Dagur - 04.08.1965, Blaðsíða 2

2
Hvers vegna fjölgar refnum?
FYRIR nokkru barst mér í hend
ur eintak af íslending, sem gef
inn er út á Akureyri. Meðal ann
ars efnis var þar viðtal við Þor
stein Jónsson á Brakanda í Hörg
árdal með fyrirsögninni: „Með
eitrunarbanninu hefur refastofn
inn margfaldast11. Það er skýrt
tekið fram, að þetta er viðtal
við Þorstein, svo hann hefur
ekki ritað greinina sjálfur. Hann
telur „helsta áhyggjuefni við bú
skapinn hve refum fjölgi ört síð
an hætt var að eitra“ til að
bjarga nokkrum arnarpörum
sem sjást ekki annarsstaðar en
við Breiðafjörð og á Vestfjörð-
um.“ Þorsteinn kveðst hafa eitr
að fyrir refi um árabil með góð
um árangri. Einn veturinn hafi
hann „unnið" 8 tófur, eitrað
rjúpu og hafi 3 tófur legið dauð
ar nokkur fótmál frá henni.
Ekki er að efa, að Þorsteinn
hefur framkvæmt verk sitt á
sómasamlegan hátt, því að svo
rækilega hefur verið að unnið,
að einsdæmi mun vera og lík-
lega er þetta lands- ef ekki
heimsmet. Það raunalegasta er,
að Þorsteinn skuli ekki upplýsa,
bæði mig og aðra, sem neyðst
höfum til að eitra fyrir refi,
hvaða tegund þetta mjög svo
fljótvirka eitur er.
Fram að þessu hef ég ekki
haft spurnir af sterkara eitri en
Strycnin sem 3 lyfjafræðingar
hafa sagt mér, að væri algjör-
lega lyktarlaust, en frámuna-
lega bragðvont og dræpi með
flogum, sem skemra eða lengra
væri í milli, eftir því hve mik
ið magn færi ofan í dýrið. Dýr
ið gæti svo hlaupið milli flog-
anna og væri þetta óumræðilega
„Radar“ hákarlsins
HÁKARLAR finna oft bráð sína
á margra metra færi á nokkr-
um sekúndum, þó að vatnið sé
gruggugt. Þeir geta ekki séð
bráðina og næmt lyktarskyn
þeirra hefur ekkert að segja
vegna þess, að sú lykt, sem bráð
in gefur frá sér, breiðist út um
svo stórt svæði í einu.
Ameríski haffræðingurinn dr.
Warren J. Wisby, komst að raun
um, eftir miklar tilraunir, að
heyrn hákarlanna er sérstaklega
lega næm fyrir hljóðum með
lágri tiðni (milli 7,5 og 100 sveifl
ur). Þegar hann sendi þessar lág
tíðnibylgjur frá skipi í gegn um
sjó, morandi af hákörlum, var
hægt að sjá frá flugvél, hvern
ig hákarlarnir syntu í áttina til
hljóðsins úr allt að 200 m. fjar-
lægð.
Fólk á sundi og uggahreyfing
ar fiska framleiða einmitt hljóð
bylgjur með álíka lágri tíðni,
en ekki er vitað ennþá hvernig
hákarlarnir finna stefnuna til
hljóðsins. Hin tvö heyrnarfæri
þeirra eru í hauskúpunni, þétt
saman. Þar eð hljóðið fer næst
um fimm sinnum hraðar gegn
um vatn heldur en loft, hljóta
hljóðbylgjumar að koma að
heyrnarfærunum svo að segja
samtímis. Dr. Wisby telur, að
hákarlinn skynji á annan hátt.
(Úr Teknik for alle).
þjáningafullur dauði. Ennfrem
ur bar þeim saman um, að lík-
lega gætu dýr sloppið lifandi
frá því, ef magnið væri nógu lít
ið, sem ofan í þau færi.
Þá sýndi lyfjafræðingur í Ing
ólfs Apóteki í Reykjavík mér
bók, sem hafði inni að halda alls
konar eiturformúlur og útskýrði
fyrir mér, að þessi bók væri lög
gilt fyrir Danmörku og ísland,
Ilhirik ívarsson frá Merkinesi.
en því miður athugaði ég ekki
hvenær hún var gefin út. Þar
stendur svo um refaeitur:
33% hreint Strj'cnin
66% venjulegt stívelsi
1% Nikocyn
Þetta gaf hann mér skriflegt
með sínu blessaða nafni undir.
Nú er það svo, að lyfjaverzl-
anir fá lyf sín hjá Lyfjasölu Rík
isins og segjast afgreiða Strycn-
in eins og þáð komi þaðan.
Fyrir nokkrum árum tók ég
að mér að eitra fyrir ref á svæð
inu frá Reykjanestá að Hvassa-
hrauni í Gullbringusýslu.
Eg notaði Strycnin-eitur, sem
keypt var í Keflavíkurapóteki.
Eg notaði nautakjöt, sjávarfugl
og egg til þess að eitra með og
lagði það út á 40 stöðum. Þetta
var í janúarmánuði, en um miðj
an apríl fór ég sömu leið til þess
að athuga hvort étist hefði og
koma fyrir leifum ofan í hraun
sprungur eða á aðra örugga
staði þar sem það gæti ekki skað
að fugla, né önnur dýr. Kom þá
í Ijós, að étið var á 28 stöðum,
en þó fann ég ekki eitt einasta
dýr hvemig Sem ég leitaði.
Vill nú ekki Þorsteinn á Brak
anda upplýsa mig og fleiri, sem
eitra fyrir ref, hvaða tegund eit
urs þetta er, sem hann notar og
er svona fljótvírkt að hans- frá-
sögn.
Um leið langar mig til þess að
ræða lítillega um árangur eitr
unar og fullyrðing Þorsteins á,
að refum hafi fjölgað mjög síð-
an hætt var að eitra.
Mér dettur ekki í hug að
neita, að hægt sé að drepa refi
á eitri. Einnig veit ég, að hægt
er að eitra á þann hátt, að ekki
saki aðrar skepnur nú fugla,
því ekki er nauðsynlegt að setja
eitrið á bersvæði, heldur má láta
innundir í hrauni og eins undir
mosa, því lágfóta finnur það af
lyktnæmi, en ekki sjón. Er þá
bezt, að það sem eitrað er, séu
ekki stórir hlutir, heldur jafn-
vel bitar, sem hún ber ekki
langt, heldur étur strax á stund
inni — og umfram allt að eitra
snemma meðan yrðlingar eru
ekki orðnir of fullorðnir. Nú er
það svo, að refir eru mjög mis
vitrir að upplagi eins og menn
og önnur dýr. Eins er það vitað,
að sumar tofur éta það sem þær
finna og leggja sér margt til
munns, jafnvel þótt menn hafi
farið um það höndum. Aftur á
móti eru önnur „dýr“, sem
snerta tæplega annað en eigin
veiði og alls ekki það, sem mað
urinn hefur haft hönd á. Þá er-
um við komnir að því, að á eitri
höfum við grisjað úr tófustofn-
inum þau dýr, sem eru miður
vitur og lítt tortryggin, en eftir
er þá úrvalið af stofninum; hin
tortryggu, slægu og stórhættu-
legu veiðidýr. Ekki álít ég Þor-
stein á Brakanda né nágranna
hans þá betur setta, þegar búið
verður að hreinrækta refinn á
þennan hátt.
En er nú ekki líka önnur á-
stæða fyrir því, að refum skuli
fjölga?
Áður var nægur mannafli í
sveitum landsins, svo menn gátu
frekar leyft sér að svipast um
eftir grenjum og liggja fyrir tóf
um bæði sumar og vetur.
Nú er viðhorfið annað og tím
ar breyttir.
Nú er fólksfæðin í sveitinni
og við sjávarstörf svo geysileg,
að til þarf að fá útlendinga, ef
atvinnuvegum skal halda gang-
færum. Þegar þess er gætt, að
refaveiðar eru oft sérlega kul-
samt þolinmæðisverk samfara
vökum, fækkar þeim ört, sem
vilja leggja þær á sig, en önnur
vinna er borguð með ofurkaupi,
styttri vinnutíma og er að öllu
leyti þægilegri. Þá er enn þess
að geta, að síðan síðasta reglu-
gerð var gefin út um verðlaun
fyrir unnin dýr, hafa fjölmargar
refaskyttur hreinlega hætt veið
um, en stöku óvaningar reynt að
gera það sem þeir geta og marg-
ir náð undraverðum árangri.
Aftur á móti hefur farið í vöxt,
að ýmsir sportmenn hafa farið
á stúfana með kúluriffla og jafn
vel hunda, en litla þekkingu á
háttum refa, enda árangur oft
eftir því, þó eitthvað sé slasað.
Eg get ekki stillt mig um að
stinga því hér inn, að menn, sem
ráðnir eru til minka og refa-
veiða fyrir hreppsfélögin (því
svo er ákveðið í lögum, að hver
hreppur skuli ráða sér veiði-
mann) skuli ekki fá byssu og
önnur tæki til veiðanna toll-
frjálst, heldur verði að leita til
sportvöruverzlana, sem selja
vörur þessar með ofsa álagi og
hátolli og sett á bekk með hlut-
um, sem hægt er að vera án. —
Gegn tilheyrandi vottorðum frá
viðkomandi oddvitum ættu ráðn
ir veiðimenn að geta fengið vör-
ur þessar á eðlilegu verði.
Með beztu kveðjum til Þor-
steins á Brakanda.
Hinrik fvarsson
frá Merkinesi.
Minnisvarði um Eyvind duggusmið
(Framhald af blaðsíðu 1).
og lauk þar með athöfninni á
Karlsá.
Sveitarstjórn Dalvíkur bauð
að þessu loknu til kaffidrykkju
í skólahúsinu á Dalvík. Veizlu-
stjóri var Einar Flygering sveit-
arstjóri.
Þar flutti aðalræðuna Snorri
Sigfússon fyrrum námsstjóri,
um Eyvind duggusmið, en hann
hefur manna mest rannsakað
gamlar heimildir um æfi hans
og störf. Til máls tóku einnig:
Sveinbjörn Jónsson, Jón Stefáns
son, Hjálmar Bárðarson, Hjalti
Haraldsson, Aðalsteinn Óskars
son, Otto Schopka og að síðustu
flutti Sveinbjörn Jónsson þakk
arávarp og karlakórinn, ásamt
öðrum viðstöddum, söng þjóð-
sönginn við undirleik söng-
stjórans.
[ A VARÐANUM STENDUR: í
1 „Hér við naustin á Karlsá 1
1 var mikil skipa- og bátasmíða \
1 stöð á 18 öld. Stærst og fræg I
i ast var haffært skip með hol \
\ lensku lagi. Yfirsmiður og i
i eigandi var Eyvindur Jóns- i
I son, duggusmiður f. 1678 — i
: d. 1746. Duggan fórst við land i
| í ofviðri 1717.
1 Á þann flöt, sem að hafinu =
i veit er mótuð þessi ferskeytla i
I sem getur verið ort af hvaða i
= góðskáldi þjóðarinnar sem i
i er: =
í Meðan íslenzkt flýtur far,/ i
i og fornar sagnir geymast,/ i
i afrek Duggu-Eyvindar/
= aldrei munu gleymast“.
i Greypt er með smáu letri i
= neðst á bakflötinn:
i „Minnismerki þetta gerði i
= og gaf H.f. Ofnasmiðjan í i
= Reykjavík 1965.
i Gerð þess og lögun önnuð i
Í ust Sveinbjörn Jónsson, fram i
Í kvæmdastjóri og Páll Ragn i
I arsson, fulltrúi skipaskoðun i
= arstjóra ríkisins.“
rillllllllllllimiHIIIIIIIIIIMimHlllllflllttllHlllllllMHi;
EYVINDUR DUGGUSMIÐUR
EYVINDUR duggusmiður á
Karlsá á Ufsaströnd fæddist á
Sauðakoti á Ufsaströnd 1678. —
Foreldrar hans voru Jón Bjarna
son og Björg Hrólfsdóttir. Þá
bjó á Sauðnesi Þorleifur Rögn-
valdsson galdramaður. Eyvind-
ur flutti ungur með foreldrum
sínum að Karlsá, sem var skóg-
arjörð og þaðan var útræði og
sjórinn fast sóttur. Jón Bjama-
son, faðir hans, var hreppstjóri
og hagleiksmaður, kunnur báta
smiður.
Eyvindur var snemma ódæll
og einþykkur, djarfur í tiltekt-
um og kappsfullur. Sagt er, að
hann hafi, unglingurinn, smíðað
sér bát. En faðir hans braut bát
inn, taldi hann glæfrafleytu. —
Hann bjó einnig til sundpoll og
æfði þar sund. Samlyndi þeirra
feðga var risjótt talið, en um
uppvöxt Eyvindar er þó fátt
vitað með vissu, en munnmæla
sögur lifa enn á vörum Svarf-
dælinga um þá feðga.
Snemma gerðist Eyvindur for
maður á báti föður síns. Ein-
hverju sinni hreppti hann aftaka
veður og var orðið ólendandi
við Karlsá, er báturinn kom að
landi. Eyvindur ætlaði þá að
lenda í Hólsvör, litlu innar og
hélt þangað. Þá sér hann föður
sinn á bakkanum og gefur hann
Eyvindi merki um að fara í Hóls
vör. Sneri Eyvindur þegar við
og lendir við Karlsárnaust, heilu
og höldnu. Hann kvað ekki þörf
að segja sér til á sjó.
Eyvindur var mikill bátasmið
ur og smíðaði stærri og stærri
báta meðal annai-ra Hafrenning
og Snarfara, er sögur fóru af. —
Síðast réðist hann í það stór- -
virki að smíða á Karlsá haffært
skip, duggu þá, sem síðan fylgdi
nafni hans. Er dugga sú talin
fyrsta þilskip hér smíðað og hef
ur e.t.v. verið um 30 tonn að
stærð með hollenzku lagi. En í
þá tíð voru Hollendingar fjöl-
mennir hér við land og stunduðu
fiskveiðar. Eyvindur átti við þá
mikil skipti og góð. Er talið, að
þeir hafi verið honum hjálpleg
ir við smíði duggunnar, jafnvel
gefið honum seglabúnað og
fleira. Duggan mun hafa verið
smíðuð 1705—1712 og eru sagð
ar sögur af henni og djarfri sigl
ingu Eyvindar, sem var maður
djarfur og mikill sjómaður. —
Dugga þessi fórst nokkrum ár-
um síðar við Hofsós og með
henni einn af hásetum Eyvind-
ar.
Talið er, að Eyvindur hafi bú-
ið á Krossum á Árskógsströnd
um nokkurra ára bil eftir að
hann smíðaði duggu sína. Kona
hans var Þórunn Sæmundsdótt-
ir prests að Stærra-Árskógi. Þau
áttu afkomendur en skildu sam
vistum.
Mælt er, að Eyvindur hafi ver
ið fátækur maður eftir missi
skipsins góða, og að hann hafi
lítt fengist við báta eða skipa-
smíðar eftir það. En um leið
hefst sá þáttur sögu hans, sem
allglöggar heimildir eru til um.
Hann var skipaður sýslumaður
Húnvetninga um skeið, og má af
því marka, að maðurinn hafi
ekki verið talinn neinn aukvisi.
Síðan varð hann klausturhald
ari sunnan fjalla og lenti þar í
miklum málaferlum og langvinn
um. Vitna þær deilur um mikla
vitsmuni Eyvindar, stórlæti
og víkingslund. Eyvindur Jóns-
son duggusmiður frá Karlsá dó
árið 1746.
(Nokkur éfnisleg atriði úr
ræðu Snorra Sigfússonar).
GÓÐ GJÖF
HINN 6. júlí sl. færði Sigurður
Sveinbjörnsson á Akureyri
kirkjunni á Möðruvöllum í Hörg
árdal kr. 1000,00 að gjöf til minn
ingar um foreldra sína, en þann
dag var 100 ára afmæli föður
hans.
Gjöf þessa þakkar söfnuður,
sóknarnefnd og prestar kirkjunn
ar alúðarfyllst og minnast þess,
að fyrir 5 árum færði Sigurður
Möðruvallaklausturskirkj u einn
ig kr. 5000,00 í minningu for-
eldra sinna.
Tryggð Sigurðar við kirkju
sína og átthaga er mikil og raun
ar honum lík.
Agúst Sigurðsson
aðstoðarprestur.