Dagur - 24.04.1965, Blaðsíða 4

4
5
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Tvær leiðir
DANSKA ríkið birti um áramótin
áætlun um opinberar fjárfestingar-
framkvæmdir næstu þrjú árin og
gerir ráð fyrir 50% aukningu. Þær
framkvæmdir ríkisins, sem mest
áherzla er lögð á, eru m.a.: Skólar
sjúkrahús, hafnir vegir og flugvell-
ir. Hér á landi er þessu á annan veg
farið. Okkar ríkisvald hefur ákveð-
ið að skera niður verklegar fram-
kvæmdir á þessu ári, jafnt liliðstæð-
um framkvæmdum, er að framan
voru nefndar, sem öðrum þeim fram-
kvæmdum, sem ríkið hefur með
höndum að meira eða minna léyti.
Hin dönsku rök fyrir nauðsyn opin-
berra framkvæmda, eru talin fals-
rök hér á landi. Islenzka ríkisstjórn-
in er jafnvel svo ósvífin að hóta
nvrri skattlagningu ef menn vilja
ekki fallast á niðurskurð opinberra
framkvæmda um 20%. Annað eins
og þetta lætur stjómin sér sæma að
segja opinberlega, eftir að fjárlögin
fyrir yfirstandandi ár hafa verið sam-
Jjykkt og með ríflegum greiðsluaf-
gangi og ]>á miðið við þær fram-
kvæmdir, sem nú á að klípa 20% af.
SÚ þróun hefur orðið hér á Akur-
eyri, að miðstöð skíðaíþróttarinnar
hefur risið uppi í Hlíðarfjalli, ör-
skammt frá bænum. Þar er myndar-
legt og vel btiið fjallahótel, Skíða-
hótelið, á hinum ákjósanlegasta stað,
því Jiar í grennd vantar sjaldan snjó
og landslagið gefur skíðafólki hina
margbreytilegustu aðstöðu. Þessi þró
un er mun heppilegri en þar sem
hin ýmsu félög pukra hvert fyrir sig,
byggja kofa og búa sér til aðstöðu af
vaneínum. Að vísu er sú starfsemi
virðingarverð, en reynslan sýnir
hvarvetna, að með því móti verður
hvergi góð aðstaða, hvorki fyrir
skíðafólk eða almenning. Bæjarfélag-
ið sjálft hefur tekið þessi mál í sínar
hiendur hér á Akureyri og hefur „op-
ið hús“ Jjar sem Skíðahótelið er. Þar
hafa íjnóttafélögin aðstöðu, þangað
koma skólahóparnir hver af öðrum,
ásamt kennurum sínum og almenn-
ingur á þess einnig kost að njóta
þess er þar verður notið. Með því
að sameinast um einn stað, eins og
hér er gert, undir forystu bæjarfé-
lagsins, var Jjetta mögulegt — annars
útilokað. Skíðamót íslands nú um
páskana minnir á þessar ánægjulegu
staðreyndir. Það gæti e. t. v. einnig
minnt á Hlíðarfjall sem landsmið-
stöð í þessari iþróttagrein. □
FÆKKUN BÆNDA
„Bóndans síarf er betra,
en bæn og sálumessa."
D. S.
NÚ eru uppi háværar raddir
um, að nærtækasta ráðið við
háum sköttum, verðbólgu, verk
föllum og kauphækkunum, sé
fækkun bænda, jafnvel útrým-
ing á vissum svæðum, svo sem
þeir séu skaðleg meindýr. Nú
er það svo, að undanfarna ára-
tugi hefur bændum alltaf verið
að fækka, og þó ennþá meira
fækkað fólki. sem hjá þeim hef-
ur unnið. Má heita, að nú sé
ekki annað fólk í sveitum, en
einbúar, og hjón með ung börn
sín og hálfvaxin, sem fara burt
jafnóðum og þau ná fullorðins-
aldri, og sum fyrr. Og líka
nokkuð af rosknu fólki. En
bændur hafa samt unnið sér
það til saka, að framleiða bú-
vörur handa landsfólkinu og
12—15% fram yfir og tilkostn-
aður orðið meiri en útsöluverð-
ið, hvort sem selt er á útlendum
eða innlendum markaði. Þessi
mismunur stafar m. a. af því,
að nauðsynlegt þykir að greiða
bændum svo hátt verð fyrir
vörur sínar, að þeir fái sem
svarar verkamannakaupi fyrir
vinnu sína. Og er þá hvergi
tekið tillit til eftirvinnu, helgi-
daga- eða næturvinnu, né
ábyrgðar á störfum, sem allt er
þó meira og minna nauðsynlegt.
Þennan mismun borgar svo rík-
issjóður og leggur til þess skatt
á landsfólkið, bændur sem aðra.
Sé miðið við 44—48 stunda
vinnuviku, helgidaga og sumar-
frí, lætur nærri að hver bóndi
vinni eins langan tíma og tveir
menn í fastri vinnu. En auk
þess verða svo hjón í sveit að
annast börn sin að miklu meira
leyti, en hjón í kaupstað. í sveit
eru hvorki leikvellir, dagheim-
ili, leik- eða smábarnaskólar, til
léttis heimilunum, ekki einu
sinni hægt að senda börnin í
„Bíó“ á sunnudögum. Líka
þurfa sveitahjón meira að
hlynna að námi barna sinna,
þar sem skólatími er þar meir
en helmingi skemmri en í kaup-
stöðum.
Vel veit ég að konur í kaup-
stöðum vinna utan heimila
sinna, og sumar mikið, en
myndi það verða meira til jafn-
aðar en sú vinna, sem sveita-
konan leggur í búskapinn við
heyvinnu, mjaltir, hreinsun
mjólkuríláta, hænsnahirðingu
og matjurtarækt og jafnvel
fleira í forföllum og fjarveru
manna sinna. Maður getur
varla varizt þeirri hugsun, hvort
ekki væri jafn æskilegt, að
fækkaði í fleiri atvinnugreinum
en búskapnum. Togaraútgerðin
ber sig illa og ríkissjóður þarf
þar að hjálpa. Það er talið ráð
að afnema vökulögin og fækka
mönnum á skipunum. En slíkt
ráð þykir ósvinna, sem ekki sé
mönnum bjóðandi, og vantar þá
menn við fiskveiðar. Ymsar ís-
lenzkar iðnaðarvörur þykja
ekki sambærilegar við þær er-
lendu hvað verð og gæði snert-
ir, samt harma menn að iðnað-
urinn dragist saman, sem von
er, því slíkt er afturför.
Á undanförnum árum hafa
margar stéttir gert verkföll.
Ekki virðist nú vinna alls þessa
fólks bráðnauðsynleg, né að-
kallandi, því allt hefur komizt
af, þótt svo verkföllin hafi stað-
ið svo vikum og mánuðum
skipti. Oft hefur knúið fastast á
ef verkfallið hefur náð til flutn-
ings, vinnslu eða dreifingu
mjólkur. Sýnir það bezt, hve
mjólkin er landslýðnum nauð-
synleg. Óviðkomandi finnst
stundum, að réttara væri að
semja straz. Að það væri meiri
þjóðarhagnaður, að nýta vinnu-
aflið allan tímann, sem verk-
föllin standa yfir. En beina þá
fólkinu að annarri atvinnu ef
viðkomandi atvinnugrein þolir
ekki hækkun á kaupgjaldi. En
slíkt má ekki nefna. Hvergi má
fækka fólki nema við búskap.
En þar er líka fækkunin svo
nauðsynleg, að lagt er til, að
ríkissjóður kaupi bú og býli af
bændum, í sama tilgangi og
hann verðlaunar þá, sem vinna
refagreni eða minkaskott.
Bændur eru friðsamir menn
og vinna friðsamleg störf. Þeir
eiga rétt á þeirri lágmarks
kurteysi, að þróunin fái þó að
minnsta kosti að ráða því hvort
þeim fjölgar eða fækkar, en
ekki ribbaldaleg bylting. Þeir
eiga líka rétt á því að fram-
leiðsla þeirra sé borguð með
ekki lakara hugarfari en aðrar
vörur og þjónusta, sem fólk
kaupir. G. B.
- Kröfur gerðar .. .
(Framhald af bls. 8.)
fjórðungi eru nú fyrir sunnan
á vertíð en aðeins um 20 minni
þilfarsbátar gerðir út á veiðar
við Norðurland. Fiskvinnslu-
stöðvarnar standa að mestu
leyti starfslausar, en 10—1200
manna hafa farið burt til að
leita sér atvinnu. Þessir menn
og verkakonur einnig í þessum
hópi þurfa að greiða allt að 20
milljónir króna í beinan auka-
kostnað vegna þess að þurfa að
sækja vinnu fjarri heimilum sín
HVERJU SVARA YFIRVÖLDIN?
„Nenmandi“ sendi þessa
grein til birtingar fyrir
nokkru síðan:
FYRIR skömmu var hér hald-
in bindindisvika með góðum ár-
angri að því er virtist. Annað
helzta veitingahús bæjarins,
Sjálfstæðishúsið, hækkaði ald-
urstakmarkið upp í 18 ár, og
er það vel. En þá þarf einnig að
halda unglingadansleiki oftar
en gert er, sbr. unglingadans-
leiki Sjö-stjörnu klúbbsins. En
Hótel KEA hefur ekki séð sóma
sinn í því að hækka aldurstak-
markið hjá sér. Sennilega vegna
rekstrarörðugleika. Hugsar það
nú gott til glóðarinnar. en hvað
gerðu barþjónar? Þeir settu á
sig rögg, mitt í hinni miklu ös
á börum veitingahúsanna, og
spurðu mjög marga unglinga
um aldursvottorð. Afleiðingin
varð sú, að sala á áfengi snar-
minnkaði. Af hverju? Af því,
að unglingar þeir, sem áður
höfðu fengið afgreiðslu, reynd-
ust ekki vera komnir á lögald-
ur. Þetta viðurkenndu barþjón-
ar. En er frá leið sáu þessir
herrar, að við svo búið mátti
ekki standa. Og fram til þessa
hafa þeir svo, smátt og smátt,
verið að lina á kröfunum til
sjálf sín um að krefjast aldurs-
vottorðs af unglingum. En, þess
ber að geta, sem gott er. Á þessu
eru heiðarlegar undantekningar
í stéttinni. Unglingunum, sem
synjað var um vín, er bindindis
vikan hófst, fá nú aftur af-
greiðslu. Með öðrum orðum.
Sömu unglingunum, sem bar-
þjónar komust að raun um fyr-
ir skömmu, að ekki eru orðnir
21 árs, FÁ NÚ AFGREIÐSLU
Á NÝJAN LEIK.
Er nú hægt að álíta, að bar-
þjónar viti ekki, hvað þeir eru
að gera? Nei. Þeir vita allt of
vel, hvað þeir eru að gera. En
því í ósköpunum gera mennirn
ir þetta? Því virðist helzt til að
svara, að samvizka þessara
manna sé á mjög lágu þroska-
stigi, og að ofan á það bætist
peningagræðgi, því flestir bar-
þjónar fá kaup sitt greitt í prós
entvís miðað við selt áfengi. Það
væri fróðlegt að heyra umsögn
þeirra sjálfra á málinu. Þeir
ættu að vera því kunnugastir.
Nú vildi ég skora á þessa svörtu
sauði þjóðfélagsins að láta nú
samvizku og löghlýðni ríkja yf
ir aurafíkn og aumingjaskap,
því hvað er það annað en aum-
ingjaskapur að selja unglingum
innan 21 árs vísvitandi áfengi?
Hvað finnst þér lesandi góður?
Nemandi.
LEIKFÉLAG Öngulstaðahrepps
sýnir Dúnungann í Freyvangi
í kvöld og annað kvöld. Síð-
ustu sýningar. Sjáið nánar
augl. í blaðinu í dag.
um.
Leiðir til úrbóta?
Við gerum þá kröfu til ríkis-
stjórnarinnar, að hún beiti sér
fyrir því, að komið verði á hag-
anlegum flutningi sjávarafla frá
þeim stöðum, þar sem mest
berst á land og stundum meira
en hægt er að nýta sómasamlega
og til þeirra staða, sem hráefn-
ið vantar tilfinnanlegast, og á
þetta við bæði um síld og þorsk.
Þótt við hér fyrir norðan fengj-
um ekki nema helming þess afla
sem hin 40 fiskiskip draga að
landi fyrir sunnan, væri það mik
il bót. Ennfremur að ríkisstjórn
in beiti sér fyrir því, að ekki
sé gengið á hlut þeirra iðngreina
sem þegar hafa vaxið upp t. d.
hér á Akureyri og mjög þreng-
ir að, svo fjölda fólks hefur ver
ið sagt upp vinnu. Ennfremur,
að stofnsettar verði hér nýjar
iðngreinar, svo sem stálskipa-
smíði, veiðarfæragerð o.fl. Þá
finnst okkur ófært, að hinar
tvær norðlensku niðursuðuverk
smiðjur skuli ekki starfa nema
svo stopullt, þar sem betra hrá-
efni er þó fyrir hendi en nokk
urs staðar í heiminum. Niður-
lagning síldar er vinna, sem
ekki er háð hinum daglega veiði
tima. Blaðið þakkar Tryggva
Helgasyni fyrir upplýsingarnar
og vonar að giftusamlega takist
í samningum þeim, sem nú
standa fyrir dyrum. E. D.
JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU:
Fiármálavit og verk-
NÚ stendur til að binda með
löngum samningi orkulindir
þjóðarmnar~Sig fjármál landsins
um áratugi. Mótaðili í þessum
samningi eru köld og kænlega
stýrð gróðasamtök í fjarlægu
landi. Sáttmálinn getur tryggt
íslendingum eins konar okur-
lán í rafveitu. Búrfellsmálið er
lítt rannsakað, en þar er gert
ráð fyrir samkomulagi í þing-
lokin. íslendingar eru lítt við-
búnir að gera slíkan sáttmála í
flýti. Hér reynir mjög á fjár-
málavit og verkþekkingu, en
reynslan er lítil og ekki mjög
glæsileg í fjármálum. Verk-
kunnátta mætti vera meiri til
að ráða fram úr vandanum við
nýstárleg mál sem þetta.
Fyrir tuttugu árum átti ís-
lenzka þjóðin 600 milljónir kr.,
svokallaðan stríðsgróða, í pund
um og dollurum í útlendum
bönkum. Jón Árnason þjóð-
bankastjóri sagði þá: „Flytjum
þessa peninga inn á nokkrum
árum og athugum vel hversu
ber að nota þetta óvænta fjár-
magn.“ En hinir óðfúsu og
ógætnu fjármálamenn fluttu
alla peningana á svipstundu inn
í landið og þeim var eytt á
nokkrum mánuðum. Óðaverð-
bólga varð og er enn óviðráð-
anleg. Eftir nokkra mánuði var
þjóðin peningalaus, markaðs-
laus, .vörulaus og hallæri á
næsta þrepi. Góðir menn í
öðru landi leystu hina fávísu
leiðtoga fslendinga úr fjötrum
er þeir höfðu spennt að á sínum
hálsi. Þetta var drengileg, en ó-
verðskulduð neyðarhjálp. Virkj
un Elliðaánna var auðveldasta
vitnsvirkjun á íslandi. Að því
verki var unnið af heilum hug
af þekktustu og reyndustu
kunnáttumönnum íslendinga í
rafmagnsmálum. Samt tók það
þjóðina og þessa leiðtoga þrjár
atrennur, áður en þeim tókst
að beisla hið litla vatnsmagn
Elliðaánna. En nú lítur út fyrir
að ríkisstjórnin 'og Alþingi ætli
að gera lítt undirbúinn skyndi-
samning um Búrfellsvirkjun
við erlendan aðila. Við fáum
peninga að láni hjá gróða-
hringnum, en við tökum á okk-
ur margar skyldur. Við berum
ábyrgð á vatnsorkunni í Þjórsá,
hvað sem líður íslenzkum vetri
og duttlungum fljótsins. Vara-
úrræðin eru reist á okkar
kostnað, tröllauknar olíustöðv-
ar. Þær framleiða á okkar
ábyrgð nægilega raforku til að
bjarga búskap „hringsins" all-
an frostatímann. Við fellum nið-
ur alla tolla af efni sem tilheyr-
ir hringnum. Sama gerir þjóðin
við forsetann á Bessastöðum, en
engan annan einstakling í land-
GAMANIÆIKURINN Orrust-
an á Hálogalandi verður sýnd
ur að Melum í Hörgárdal
laugardaginn 24. þ. m. og
hefst sýning kl. 9 e. h. —
Umf. Möðruvallarsóknar.
á islaiidi
inu. Kringum verksmiðjuna er
mikil óhollusta fyrir gróður og
mun þar ekki vaxa gras nema
varið sé allt að hundrað milljón
um króna til varnaðar móti ó-
hollustunni, það fé fá íslending-
ar að leggja fram.
Allt þetta og margt fleira er
hættulegt í Búrfellsmálinu þó að
það verði ekki hér talið. Hring-
urinn fær alla aðstöðu til að
framleiða útflutningsvörur hvað
sem líður náttúruerfiðleikum á
íslandi. Hann á undir öllum
kringumstæðum að geta fengið
framleiðslu sína með sannvirði.
íslenzka stjórnin tekur á sig alla
áhættu, sem kann að verða á
rekstri hringsins. Þjóðin verður
að borga þær misfellur er stafa
af vetrarhörkum. Menn tala um
að fórna Dettifossi á næstu ár-
um. Hann er mikilúðlegasti og
svipmesti foss í allri Evrópu.
Samt er talað um að hann eigi
að hverfa til að fullnægja gróða
von.
Ástæða er fyrir þá menn sem
stunda framleiðslu hér á landi
að minnast þess nú að það vant
ar hvarvetna starfsorku, þann-
ig að víða liggur við landauðn
fyrir það eitt að vinnuafl er
ekki fáanlegt. Fiskiðjuverin eru
mjög fólksvana og verður helzt
til bjargar ef sumum þeirra geta
fengið konur í næturvinnu með
miklum yfirtaksta. Bændur hafa
síria sögu að segja og iðnaðar
forkólfar búa hvarvetna við
vöntun starfsorku. Það er mjög
óheppilegur tími sem forráða-
menn Búrfellsvirkjunnar hafa
valið til að ljúka þessu máli.
Þjóðin er í margháttaðri upp-
lausn. Sjaldan hefur verið blás-
ið kröftulegar í eldanna. Launa
fólk er reiðubúið að hefja stór
sókn fyrir hækkuðu kaupgjaldi
og hlunnindum þegar jörð byrj
ar að grænka á íslandi. Eitt af
því sem lítt er tekið með í reikn
inginn í Búrfellsmálinu er
óðaverðbólga og þeir óútreikn-
anlegu erfiðleikar er stafa af
þeim sjúkdómi.
Næsta verkefni góðra íslend-
inga ætti að vera samtök um að
rísa með rökfastri ádeilu gegn
Búrfellssamningum. í frjálsu
landi geta borgararnir bjargað
málum sínum ef vel er á haldið
með skipulögðum áróðri í blöð
um, fundum, undirskriftum og
persónulegum aðvörunum þar
sem viljinn er veikur.
Eg vil að síðustu benda for-
ráðamönnum lands og þjóðar á
það sögulega atriði að fyrir 20
árum þegar lýðveldið var barn
í reifum léku gálausir forráða-
menn þjóðarinnar blindingjaleik
með fé hennar þeir eyddu öllum
lausum aurum landsins og
skildu þjóðina eftir varnarlausa
í nábýli við Stalín eins og hann
var þá skapi farinn. Með tilliti
til eyðslunnar frá 1946 má vissu
lega segja við núverandi forráða
menn þjóðarinnar, að til þess
eru vítin að varast þau.

RONALD FANGEN
EIRÍKUR HAMAR
<HS<HS<HS<HS<HS<HS<HK
Skáldsaga
32

með allri vitund í holdi og huga og endurminningu og Jrrá,
að Jrú ert glaður og átt allt lífið.
Já, hann gat munað Jjessa hamingjukennd blóma — og
veltidaga æskunnar, hún hafði fylgt honum langa hríð, og
Jrað var sennilega hún sem verið hefði of metnaðargjörn
og hefndi sín nú svo rækilega. En Jrað var ekki Jretta sem
hann þráði nú á ný, ekki eins og það var þá, — þá var
hann drottnari og heiðingi, öllu ætlaði hann að ráðstafa í
liuga sínum, og líkami hans átti að hlotnast sæluna og lifa
hana! Miklu, miklu minna nú, — aðeins að finna til þess
að máður stæði réttu megin í lífinu — hvar sem hann
stæði.
Eiríkur fór ekki heim til að borða þennan daginn. Æsku-
hugblaer hafði hrifið hann, og hann fékk löngun til að
bregða sér inn í Stúdentakrána í Háskólagötunni, þar sem
hann var vanur að borða á æskuárunum. — Þarna hafði tím-
inn blásið mæðinni: — Sami matarþefurinn, — steiktur
Jryrsklingur, og steiktur laukur með bautanum - sömu áróð-
ursspjöldin fyrir vindlingategundir á veggjunum, en tegund
irnar ef til vill nýjar. Sömu ljótu borðin, rispuð og skorin, og
stólarnir — og sami gamli gildvaxni ofninn sjóðandi heitur.
Eiríkur fór úr frakkanum og pantaði hiklaust bauta og
öl. Þjóðrétt stúdentsins. —
Þarna voru ekki margir fyrir, en Eiríkur hafði samt vakið
athygli. Það var fremur sjaldgæft að Jaarna kæmu aðrir en
ungir stúdentar. Það var annars skringilegt að hugsa sér:
Virtist hann í rauninni miklu eldri en þeir. Hann væri ef
til vill orðinn lítið eitt gildari seinustu mánuðina sökum
þjálfunarleysis, þótt sjálfur sæi hann ekki muninn. En hver
getur staðist listfenga hönd áranna og handabrögð Jjeirra.
Þau breyta manni svo hægt og varlega, að Jaess verður tæp-
lega vart: í augnaráði, svip og hreyfingum. Hann ætlaði
annars ekki að spyrna á móti Jressu’ Jjótt hann vildi mjög
gjarnan framvegis vera fríður sýnum. — Hversvegna viltu
Jaað annars, tautaði hann innvortis, hvern ætlar þú að hrífa
og ginna með Jrví?
Hann tók að litast um og athuga gestina. Tveir ungir
piltar sátu saman annar var magur, vökuþreyttur, með gler-
augu, hinn lítill vexti með spenntan ofstækissvip. Þeir spjöll
uðu ekkert saman, drukku kaffi sitt og lásu blöðin. Einu
sinni sýndi ofstæklingurinn kunningja sínum eitthvað í
blaðinu og hló háðslega. Hinir piltarnir sátu einir sér.
Þarna var einn piltur, liðlega tvítugur að Eiríki virtist,
hann sat þarna og borðaði bauta eins og Eiríkur. Þetta var
stór og þrekinn piltur með opið skemmtilegt andlit, —
hann borðaði alveg vélrænt og virtist skemmta sér konung-
lega við einhverjar hugsanir sínar, og allt í einu, — Jaað fór
um Eirík eins og stingur af söknuði og sorg, — allt í einu
brosti pilturinn breitt og lá við að skellihlæja, en áttaði sig
Jjegar, — hann litaðist um feimnislega og varð að vissu leyti
alvarlegur, en bjarta hamingjubrosið blikaði enn í augum
hans og í svip hans öllum.
Eiríkur lauk máltíð sinni í skyndi og fór út — sneyptur á
ný og skömmustulegur: sökum Jjess að hamingja ungs pilts
skyldi valda honum óhamingju og allt að Jjví háðungar
eða smánar.
Síðan reikaði hann um göturnar, hann leit á andlitin, en
Jjað var ekki rétti tíminn. Núna um sex-sjö-leytið var Stúd-
entalundurinn og Karl Jóhannsgata full af götustelpum og
alfons-peyjum, ótrúlega mörg ljót, gráðug og frekjuleg
smetti. Hann varð Jjreyttur af að ráfa Jjarna, fór Javí inn í
Leikhúss-kaffistofuna og drakk nokkur glös af léttu víni.
Við eitt borðið sátu málarar og rithöfundar, hann Jaekkti
sum andlitin úr blöðunum og frá kaffihúsunum öðru
hverju. Þeir spjölluðu hátt og deildu ákaft og hlógu liátt inn
á milli, og í rauninni höfðu Jjeir víst ástæðu til atvinnurænn
ar ánægju. Auðvitað fremur smátt um peninga, en Jjað
hlaut að Joykja allgott að vera sinn eigin atvinnuveitandi,
svo að segja algerlega einvaldur og sjálfráður um tíma og
staði. Og að eiga sérgáfu og geta tjáð sig, skrifað eða nrálað
sér til lausnar og vita með sér, að þótt manni líði afar illa
inn á mili, þá er Jrað nú samt sem áður einskonar listrænn
stofnsjóður. Þó væri þetta ekki fyllilega í lagi, — því ef lífs-
reynslan bjó ekki að sínu raunverulega gildi, sínum eigin
óglatanlega Jrunga — þá var víst eitthvað bogið við Jrað. —
Hvað vav hann nú annars að brjóta heilann um listir ?
Árunr saman hafði hann ekki lesið annað en lögfræði, og
ekki séð eitt málverk. Furðulegt annars að hugsa til þess,
að aðeins fyrir fáeinum árum hefði öll list ætíð haft hárnænr
örvandi hamingjuáhrif á hann.
En fyrst nú annars var laugardagskvöld, brá hann sér að
gamni sínu inn í Stúdentafélagshúsið. Þangað hafði hann
ekki komið árum saman, ekki síðan vinur hans Níels Bang
var Jrar einn „ljónanna ungu“, og rökræddi Jrar og deildi á-
kaft á hverjum laugardegi með bjartri rödd og fölu skín-
andi andliti. Hann hafði séð á auglýsingunni, að fundurinn
í kvöld ætti að vera niðri í stúkunni, en hvert fyrirlestrarefn-
ið var, Javí hafði hann gleymt. Það gilti líka einu. Hann ætl-
aði aðeins að anda að sér loftinu Jaarna inni.
Tvö atvik mættu honum þarna.
Fyrst var Jaað fyrirlesturinn. Maður á þrítugsaldri flutti
hann, prófessorssonur. Þetta var stórhörkulega kommúnisk-
ur málaflutningur, aðallega árás á kristindóminn. Nú var
yfirleitt stöðugur kommúnismi á ferðinni. Á styrjaldarárun-
um var Jaað hin stöðuga utanríkis-pólitízka í Noregi.
Þetta var enginn glæsi-fyrirlestur, og Jaað var ekkert sam-
ræmi milli hins mikla ákafa flutningsins og hins mjög hvers-
dagslega hugsanaferils og staðhæfinga efnisins. En Eiríkur
hlustaði samt á Jretta með athygli: Hann ætti í rauninni
að vera öllu Jaessu samþykkur? Hann var sjálfur þeirrar
skoðunar, að með því að lofsama þjáninguna og setja hana
í forsæti hefði kristindómurinn svipt fjöldann viljanum til
sjálfsákvörðunar og hamingju. — Þetta með „ópíum fyrir
Jarautpíndan verkalýðinn", Jaað væru nú orðin harla útjösk-
uð og slitin glamuryrði, en samt satt? Og staðhæfingin um
að „Páll væri skapari guðdóms Krists“ væri einnig orðin slit-
in, en J^að væri samt satt?
Eins var líka útslitin kenningin um {)að, að allskonar
Jojóðfélagslegt ranglæti, gabb og flysjungsháttur næði að
breiðast út í skjóli kristindómsins með samþykki kirkjunnar,
en væri hægt að neita þessu? Að kirkjan hefði verið mátt-
vana, já, hefði ekki einu sinni reynt að gera neitt Jaegar
styrjöldin skall á, og einnig eftirá —því varð ekki neitað.
Og hver getur neitað Jdví, að Jaað hafi verið andstyggileg
sjón, er alþjóða-kristindómur lét eins og skipa sér fyrir, er
styrjöldin skall á, og breyttist í tallaus vopnin-blessandi Jajóð
trúarbrögð. Allt var þetta satt. En samt reyndist Eiríki ó-
mögulegt að fallast á þá ályktun, að kristindómurinn af
þessum ástæðum væri hrein fjarstæða og eftirstöðvar Jíeirra
tíma, sem nú væri um að gera að losa sig við, hvað sem það
kostaði. Þótt til dæmis rétti og lögfræði væri oft beitt með
glæsisigri til varnar ranglæti, og til að samþykkja rudda-
skap og skammarlegt athæfi, Jaá væri hvorki réttur né réttar-
luigtök Jaar með, útaf fyrir sig, ónothæf og einskis virði. Og
án þess að hafa hugsað minnstu vitund útí trúarbrögð og
þessháttar málefni árum saman taldi Eiríkur þó, að kristin-
dómurinn væri blátt áfram ímynd hæstu og æðstu siðfræði
og siðgæðishugmynda, sem yfirleitt hefðu birzt hér í heimi.
Því yrði ekki burtu svipt.
Og Eiríkur varð sárgramur, er ræðumaður tók að spjalla
um Jajóðfélagslega aðstöðu sem hið eins raunverulega skil-
yrði lífshamingjunnar. Hve þetta væri fullyrðingafrek lítils
virðing og smækkun sjálfrar tilverunnar! Hvaða hamingja
fylgdi til dæmis auði Bjarts unga? Jú, náunginn sá arni
myndi sennilega svara, að óhamingju hans hafi valdið auður
hans og allsnægtir. Hann hafi verið of ríkur. En hvernig
gat Jaá skortur hinna verið þeirra óhamingja? Þá gæti ræðu
maður sagt að öll óhamingja, bæði ofþreyta hinna ríku og
úrkynjun, og neyð hinna, allt væri þetta sönnun þess, að
sjálft þjóðfélagið væri rangsnúið, klaufalega skipulagt og
andhælislegt á allan hátt. Þetta var einmitt það sem hann
var að segja. —
Væri ekki hægt, hvernig sem sneri, að láta hamingjuhug-
takið útaf fyrir sig, og segja blátt áfram: — Þetta er réttlátt,
— og fyrir Jaessu réttlæti berjumst við, þótt allt sem ham-
ingja nefnist, — sem annars er aðeins gamaldags einstaklings
ímyndun, — hverfi úr heimi og verði aðeins fornaldarsaga,
— já, í spennistakki! Það væri rökrétt og skynsamlegt, Jsví
hvaða heimtingu á fólk á hamingju, — í samfélagi sem tekur
í sínar hendur allt Jaeirra líf, sorg þeirra og sælu, áhættu
Jaeirra og ábyrgð, setur hvern á sinn stað, matar Jaá og parar
saman í kynbótaskyni: Hin heildstæða hamingja! Hin barna
legasta skröksaga . . .
Eiríkur hrökk uppúr hugleiðingum sínum, er ógurlegt
lófaklapp skall yfir. Svo varð Jaögn. Síðan áttu umræður að
fara fram.
Eiríkur litaðist um, — og þá varð fyrir honum annar við-
burður kvöldsins: hann sá Þórólf Hólm, háskólabróður
sinn! Hann sat og horfði á hann stundarkorn, án Jaess Hólm
yrði þess var, en hann sat og horfði niður í gólfið og
hvessti augun. Hann virtist svo lítill þarna í stólnum, allt
að því pervislegur. Andlitið var ellilegra en áður, Jaótt
aldrei hefði unglegt verið, ennisvikin voru orðin hærri, og
brúna hárið hans mjúka svo þunnt. En nú var einhver
Framhald.