Dagur - 10.04.1965, Blaðsíða 4

4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1160 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglysingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
GOTT FORDÆMI
EFTIR að Framsóknarflokkurinn
hélt miðstjómarfund sinn og gaf út
yfirlýsingar um stefnu sína og mark
mið, umhverfðust andstæðingarnir,
svo sem blöð þeirra bera með sér.
Vert er að vekja sérstaka athygli á
þeim hluta stjómmálayfirlýsingarinn
ar sem fjallar um, og varar v.ið
hættu byggðaröskunar í landinu.
Um þetta segir svo:
„Sú hætta vofir yfir að meginþorri
þjóðarinnar safnist saman á takmörk
uðu þéttbýlissvæði, og að önnur
byggð eyðist að sama skapi. Við eyð-
ingu byggða gfatast menningarleg og
fjárhagsleg verðmæti og mikilsverð
aðstaða til að hagnýta náttúrugæði til
lands og sjávar, jafnframt því sem
hún veikir sjálfstæðismátt þjóðarinn-
ar.
I>ess vegna skiptir það nú, að dómi
miðstjórnarinnar, meira máli en flest
annað, að takast megi að efla jafn-
vægi í byggð landsins. Þjóðinni er
það lífsnauðsyn að byggja vel land-
ið allt. Ráðstöfun ríkisf jánnuna verð
ur á komandi árum að vera að vem-
legu leyti við þetta miðuð og ríkis-
valdið verður, með þetta fyrir aug-
um að beita áhrifum sínum á stað-
setningu framkvæmda og atvinnu-
reksturs í landinu. Ber þá að hygeja
að fordæmum annarra þjóða sem nú
í seinni tíð hafa talið sér óhjákvæmi
íegt að taka landsbyggðarvandamál
sín föstum tökuin. Ráðstafanir, sem
til þess ei'u fallnar að auka enn ó-
jafnvægið milli landshluta, ber að
varast. Aðstöðu til að bæta lífskjör
og menntun verður að gera sem jafn
asta um land allt og stuðla að því að
sem víðast á landinu séu til
staðar viðfangsefni fyrir það fólk,
sem hefur aflað sér sérþekkingar eða
er til þess fallið að hafa með höndum
framtak og forystu. í þessu sambandi
þarf að athuga gaumgæfilega hvern-
ig því verði bezt við komið, að éin-
stakir landshlutar fái aukna sjálf-
stjórn í sérmálum sínum. Embætti og
ríkisstofnanir, sem ekki eru af sér-
ástæðum bundnar höfuðborginni ber
að staðsetja annars staðar á landinu.
Koma þarf upp nú þegar sérstakri
landsbyggðar- eða jafnvægisstofnun,
sem fái til umráða fastákveðinn
hundraðshluta af ríkistekjum ár
hvert. Hlutverk hennar verði að
stuðla að skijntlegri uppbyggingu ein
stakra landshluta og byggðarlaga — í
samráði við heimamenn þar eða að
frumkvæði þeirra — og koma í veg
fyrir að lífvænlegir staðir fari í eyði.
Efla þarf byggðamiðstöðvar og koma
upp nýjum þar sem skilyrði eru fyr-
ir hendi og nauðsyn ber til. Stofna
þarf til samstarfs milli jafnvægisstofn
unarinnar og Landnáms ríkisins um
eflingu sveitabyggðar og samstarfs-
möguleika sveitafólks í atvinnu- og
rhenningarmálum."
BJÖRN HARALDSSON, AUSTURGÖRÐUM:
Detfifossvirkjun - Búrfe!!svirkjun
Auðlinrlir og atvinnuhættir.
VATNSORKA og hitaorka eru
mestu dásemdir íslands efnahags-
lega séð, óþrjótandi auðlindir.
Forða hafs og mætti moldar, þó
ríkulegir séu, eru hins vegar þau
takmiirk sett, að auðvelt er að of-
nýta, ef ekki eru umgengnir af
hæfilegri gát.
Stórfelld mistiik viðgangast nú
í sambandi við ofveiði á aflamið-
um Islendinga og sfilu afurða úr
landi á lægsta hráefnisverði. Það
er ekki seinna vænna að stinga
bcr við fótum. Við verðum að
leggja niður ofveiði en fullnýta í
staðinn það sem við veiðum,
marglalda á þann hátt tekjtir
þjóðarinnar og efla framtíðarör-
yggi hennar. Til þess býður Is-
land biirnum sínum betri skilyrði
en flest iinnur lönd, sem sé vatns-
aflið og jarðhitann. Framleiðslu
af jarðargróða rná einnig, með
beizlun vatns og hita, auka og
gera mikið verðmætari en nú er.
Sú hagræðing á búskaparhátt-
um íslendinga, sem nú var nefnd,
ætti að vera höfuðmarkmið þeirra
valdhafa, sem nú á tímum beita
sér fyrir stórvirkjun, góðu heilli.
Beizlun orkunnar.
Alllangt er síðan vatnsorka og
síðar hitaorka voru fyrst nýttar
hér á landi þjóðinni til ómetan-
legra hagsbóta. Enn er þó aðeins
lítið brot mögulegrar orku virkj-
að. Farið hefur verið hægt í sak-
irnar til þessa og varla virkjað
meira hverju sinni en þörf var á í
svipinn. Afleiðing þessara vinnu-
hátta hefur því orðið sú, að einn-
ig hin rafvæddu svæði hafa löng-
um búið við orkuskort, hvað þá
hin.
A síðari árum hafa verið uppi
raddir um að stórvirkjun fallvatns
við beztu skilyrðin ætti að vera
næsta sporið í þessum efnum, til
þess að fullnægt yrði orkuþörf
þjóðarinnar um nokkra framtíð
og einnig til nýs iðnaðar, sem
fyrst og frcmst miðast við innlend
hráefni.
Upphaf áætlunargerðar.
Að tilætlun raforkumáiastjórn-
ar var fyrir 8 árum fenginn fróð-
asti verkfræðinur landsins um
vatnsorku á Islandi, Sigurður
Thoroddsen, til þess að leita uppi
hagstæðustu skilyrði til stórvirkj-
unar. Var þetta eðlileg byrjun.
Verkfræðingurinn valdi sex álit-
legustu virkjunarstaði og gerði
lauslega kostnaðaráætlun um 100
þús. kw. virkjun á hverjum þess-
ara staða. I>rír þessara staða voru
við Þjórsá, þar af cinn við Búrfell,
fjórði staðurinn var við Hvítá, ef
ég m;tn rétt, fimmti við Blöndu
og sjötti við Dcttifoss. Kostnaðar-
áætlun Sigurðar Thoroddsen um
þessa sex staði sýndi, að einn
jjeirra var til mikilla muna hag-
stæðastur (ódýrust virkjun), en
jrað var við Dettifoss. Þessi áætlun
S. Th. var að vísu byggð á laus-
legri upphafsathugun. Engu að
síður verkar hún allsterkt enn í
dag, fyrst og fremst fyrir jjann
hlutleysisblæ, sem hún hcfur fram
yfir síðari stórvirkjunar-áætlanir.
Þing og stjórn.
í framhaldi af bráðabirgðaáætl-
un Sigurðar Thoroddsen var á Al-
Jjingi hinn 22. marz 1061 gerð ein-
róma samþykkt um að leggja fyrir
ríkisstjiirnina „að láta hraða gerð
fullnaðar áætlunar um virkjun
Jökulsár á Fjöllum og athugun á
hagnýtingu orkunnar til fram-
BJÖRN HARALDSSON
leiðslu á útflutningsvöru og úr-
ræðum til fjáröflunar í Jjví sam-
bandi.“ Ríkisstjórnin lét vinna að
rannséjkn við Jökulsá stutt tíma-
bil tvö næstu sumur, en felldi síð-
an þá rannsókn niður í miðjum
klíðum sumarið 1962oghefurekki
hreyft við því verki síðan. Sam-
tímis liéjf ríkisstjéjrnin án umboðs
frá Alþingi víðtækar rannsóknir á
stórvirkjun Þjórsár við Búrfell.
Hefur sú rannsókn staðið síðan og
kostað ríkissjéjð marga tugi millj.
króna. Eftir lausafréttum virðist
árangur rannsóknanna hafa orðið
samhangandi keðja vonbrigða. Af
opinberri hálfu hafa verið birtan
niðurstöðutölur áætlunar um
orkumagn og verð, sem nokkuð
hafa þó verið á reiki frá ári til
árs. Aðrar skýrslur hafa ekki birzt
af starfseminni við Búrfell svo
kunnugt sé.
Akureyrarfundurinn.
Þegar ljóst varð að ríkisstjórnin
tók til sinna ráða í virkjunarmál-
um, en vék frá þeirri leið er Al-
þingi hafði markað, efndu Norð-
lendingar og Austfirðingar til
sameiginlegs fundar á Akureyri
um virkjun Jökulsár á Fjöllum,
hinn 12. júlí 1962. Fundinn sóttu
allir alþingismenn tir jjessum
landshlutum, sýslumenn og bæjar-
féjgetar ásamt 4—5 <>ðrum fulltrú-
um frá hverju bæjar- eða sveitar-
fclagi, alls um 60 manns. A fund-
inum mættu einnig sérfræðingar
ríkisstjéjrnarinnar, raforkumála-
stjciri og formaður stóriðjunefnd-
ar, sem Jjá var nýskipuð. Erindi
Jjeirra á fundinn átti að vera að
gefa fundinum fræðilegar upplýs-
ingar um virkjanir í Jökulsá. Af
máli þeirra mátti ráða, að efri
virkjunin í Jökulsá væri mjög
hagkvæm. Þar mætti gera hvort
sem væri rennslisvirkjun eða
stærri virkjun, er byggðist á vatns-
miðlun. Vatnsveg Jjyrfti að gera
þarna neðanjarðar, ca. 4 km.
langan. Skilyrði fyrir slíkum jarð-
göngum væru mjög örugg vegna
þess hve bergið væri Jjar heillegt,
mundi nálega alveg vatnsþétt. —
Akureyrarfundurinn samjjykkti í
einu hljóði áskorun til þings og
stjé>rnar um að hraða undirbún-
ingi Dettifossvirkjunar svo sem
hægt væri. Síðan Jjetta var, eru
bráðum liðin Jjrjú ár, en ekkert
hel'ur verið gert í þá átt að nýta
hin öruggu skilyrði, sem bjéjðast
við Dettifoss.
Áróður um staðarval.
A Akureyrarlundinum hófst
hinn opinberi áróður fyrir virkj-
un Þjórsár við Búrfell, sem síðan
hefur linnulaust verið rekinn af
hálfu talsmanna ríkisstjéjrnarinn-
ar eins og kunnugt er. í upphafi
máls síns minntust fulltrúamir á
vinnslu kísilgúrs úr botni Mý-
vatns, sem mjög álitlegt iðnfyrir-
tæki og efnahagslega lyftistöng
fyrir viðkomandi byggð. Virtist
sem þessar gleðifréttir væru sagð-
ar til þess að milda væntanleg
vonbrigði áhugamanna um virkj-
un Dettifoss, vegna Jjcss sem á
eftir kom.
Talsmenn ríkisstjórnarinnar
lásu Jjá upp áætlun um nokkrar
mögulegar stærri virkjanir, sem
hafði verið gerð veturinn áður og
kunngerð á verkfræðingaráðstefn-
unni í apríl 1962. Áætlun Jjessa
kiilluðu sérfræðingarnir að vísu
„gréjfa", en hún sýndi að verð
orkuvers við Búrfell yrði lægra en
við Dettifoss og rafmagnsverð pr.
kwst. einum eyri lægra frá Búr-
felli en frá Dettifossi. — Áætlun
Jjessi stakk mjög í stúf við byrjun-
aráætlanir Sigurðar Thoroddsen
og þó byggð á rannsóknum Jjessa
verkfræðings eins og hans eigin
áætluni Er hér átt við samanburð
milli áðurnefndra tveggja orku-
vera, sem ljóslega var mjög lilut-
drægur Búrfellsvirkjun í vil með-
al annars fyrir Jjað, að jarðfræði-
leg rannsókn á möguleikum við
Búrfell hafði Jjá ekki verið gerð.
Síðan cru nti umliðin 3 ár. Rann-
sóknin við Btirfell öll Jjessi ár
sýnir, að „grófa" áætlunin um
Búrfell í ársbyrjun 1962 héfði
fremur mátt kalla spádóm en á-
ætlun.
Varaorkan.
Ef orkuver er á einhvern hátt
óöruggt eða stopult, er ó'hjá-
kvæmilegt að hafa handbæra vara-
orku. Sérfræðingar ríkisstjéjrnar-
innar sögðu á Akureyrarfundin-
um, að varaorkuspursmálið vegna
Búrfellsvirkjunar yrði leyst án
stofnkostnaðar með [jví að hafa
til varaorku frá samtengdumorku-
veitum ríkisins fyrir sunnan, sem
fá mætti með almennri rafmagns-
skömmtun, aðallega í Reykjavík.
ITins vegar yrði að byggja afar-
stóra dieselstöð til vara íyrir orku-
ver x Jökulsá. Umtöluð gastúr-
bínustöð hjá Straumi bendir Jjó
til, að eitthvað hafi nú linikað til
um rafmagnsskömmtunina.
Síðar verður að Jjví vikið, hvers
vegna óhjákvæmilegt er að liafa
varaorku fyrir Búrfcllsvirkjun til
hvers sem orkan yrði notuð, frem-
ur en við Jökulsá eða aðra lilið-
stæða virkjunarstaði. Varaorku-
spursmálið hefur sem sagt alveg
snúizt við miðað við upplýsingar
sérfræðinganna á Akureyrarfund-
inum. /
J
Síðasta áfallið —
ísvandamálið.
Fyrir stuttu hófust umræður um
ísmyndun í sambandi við virkjun
íslenzkra jökulvatna. ísmyndun í
virkjuðu vatnsfalli getur orðið
háskalegt fyrirbæri og óviðráðan-
legt. Það er eins og ekki hafi ver-
ið munað eftir þessum örðugleika
fyrr en alls í cinu. í jökulánum
okkar, sumum hverjum, er, þó tal-
in meiri ísmyndun en í ámóta
vatnsföllum annars staðar í heim-
inum. Þar er Þjórsá framarlega í
flokki, Jjví komið hefur fyrir að
hún hefur alveg hætt að renna
vegna ísmyndunar.
ís og krap í vatnsföllum verður
til með tvennu móti. Annars veg-
ar fyrir Jjað að vatnið frýs í hörð-
um frostum, hins vegar af [jví að
snjó skefur í vatnið í hvössum
frosthríðum. Náttúran hefur eina
örugga vörn gegn truflunum sem
orsakast af ísmyndun, þegar vatns-
fallið fær á sig lagís. Lagís mynd-
ast á Jjeim jökulám, sem renna á
láréttu landi eða hallalitlu. Ár
sem renna í nokkrum bratta
leggur varla eða ekki. ísmyndun
verður aðeins í opnum vatnsföll-
um og er algerlega háð veðurfari.
Á íslandi, einnig í óbyggðum, er
veðrátta svo breytileg sem kunn-
ugt er, að ógerlegt er að segja fyr-
ir um truflanir vegna ísmyndun-
ar. Svo getur liðið lieill vetur að
truflana vegna ísmyndunar gæti
ekki, en næsta vetur kunna Jjær
að geta orðið miklar. Enginn get-
ur vitað fyrir slíkar truflanir.
Þjórsá er lengsta á landsins og
rennur um mesta úrkomusvæði
Jjess. Ofan af Sprengisandi og
niður að Búrfelli rennur áin
lengst af í Jjað miklum halla að
lagís kemur ekki á liana. Áin er
Jjví mjög háð ísmyndun.
Jökulsá á Fjölium er fullkom-
in andstaða Þjéirsár hvað ísmynd-
un snertir. Hún rennur á halla-
litlu landi frá því árnar Jjrjár sem
mynda hana korna saman og nið-
ur að Selfossi, Jjar sem hún við
virkjun verður tekin í jarðgöng.
Að undanskildum tveim smáköfl-
um á Jxessari löngu leið rennur
Jökulsá undir lagís allan vetur-
inn. Dettifossvirkjun mundi [jví
verða alveg laus við Jjann ann-
marka, sem ísmyndun fylgir og
Jjar af leiðandi ekki hafa þörf fyr-
ir sérstaka varaorku fremur en
önnur Jjau orkuver, sem bezt eru
grundvölluð.
Stórvirkjanir, iðnaður,
útflutningshættir.
Þetta Jjrennt verður að fylgjast
að og verða starfhæft samtímis.
Vegalengd milli orkuvers og út-
flutningshafnar skiptir verulegu
máli. Á Akureyrarfundinum töl-
uðu fulltrúar stjórnarinnar um
Dagverðareyri við Eyjafjörð sem
aðalmarkaðsstað fyrir orku frá
Dettifossi en Reykjavík eða
grennd fyrir Búrfellsvirkjun.
Þetta eru svipaðar vegalengdir,
100—110 km. hvor leið. Nú er lagt
til að byggð verði útflutningshöfn
hjá Straumi, sem er býli sunnan
Hafnarfjarðar. Þangað er ráðgert
að leiða orkuna frá Búrfelli og
staðsetja aluminíumverksmiðju
þar. Mér eru ekki kunn hafnar-
5
skilyrði hjá Straumi, né hvort rík-
ið eða aluminíumverið á að
byggja Jjá höfn, en Jjað er nánast
fyrirkomulagsatriði.
Jökulsárvirkjun liefur um að
velja a. m. k. 5 lítflutningshafnir.
Eru fjórar [jeirra í 39—75 km. fjar-
lægð frá orkuverinu en sti fimmta
er Dagverðareyri. Þessar fjéirar
hafnir Jjarf ýmist að bvggja að
fullu eða að dýpka, svo Jjær geti
tekið á móti 10—12 þús. tonna
skipum. En hafnir Jjessar eru:
1. Lémin inn af Fjallhöfn. Þau
munu vera nægilega djúp fyrir áð-
urnefnda stærð flutningaskipa, en
milli Léinanna og sjávar Jjarf að
gera siglingarennu með því að
moka upp lausum sandi eða dæla.
2. Leirhöfn, víðáttumikið hafn-
arsvæði, að mestu sjálfvarið af
skerjagarði fyrir hafátt. Dýpka
Jjarf innsiglingu á stuttum kafla
og einnig dýpka höfnina með Jjví
að dæla upp úr henni lausu efni.
3. Húsavík, höfnina [jarf að
dýpka á sama hátt og fyrrtaldar
hafnir.
4. Raufarhöfn, um hana er
svipað að segja og Húsavík.
5. Dagverðareyri, [jar þarf að
byggja höfn.
Hér til viðbótar koma svo
Austfjarðahafnir sem markaðs-
staðir fyrir Dettifossorku eftir að
Dettifossvirkjun hefur verið tengd
Grimsárvirkjun. Ákjéisanleg at-
hafnasvæði fyrir verksmiðjur eru
á fjórum Jjcssara fimm staða, sem
nefndir voru, og til þriggja stað-
anna, Fjallhafnar, Leirhafnar og
Raufarhafnar, mundi háspennu-
lína liggja um láglendi, en línuna
frá Búrfelli að Straumi verður að
leggja yfir Reykjanesfjallgarð. Af
hráefni Jjví íslénzku, sem brýnust
[jörf er að nýt'a má nefna síldina.
Stendur okkur ekki nær að full-
nýta hana heldur en skapa gróða-
skilyrði fyrir erlenda auðjöfra?
Orkumiðlun fyrir allt Iandið.
Formaður rannsóknarráðs rík-
isins og fleiri lærðir menn fyrir
sunnan telja líklegan möguleika,
að leggja háspennulínu frá Búr-
felli norður yfir öræfin. Hvað cr
Jxað, sem bjartsýnum mönnum
getur ekki til hugar komiö? Eng-
ar rannsóknir eru fyrir hendi, sem
sanna eða afsanna Jjessa hug-
mynd. Reyndist [jetta hins vegar
fært, mundi eins vera hægt að
flytja orku frá Dettifossi suður yf-
ir öræfin. Raunhæfast mun nú
samt vcra að tengja saman allar
aðalorkuveitur ríkisins, bæði
sunnanlands og norðan, og gera á
Jjann hátt eina allsherjar orku-
miðlun fyrir landsbyggðina alla.
Þá Jjyrfti ekki lengur að metast
um Jjað, hvort fyrr skuli virkja
Jökulsá eða Þjórsá, heldur byrja
á Jjcim staðnum, sem liagstæðari
er. —
Svissneska gullið — íslenzka
gullið.
Því hcfur verið haldið fram af
lærðum íslenzkum efnaverkfræð-
ingi, að hér á landi væru skilyrði
betri en annars staðar í Evrópu
fyrir um tuttugu tegundir stór-
iðnaðar, Jjegar larið væri að fram-
leiða hér raforku i stórum stil.
Meðal Jjcssara iðngreina telur
verkfræðingurinn fullvinnslu
sjávar- og landbúnaðarafurða og
(Framhald á blaðsíðu 7).

RONALD FANGEN
EIRÍKUR HAMAR
Skáldsaga
ÍKHK«H5ÍHÍÍHKH5<H><1
28
CH5<H5<H5<H5<H5<H5<H5<t
að sjá! Peningarnir eru stofnfé mitt, mitt eigið verðmæti, —
peningarnir eru stórfenglegir, Hamar, en Joað Jrekkið þér
alls ekki. Ég tilbið Mammon. Ég elska peninga.
— Og hefðuð Jrér farið skynsamlega að ráði yðar, Jná hefð-
uð Joér nú haft peningana yðar.
— Haft þá! Þá hefði ég ekki átt peninga-lífið. — Það er
að segja, — að Jrað er hér um bil ekkert í heimi, sem ég ekki
get fengið og notið, — sökum Jaess að ég hefi haft Joessa dul-
arfullu peninga. Peningarnir eru ég sjálfur. Ég er pening-
arnir. Ég er húsið Joað arna. Ég er mitt eigið líf og Jjeir sem
ég um gengst. Ég er mánuðurnir mínir í Lundúnum og
París.-------Sagði ég ekki eitthvað í Jjessa átt við yður á
skrifstofunni yðar, Hamar?
— Jú, Jjað gerðuð Jjér víst.
— Já, en ég sagði það of fallega, Joví ég vildi víst ganga
yður í augu. En ég sagði líka eitt sem var satt, — að Jjað sé
miklu verra fyrir mig en nokkurn mann annan að verða
fátækur. Það er satt. Það hljótið Jrér núna að skilja. Er ekki
svo? — Þegar fólk hugsar til mín — Jjá hugsar Joað ekki um
mig eins og ég er, svona eins og hvern annan mann? en Jjað
hugsar um mig eins og vel t eða boðsherra: nú verður fjör
á ferðum, skemmtileg nótt, — eða eins og listfrömuð, vin
listamanna og verndara, einn Jjúsund-miða eða dálitla
ábyrgð, Joeir hugsa um Jjetta stóra hús mitt, — Jjarna býr
hann Bjartur ungi, — eða segja aðeins: Þarna er Bjartur!
Og það er alveg rétt, Jjví Jjað er ég. — Og stúlkurnar í París,
Jjær hugsa um le jeun Norvegien, il est trés riche et trés
gentil. Og það er Jjað sama hér heima. Það er engin Jjeirra
sem kærir sig um mig, það er að segja mig aðeins sem Vil-
hjálm Bjart. En þær elska mig sem ríking, ekki einhverja
tækifæris peningafúlgu, heldur mína peninga og mig sem
er mínir peningar. — Og ég skal segja yður enn eitt: Ég er
enginn heimskingi, fyrst ég skil allt Jjetta. Nei, ég er ekki
heimskur!
— Nei, heimskur eruð Jjér vissulega ekki, Bjartur, — en
yður hlýtur Jjó sennilega að Jjykja sorglegt, sé Jjað satt sem
Jjér segið: að þér getið liðið og Jjolað manneskjur sem um-
gangast yður eingöngu vegna peninganna yðar.
— Æ, drottinn minn dýri. sagði Bjartur, nú talið þér um
málefni, sem Jjér skiljið ekki neitt í. í raun og veru eruð
Jjér ótrúlega barnalegur, Hamar — til að vera jafn fær og
dugandi náungi og þér eruð. Eða — er Jjað ef til vill ein-
mitt Jjess vegna, sem Jjér eruð svo fær og duglegur? Það er
sennilega svo! Þér takið mér vonandi ekki illa upp að ég
segi Jjetta?
— Nei, hamingjan góða, sagði Eiríkur, — fjarri fer því. —
Samt var ekki laust við að honúm rynni lítið eitt í skap við
Jjetta.
— Þér hljótið Jjó að skilja, hélt Bjartur áfram, að ég er
vanur Jjví síðan ég var smásnáði að líta á peninga sem hluta
af sjálfum mér. Og maður getur ekki gengið alla ævi og
skammast sín fyrir það sem einu sinni er nú svona. Annars
er Jjetta ekki neitt einstætt með mig. Þessháttar er eðlilegt
alstaðar, Jjar sem menn eru fæddir til einhvers, t. d. fursta-
dæmis eða aðals. Virðuleikinn verður hluti af manninum
sjálfum. Og verði einhver var vissra hæfileika hjá sér, t. d.
skautahlaup eða tungumálagáfu, Jjá finna Jjeir Jjannig til
þess: — ég er sá sem er svo leikinn á skautum, eða svo fær
tungumálamaður. Það er ekki vitund verra Jjegar ég segi:
ég er sá sem hef nóga peninga. Eða þegar aðrir segja: Við
tignum hann, af því hann hefir nóga peninga!
Öll heimspeki er sjálfsvörn, hugsaði Eiríkur. Hann bæði
óaði við og varð forviða. Allt var Jjetta skýrt og skorinort
sem hann sagði og á sinn hátt ómótmælanlegt, en svo ör-
snautt og rúið að innsýn og meiningu samkvæmt heilbrigðri
skynsemi, að honum lá við gremju og andmælti kröftug-
lega:
— Þetta er nú gott og blessað allt sem Jjér segið, en Jjað
er aðeins samtímis allt blindösku-sjóðandi vitlaust, Jjví Jjeg-
ar þér grípið ekki til yðar eigin snjöllu varnar-heimspeki,
heldur bregðist blátt áfram og mannlega við, Jjá verður
yður brátt Ijóst að einskisvirði er öll sú hylling, skemmtun
og —ást sem veitist yður fyrir borgun, — Jjað er sökum pen-
inganna yðar.
— Jú, hrópaði Bjartur, Jjetta er allt einhvers virði, — Jjað
er einmitt nákvæmlega peninganna virði!
— Þetta ér hreinasta sófisterí, — hártogun og útúrsnún-
ingur.
— Nei, svei-mér ekki. Þetta er sannleikur. Haldið þér að
ég sé heimskur. Þó einhver selji ekki með fúsu geði og gleði,
girðir Jxað ekki fyrir að kaúpandi geti verið glaður og
ánægður.
Eiríkur roðnaði skyndilega og varð vandræðalegur.
— Þér eigið við, — einnig svona ástleitnislega?
— Já, auðvitað. F.inmitt.
— En það, — Jjað er alveg blygðunarlaust.
— Það er alveg satt. Það er leyndardómurinn við Jjess-
háttar.
Eiríkur þagnaði. Hafði það ekki einmitt verið ein upp-
spretta ánægjunnar við samvistir hans við Edith að hann
blátt áfram borgaði fyrir sig — peningarnir á borðið? Að
vísu hafði hún ekkert á móti samræði Jjeirra, — enda hefði
Jjað verið Eiríki óhugsanlegt, óeðlilegt, — en hann vildi
gjarnan geta fundið tif þess að allt væri klappað og klárt
Jjeirra á milli. — Það voru líka peningar með í ástleitni hans
sjálfs. —
Bjartur sat og horfði á Eirík. Hann sagði:
— Ég hugsa að Jjér skiljið Jjetta. Og þá skiljið Jjér líka ef
til vill meira, — að ég sem get fengið svo mikið fyrir pening-
ana mína, nærri Jjví allt sem ég hef viljað, — að ég er bæði
sárhryggur og gramur og miklu meira en það vegna Jjess að
geta ekki fest algert' fullúa'ðarkaup á vissri manneskju.
Hann spratt á fætur og fór að skálma um gólfið, hann
talaði hátt og baðaði út höndunum.
— Hún er áð vísu góð og elskuleg við mig og sýnir mér
meðal annars látalætistilfinningar sem hún á alls ekki til.
Ég hef ausið yfir hana öllu því sem ég hef getað hugsað mér
að lnin kærði sig um; gefið henni peninga í stórslöttum, —
en fæ Jjó aldrei tengt hana eingöngu við mig. — Þér sáuð
sjálfur að hún tók óðar að daðra við yður.
— En þarna sjáið þér sjálfur, sagði Eiríkur, feginn að
geta komið að orði. — Þér getið ekki keypt allt sem Jjér vilj-
ið. Þér getið ekki keypt raunverulegan ástarhug.
Bjartur nam staðar mitt á gólfinu:
— Hve margar sanlfarir haldið Jjér að hafi nokkuð með
ástarhug að gera? — Jafnvel hin heilögu hjónabönd? — Á
mínum vettvangi er oftastnær aðeins kaup og sala, — eða
við skuluin segja: samningagerð, konan segir: hann lætur
mér í té allt það sem ég óska mér, lífskjör, álit og stöðu, og
Jjað borga ég með því að lofa honum að eiga mig.
Nú varð Eiríkur sárgramur og uppstökkur:
— Þetta er eintóm markleysa og óheflað orðagjálfur. Þess
háttar kemur auðvitað fyrir, en það eru einstakar undan-
tekningar og má sennilega telja samfélagslega spillingu. —
Nei, þökk fyrir, komið ekki og segið mér, að fólk verði ekki
ástfangið hvert af öðru. Það er ef til vill ekki margt hér í
heimi sem starfar á réttan hátt, en hæfileikinn til að geta
orðið ástfanginn — hann starfar og Jjroskast óaðfinnanlega.
— Kæmuð þér til ungs heilbrigðs fólks og segðuð því þetta,
myndi Jjað hlægja beint framan í yður. Ekki einu sinni
andmæla yður. Aðeins hlægja!
— Jæja. Þetta skiptir mig engu. Mig skiptir aðeins Jjað
sem ég sjálfur kæri mig um og hefi áhuga á.
— Nú, jæja. Þér náið ekki óskamarki yðar með öllum
yðar peningum gagnvart frú, — jæja annars. En hugsið yð-
ur nú á hinn bóginn: hvað munduð þér segja ef til yðar
kæmi ung stúlka sem elskaði yður blátt áfram, hvort sem
þér væruð ríkur eða fátækur?
Bjartur sneri sér að Eiríki:
— Það myndi aldrei koma fyrir. Og Jjað myndi aldrei
skipta mig neinu.
Nú rauk Eiríkur upp öskuvondur:
— Myndi Jjað ekki vera yður neins virði! Hvernig getur
yður dottið í hug að segja annan eins óheflaðan heimskuleg-
an, blátt áfram hlægilega,n kjaftavaðal! Guðlaust kjaftæði!
Mig langað helzt til að hnýta persónulega upp í yður. .. .
en læt það samt verá. — Ég.fer heldur mína leið.
Bjartur glápti ráðalaus á hann.
— Ætlið þér að fara? Geng ég svo alveg fram af yður? —
Ég meinti ekkert illt með Jjessu. — Og við áttum að tala um
viðskiptamálin.
Eiríkur stóð skjálfandi og var stirt um mál:
— Viðskipti? — Já, það er stutt og laggott: — Gangið Jjér
að samninga-skipulaginu eða ekki?
Bjartur var enn ráðaleysislegur — hissa á svipinn.
— Hvort ég geng að því? — Getið Jjér ekki setzt niður
sem snöggvast. — Ég verð að fá fimm mínútna frest.
Eiríkur settist niður, og var enn skjálfandi af bræði.
Bjartur settist einnig, drakk sér einn teyg og sagði svo:
— En hvernig gat mig grunað, að það sem ég segði um
sjálfan mig skyldi hitta yður persónulega eða særa?
Hitta mig, særa mig? Eiríkur fór aftur að hugsa. Hvaða
bannsett bull er þetta annars. Mér kemur þetta ekkert við.
En þá er heldur ekki nein ástæða til að æsa sig upp. Og Jjað
við slíkan vesalings náunga! — Sem auk þess er reglulega
illa settur einmitt í dag! — Hann sagði:
i Ftamhald. j