Dagur - 09.05.1964, Blaðsíða 4

i
4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Sírnar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsiugar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Bankar og okrarar
TALIÐ ER, að starfsfólk aðalbanka
landsins og hinna ört fjölgandi úti-
búa þeirra víða um land, sé 800—900
manns. Það er allt ráðið upp á mán-
aðarlaun og fær greidd laun fyrir 13
mánuði á ári.
Af fjölda starfsfólksins og öðru er
ljóst, að bankakerfi landsins er mik-
il grein orðin á viðskiptameiði þjóð-
lífsins. Enda er hér um að ræða álíka
fjölmenna stétt og tala bænda er í 4
—5 sæmilegum sýslufélögum á ís-
landi! Og samkvæmt viðbrögðum
bankastjóra og bankaráðsmanna í vet
ur, í sambandi við launamál sín, rná
ætla, að aðrir þar fái sæmileg
laun. Samkvæmt framkvæmdum
bankanna síðustu misserin, bæði
byggingum og lóðakaupum, má einn
ig gera ráð fyrir að þessar stofnanir
séu ekki á neinu flæðiskeri staddar
fjárhagslega. Hitt skal ósagt látið,
hvern þátt þetta liðmarga bankakerfi
á í hagvexti þjóðarinnar, sem oft er
um rætt á hinum síðustu og litríku
tímum. Það væri e. t. v. einfaldast í
því sambandi að taka bændur í þess-
um fjórum eða fimm sýslum, sem áð-
ur voru nefndir, til samanburðar, af
því margt liggur nú ljóst fyrir um
þátt landbúnaðarins í þjóðarbú-
skapnum, eftir umræður þar um. í
bönkum landsins eru mörg gagnleg
þjónustustörf unnin af duglegu og
hæfu starfsliði. Þar er einnig annast
um „dreifingu“ á sparifé landsmanna
og ávöxtun á því fé, sem „ráðdeildar-
fólk“ hefur lagt þar inn í góðri trú.
Háir vextir, sem áður vörðuðu við
lög, kallað okur og þekkjast hvergi
í siðuðu þjóðfélagi, áttu m. a. að
þjóna heilbrigðu efnahagslífi, auk
þess að gefa hinum mörgu ráðdeild-
arsömu ríkan arð. En aðrar ráðstaf-
anir „ofanfrá“ hafa leikið sparifjár-
eigendur mjög grátt.
Jafnhliða auknum glæsibrag á
útliti bankanna, nýjum stórhýsum,
dýrum lóðum og auknu starfsliði,
sem allt er talandi vottur um góðan
hag, hefur stór breyting á orðið inn-
an við „diskinn.“ Hún er hvorki fög-
ur né aðlaðandi og á því hafa margir
fengið glögga staðfestingu, í neitun-
um um lán til lífsnauðsynlegra hluta.
En „gæðingar" fá milljóna króna lán,
jafnvel milljónatuga lán og eru
dæmi um það mjög nærtæk. Bank-
amir eru þeirra kjörbúðir.
Hin hörkulega og óviturlega
bankapólitík hefur hrakið marga í
fang okraranna. Utn það vitna fréttir
úr höfuðborginni. En því miður er
okurlánastarfsemi einnig byrjuð hér
í höfuðstað Norðurlands, og menn
hafa neyðst til að leggja sig undir
klær peningamanna, þegar önnur
sund voru lokuð. □
SNJALLAR
MÉR er það enn í fersku minni,
þegar ég í fyrsta sinn heyrði
Davíð skáld Stefánsson frá
Fagraskógi flytja ræðu. Það var
fyrir 45 árum á skólahátíð í
Menntaskólanum í Reykjavík,
þar sem við vorunv þá báðir
skólasveinar, hann í sjötta en ég
í fjórða bekk. Ég man það enn
glöggt, að hann talaði um ís-
land sem „litanna land“, á þann
áhrifamikla hátt, að ættjörðin
reis mér fyrir sjónum í allri lita
dýrð sinni og svipmikilli feg-
urð. Auðheyrt var, að þar stóð
í ræðustól ungur maður, sem
mikils mátti vænta af um ræðu-
gerð og ræðuflutning. Það er
fyrir löngu á daginn komið. Da-
víð Stefánsson hefur um langt
skeið verið þjóðkunnur ræðu-
snillingur, bæði fyrir snjalla
efnismeðferð og frábæran flutn-
ing.
Hin nýja bók hans, Mælt mál,
ber þess fagurt vitni. Hún kom
út á vegum Helgafells í Reykja
vík laust fyrir hátíðarnar í vet-
ur, og hefur inni að halda tutt-
ugu ræður og ritgerðir skálds-
ins.
Ræðurnar, sem fluttar eru við
ýmisleg tækifæri, bera vitan-
lega nokkur svipmót þess, en
allar sverja þær sig í ætt um
göfgi í hugsun, þróttmikið og
fagurt málfar. Sem dæmi þeirra,
er fjalla sérstaklega um þjóð-
mál og menningarmál, má nefna
ræðurnar „Gróður og gæfa“,
flutt 1. des. 1952 af svölum Al-
þingishússins í Reykjavík, og
„Hismið og kjarninn“, flutt á
héraðsmóti í Egilsstaðaskógi,
sumarið 1958. Báðar eru þær
efnismiklar og tímabærar, og
djarfmannlega — ekki sízt í
seinni ræðunni — vegur höf. að
þeim veilum og öfgum, er hann
telur hættulegastar í íslenzku
þjóðlífi og meningu.
í snjallri ræðu, sem hann
flutti í upphafi Listamanna-
þings 1945, ræðir höf. hrein-
skilnislega og viturlega um hlut
verk og hlutskipti íslenzkra
listamanna. Jafnfx-amt hyllir
hann Jónas skáld Hallgrímsson
fögrum og fléygum orðum, en
minningu hans var þingið helg-
að. Jafn fagurlega og drengilega
minnist hann ýmissa samferða-
manna í ræðum á merkum
tímamótum í ævi þeirra.
Ræður þær, sem Davíð flutti
í samkvæmum, sem haldin voru
honum til heiðurs sextugum,
varpa um margt Ijósi á skap-
höfn hans, rithöfundarferil og
skáldskap. Nánum tengslum sín-
um við Akureyri lýsir hann auk
þess í merkilegri og gagnfróð-
legri ræðu sinni, „Aldarafmæli
Akureyi-arbæjar 1962“.
Skal þá horfið að í-itgerðun-
um í bókinni, sem sannarlega
standa ekki ræðunum að baki,
en eru margar hverjar hrein-
ustu snilldar verk, bæði að efni
og máli.
Fyx-sta ritgerðin, „í haustblíð-
unni“, er yndislegur dýrðaróður
sviplíkar hugsjónir drauma um
heill og framtíð þeirra, sero
jörðina byggja. Þó að ljóð Step-
hans væru veðurbiíin, en ljóð
Matthíasar geislum mögnuð
til æskustöðva skáldsins í Eyja-
firði, og sýnir það eftirminni-
lega, hve djúpum og sterkum
rótum hann stendur í móður-
moldinni, jafn fasttengdur
hauðri og hafi.
„Hvar sem ég er staddur á
hnettinum, er skammt heim í
Fagraskóg", segir hann í þessari
gullfallegu og andríku ritgerð
sinni. Og eins og fram kemur í
henni, er hér í rauninni um að
ræða tjáningu djúpstæðrar ást-
DR. RICHARD BECK:
RÆÐUR OG
ar skáldsins á íslandi og ís-
lenzku þjóðinni, sögu hennar og
hugsjóna- og meningarerfðum.
Enda kemst hann svo að orði í
greinarlok:
„Þetta er Eyjafjörður, heimur
ljóss og lífs, undui-samleg ver-
öld: ísland í haustblíðunni.“
Aðdáun Davíðs á íslenzku
þjóðinni, um annað fram á ís-
lenzkum bændum og bændakon
um, er meginþáttur í hinni
kjarnmiklu ritgerð „Frostavet-
ur“, sem samtímis lýsir náms-
ferli hans og lífsskoðun ágæt-
lega. Má svipað segja um við-
talið „Spurningum svarað", er
einkum bregður birtu á bók-
menntaskoðanir hans. En þann-
ig svarar hann og spurningunni
um þátt Ijóðagerðar í menningu
íslenzku þjóðarinnar:
„íslenzkum Ijóðum og Ijóð-
skáldum eigum við meii'a að
þakka en flesta grunar. í Edd-
unum endui-speglast goðheimar
og speki feði'a vorra. Þar finn-
um við ennþá í grpsi gullnar
töflur. Skáldakvæðin fornu eru
eins konar hersöngvar tungunn-
ar. Svo koma sálmar og rímur.
Margir gamlir sálmar eru lista-
verk, þó að nútímamönnum
kunni að þykja þeir skoplegir.
Þeir veittu þjóðinni styi'k og'
huggun á hörmungatímum. Rím
urnar voru bjargráð tungunnar
gegn dönskunni, sem fór eins og
pest um landið. Þótt rímurnar
féllu, hélt tungan velli. Svo taka
þjóðskáldin við, lofsyngja ætt-
jörðina, frelsi og sjálfstæði.
Allt glæddi þetta vilja þjóð-
arinnar og gaf henni kraftinn til
þeirra átaka, sem að lokum
leystu hana undan erlendu oki
og yfirráðum. Þáttur skáldanna
í íslenzku þjóðlífi er mikill og
fagui'. Þó að þau taki sjaldan
þátt í dægurþrasi, fylgjast þau
vel með og láta sér ekkert mann
legt óviðkomandi.“
Snilldai'legar eru ritgei’ðirnar
um Davíð Þorvaldsson rithöf-
und og um Ólaf Davíðsson, þjóð
sagna- og grasafræðing, móður-
bróður skáldsins. Báðar eru þær
nærfærnar og samúðarríkar
mannlýsingar, þar sem skyggnst
er djúpt undir yfirborðið og inn
í sálarlíf þessara gáfuðu og til-
finninganæmu manna.
Mjög athyglisverð er ritgerð-
in, „Bx-éf til uppskafningsins“,
en þar deilir skáldið vægðar-
laust á yfirborðsmennskuna í
ýmsum myndum, og hittir löng-
um vel í mark; en manntegund
sú, sem hann ávarpar þar og
gagnrýnir réttilega, á sér bræð-
ur um allar jarðir á vorum tím-
um. Af allt öðrum toga spunn-
in, en jafn athyglisverð, er rit-
gerðin, „Á leið til Gullna hliðs-
ins“, þar sem höf. í-ekur sögu
íslenzks trúarlífs af næmum
skilningi og sambærilegri sam-
úð.
Tvær ritgerðir eru hér sér-
staklega helgaðar þjóðskáldinu
séra Matthíasi Jochumssyni.
Önnur þeirra er pi-ýðileg ræða,
sem Davíð flutti, þegar hús séra
Matthíasar á Akureyri var opn-
að almenningi; hin nefnist
„Kynni mín af séra Matthíasi“,
afburða snjöll ritsmíð, sem eng-
inn mun lesa eins og hún á skil-
ið, svo að honum glöggvist eigi
skilningur á þjóðskáldinu. Lýs-
ing Davíðs á því, er þeir kvödd-
ust norður á Akureyri séra
Matthías og Stephan G. Step-
hansson, í íslandsfei'ð hins síð-
ai'nefnda 1917, er með hreinum
meistarabrag, og þar sem hún
á séi'stakt erindi til vestur-ís-
lenzki-a lesenda, tek ég upp meg
inhluta hennar:
„Rétt áður en Stephan G. fór
RITGERÐIR
frá Akui-eyri, bað hann mig að
ganga með sér heim til Matthí-
asar. Kveðjustund þeirra nálg-
aðist.
Þótt þessi tvö höfuðskáld
hefðu hlotið hinn innra eld í rík
um mæli, var útlit þeirra og
framkoma næsta ólík, ekki síð-
ur en ljóð þeii'ra. Matthías var
feitlaginn, þreklegur og höfð-
inglegur útlits. Stephan grann-
ur og þreytulegur. Matthías sí-
kvikur og sítalandi. Stephan
hæglátur og fámáll. Og nú sátu
þeir hvor í sínu hoi-ni dagstof-
unnar á Sigurhæðum og horfð-
ust í augu — í síðasta sinn. Yfir
Stephani hvíldi hljóðlát kyrrð,
alvöruþungi. Matthías var orð-
hreifur og gamansamur. Ég
fann, að þessar tvær gömlu hetj-
ur undu vel samvistum. Enda
þótt Ijóð þeirra væru ólík að
formi og ytra búnaði, áttu þeir
höfðu bæði skáldin náð þeii'i'i
snilld, sem því aðeins næst, að
mikill andi og heitt hjarta leggi
saman alla krafta sína.
Það leyndi sér ekki, að þeim
var þungt um andardráttinn.
Samtalið var stutt og fábreytt,
engin andagift, enginn eldur —
aðeins hversdagsleg orð.
Loks reis Stephan úr sæti —
Matthías líka. Nokkur andax-tök
stóðu þeir andspænis hvor öðr-
um, hljóÖir, orðlausir. Geti and-
legar vei-ur úr öðrum heimum
nálgazt jörðina, þá er ég sann-
færður um, að á þessari stund
var stofa Matthíasar full af ó-
sýnilegum, hvítum sálum. Og
þarna stóðu þeir, tveir höfðingj-
ar andans, sinn úr hvorri heims-
álfu, en þó synir sömu þjóðar,
báðir rammíslenzkir. Báðir
höfðu þeir unnið stórvirki, báðir
hlotið ást og lotningu íslend-
inga. Hér átti íslenzk skáldlist,
íslenzk hámenning aldarinnai',
sína beztu fulltrúa, og guð má
vita, hvenær tveir slíkir menn
heilsast og kveðjast aftur. Á
þessari stund var að gerast mik-
ill atbui'ður, einn hinn merkasti
í sameiginlegri sögu íslendinga
heima og erlendis.
Loks rétti Stephan G. fram
æðabera,' skjálfandi höndina. En
þá breiddi Matthías út faðminn,
vafði Stephan örmum og —
kyssti hann. Matthías grét.
Stephan grét ekki. Það var eins
og andlit Stephans væri höggvið
úr bergi, hrufótt, stirðnað, að-
eins augun ljómuðu — og sá
ljómi var ósvikinn. En það vissi
ég þá og seinna, að skilnaðurinn
var honum mun þyngi-i og sár-
ari en séra Matthíasi. Það var
eins og Stephan G. hefði kvatt
allt ísland og alla íslenzku þjóð-
ina hérna megin hafsins í síð-
asta sinn, með þessum eina
kossi. Ur þessu var hann á heim
leið — vestur.
íslendingar ættu aldrei að
gleyma þessum skáldakossi.
Þeir mega muna hann sem tákn
skyldleikans, tákn hins íslenzka
<S*Í><S*$>^<SxÍ><í>4><SxSx5><^
Aramótakveðja til
Davíðs skálds Stefáns-
sonar
(í TILEFNI af móttöku ræðu-
og ritgerðasafns hans „Mælt
mál“.
Hönd þér rétti hafið yfir,
himneskt þakka andans brauð,
sem í þínum ljóðum lifir,
lausa málsins snilld og auð.
Ricliard Beck.
1111111111111111111111IIIIIIII llltllllllllllll IIIIIIIIMIII
JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU:
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiii iitiiiimi 1111111111 iiii’iiiiiiui
I fótspor Jóns Sigurðssonar og Bókmenntafélagsins
anda, sem tengja skal alla Islend
inga, hvar sem þeir búa á hnett-
inum.“
Fyrir þessa snilldai'lýsingu á
kveðjustund þeirra skáldbræðr-
anna mega allir íslendingar vei'a
Davíð Stefánssyni hjartanlega
þakklátir, og festa hana sér í
minni.
Hún er jafnfi-amt fagurt dæmi
þess, hver snillingur hann er á
íslenzkt mál, mælt mál, eigi síð-
ur en stuðlað, og þess vegna
hefði þetta í'æðu- og ritgerða
safn hans eigi getað hlotið betra
heiti en það ber. Þar fara saman
fágæt málfegurð, víðfeðmi og
heiðríkja í hugsun. í heimi hins
mælta máls hans er jafn þroska-
vænlegt að dveljast og í vei-öld
ljóða hans: — fegurðarástin,
sannleiksástin og mannástin
skipa öndvegi í þeim báðum.
(Grein þessi var samin og
send til prentunar, áður en höf-
undi barst fréttin um lát skálds-
ins).
Kvikmyndin „Ur dag-
bók lífsins“ sýnd á Ak.
Ákveðið hefur verið að sýna
kvikmyndina „Ur dagbók lífs-
ins“ héi' í Borgarbíói í næstu
viku. Magnús Sigurðsson skóla-
stjói'i í Hlíðai'skóla í Reykjavík
hefur látið gera myndina og
sýnt hana víða á Suður- og
Vestui'landi. Hún hefur hvar-
vetna fengið ágætar viðtökur.
Eins og kunnugt er gengur
ágóði af þessum kvikmyndasýn
ingum í sérstakan sjóð, sem
biskupsskrifstofan varðveitir,
og á að ganga til uppeldisheim-
ilis fyrir vanrækt og foreldra-
laus börn. Með því hyggst for-
vígismaður þessa mikilvæga
máls áð vinna nauðsynlegt björg
unarstarf á réttum tíma. □
JÓN SIGURÐSSON og sam-
herjar hans stóðu í áratuga bar-
áttu við danska íhaldið af því
að þeir kröfðust frelsis handa
íslandi. Þeir vissu að þjóðin
mundi fá frelsi, þó að það kæmi
ef til vill í áföngum. Á þessu
baráttutímabili stóð Jón Sig-
urðsson fyrir því að Bókmennta
félagið gaf út ágæta veraldar-
sögu í möi'gum bindum sem fé-
lagsmannabók. Hann fékk vin
sinn og námsbróður frá Kaup-
mannahöfn, Pál Melsted sagn-
fi-æðing, til að þýða þetta mikla
verk og Páll þýddi það á Bessa-
staðamál. Frelsisfús kynslóð
ungra íslendinga sem stóð ör-
ugg í frelsisbaráttunni las þessa
bók í þúsund heimilum sér til
sálubótar og menntunar í stjórn
málum samhliða ljóðum þjóð-
skáldanna.
Það var djarft tiltæki á þeim
tíma að gefa út svo mikið rit-
verk eins og þessa sögu. Að sið
þeirra tíma snerist hún mjög
um hetjuvei'k og stjórnmál, en
sinnti minna bókmenntum, list-
um og vísindum. Páll Melsted
færði bókina í sögustílinn.
Sjálfur las hann Njálu einu
sinni á ári til að fjarlægjast
aldrei til lengdar hina miklu
frumheimild íslenzkrar ritsnilld-
ar. Jóni Sigurðssyni og Bók-
menntafélaginu tókst að vinna
þann sigur eins og til var stofn-
að. Hin mikla veraldarsaga vai'ð
mikill þáttur í heimafræðslu
gáfaði'a og bókhneigðra íslend-
inga á 19. öld. Síðar kom 20.
öldin. Þá tók sig til amerískur
gófumaður, prófesson Durant,
til að skrifa sögu menningar-
þjóða heimsins í samræmi við
nútíma viðhorf. Hann byrjaði
starfsemi sína með því að halda
sögufyrirlestra fyrir vei'kamenn
í stói'borg í Amei'íku til að læra,
hvaða foi'm þyrfti að hafa til að
komast í andlegt samband við
gáfað fólk, sem notar hvíldár-
tímann frá ex-fiðum störfum til
að menntast í sagnfræði. Næsta
stig í vinnubrögðum Durant
var að skrifa sögu heimspekinn-
ar þannig, að hún yrði lesin með
mikilli ánægju bæði af lærðum
prófessorum við háskóla, ung-
um námsmönnum og verka-
mönnum, sem störfuðu að upp-
skipunarvinnu í stórborgum
Ameríku. Höfundinum tókst
þetta furðuverk, að skrifa um
þung heimspekismál í foi'mi
sem hi-eif alla, jafnt þá sem
fengust aðallega við bókstörf og
hina, sem höfðu bókmenntir í
hjáverkum. Þriðja átakið í störf
um Durants var að rita verald-
arsögu menntaþjóðanna. Hann
hefur ferðast um flest lönd
heims, þar sem saga er sögð, og
stundum möi'gum sinnurn. Hann
virðist þekkja allt sem hann
lýsir, eins og hann væri þar box'-
inn og barnfæddur. Hann sam-
einar eins og Snorra bónda í
Reykholti tókst hér á landi fyr-
ir mörgum öldum að afla sér
hinnar fullkomnustu þekkingar
á viðfangsefninu og færa það
síðan í form sem er hrífandi og
aðgengilegt.
Menntamálaráð hefur ráðist í
að gefa út margar dýrmætai'
bækur, þar á meðal hina miklu
Hómers þýðingu Sveinbjörns
Egilssonar og eina af bezt gei-ðu
skáldsögum nýrri tíma, Anna
Karenía eftir Tolstoj. Nú ræðst
Menntamálaráð í það að gefa út
handa íslendingum hina miklu
vei'aldai-sögu Durants. Þar var
í'áðist á garðinn sem hann var
hár. Fyrst gefinn út helmingur-
inn af Rómverjasögu. Síðári
helmingurinn kemur næsta
haust. Þá liggur fyrir hendi að
taka sögu Grikkja. Það mundi
verða tvö bindi í íslenzkri þýð-
ingu. Hvort bindi álíka stórt og
Rómverjasagan, sem nú er út
komin.
Nú reyndi á'hvort íslendingar
gætu hætt á að fá í sín góðu
heimilisbókasöfn úrvals bók um
sögu heimsins. ísland er orðið
lýðveldi, en þjóðin þarf nú,
eins og á barátfuárum þjóðar-
innar við dönsk kyrrstöðuvöld
að hafa handa á milli þroska-
sögu menntaþjóðanna í því
formi, að þar megi enn fræða
með sjálfsmenntun. Mennta-
málaráð ei' í þessu efni arftaki
Bókmenntafélagsins frá 18. öld-
inni.
Menntamálaráð er svo vel
sett að geta gefið út nokkrar
góðar bækur, þó að þær séu
dýrar, ef þær geta orðið lífrænn
þáttur í þjóðntenningu íslend-
inga á lýðveldisöldihni. Mennta-
málaráð fékk ágætan þýðanda
til að byrja á þessú verki, Jón-
as Kristjánsson, Noi'ðlending,
alinn upp í góðri sveit við smala
mennsku og kvöldlestur íslend-
ingasagna og góðra skáldverká.
Síðan kom Menntaskólinn og
nám á vegum Nordals í Háskól-
anum. Þýðing J. K. á Rómverja-
sögunni ber vott um að énh fer
vel saman málfar gáfaðra sveita
manna og skólaganga, eins og
bezt er til hennar vandað hér á
landi. Tilraun Menntamálaráðs
hefur lánast vel. Félagsmenn
sem skipta þúsundum hafa feng
ið þessa bók. Frá þeim spyrzt,
sem hafa lesið hana, að þeim
líki hún vel og þeir vilji fá
meira að heyra. Einn af lær-
dómsmönnum, sem kenna við
Menntaskólann í Reykjavík lat-
ínu og sögu, hefur ráðlagt læri-
sveinum sínum í tveim bekkjum
að kaupa Rómvei-jasöguna, ef
þeir geta því við komið, og lesa
vissa kafla hennar sem þátt í
náminu. Vitaskuld hefur þessi
kennari ekki gert bókina að
eiginlegri kennslubók heldur
bent nemendum á hentugt og
viðráðanlegt úrræði til aukins
þroska í kennslugreininni. Ég
held að á næstu árum megi bú-
ast við tvenns konar árangri af
bók Durants, ef útgáfunni verð-
5
ur haldið áfram. í fyi'sta lagi
munu þúsundir af mönnum,
konum og körlum gi'ípa bókina
í stuttum hvíldax'tímum, jafnvel
fimm eða tíu mínútum milli
verka. Þá er hentugt að líta á
efnisyfii'litið og finna eitthvert
hentugt atriði, sem lesandinn
veit nokkuð um og hefur áhuga
á að lesa um eftir því sem tími
leyfir, ef til vill ekki meir en
eina eða tvær blaðsíður í senn.
Durant lærði, þegar hann flutti
fyrirlestrana fyrir verkamönn-
unum, að tala þannig, að gáfað-
ir lesendur eða tilheyi'endur
verði hrifnir af mikilleik við-
burðanna og svipmyndum sög-
unnar, bæði soi-g og sigrum. í
öðru lagi hygg ég að í framtíð-
inni muni menn, sem kenna
börnum og unglingum, notfæi'a
sér þessa sögu til að fá þar
glöggar myndir til viðbótar
hinu nokkuð þungg lesefni, sem
landsprófsskipulagið leggur á
æskuna bæði í sögu og öðrum
námsgreinum. Margir ritsnjallir
menn haf fagnað þessari bók í
íslenzkum blöðum nú í vetur.
Fyrstur mun hafa riðið á vaðið
séra Benjamín Eyfirðingagoði.
Síðan kom Páll H. Jónsson, síð-
asti læi’isveinn Benedikts á
Auðnum, og ritaði í Tímann og
Samvinnuna, Sveri-ir Kristjáns-
son sagnfræðingur ritaði í Þjóð-
viljann, Þorsteinn Thoi'arensen
rithöfundur skrifaði í Vísi, en
Guðmundur Daníelsson skáld í
Suðui-land. Síðastur í þessari
röð snjallra rithöfunda kom Vil-
hjálmur S. Vilhjálmsson í Al-
þýðublaðið. (Framhald á bls. 7)
Þá fyrst getur hún lægt sprettinn og farið sér hægt. Þá þarf hún
ekki að vera á spani á hverju kvöldi með sfelldri óró og ótta um
að láta tímann hlaupa frá sér án þess að hafa náð því marki, sem
hún hefir sett sér: að ná sér í mann, sem hún óskar að eiga. Já, því
fyrir hana er ekki um aðra leið að ræða. Hún hefir engin ráð á að
mennta sig, eins og hún hafði hugsað sér. Hún sem hafði ætlað sér
að læra söng! Ha-hæ. Nú getur hún hlegið að sjálfri sér. Peningarnir
sem hún fleygði í þessa heimsku, koma aldrei aftur. —
Það sem henni gremst mest, er að geta ekki verið nægilega vel
klædd. — vera alltaf aðeins hálf-fín, meðan maður er ungur. Arin
líða fljótt, og allt einu er maður orðinn gamall. — Það er ægileg
tilhugsun! Nei, maður ætti alltaf að vera ungur og fallegur og geta
daðrað ofurltið við nýja og nýja pilta og verið á ferð og flugi. Hún
yrði aldrei leið á leiknum þeim! Hún er ekki til þess í heiminn borin
að hanga aðeins við einn og engan annan, og mega síðan hvorki
líta til hægri né vinstri og vera frjáls! Æ, hana langar til að hlaupa
út í lífið og njóta allra dásemda þess. En hún lætur ekki ginna sig
og tæla eins og margar vinkonur hennar gera. Borgarstúlkurnar eru
svo fljótar á sér og til í allt. Þær hika ekki við, þótt þær eigi allt á
hættu. En þökk og prís! Hún hefir vitið fyrir sér og beitir því, þegar
þörf gerist. Og hún hefir andstyggð á því, þegar piltarnir eru að hæla
sér í sinn hóp af stúlkum þeim, sem þeir hafi haft með sér í fjalla-
ferðir og útilegur í ferðamannakofum.
Á morgun kemur Iðunn aftur. Hvernig skyldi hún hafa unað sér
með vininum að austan? Það er talsvert rómantískt að fá slíka
kunningja-heimsókn. Og að austan! Ekki hefði hún haft neitt á móti
því. Hún hefir alltaf haldið, að það hlyti að vera afskaplega dásam-
legt að vera gift í höfuðborginni! Æ, svei því öllu! Það er drepandi
gremjulegt að sjá alla aðra gera allt, eins og þeim sýndist, en hún
sjálf situr hér föst og fjötruð. — En eitthvað getur þó úrrætzt á
tveim árum, áður en hún verður tuttugu og fimm!
Nú verða víst aðeins þær tvær i íbúðinni hérna, hún og Iðunn.
Það er alveg óvst, hvenær Björg kemur aftur. Það er annars furðu-
legt, að hún skyldi verða lasin svona óvænt. Blóðleysi og tauga-
þreyta hefði Iðunn sagt, eftir að Björg hafði farið til læknis. Bara
að það sé enginn alvöru sjúkdómur. Hún var svo bleik og guggin
daginn áður en hún fór heim. Það gæti svo sem vel verið berklar!
Hamingjunni sé lof, að hún sjálf er ekki veik, og þekkir lítið til
sjúkdóma yfirleitt.
Sigríður hefir annars samvizkubit í kvöld sökum þess, hve langt
er nú síðan hún fór heim um helgi. Þrjár vikur rúmar! Já, tveggja
vikna fríið fór i fjallaferðina með vinkonum sínum. Hún gat ekki
eitt þeim dögum heima á flatlendinu. Þá hefði ekki orðið um
neitt frí að ræða, heldur vinnu við heyskapinn allan daginn. Og
þá hefði nú orðið lítið um skemmtun i sumarfríinu!
En nú hafði fríið orðið agalega skemmtilegt, kátir piltar að
daðra við. Og tíminn hljóp á harða spretti og var miklu meira en
skemmtilegur! Henni hafði verið boðið í allar áttir. — En nú
ætlar hún vissulega heim um næstu helgi, og þá gera þeim heima
allt til þægðar. Hún gæti meira að segja setið hjá afa allan sunnu-
AUÐHILDUR FRÁ VOGI:
GULLNA BORGIN
‘g ................. ................... 9
im y'ii /L
36
daginn. Hún hefði átt að fara heim áður og líta til afa, fyrst hann
var lagstur rúmfastur, eins og mamma hafði skrifað henni. En nú
fer hún heim. A laugardaginn! Þá skal hún vera góð við afa. Segja
honum frá fjallaferðinni sinni og kaupa kannski eitthvað gott handa
honum!--------
Nei, nú er gengið upp stigann! — Nú kemur Erlingur! Hún opnar
dyrnar, býður honum inn og tekur við hattinum hans. Hún athugar
hann nákvæmlega, meðan hann kveikir í vindlingi þeirra beggja.
Hann er sæmilega laglegur. Andlit hans er unglegt og með nokkrum
stráksblæ, en þó dálitlum alvörusvip. Kannski fremur grannvaxinn.
Hann er lítið eitt hærri en hún, hvorki bjartleitur né þeldökkur, en
þó fremur bjartur. Henni lízt eiginlega vel á hann, eins og hann er.
Hún hellir í kryddvínsglösin. Það er svo sem ekki mikið til skipt-
anna. Þau geta því allt eins tekið það sem er í einu. Hann hælir
kökunum hennar og drekkur nokkra kaffibolla. Hún bragðar lítið
sjálf. Hún er gagntekin þessari óþolandi spennu, sem jafnan sækir
á hana, þegar hún er ein með pilti. Henni finnst hún verði að vera
síbrosandi. Hún veit að það fer henni bezt.
Nú er víst varaliturinn horfinn með kaffidrykkjunni. Hún þarf að
bregða sér í snyrtistúkuna og brúka varalitinn aftur. Hún verður að
vera reglulega falleg í kvöld. Erlingi verður að lítast vel á hana!
Þau sitja og spjalla góða stund á eftir. Hann hefir nýskeð verið
á ferð til Suðurlands, ekið i bílnum sínum með góðum vini sinum.
Þeir hafa náð sér í stúlkur öðru hverju! Henni geðjast ekki að þess-
um sögum hans, svona hispurslaust og opinskátt. Hún er ekki bein-
línis afbrýðissöm, en — hann þekkir svo allt of margar stúlkur!
Henni er bæði um og ó, að hann segir svo opinskátt frá öllu þessu.
Hann hlýtur þó að skilja, að henni geðjast ekki að því að heyra,
að hann hafi kysst aðrar stúlkur vegna þess, að þær höfðu svo
freistandi rauðan munn!
Nei, hún verður að víkja honum frá þessu. Hann verður að
skilja, að nú eru þau aðeins tvö ein, hún og hann. Helzt er að sjá,
an hann ætli að sitja þannig og spjalla allt kvöldið. En það hafði
hún ekki hugsað sér. Hún skiptir um set. Hún stendur upp og
gengur inn í hitt herbergið og sezt í japanska bekkinn. Hann kemur
á eftir henni. Loksins leggur hann vindlinginn frá sér og setzt líka
í japanska bekkinn. Hann þrífur hana i fang sér og kyssir hana ákaft.
En það er víst ekki ástarkoss?
Hugboð smýgur gegnum hana: Þannig hefir hann kysst hinar stúlk-
urnar, sem hann hefir leikið sér að á leiðinni á síðustu bílferðinni
sinni! En hún lætur undan, gleymir því, sem hún var að hugsa. Eða
víkur því aðeins úr huga sinum. Kannski kyssir hann svona, af þvi
að honum þyki vænt um hana, elski hana? Hún óskar þess núna,
af því hún er ekki viss, hver tök hún hefir á honum. Hann má
ekki renna úr höndunum á henni! Hún verður að vera elksuleg við
hann.
— - Heyrði, segir hann allt í einu. — Ég er blátt áfram ástfanginn
um þessar mundir.
Hún verður afar spennt. Það liggur við að gleðin flæði yfir hana
við þessi orð hans. Hún liggur kyrr og hlustar á það sem hann
segir.
— Ég þekki margar stúlkur. Þær eru í rauninni sætar og góðar
allar saman, og góðir kunningjar, eins og til dæmis þú! Mér lízt
vel á þið líka skilurðu, þykir þú vera agalega ágæt og skemmtileg
og þess háttar. En — ég elska ekki. Það er bara ein, sem ég elska!
Ég hitti hana í fyrra á ferð fyrir austan. Hún er ekki beinlínis fall-
egri en hinar, sem ég hefi hitt. Það er bara eitthvað sérstakt við
hana. Hún hefir vit á náttúrufegurð og öllu sem fallegt er í líf-
inu. . . .
Sigríði finnst hún verða alveg lömuð innvortis. Hún kemur ekki
upp orði. Hún hálfliggur í faðmi hans. Allar tilfinningar hennar
virðast dauðar. Slokknaðar. Skilur Erlingur þá ekki, hve orð hans
hljóta að kvelja hana? Skilur hann þá ekki nokkurn skapaðan hlut?
Er hann sljór fyrir öllu öðru en sínum eigin ástamálum og hughrif-
um? — Og nú heldur hann áfram:
— En við erum víst svona, karlmennirnir, að okkur finnst eftir-
sóknarvert að leika við allar fallegu stúlkurnar, sem við hittum á
förnum vegi, þangað til við þreytumst á öllu gamninu. Þá litumst
við eftir hvílustað, svo að segja, — þá leitum við að stúlku, sem
við getum talað við í alvöru öðru hverju. Og þegar við loks finnum
hana, grípum við sækifærið!
Erlingur rís upp til hálfs. — Var ekki klukka að slá? Taldi ég
ekki til tólf?
— Já, það er orðið framorðið, segir Sigríður og ris upp. Hún
varð allt einu dauðþreytt. Hún gat ekki einu sinni feluklætt sig
með brosi. Hún finnur til þreytu í kinnunum af að brosa svona
lengi og óslitið. Nú var þessu lokið. Ollum kvöldum með Erlingi!
Hann tekur hattinn sinn. Hún opnar hurðina fyrir honum. Hann
tekur í hönd hennar, brosir og er sá sami og áður. En ekki í hennar
augum. Hún reynir að brosa. Hún verður í hamingjubænum að
forðast að láta hann verða þess áskynja, hve djúpt særð hún er,
hve afskaplega hann hefir gert henni illt!
— Góða nótt, Sigríður, segir hann hressilega. — Og þökk fyrir
í kvöld.
Hún horfist í augu við hann. — Góða nótt! segir hún og tekst að
brosa. Hún heldur augum hans örlitla stund. — Skilur hann þá ekki
nokkurn skapaðan hlut! Hana dauðlangar til að segja honum í alvöru,
hve illt hann hefi gert henni, segja honum að hann sé kaldur og
tilfinningalaus, Framhald, t