æsltulýðsins. Með nýj-
um þjóðfélagsliáttum hafa félagsleg vandamál vaxið, s. s. óhollar
skennntanir og óregla. Álýktar fundurinn, að brýn nauðsyn sé
mikilla átaka til þess að fyrra æskuna þehn félagslegu liættum,
sem að henni steðja, m. a. með því:
að efla í skólum kennslu og leiðsögn í hollri tómstundaiðju og
félagsstarfi, siðfágun og líkamsmennt.
að efla íþróttir og útilíf eftir þeim leiðum, sem íþróttafélögin
eiga að marka og stórauka framlög til íþróttamála.
að styrkja rekstur félagsheimila af opinberu fé þannig, að þau
geti í ríkari mæli en nú er orðið miðstöðvar lieilbrigðs æsku-
lýðsstarfs.
að styðja æskulýðsstarfsemi á vegum kirkjunnar.
13. Skipbrot núverandi stjórnar er augljóst orðið. Hún hefur hafn-
að tillögu þingflokks Framsóknarflokksins um sameiginleg aleit
allra þingflokka að leiðum út úr vandanum. Telur fundurinn eðli-
legt að leggja málin nú á ný í dóm þjóðarinnar og leggur liann til,
að Alþingi verði rofið og efnt til nýrra kosninga. □
- Fréttabréf frá Oslo
klúbbsfundurinn
peningsins. En með bættri af-
komu yrði hægt að gera starf-
ið frjálsara, t. d. með afleysing-
(Framhald af blaðsíðu 8).
fram, að tilgangur þessara
bændg væri yfirleitt sá að losna
við kúahirðinguna til þess að
geta gefið sig að öðrum störfum
vissa hluta ársins, ekki hvað sízt
skógarvinnu, en líka öðru t. d.
fiskiríi eða iðnaðarvinnu í ná-
heyrið ekki neitt!
En eitt er víst. Hér í Noregi
er alls engin áhugi fyrir mjög
stórum búeiningum, en sam-
vinnu vilja þeir reyna með mik-
illi gát.
Hjörtur E. Þórarinsson.
(Framhald af blaðsíðu 8.)
hún byggist sem kunnugt er, á
því að ríkið greiðir bændum
styrk fyrir að leggja niður akra
og láta þá vera óræktaða. Þó
taldi hann mesta nauðsyn á að
auka margfaldlega framleiðslu-
magn á hvern bónda og það
væri (grát-)broslegt að íslenzk-
ir bændur skyldu vera hreykn-
ir yfir sinni framleiðslu, jafnlítil
og hún væri á mánn.
Sagði hann vonlaust að auka
framleiðslueiningafjöldann á
mann að nokkru ráði nema tek-
in yrði upp skynvæðing (ration
alisering), en hún er einhvers
konar vitræn samtenging vél-
anna, sem losar manninn við,
eða minnkar verulega starfið og
þrældóminn. Taldi hann allar
háþróaðar þjóðir vinna mark-
visst að þessu, en ekki væri
hægt að koma skynvæðingunni
við á smærri býlum og því hlyti
bændum að fækka stórlega.
Skilja mátti, að hann taldi
erfitt að skynvæða sauðfjárrækt
ina og yrði því að taka upp aðr-
ar búgreinar til kjöt framleiðslu
svo sem alifugla- og svínarækt,
þar sem skynvæðing væri auð-
veld. Gætu t. d. 40—50 bændur
framleitt allt það kjöt, sem við
íslendingar þyrftum, á þann
hátt. Gerði hann í þessu sam-
bandi lítið úr gæðum íslenzku
moldarinnar og dilkakjötsins.
Fyrir íslenzka bóndann taldi
hann næsta skref að hefja skyn-
væðingu í nautgriparækt á sviði
mjalta til að losna við hið bind-
andi starf, sem mjaltir eru með
núverandi fyrirkomulagi.
Taldi hann hvern bónda geta
átt milli 50—-100 kýr. Ættu ein-
ir 10 bændur að sameinast um
eitt mjaltafjós með fullkominni
tækni og yrði aðeins málnytu-
peningur hafður þar, en hver
bóndi hirti kýr í geldstöðu og
annaðist kálfauppeldi og ýmsar
aukagreinar, en hefði annars
heyöflun að aðalstarfi. Gæti
einyrkjabóndi, með góðri tækni
og aðstoð unglinga, hæglega
heyjað allt að 4000 hestburði af
heyi. Hann taldi stórfjósin vera
lið í skynvæðingu á svipaðan
hátt og mjólkurbú í vinnslu
mjólkur. Taldi hann þetta
mundi koma á næstu árum.
Jónas Jónsson var nánast
andmælandi Gunnars á flest-
um sviðum. Taldi hann mest um
vert að við elfdum íslenzkan
landbúnað og byggðum hann
upp á íslenzkum jarðvegi og ís-
lenzku grasi. Taldi hann ís-
lenzka bændur mega vera
hreykna að vissu marki, enda
þótt ýmislegt mætti betur fara.
Lagði hann á það höfuðáherzlu,
að viðhaldið væri svokölluðum
fjölskyldubúskap, enda hefði
það sýnt sig erlendis, að hann
gæfi bezta raun, nema í akur-
yrkju. Benti hann með dæmum
á það, að væri farið yfir vissa
bústærð, minnkuðu afurðir bú-
armönnum.
Offramleiðslu taldi J. J. tíma-
bundið ástand og fyrr en varði
yrði að rækta allt, sem unnt
væri, og þá komi auður lands-
ins, vegna moldarinnar, betur í
Ijós.
Yrði þjóðfélagið að tryggja
bændum jafn góða afkomu og
öðrum stéttum, því þjóð, sem
svelta yrði til skylnings á gildi
landbúnaðarins væri senn eng-
in þjóð.
Hann taldi að framtíð iðnað-
arins yrði undinn frumatvinnu-
vegum þjóðarinnar, fiskveiði og
lanabúnaði, og þar myúdi land-
búnaðurinn ekki síðri þáttur-
inn.
Til máls tóku á fundinum:
Jón Bjarnason bóndi Garðs-
vík, Guðmundur Benedixtsson
frá Breiðabóli, Stefán Valgiers-
son Auðbrekku, Ólafur Jónsson
ráðunautur, Helgi Símonarson
Þverá, Jón Jónsson Yztafelli,
Stefán Jónsson fyrrum bóndi á
Svalbarði, Aðalsteinn Guð-
mundsson Flögu. Ennfremur
töluðu frummælendur aftur.
Segja má að allir ræðumenn
hafi deilt á kenningar Gunnars
Bjarnasonar, en tekið undir
málflutning Jónasar Jónssonar,
og er því útdráttur úr ræðu
hans styttri. Annars bar mál-
flutningur frummælenda heldur
mikinn svip alvöruleysis, en þó
tilfinningasemi, sem „ekki er
hægt að leysa vandræði land-
búnaðarins með.“ □
RÚSTIR þær í Frankfurt, er
ekið var úr borginni eftir síð-
ustu heimsstyrjöld, eru fyrir-
ferðarmildar, þar sem þeim var
safnað saman á einn stað úr
stórum borgarhluta. Einn slíkur
haugur varð 50 metra hár og
250 metra langur og þótti ljót-
ur. Nú er verið að breyta þessu
ljóta ferlíki í grænan barnaleik-
völl, með óteljandi leiktækjum.
Á miðjum haugnum, þar sem
hann er hæstur, hefur risið mik-
jl bygging, sem í eru veitinga-
stofur. Og þar er margs konar
- SJÓNVARPÍÐ
(Framhald af blaðsíðu 1).
manna. Með stofnun og rekstri
íslenzks sjónvarps teljum vér,
að ráðizt sé í svo fjárfrekt og
vandasamt fyrirtæki með örfá-
mennri þjóð, að nauðsynlegt sé,
að það mál fái að þróast í sam-
ræmi við vilja og getu þjóðar-
innar, án þess að knúið sé fram
með óeðlilegum hætti.
Af framangreindum ástæðum
viljum vér hér með skora á hátt
virt Alþingi að hlutast til um,
að heimild til rekstrar erlendr-
ar sjónvarpsstöðvar á Keflavík-
urflugvelli sé nú þegar bundin
því skilyrði, að sjónvarp þaðan
verði takmarkað við herstöðina
eina.“
Sagt er að sjónvarpsnotendur
syðra svari þessari áskorun með
því að stpfna með sér sjónvarps-
notendafélag til að „vernda“
sitt hermannasjónvarp. □
þjónusta veitt í sambandi við
leikvöllinn. Mun þarna verða
hinn fegursti staður, þótt áður
væri hann þyrnir í auga.
- SKRIFFINNSKA 1
(Framhald af blaðsíðu 8).
og hlaupa á milli manna eftir
vottorðum, sem auðvitað verður
líka að borga.
Margt er í skýrslusöfnuninni
einnig, sem gæti helzt bent til,
að nú eigi stjórn Búnaðarbank-
ans að fara að „skynvæða“
bændurna. Manni detta í hug
sagnir af yfirheyrslum, sem fá-
tækir urðu að þola hjá einokun-
arverzluninni fyrrum, þegar
þeir báðu um úttekt. Vonandi
sér Búnaðarbankinn sig fljót-
lega um hönd í þessu efni, ger-
ir hlutina einfaldari, lántakend-
um og bankanum sjálfum fyrir-
hafnarminni, og viðskiptin frjáls
mannlegri en þau verða nú,
með þessum nýja hætti.
Bóndi.
-STÓRBRUNI
(Framhald af blaðsíðu 1).
leg. Slökkviliðið frá Akureyri
kom á staðinn. En vatn skorti
til að árangur næðist af slökkvi-
starfi.
Bóndi stendur nú uppi heim-
ilislaus og heylaus, og er það
mikið áfall, sem ekki verður
bætt. En hér munu, sem oftar,
góðir nágrannar rétta hjálpar-
hönd. □
lægum bæ.
Hann lagði höfuðáherzlu á að
benda á hætturnar og vankant-
ana, sem komið hefðu í ljós við
þessar tilraunir og sem hafa þeg
ar riðið nokkrum samfjósum að
fullu. Þetta er sumt: Vand-
kvæði að nýta fjós- og hlöðu-
byggingar, sem fyrir væru á
bæjunum. Erfiðleikar að halda
fjósamönnum kyrrum í vinn-
unni. Erfiðleikar í sambandi við
misgott hey frá einstökum með-
limum. Erfiðleikar í sumum til-
fellum fyrir bóndann að skapa
sér jafnmiklar tekjur og hann
hafði áður sem sinn eiginn fjósa
maður. Erfiðleikar með reikn-
ingshald og margt margt fleira,
sem hann nefndi. Ég get trúað
að næstsíðasta atriðið yrði kann
ske aðalvandinn á íslandi. Eigi
að síður taldi Arnstad að sam-
fjós ættu framtið fyrir sér, en
þá yrði að búa ákaflega vel um
hnútana í upphafi og helzt af
öllu velja saman meðlimina af
mikilli nákvæmni.
íslendingur, sem hlustar á
þessa málfærslu, getur ekki kom
izt hjá að bera þetta saman við
umræður um sama efni heima
á þessum vetri. Þar rís upp
maður, búnaðarráðunautur, og
æpir upp yfir sig: Þið eruð vit-
lausir, íslenzkir bændur og bún-
aðarmenn. Þið skynjið ekki kall
tímans, en vaðið í villu með all-
ar ykkar hugmyndir og fram-
kvæmdir! Sjáið hvað er að ger-
ast hjá nágrönnum ykkar! Skyn-
væðing, skynvæðing, stórbúskap
ur, samyrkja, það er kjörorð
dagsins allt í kring. En þið eruð
bara svo gamlir og sljóir að þið
— En hve þetta er gaman, segir hún og tekur um handlegg hans
og leiðir hann inn í næstu stofu, þar sem Iðunn Falk situr fyrir, en
stendur nú brosandi upp af stólnum.
— Nei, þarna hafið þér sannarlega haft Iaglegt leyndarmál fyrir
aftan bakið á mér! segir Rossí og sezt niður.
— Það var nú ekki beinlínis ætlun mín, segir Iðunn. Og bros henn-
ar nernur staðar. — Frú Gilde hefir verið svo elskuleg að lesa með
mér senn í tvo mánuði.
— Og ég hef aldrei haft jafn áhugasaman og eldmóðugan nem-
anda, segir frú Gilde hrifin. — Það eru glaðar stundir, sem við
ungfrú Falk höfum átt saman. Og ég skal segja ykkur báðum, að ég
hlakka alltaf til þessara samverustunda okkar. Mér finnst ég finni
aftur eitthvað í sjálfri mér í ungfrú Falk. Og það er hörmulegt, að
hún skuli ekki hafa gert alvöru af þessu fyrr en þetta. Nú myndi
hún hafa verið komin langt áleiðis, hefði hún starfað í góðu leik-
húsi!
— En það er ekki fyrr en nú upp á síðkastið, að ég hef fundið
að hugur minn hneigist ákveðið í þessa átt, segir Iðunn hlédræg.
Hún hrekkur dálítið við — og verður hugsi: Er það nú raunverulega
víst, að hugur hennar og tilhneigins öll leiti ákveðið og hiklaust í
leikhúss-áttina? Er hún viss um, að leikhúsið sé hennar rétti vett-
vangur, mark og mið á lífsleiðinni, — að þetta sé eina lausnin á
heilabrotum um langa hríð?
Hik og efi sækja hart á hana, án þess að hún geti spornað við
því. Hún hefði verið svo hárviss áðan, þegar hún las síðasta ljóð
Olafs Nygards, Stundirnar líða. — Þá var hún svo nátengd ljóðinu.
Hún fann skýra og lifandi hugsun skáldsins í hverri ljóðlínu. Og
hún fann svo glöggt og hiklaust, að þetta væri hennar heimur. Til
þessa væri hún í heiminn borin: — Að gæða ljóð skáldanna lifi og
lit! Gæti nokkuð verið dýrðlegra en að stíga fram og skapa hrynj-
andi líf í dásamlegt og djúphugsað ljóð! En rétt í þessu birtist
henni þetta ljóð í nýrri mynd: — Stundirnar líða — hratt og ákveð-
ið fara þær farmhjá okkur mannkindunum. — Þær fara einnig
framhjá henni! Æ, hún hefir svo sterka löngun og þrá til að nota
þær stundirnar betur! Já, hvernig var það nú annars í lok annars
erindis Ijóðsins: — Æ, ég gladdi svo alltof fáa með eldi míns fun-
heita blóðs! — Hamingjan gæfi, að hún gæti fyllt allar ævistund-
irnar sínar lífi með funa og glóð, — með glóð listarinnar í þeirri
listgrein, sem henni væri ætluð!
Iðunn hafði verið algerlega utangátta í samræðum frú Gilde og
Rossí síðustu fimm mínúturnar, og hún var enn fjötruð á hugsana-
ferli sínum, er Rossí sezt að flyglinum og leikurPoeme eftir Fibich.
Hljómverkið varpar henni ofan í djúpan draumadal, þar sem hún
ráfar um í lausu lofti í ilmandi gróðri. Tónarnir verða fegurri með
hverju tónstefi. Frá hverju dýrðarstigi til annars hærra, unz allt
hverfur í magnþrungna ofsalega sælu.
A meðan hefir frú GiIde náð í dökkgrænan munkaveig (,,líkör“)
í þykkri flösku, sem skreytt er miklu tinflúri á hliðunum. Hún setur
fram lítil silfurstaup og hellir í þau. Gljáandi vökvinn rennur þykkur
og þungur ofan í staupin.
AUÐHILDUR FRÁ VOGI:
! GULLNA BORGIN j
— Skál! segir frú Gilde og lyftir staupinu hátt. Þessa stundina
er hún óefað á leiksviðinu í huga, hugsar Iðunn með sér. Hún bragðar
á veiginni. Hún er megn og sæt, og óefað ekki saklaus, og fer eins
og eldstraumur um hálsinn.
— Eg hringdi að dyrum hjá yður í kvöld, ungfrú Falk, segir Rossí
og setur staupið á lága borðið á milli þeirra.
— Jæja, gerðuð þér það?
— O-ha! Svo Rossí er farinn að heimsækja dömur! segir frú
Gilde og fyllir aftur tóma staupið sitt.
En Rossí er alvarlegur. — Já, ég var einhvernveginn svo einmana
í kvold, að mér fannst ég þyrfti að tala við einhvern.
— Þá skuluð þér bara koma næst, þegar þannig stendur á, segir
Iðunn. Henni finnst hún verði að segja eitthvað i þessa átt.
— En nú er svo framúrskarandi skemmtilegt hérna, segir Rossí
og dreypir aftur á munkaveiginni.
— Já, það er furðulegt, hve við erum stundum þurfandi fyrir
félagsskap eða samvistir við aðra, þótt á hinn bóginn sé oft gott
að vera einmana, öðru hverju, segir frú Gilde og speglar sig ofur-
lítið í gljáfágaðri rauðviðarplötunni á borðinu.
Já, en samt eru einverustundirnar þær stundir, sem maður nýtur
einna mest, segir Rossí og strýkur hendi um silkifóðraðann stólinn,
sem hann situr í. — Mér geðjast aldrei að því að ganga um í fjöl-
menni og mikilli umferð, þar sem er mikill hávaði og gauragangur.
Eg vil helzt fara minna ferða aleinn um fáfarnar götur eða mann-
auða vegi, svo að ég sé laus við allt gláp og gón forvitins lýðs. 1
Já, það er gott að finna kyrrð umhverfis sig öðru hverju,
segir Iðunn. — Eg fór svo oft í slíkar gönguferðir á sumrin, þegar
ég var heima fyrir austan, á Upplöndum. Þá strauk ég oft frá vinum
og kunningjum og laumaðist- út í skóginn. Þar fannst mér ég vera
svo sterkt tengd náttúrunni, já, og jafnvel sjálfum himninum, sem
ég sá blika í hátt uppi yfir trjátoppunum. Það var eins og allt færð-
ist nær mér. Hugsanirnar tóku mig fastari tökum. Friðurinn um-
hverfis mig skýrði hugann og skerpti vitund mína. Maður verður
að njóta slíkrar einveru og friðar til þess að skynja tilveruna fylli-
lega og skylja hana.
— „Samt betra er flestum friði / að vitja vilja sinn,“ sagði
Björnson gamli, eins og þið munið víst, segir frú Gilde hlægjandi
og tæmir staup sitt á ný.
Hún bíður þeim Iðunni og Rossí, en þau dreypa ekki eins oft
á staupum sínum og hún, enda eru þau enn hálffull eftir aðra fyll-
ingu.
— Já, það er stundum lpskning í einverunni, þegar maður er
þreyttur og uppgefinn á sál og líkama, segir frú Gilde mæðulega.
En á hinn bóginn getur einvera stundum tekið lífið af manni. —
Já, ég er svona stórorð sökum þess, að ég veit að þetta er satt.
Ég hefi reynt hvort tveggja á ýmsum tímum ævi minnar. Rödd frú
Gilde er hvorki beinlínis hörð né beisk, en hreimur hennar fær
á sig dálítinn sorgarblæ:
— En vinir mínir, tæmið staupin! Er þetta kannski ekki bragð-
gott?
— Jú, svo sannarlega, framúrskarandi gott, segir Rossí og tæmir
staupið. — En þér vitið, að ég þoli svo lítið.
— Nei, nú eruð þér sannarlega skemmtilegur! Þetta er þó bara
sætur líkör!
Bara líkör! hugsar Iðunn. En hann hlýtur nú samt að vera sæmi-
lega sterkur, þvi að frú Gilde er orðin rauð í kinnum og rauðblett-
ótt á hálsi. Og augu hennar voru orðin grunsamlega gljáandi. Iðunn
tæmir sitt staup. Hún hefir lokið sér af í kvöld. Sæta líkörbragðið
verður beiskt í munni hennar. Hún sýnir samt ekki á sér neitt
ferðasnið, fyrr en klukkan tekur að nálgast tólf. Hún þykist vita,
að Rossí vilji dvelja sem lengst og spjalla. Og hún verður að láta
hann ráða í kvöld, því hann er þó húsbóndi hennar.
— Haraldur kemur í næstu viku! segir frú Gilde allt í einu, þegar
þau eru að kveðja í forhöllinni.
— Það verður skemmtilegt fyrir yður, segir Iðunn og verður
litið á Rossí. Hann hefir fengið sterk litbrigði í kinnarnar. Maður-
inn allur er breyttur. Augu hans eru fjörlegri en venjulega.
— Það er þá sannarlega gott, að hann vill þó loksins koma hingað
heim aftur, segir Rossí.
— Og þá skal ég sýna yður, Rossí, að ég kann að stofna til veizlu!
Já, slíkrar veizlu, að þér hafið aldrei séð eða lifað hennar maka!
er það síðasta, sem frú Gilde segir við þau, er þau kveðja. Rossí
lítut hrifinn upp á hana. —
Iðunni flýgur skyndilega í hug, að það sé eins og þessi tvö leiki
á sviði hvort gegn öðru. Þeim virðist eðlilegast að haga sér, eins
og þau j/æru stöðugt á leiksviði. Hún ætti víst líka að fara að
leika dálítið sjálf. En henni fellur það ekki að beita leikaraskapnum
prívat.
Nú er tekið að birta dálítið á kvöldin, svo að nú sést óðar, mæti
maður kunnugum á götu. Iðunn gengur samhliða Rossí á götunni
og getur varla varist brosi. Rossí gengur svo afar gætilega og litast
vel um. Virðist sem hann sé smeykur um, að eitthvað óhreint sé
á hælunum á þeim eða sitji um þau. Já, ef svo væri! Hún getur
ekki stillt sig um að brosa. Hvert þeirra myndi verða hræddast, ef
eitthvert skrímsli elti þau? Ætli það yrði ekki hún, sem þyrfti að
bjarga honum. Og eflaust væri hún sterkari og meira karlmenni en
hann. byrgðin hvilir svei mér á henni.
Glettnin smáhlakkar í Iðunni. Skyldi það kannski vera líkörinn,
sem hefði fjörgað hana ofurlítið líka? Framhald, ,