Dagur - 11.11.1964, Blaðsíða 5

4
5
Skrifstoíur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Raf orku-
mál
RÍKISSTJÓRNIN hefur notað tím-
ann illa til undirbúnings í raforku-
málum og enn hefur ekki verið
hægt að fá hana til að fallast á sam-
starf við alþingismenn í stjórnar-
andstöðunni um þessi mál. Fram-
sóknarmenn leggja nú til, og lögðu
til í fyrra, að Alþingi kjósi nefnd til
að fjalla um stórvirkjunar- og stór-
iðjumálið, kynna sér þær undirbún-
> ingsrannsóknir, sem gerðar hafa ver-
I ið og mikil leynd hvílir yfir, og gera
I að því búnu tillögur. I»að er vel
hugsanlegt, að slík vinnubrögð gætu
leitt til samkomulags. En hvað sem
því líður, væri þetta a. m. k. trygg-
ing fyrir því, að hægt væri að koma
fram mismunandi sjónarmiðum við
meðferð málsins áður en það kemst
á úrslitastig. Á þetta benti Eysteinn
Jónsson mjög skilmerkilega í um-_
ræðum um tillögu Framsóknar-
manna í vikunni, sem leið. Jóhann
Hafstein iðnaðarmálaráðh. svaraði
með nokkrum þjósti, sem liann er þó
ekki vanur að gera. Hefur víst fund-
ið, að aðstaða hans var óhæg orðin.
f Morgunblaðinu kveður við
skrítinn tón í þessu máli.
Þar segir, að fráleitt sé að
kjósa þessa samvinnunefnd í stór-
virkjunar- og stóriðjumálum, sem
Framsóknarmenn mæli fyrir, því í
hana myndi verða kosinn „kommún-
isti“ og með honum sé ekki hægt að
vinna að málinu. Það er eins og
blaðið viti ekki, eða ætlist til þess að
almenningur viti ekki, að ríkis-
stjórnin er nýbúin að beita sér fyrir
því, að „kommúnistar“ hafi fulltrúa
í öllum þingnefndum!
Ef stjórnin hefur áhuga fyrir að
koma upp stóriðnaði ætti líka að
minnast þess, að „kommúnistar“
voru á sínum txma ákafir talsmenn
þess á Alþingi, að hafin yrði þá
þegar undirbúningur að stóriðnaði.
Nefndu þeir einkum aluminíumverk
smiðju í því sambandi.
Sjálf er ííkisstjórnin óspör á að
skipa nefndir og greiða kostnaðinn
við þær af ríkisfé. í virkjunarmálið
er hún búin að skipa tvær nefndir á
þessu ári og aðra hafði hún áður á
sínum vegum, þ. e. stóriðjunefndina.
, Kostnaður við störf stóriðjunefndar
er á ríkisreikningi 1962, 205 þúsund
krónur og 225 þús. kr. árið 1963 og
þar að auki 204 þús. kr. fyrir „sér-
fræðilega aðstoð.“ Það er því eins og
sagt var á þingi um daginn, engin
furða þótt kjömir þjóðfulltrúar á
Alþingi vilji fá að fylgjast með
gerðum þessarar nefndar. □
■■■ JÓN KR. KRISTJÁNSSON, VÍÐIVÖLLUM: .
111111111111111111111
BARNAFRÆÐSLA í SVEITUM
LÖGIN um almenna fræðslu-
skyldu barna gengu í gildi árið
1917, og með hliðsjón til þeirra
var tekið upp farskólafyrir-
komulag í flestum sveitum á
næstu árum. Á stöku stað, þar
sem þéttbýli var mest, risu
smátt og smátt litlir heiman-
gönguskólar. Um 1930, og á
næsta áratug, voru stofnaðir um
tuttugu heimavistarbarnaskól-
ar, flestir mjög af vanefnum
gerðir. Kennari var þar venju-
lega einn, eins og í farskólum.
Á síðustu árum hafa verið
byggðir nokkrir stærri heima-
vistarskólar fyrir börn fleiri
sveitarfélaga, með tveimur til
fjórum föstum kennurum. Að
því undanskildu hefur furðu
lítil breyting orðið á aðstöðu til
skólahalds í sveitum s. 1. þrjátíu
ár. Með endurskoðun skólalög-
gjafarinnar 1936, og þó sérstak-
lega 1964, var mjög bætt að-
staða til menntunar í kaupstöð-
um og sumum kauptúnum.
Skólaskyldan var lengd, ný
skólahús byggð, stofnaðir gagn-
fræðaskólar, þar sem nokkur
hluti skyldunámsins fer fram
og skipt er í bóknáms- og verk-
námsdeildir, eftir því sem við
þykir eiga. En sveitirnar hafa
yfirleitt fengið undanþágu frá
lengingu skólatímans, enda ekki
aðstaða fyrir hendi, eða kennslu
kraftar, til þess að nemendur
þar fái fjölþættari kennslu, svo
að verulegu nemi. Skólavist
sveitabarna hefur þvi víðast
hvar verið meira en helmingi
skemmri tíma en þeirra, er í
þéttbýli búa. Hliðstætt er að
segja um námsaðstöðu unglinga
í sveitum landsins á umræddu
tímabili. Nýjasti héraðsskólinn
var stofnaður fyrir 15—20 ár-
um; bænda- og húsmæðraskól-
um hefur ekki fjölgað.
Þessi kyrstaða í menntamál-
um dreifbýlisins má vera hugs-
andi fólki ærið íhugunarefni og
því furðulegra þar sem á sama
tíma hafa yfir dunið örari breyt
ingar á þjóðlífsháttum en áður
um alda skeið. Við blasir sú
staðreynd, að samtimis því að
heimili sveitanna standa ver að
vígi en fyrr, sökum fólksfæðar,
að geta sinnt uppeldis- og
fræðsluhlutverki, þá fellur yfir
börn þeira og ungmenni skriða
af kröfum um kunnáttu og rétt
viðbrögð, ef þau eiga að rísa
undir sínu hlutverki og halda
sínum hluta, heima og heiman.
Það hefur mikið verið rætt um
erfið lífskjör og óhæga fjár-
hagsafkomu í sveitum nú undan
farið, og stuðst við rök. Hitt
þarf almenningi að verða Ijóst,
ekki sízt sveitafólkinu sjálfu,
að alvarlegasta hættan, sem þar
steðjar að, er hinn mikli að-
stöðumunur fólks í dreifbýli og
þéttbýli til náms í skólum og til
fjölþættari menntunar.
Það sem var.
Það er oft talað um sveita-
menningu, ýmist í alvöru' eða
háði. Glöggir menn hafa löngu
gert sér ljóst, að umönnun bú-
fjár, ræktun jarðar, marghátt-
uð samskipti við það sem vex
og grær, skapar jákvæðari lífs-
viðhorf og fyllri unað en veiði-
mennska, iðnaður og önnur
hliðstæð störf. Það er stað-
reynd, þótt margir sætu í
myrkri umkomuleysis og deyfð-
ar, að víðsvegar um byggðir
landsins voru furðu mörg heim-
ili, sem verðskulduðu það að
vera kölluð menningarheimili,
bæði að útliti og innri gerð.
Þrátt fyrir skort og kúgun bjó
þjóðarstofninn yfir því lífs-
magni og grózku, að merkilegir
Llutir gerðust, þegar eitthvað
rýmkaðist um, rétt eins og í ríki
náttúrunnar, þegar snjóa leysir
á vorin. Þessi heimili voru flest
mannmörg og samlíf náið við
störf og hvíld. Fólkið vandist
því að miðla hvert öðru þekk-
ingu og reynzlu, er það bjó yfir.
Ferðalög voru tiltölulega tíð og
kynni af mönnum og málefnum
meiri en ætla mætti. Hinn tak-
markaði bóka- og blaðakostur
var nýttur eftir því sem auðið
var. Gáfaðir menn og framsækn
ir gerðu sér vissar greinar að
íþrótt. Stundum breiddist þetta
út, og þátttakan varð almenn á
vissu svæði, enda komu þá
stundum erfðaeiginleikar einn-
ig til greina. Sem dæmi í þessu
sambandi má nefna ritstörf og
Ijóðagerð Þingeyinga og hag-
leik og myndlist Árnesinga, er
hvort tveggja vakti eftirtekt um
skeið. Hitt er svo annað mál, að
marga þá, er eftirtekt vöktu
fyrir afrek sín á einhverju vissu
sviði, skorti oft fjölþættari
menntun og félagslega þjálfun,
til þess að njóta sín sem skyldi
og verða stærri heild að meira
liði. Kjörviður að uppruna varð
stundum aðeins kalviður vegna
þess er á skorti. Það sem meslu
réði var sá tími, sem fólkið
hafði, að þeir, sem hneigðust til
mennta og sérstakra andlegra
eða efnislegra afreka, gátu veitt
sér það að sinna hugðarefnum
sínum, a. m. k. stund og stund
í senn, og sumir þeirra voru að
nema ævina alla. Fátækir bænd
ur og fjölskyldumenn, eins og
t. d. Guðmundur á Sandi, Þor-
gils Gjallandi og Benedikt á
Auðnum, svo að einhver þekkt
nöfn séu nefnd, sáu sér fært að
eiga hvíld frá bústörfunum,
setjast við ritstörf eða heim-
sækja sálufélaga, af því að auð-
velt var að fá menn fvrir lítil
sem engin laun til að inna af
hendi hin daglegu störf heimil-
isins.
„Nú er öld snúin.“
Kyrrðin er rofin. „Dagsins
glymja hamarshögg, heimurinn
er í smíðum,“ kvað séra Helgi
Sveinsson fyrir nokkrum árum.
Þeir, sem muna fyrsta og ann-
an áratug þessarar aldar, og
bera þá saman við þann sjötta
og sjöunda, finna að munurinn
er mikill. Það er ástæðulaust að
eyða mörgum orðum til þess að
lýsa því sem er. Allir vita, að
flest sveitaheimili eru fámenn,
einkum á vetrum. Þrátt fyrir
öll tækin, góðar byggingar, raf-
magn og fleiri nútímaþægindi,
sem smátt og smátt eru að
verða almenningseign, er að-
staða þeirra til að sinna upp-
eldismálum ótrúlega erfið.
Pabbinn á bænum er önnum
kafinn allan ársins hring við
störf, sem hann getur ekki haft
börn sín með sér við. Móðirin
sér sjaldan þrot þeirra verk-
efna er kalla á úrlausn án taf-
ar. Tíminn til fjölskyldu- og
félagslífs er ákaflega naumur
hjá flestum, nánast sagt stolnar
stundir frá hinu óhjákvæmi-
lega. Og þótt stöku barnaheim-
ili sé svo vel statt, að eiga afa
eða ömmu, eða annað einstætt
gamalmenni, innan veggja, þá
gætir uppeldisáhrifa þeirra
minna en fyrr, svo margt annað
kallar hærra og glepur. Það
liggur því ljóst fyrir, hvort sem
það þykir ljúft eða leitt, að
fela verður skólunum uppeldis-
og fræðslustarfið í æ ríkara
mæli. — Eins og vikið var að
hér að framan, er menntunar-
þörf sveitaæskunnar nú marg-
föld á við það sem áður var, og
skal bent á nokkur atriði því
til stuðnings;
a) Daglegt líf nútímamanns
krefst fjölþættrar þekkingar á
almennum efnum, miklu frem-
ur en áður var, eigi hann að
vera liðtækur þjóðfélagsþegn.
b) Sveitabarn, er ætlar sér
þar framtíð, þarf bæði að afla
sér almennrar menntunar og
staðgóðrar sérþekkingar með
tilliti til ævistarfsins, áður en
að því er horfið, vegna óhægr-
ar aðstöðu til félagslífs og
menntunar eftir það.
c) Sveitabarn, sem fyrr eða
síðar leitar á svið annarra at-
vinnugreina, þarf, þegar þar að
kemur, að vera þannig á vegi
statt, að það sé fyllilega hlut-
gengt samanborið við aðra, en
liljóti ekki það hlutskipti að
verða annarra þræll.
d) Sveitirnar verða að vera
þess umkomnar að leggja þjóð
inni til opinbera starfsmenn,
ekki aðeins á sviði búvísinda
og félagsmála bænda, en einnig
á hvaða sviði sem er. Hlutur
dreifbýlisins verður ekki stór
eða verulegur, ef ráð öll er því
við koma eru í höndum þeirra,
er ekki eiga þar rætur eða
þekkja þær af eigin raun.
Hvernig eru þá sveitirnar við
því búnar og gegna þessum
skyldum?
Þegar frá eru talin þau svæði,
þar sem fleiri hreppar hafa sam
einazt um að byggja vandaða
heimavistarskóla, vel búna að
tækjum og kennslukröftum,
þá verður að játa, að víðasthvar
er ástandið alls ekki viðunandi.
Enn eru farskólar í sumum
sveitum. Á öðrum stöðum eru
gömul skólahús, ýmist heiman-
gönguskólar eða litlir, gamal-
dags heimavistarskólar. Nær
alls staðar er aðeins einn fastur
kennari, í mörgum tilfellum
kennari án kennararréttinda,
af þeirri einföldu ástæðu, að
enginn með tilskilda menntun
fæst til starfsins við þá aðstöðu,
sem um er að ræða. Hvað er
svo námstíminn langur?
Fræðsluskyldan er talin frá sjö
ára aldri til fimmtán ára ald-
urs. í sveitum er víðast veitt
undanþága til átta eða níu ái-a,
jafnvel tíu, skólavistin síðan
þrír mánuðir á vetri, mest, og
skólaskyldu lokið ,við fjórtán
ára aldur, af því að þar eru eng
in skilyrði til að fullnægja
skólaskyldunni til fimmtán ára
aldurs. Með öðrum orðum;
Sveitabarnið fer seinna í skóla
en þéttbýlisbarnið, það er meira
en helmingi styttri tíma í skóla
vetur hvern, og það fer á mis
við námsaðstöðu síðasta skyldu
námsár jafnaldrans í þéttbýl-
inu. Þegar þessi börn koma svo
í framhaldsskóla með öðrum
þeim böi’num, er notið hafa
kennslu samkvæmt skólalög-
gjöfinni, kemur í ljós, að af eðli
legum ástæðum vanta flest
þeirra mikið til að standa jafnt
að vígi. Héraðsskólarnir, sem
taka við mörgum þeirra til fram
haldsnáms og búa þau undir
gagnfræða- eða landspróf, kom-
ast í ærinn vanda af þessum
sökum, og almenningur heimt-
ar oft af þeim meira en sann-
gjarnt er.
Ur þessu misræmi þarf að
bæta hið bráðasta. Fullnægja
verður námsskyldunni í sveit-
um sem annars staðar, með
skólavist til fimmtán ára ald-
urs, og láta það nám fara fram
í barnaskólunum undir sömu
yfirumsjón og fyrr, en hrekja
börnin ekki milli skóla á skyldu
námsstiginu, eins og nú er gert
í kaupstöðunum.
Hvað er framundan?
Samkvæmt lögum ber fræðslu
málastjóra, með aðstoð fræðslu
ráðs hlutaðeigandi sýslufélaga,
og að fengnu samþykki meiri
hluta skólanefnda á hverjum
stað, að ákveða hve stórt svæði
skuli vera um hvern skóla, og
í hvaða formi hann sé. Það er
eðlilegt þar sem hið opinbera
greiðir stofnkostnað skólanna
að svo stórum hluta (heimavist
arskóla og tæki þeirra að % og
heimangönguskóla að %)., þá
vilji það ráða miklu um fram-
kvæmdir. Hins vegar skiptir
það ákaflega miklu, að jákvæð-
ur skilningur og einhugur al-
mennings náist um þær ákvarð
anir, sem teknar eru varðandi
þessi mál. Tvennt er það eink-
um, sem hætt er við að valdi
ágreiningi við skjóta athugun:
hvað hver skóli skuli vera fyr-
ir stórt svæði, og hvort hann
skuli vera heimangönguskóli
eða heimavistarskóli. Farskóla-
fyrirkomulagið mun tæpast
nokkur maður líta á lengur
sem viðunandi fræðsluform.
Það var yfirleitt venja, að
hvert sveitarfélag væri skóla-
hverfi og a. m. k. fastur kenn-
ari aðeins einn. í flestum tilfell
um verður að líta svo á, að
þetta eigi ekki lengur við. Kröf
ur þær, sem gerðar verða til
barnaskólanna í framtíðinni,
munu reynast það miklar, að
einum manni verður ofvaxið að
fullnægja þeim. Allra sízt kem-
ur slíkt til greina í heimavistar
skólum, þar sem umsjón með
börnum utan kennslustunda
bætist við störf kennarans.
Heimangönguskóli getur aldrei
orðið fyrir nema mjög takmark-
að svæði, jafnvel þótt bílar séu
notaðir til flutninga að og frá
skólastað, og fylgja honum þá
annmarkar smáskólans. Auk
þess má a. m. k. öllum Norð-
lendingum vera ljóst, að veður
farið hlýtur að trufla það skóla
hald meira eða minna. Lítill
heimangönguskóli á frekast- rétt
á sér, þar sem myndazt hefur
þéttbýliskjarni í sveitarhluta
við útgerð og verzlun, eða af
öðrum ástæðum, og þá fyrst og
fremst fyrir yngri börnin þar.
Samkvæmt fenginni reynzlu
mundi smátt og smátt verða um
það sótt, að börnin settust sem
fyrst í næsta heimavistarskóla,
ef sveitin ætti aðild að honum.
En eigi slíkir þéttbýliskjarnar
fyi'ir sér öran vöxt, er eðlilegt
að litli skólinn þar Verði síðar
stækkaður, og hann Tákkt^á
hendur að fullnægja skólaþörf
síns svæðis.
Eins og nú standa sakir virð-
ast flest rök hníga að því, að
einboðið sé fyrir íslenzkar sveit
ir að keppa eftir að eignast
vandaða heimavistarbarnaskóla
af hæfilegri stærð. Sú revnzla,
sem þegar er fengin hér innan
lands, styður þetta mjög ein-
dregið. Og aðrar þjóðir, sem
lengri reynzlu hafa af skólamál
um en við, hallast sumar mjög
að þessu formi, þó að þéttbýlt
sé. Það er engin tilviljun, að
árið 1907 er talað um fræðslu-
lög, en hálfri öld síðar um skóla
löggjöf. Hin fyrstu lög voru við
það miðuð, að bætt skyldi rú
brýnustu þörf á almennri þekk-
ingu, en uppeldisþátturinn væri
eftir sem áður fyrst og fremst
í höndum heimilanna. Tvær
heimsstyrjaldir á fáum áratug-
um hafa leitt í Ijós þann voða,
er stafar af hraðri tækniþróun
án þess að mannræktin eflist að
sama skapi. Því er nú hlutfalls-
lega meiru varið til mennta-
mála en nokkru sinni áður, og
vonir við það bundnar, að auk-
in menntun kennara, sálfræð-
inga, presta og annarra þeirra
manna, er uppeldismálum sinna
— og bætt starfsskilyrði fyrir
þá — fái verulega áorkað x
þessu efni. Augljóst er, að
heimavistarskólar. hafa sterkari
aðstöðu til uppeldisáhrifa en
aðrir skólar. Kynni kennara og
nemenda verða nánari, og færra
sem truflar. Samkennd og fé-
lagshyggja eiga þar vaxtarskil-
yrði, vináttubönd hnýtast þar
sterkari og varanlegri. „Sam-
vinna og sjálfsagi leggur grund
völl að lýðræðisþjóðfélagi“, hef
ur vitur maður sagt. Það er
vissulega mikill viðburður fyrir
lítið barn, sem verið hefur í fá-
menni, og e. t. v. notið ýmissa
sérréttinda í heimilinu, að
koma allt í einu í hóp jafnaldra,
sem líkt er á komið með. En
fyrr eða síðar verður það að
öðlast þá reynzlu, að aðrir eigi
jafnan rétt, og svo virðist sem
flestum sé hentara að öðlast
hann sem fyx-st. Þótt nauðsyn-
legt sé að bæta einum vetri við
skyldunám sveitabarna, af fyrr
greindum ástæðum, ei' sjálfsagt
að reyna að komast hjá því, að
dvöl þeii-ra í skóla hvern vetur
þui'fi að lengjast verulega, a.
m. k. fyrri árin. Víðast er það
svo í hinum nýrri skólum, að
yngstu börnin dvelja þar að
hausti og vori, og koma e. t. v.
til skyndiprófs þar á milli. Þann
ig kynnast þau skóla sínum
snemma og tileinka sér náms-
venjur. Eldi'i böi'nin skiptast í
deildir, er dvelja í skólanum á
víxl, oftast 2—3 vikur í senn,
og skólinn býr þeim heimanám
í hendur á skipulegan hátt. Þyk
ir þetta vel gefast. Með þessu
móti helzt sterkt samband bæði
við heimilið og skólann, sem
vei’a ber, og börnin venjast jafn
framt á ákjósanlegar námsað-
ferðir, þar sem beint er inn á
brautir sjálfstæðrar íhugunar
og stai'fs. Svo vii’ðist sem heppi
legast sé, að stærð heimavistar-
bai'naskóla miðist við að þar sé
hæfilegt vex-kefni fyrir 3—5
fasta kennara. Séu skólai'nir
minni, koma ýmsir annmarkar
í ljós. Séu þeir stæi’i'i, koma ný-
ir örðugleikar til gi-eina, meðal
annars of mikið langræði, þeg-
ar skipt er um námsflokka.
Kostnaðaratriðið á ekki að ráða
miklu. En öllum má ljóst vei-a,
að ódýi-ai-a er að byggja færri
skóla og stæri’i. Og í opinber-
um skýrslum, er bii’tust í
„Menntamálum“ ekki alls fyrir
löngu, kom í Ijós, að í’ekstrar-
kostnaður heimavistai’barna-
skóla var um það bil helmingi
lægri á hvern nemanda í stærri
skólunum nýju við jarðhitann,
en í hinum litlu,’ gömlu skól-
um.
Menntun og uppeldi sveita-
æskunar er mál dagsins í dag
og mál framtíðarinnar. Breyt-
ing á stærð skólahvei’fa og
bygging nýi-ra skólahúsa kalla
að án tafar. Lausn þeirra mála
þai-f að vei-a hátt hafin yfir
stundai’viðhoi’f, hi-eppapólitík
og einkahyggju.
FjÖLSÓTT SAMKOMA
Gunnarsstöðum 10. nóv. Félag
ungra Framsóknarmanna við
Þistilfjöi’ð hélt óvenjufjölmenna
samkomu á sunnudaginn, og
fór hún vel fram. Valtýr Krist-
jánsson flutti þar ávarp, Guð-
mundur Gunnlaugsson söng
einsöng, þrjár frúr sungu við
gítai-undirleik, töfrabrögð voru
sýnd og gamanvísur sungnar.
Samkomugestir voi’u 270.
Búnaðai’sambandið hélt fund
í Skúlagai’ði á sunnudaginn.
Þar töluðu m. a. Ingi Þorsteins-
son jai’ðvegsfræðingur og Jón-
as Jónsson búvísindamaðui’.
Þóiti fundur þessi hinn fróðleg
asti. Allir vegir eru vel færir.
Ó. H.
SVALBARÐSSTRANDARRÓK
í FYRRAVETUR gaf Búnaðar-
samband Suður-Þingeyinga út
merkilega bók, sem heitir
„Byggðir og bú“. Bókin er, eins
og segir á titilblaði hennar,:
„Aldarminning búnaðai'samtaka
Suður-Þingeyinga í máli og
myndum.“ Þar er að finna mik-
inn fróðléik um búskap og fél-
agsmál Suður-Þingeyinga um
aldarskeið. Ennfi’emur eru
þarna lýsingar alli’a bújarða í
sýslunni í stuttu máli og mynd-
ir af bæjunum og flestum hús-
ráðendum um það leyti, er bók-
in kom út. Utgáfa þeiri’ar bókar
var mikið átak og stói’myndar-
legt. Nú hefir ein sveitin, sem
þar var að vei’ki, Svalbarðs-
strandarhreppui’, ekki látið stað
ar numið fyrir sitt leyti, heldur
viljað taka betur á, og gefið út
á þessu hausti 324 blaðsíðna bók
í Skírnisbroti. Ber sú bók heitið
Svalbarðsstrandarbók og er
hvorki meii'a né minna en „saga
Svalbarðsstrandar allt frá land-
námstíð til þessa dags“, eftir því
sem þeim, er skráðu bókina
hafa hrokkið til við könnun.
Höfundur Svalbai’ðsstrandar-
AÐ HEILSAST og kveðjast,
það er lífsins saga.
Meir en hálfur annar áratug-
ur mun nú liðinn, síðan við Sig-
urjón í Ási rákumst saman á
lífsleið okkar, þá var Glerár-
þorpið tilheyrandi Glæsibæjar-
hreppi. En á sínum tíma hafði
það fengið raforku frá gömlu
Glerárstöðinni, og þegar Laxár
virkjunin kom til skjalanna, þá
munu flestöll býli í Glei’ái’þorpi
hafa fengið rafmagn, sem ekki
höfðu það áður. Þarna var dreif
býlt og þótti seinlegt að aflesa
mæla og innheimta rafmagns-
reikninga þar, var þá hoi'fið til
þess ráðs, að fá einhvern þorps-
búa til þess að taka þetta stai’f
að sér fyrir rýmilegt gjald, og
fyrir valinu varð Sigurjón í
Ási.
Það má alltaf um það deila,
hvernig menn leysa störf sín af
höndum, og hvort þessi eða
hinn er vel fallinn (eða illa) til
að taka að sér það verk, sem
honum er falið. En ég hika ekki
við að fullyi’ða, að betri og sam-
vizkusamari mann hefði tæp-
lega verið hægt að fá, til að
inna þetta verk af hendi en
Sigurjón í Ási. Ti’úmennska
hans og skyldurækni var alveg
einstök, og oft mun hann hafa
gengið þreyttur til hvíldar að
kvöldi á vetrum, þegar færð
var slæm, því vanalega setti
hann sér ákveðna áætlun fyrir
hvern dag, sem framundan var.
Svona liðu árin, Sigui-jón var
ráðinn fastur starfsmaður hjá
Rafveitu Akureyrar. Innheimtu
svæði hans stækkaði, yfii’ferðin
jókst frá ári til árs. Hann vildi
gera sem flestum til hæfis, og
vann það til að koma aftur og
bókar er Júlíus Jóhannesson,
í'úmlega sjötugur að aldri, bú-
settur á Akureyri síðan 1962,
en alinn upp á Svalbarðsströnd
og búsettur þar nær óslitið til
1962. Hann er því í bezta lagi
staðkunnugur Svalbarðsströnd.
Auk þess ber bókin með sér, að
hún er unnin af fræðimannleg-
um áhuga og eljan.
Bókin hefst á foi’mála, þar
sem Júlíus Jóhannesson gerir
grein fyrir tildrögum þess, að
hún var rituð og útgefin. Enn-
fremur segir hann þar frá því,
hvert hann helzt sótti efnivið-
inn, sem er víðsvegar að feng-
inn. Nefnir hann þar til: kirkju-
bækur, hreppsbækur, Fornbréfa
safn, annála, manntöl, ættartöl-
ur, Jai’ðabók Á. M. og P. V. frá
1712“.
Þá getur hann þess, að Bene-
dikt Árnason, sem var bóndi á
Gautsstöðum á Svalbarðsströnd
1828—-1879, hafi látið eftir sig í
handritum ýmislegt gagnlegt,
eins og tilvitnanir í bókinni bera
með sér.
Næst á eftir formálanum er
„Aldamótaljóð Svalbarðsstrand-
aftur til sama manns, ef þess
var óskað. Aldrei taldi Sigurjón
það eftir sér, ef árangur fékkst,
þó hann yrði oft að vera fram
á kvöld, og fengi þar afleiðandi
óreglulegar máltíðir. Svo fór
heilsa hans að bila, og þó hann
vildi ekki slá undan eða kvarta,
þá mun hann ekki hafa gengið
lieill til verks nokkur síðustu
árin. Á síðastliðnu sumri varð
hann að leggjast á sjúkrahús
um tíma. Þaðan komst hann
eftir tiltölulega stuttan tíma og
taldi sig hafa fengið mikla bót
sinna meina. En fimmtudaginn
29. október kom hann að venju
upp á skrifstofu Rafveitunnar,
og er hann hafði stutta stund
setið þar í stól, kvartaði hann
um mikinn höfuðverk. Eftir and
artak leið hann í ómegin og
kom aldrei til meðvitundar aft-
ur.
Sigurjón var sérstaklega
vandaður og umgengnisgóður
maður. Hann var mjög afskipta
laus um annarra mál og orðvar
með afbrigðum. í daglegri
breytni var hann gamansamur
og glettinn, hafði yndi af vel
kveðnum vísum, og öllu, sem
var vel og hnittilega sagt. Hann
hafði gaman af skepnum og
átti lengi eitthvað af fé, sem
hann fór mjúkum höndum um.
Heimilisfaðir mun hann hafa
verið eins og bezt verður á
kosið.
Vertu sæll, Sigurjón, og þökk
sé þér fyrir gott samstarf. Þitt
hjarta var trútt, og því áttu
góða heimvon á landinu handan
móðunnar miklu.
Konu og börnum votta ég
innilega samúð mína.
B. H.
ar“ eftir Bjarna Arason, sem bjó
um aldamótin á Svalbarði, en
fluttist 1903 að Grýtubakka í
Höfðahverfi, — kunnur gáfu-
maðui’.
Lag eftir Júlíus Jóhannesson
fylgir ljóðinu.
Kemur þá efnisyfii’lit bókar-
Júlíus
Jóhannesson.
innar. Henni er skipt í tvo meg-
in hluta. Fyrri lilutinn er:
I. Landnám. II. Landslag,
verðrátta, gróður. III. Byggðin,
örnefni og lýsing jarða. (Fylgir
lýsingu hveiTar jarðar mynd af
bænum). IV. Búnaður. V. Fé-
lagsmál og skólar. VI. Sjósókn.
VII. Slysfarir.
Síðari hluti bókarinnar er:
Búendur í Svalbarðsstrandar
hreppi.
Búendaskrá. (Nafnaregistur
með bls. tilgreindri).
Búendatalið nær á gömlu býl
unum yfirleitt aftur undir 1700
eða til Jarðabókar Árna Magn-
ússonar og Páls Vídalíns, en
sums staðar þó miklu lengra.
Valdimar
Kristjánsson.
Um stofnun nýbýlanna á seinni
árum finnst mér að mátt hefðu
verið fyllri frásagnir. Myndir
ei;u af húsbændum og húsfreyj-
um, eftir því sem til hefur
náðzt. Þó sakna ég þar myndar
af Stefán sál. Stefánssyni á
Svalbarði og tveim síðustu
kaupfélagsstjórum á Svalbarðs-
eyri. Alls eru um 200 myndir í
bókinni, staðamyndir og manna
myndir, og þeim skipað niður
eftir efni, því pappír bókarinn-
ar ei- allur myndhæfur, og £r
þetta mikill kostui’. Mannlýs-
ingar eru víða í búendatalinu
og þar er mikil ættfræði.
Ég hygg, að óhætt sé að full-
yrða, að Svalbarðsstrandarbók
sé einstæð bók, þegar á allt,
sem hún flytur, er litið í heild;
ýtai'legri byggðarsaga en
nokkru sinni hefur vei'ið stofn-
að til að gefa út á íslandi.
Höfundurinn hefur lagt mikla
vinnu í að viða að bókinni.
Framsetningin er mjög skil-
merkileg og víðasthvar þó stutt
orð við hæfi. Lýsingar lands-
lags og greinargerðir um ör-
nefni svo vel upp settai’, að lík-
ast er því, að iesandinn hafi
kort fyrir framan sig. Mikil
varanleg verðmæti fyrir tung-
una liggja í örnefnum eins og
þeim, sem þai’na eru skráð til
frambúðar og staðfærð. Þau
segja líka á sinn hátt sögu lið-
inna alda.
Lýti tel ég það á þessari
merku bók, að höfundur gætir
þess ekki undantekningai’laust
að vera hlutlaus sem skyldi og
foi’ðast sleggjudóma. Hann seg-
ir, svo dæmi sé nefnt, á bls. 54
um vissar ráðstafanir á Sval-
barðseyri: „bak við þær stóðu
Lokaráð", en rökstyður þetta
ekki eða ræðir meira. Á þessu
fer illa í sagnfræðilegi’i bók.
Þetta er eins og illhæra á ann-
ars áferðargóðri voð. Ég minn-
ist á þetta, af því að ég þykist
vita, að bók þessi kunni að
verða höfð til hliðsjónar eða
fyrirmyndar við útgáfu slíkra
rita — eins og líka vissulega má
um margt — en þá ber þó að
forðast svona misfellur.
Utkoma Svalbai'ðssti’andai'-
bókar er ótvíi'æður vottur um
framtakssemi sveitai’félagsins,
sem að stendur. Má af formála
höfundar ráða, að hi’eppsnefnd-
ai’oddvitinn, Valdimar Krist-
jánsson, bóndi í Sigluvík, eigi
þar í mikinn hlut.
Nú á Svalbarðsströnd sögu
sína frá liðnum tíma í bók þess-
ari, grafna upp og tínda saman
á söndum aldahafsins, eftir því
sem til hefur náðzt og heppn-
azt. Framtíðaríólkið á Sval-
barðsströnd ætti að eiga hægt
með að sjá um skráningu fram-
halds sögunnar á komandi tím-
um, jafnharðan og þeir líða, og
gæta þess, að ekkert af hinu
markverðasta „kefji í sand.“
Og vitundin um, að sagan
geymist, mætti vei’ða hverri
byggð og hverjum einstaklingi
í byggðinni hvöt til að gera sinn
þátt í sköpun sögunnar sem
beztan.
Með útgáfu bókarinnar hef-
ur Svalbarðsstrandai’hreppur
gefið gott fordæmi.
Vera má, að einhvei-jar vill-
ur, er máli skipta, leynist í bók
inni fyrir augum annai'ra en ná
kunnugra, t. d. skökk ártöl, fæð
ingardagar, mannanöfn o. s. fi'v.
Um það get ég ekki dæmt, því
ég hef hvorki gögn í höndum né
kunnugleik til þess. Vildi mega
ætla að svo sé ekki. Hitt veit
ég samt, að bók sem þessa er
ákaflega örðugt að gera villu-
lausa. Höfundur slíkrar bókar
þarf að vera vægðarlaus við
sjálfan sig í ki’öfum um vand-
virkni, og beita vei’ður stál-
hörku við endurskoðun hand-
rits að svona bók.
Komi fram villur í Svalbarðs-
strandarbók, er til baga séu, tel
ég útgefendum skylt að safna
þeim saman óg gefa út leiðrétt-
ingar, er líma megi inn í bók-
ina, því að svo mikilsvert er,
að bókin geti orðið — eins og
fyrir sveitarfélaginu hefur að
sjálfsögðu íyrst og fremst vak-
að — ábyggilegt heimildarrit.
Karl Kristjánsson.
■■■HMMMagHHHlWMHIHHHWni
Sigurjón Jónsson í Ási
KVEÐJUORÐ