Dagur - 12.03.1969, Blaðsíða 5

4
PÁLL MAGNÚSSON, LÖGFRÆÐINGUR:
Skrifstoíur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-11-66 og 1-11-67
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Oskir
forsæfisráðherra
STJÓRNARSTEFNA sú, sem fylgt
hefur verið síðasta áratug, er hin
sama nú og í upphafi þess tímabils
og alveg óbreytt hvort sem metár í
afla og verðlagi koma í röð eða
undan hallar eins og nú. Hins vegar
hafa margs konar ný orð og orða-
tiltæki skotið upp kollinum, annað
hvort til að skýra mál eða rugla
dómgreind manna. — Stjómarblað
segir frá þvi fyrr í vikunni, að
„heilastormun“ sé sú staiisaðferð
nefnd, sem reynd hafi verið á nýaf-
staðinni ráðstefnu Stjómunarfélags
íslands um efnahagsvandann. En
hagi'æðing, framleiðni og stjórnun
hafa auðvitað verið þarna á dagskrá
því að 300 leiðir til úrbóta komu
þar fram! — Ekki verður Gylfi í
vandræðum að velja úr þeim, þótt
illt sé ef satt er, að hann sé svo gjör-
samlega búinn að missa áttimar í
efnahagsmálunum, að honum sýnist
þar vatnið renna móti brekkunni.
En ekki em það nú raunar gaman-
mál, sem nú era efst á baugi. Stjórn-
in slysaðist til að setja fyrir jól, lög
um skerta hlutaskiptingu sjómanna.
Þetta leiddi til stöðvunar bátaflot-
ans. Síðan varð henni það á að láta
atvinnurekendur neita að greiða
vísitölubætur og þrjóskaðist jafnvel
við að birta vísitölu framfærslukostn-
aðar, og jafnframt era málaferli haf-
in milli fjármálaráðherra og BSRB
vegna neitunar hins opinbera að
greiða fullar vísitölubætur frá 1.
marz.
Eins og nú standa sakir, lítur helzt
út fyrir umfangsmikil verkföll, því
enn miðar ekkert í samkomulagsátt
milli verkalýðsfélaga og atvinnu-
rekenda. Má segja, að stjómin sé að
veralegu leyti völd að þessum hörðu
deilum. Eftir öll góðærin þennan
síðasta áratug (íslendingar þriðju
hæstu pr. mann í þjóðartekjum í
heiminum árið 1967) era lífskjör
þjóðarinnar veni en 1959 og kaup-
máttur launa minni nú sem nemur
17%. Þessar dapurlegu staðreyndir
vill forsætisráðherra láta þjóðina
votta með sér og taka á sig þessa
kjararýmun án þess að mögla. Hann
bæði biður þess og krefst þess af
þjóðinni, að hún viðurkenni j>etta á
borði og þar með auðvitað líka, að
viðreisnarstefna hans og félaga hafi
nú ekki tekist betur en þetta, og að
íslendingar séu aðeins hálfdrætting-
ar í kaupi, miðað við nálæg lönd og
hafi aðeins fjórðung þess, sem hafn-
arverkamenn hafa í tekjur í Banda-
ríkjunum.
(Framhald á blaðsíðu 5)
NÁTO'lierstöðvarnar á íslandi
GERA verður eftirfarandi kröf
ur í því máli:
a. Að hinn mislukkaði her-
stöðvasamningur frá 5. maí
1951 verði sem fyrst tekinn
til endurskoðunnar, með eða
án uppsagnar.
b. Að hafist verði handa um
fullar efndir á öryggisfyrir-
mælum 5. gr. samnmgsms,
sem alveg hafa verfö van-
ræktar hingað til.
c. Að breytt verði ósanngjöm-
um ákvæðum sanmingsins
um bótaskyldur íslands á
tjón, sem herstöðvamar geta
haft í för með sér.
d. Að NATO-ríkin greiði rétt-
mæta ársleigu fyrir hemaðar
leg afnot sín af landinu.
Af því að herstöðvamál okkar
hefur verið talsvert á dagskrá
að undanfömu, finnst mér ekki
vera úr vegi að athuga lítillega
hinn 18 ára gamla herstöðva-
samning okkar frá 5. maí 1951.
Vegna legu íslands í Atlants-
hafi og hemaðarlegrar þýðingar
þess í stórveldastríði, urðu
Bretar að hernema landið árið
1940, í skjóli þess, sem nefnt er
neyðarréttur. Hernámið fór
fram með þeim hætti, að Bretar
settu herlið á land í höfuðborg
okkar og byggðu hermanna-
skála víða í borginni og ná-
grennj hennar og gerðu, er frá
leið, herflugvöll í miðri Reykja
vík. Árið eftir settist svo banda
rískur her að í herstöðvunum í
stað Breta og árið 1941 fengu
Bandaríkjamenn leyfi til að
gera fullkominn herflugvöll í
næsta nágrenni Keflavikur.
Með þessu var ísland gert að
herstöð til varnar þeim þjóðum,
sem þá voru í stríði við Þjóð-
verja. En þetta hlaut jafnframt
að hafa í för með sér, að ísland
og þá fyrst og fremst höfuðborg
þess, gæti orðið orustuvöllur,
þar sem fórnað yrði lífi og eign
um verulegs hluta þjóðarinnar,
ef til alvarlegra átaka kæmi
um herstöðvamar. Auðvitað
gátu íslendingar neitað um
þetta leyfi, en líklegt er, að her
stöðvarnar hefðu engu að síður
verið hafðar hér áfram og þá
án þess að við fengjum þar
nokkru um ráðið, svo hér var
vissulega úr vöndu að ráða.
Árið 1945, að stríðinu loknu,
óskuðu Bandaríkin að hafa hér
áframhaldandi hersetu, vegna
hins uggvænlega kalda stríðs
milli austurs og vesturs, og
urðu harðar deilur með þjóð
okkar um það, hvort farið
skyldi að vilja þeirra í því efni.
Árið 1949 var Norður-Atlants-
hafsbandalagið, öðru nafni
NATO, stofnað, og gerðist ís-
land, eins og kunnugt er, aðili
að því. í bandalaginu eru nú
þessi 15 ríki:
Bandaríkin, Belgía, Bretland,
Danmörk, Frakkland, Grikk-
land, Holland, ísland, ítalía,
Kanada, Luxembourg, Noregur,
Portúgal, Sambandslýðveldið
Þýzkaland og Tyrkland.
Með aðild okkar að NATO
varð sáttmáli bandalagsins raun
verulega okkar varnarsamning
ur, því með honum skuldbatt
NATO sig til að verja ísland.
Við vorum komnir á vamar-
svæði NATO. Við vörpuðum að
vísu um leið hlutleysi okkar
fyrir borð, en tryggðum jafn-
framt öryggi okkar, eftir því
sem unnt var, að áhti meiri-
'hluta Alþingis.
Eftix þetta sótti NATO á unx
það, að fá að hafa herstöðvamar
hér áfram sér til varnar. Fyrir
okkur var þetta að sjálfsögðu
annað mál og margfalt hættu-
hættulegra en þátttakan í
NATO. Með áframhaldandi her
stöðvum í landinu, var árásar-
hættunni beint að íslandi og þá
einkum að þeim mikla fjölda
íbúa þess, sem búa í nágrenni
herstöðvanna. Landið gat með
þessu orðið orustusvæði hvenær
sem var, en þau örlög reyna öll
ríki að forðast í lengstu lög, þótt
þau séu aðilar að hernaðar-
bandalagi. — Og eins og Þórir
Baldvinsson gerði rækilega
grein fyrir í Morgunblaðsgrein
sinni, 23. f. m., eru herstöðvarn-
ar okkur nú verri en engar og
FYRRI
HLUTI
aðeins til þess fallnar að bjóða
hættunni heim til okkar.
Heiti herstöðvasamningsins,
sem gerður var að tilhlutan
NATO, 5. maí 1961, milli
Bandaríkjanna og íslands, er
því samkvæmt framansögðu
algert rangnefni og mjög vill-
andi. Það hljóðar svo:
„Vamarsamningur milli lýð-
veldisins íslands og Bandaríkja
Ameriku á grundvelli Norður-
Atlantshafssamningsins.“
Með þessu rangnefni er gefið
í skyn, að herstöðvarnar séu
hér fyrst og fremst í þágu ís-
lendinga og þeim til varnar. Og
í „Inngangsorðum“ samningsins
er þetta áréttað með enn berari
orðum, þar segir orðrétt:
„hefur Norður-Atlantshafs-
bandalagið farið þess á leit við
ísland og Bandaríkin, að þau
geri ráðstafanir til, að látin
verði í té aðstaða á íslandi til
varnar landinu og þar með
einnig til varnar svæði því, sem
Norður-Atlantshafssamningur-
inn tekur til.“
Ekki getur hjá því farið, að
ályktað sé af þessu, að samn-
ingurinn sé gerður aðallega í
þágu íslendinga og þeim til
varnar. Enda er þeim, með 2.
Örfleyg var árdagsstundin,
sem angaði blómið frítt,
áður en ægiþungum
örlagadóm var hlýtt.
Þung er oft rökkurraunin,
ríki vetrarins kalt.
Vitað er þó að vorið
vakir á bak við allt.
Og vorið á vængjum sínum,
vonir og drauma ber,
góðum, græðandi höndum
um grátin blómin fer.
Mótuð er skýrt í minni,
mynd, sem er björt og hlý,
sorgir er unnt að sefa,
sól rís á bak við ský.
í geislanna björtu brosum
birtast mun auglit þitt.
Englabörnin þér unna,
opna þér ríki sitt.
gr. samningsins gert að leggja
ókeypis til allt land, sem her-
stöðvarnar þurfa á að halda. Og
ennþá skýrar kemur þetta sjón-
armið fram í „Viðbæti“ samn-
ingsins, því samkvæmt honum
á ísland að þola bótalaust veru-
legan hluta af öllu því tjóni á
eignum og mannslífum, sem
hér getur orðið, er minnst varir
í sambandi við starfsemi her-
stöðvanna. Sem dæmi um þetta
má taka það tilfelli, að herþota
félli niður í miðri Reykjavík og
grandaði þar eignum og manns
lífum í stórum stíl. Einn slíkur
atburður skeði á Skarði í Lands
sveit 28. marz 1968, er herþota
hrapaði þar niður innan sand-
græðslugirðingar. Flugmaður-
inn bjargaðist í fallhlíf, en flug-
vélin sprakk í tætlur, er spreng
ing varð í eldsneyti hennar, og
gróður og girðing eyðilagðist á
20 þúsund fermetra svæði. Sem
betur fór skeði þetta á ber-
svæði. Tjónið var metið á 90
þúsund krónur, en yfirmenn
setuliðs Bandaríkjanna vísuðu
reikningnum til ríkisstjórnar
okkar, samkvæmt fyrrnefndum
viðbótarsamningi, og kváðu
hana eiga að bæta tjónið, — og
við það situr enn.
Örðugt er að gera sér rétta
grein fyrir þessum mistökum
við samningsgerðina fyrir 18
árum, því viðhorf og afstaða til
málsins er nú nokkuð önnur en
þá var. En þau mistök gátu og
geta enn valdið okkur óútreikn
anlegu og óbætanlegu tjóni, og
það án þess að til átaka komi
um herstöðvarnar, það sýnir
atburðurinn á Skarði. Það er
því meira en tímabært að taka
samninginn, með eða án upp-
sagnar, til rækilegrar endur-
skoðunar og breytinga, og
ætti þá, í stað núverandi rang-
nefnis samningsins, að koma
yfirskriftin:
Samningur milli Bandaríkja
Ameríku og fslands iun her-
stöðvar á íslandi til varnar ríkj
um Norður-Atlantshafsbanda-
lagsins.
Samkvæmt tilgangi og mark-
miði NATO með herstöðinni, er
þetta rétt heiti á samningnum
og muninn sjá menn, ef þeir
bera það saman við núverandi
heiti hans, sem sést hér að
framan.
(Framhald í næsta blaði)
Gimsteinninn góði og sanni,
geymi þig Drottins mund.
Lýsir þín ljúfa minning,
læknað fær djúpa und.
Jórunn Ólafsdóttir
frá Sörlastöðum.
Þormóður Svanlaugsson
Fæddur 5. júní 1963 — Dáinn 23. janúar 1969
5
Brotnir raflínustaurar. (Ljósm.: G. P. K.)
- Ofviðrið á Akureyri
HELGI HALLGRÍMSSON:
NÁTTÚRUVERND
(Framhald af blaðsíðu 1).
Óveðrið skall á rétt fyrir há-
degi og stóð á aðra klukku-
stund.
Fjöldi fólks lenti í hrakning-
um, einkum þó börnin, sem
voru á heimleið úr skóla í ört
versnandi veðri, svo og gamalt
fólk. í nokkrum tilvikum var
börnurn bjargað úr bráðum
háska og einnig fullorðnum —
enda óstætt veður fullfrískum
mönnum þegar verst var.
Nokkrir menn slösuðust, en
ATHUGASEMD.
Ritstjóri Dags lætur smá hug-
leiðingu fylgja grein minni í 9.
tbl. Dags. Mér virðist gæta þar
nokkurs misskilnings og vil því
skýna þetta ögn nánar. Honum
finnst það einkennilegt, að
blanda, sem eigi að vera seld á
kostnaðarverði og önnur hlið-
stæð, sem sé seld með 15%
álagningu skuli vera ámóta dýr
ar. Stingur hann upp á þeim
ástæðum að um há umboðslaun
erlendis sé að ræða eða óhag-
kvæm innkaup. Aðrar ástæður
eru þó fyrir þessu. Fóðurblanda
sú, er við höfum séð um dreif-
ingu á hér, er seld á verði, sem
á að vera ríflegt. Er það gert til
að auðvelda reksturinn, þar sem
þessi félagsskapur hefur enga
sjóði. Verði tekjuafgangur í árs
lok, sem góðar vonir standa til,
þá verður hann endurgreiddur
viðskiptavinunum að fullu.
Einnig þurfti að taka við all-
miklum lager frá fyrrverandi
umboðsaðila K.F.K. hér. Er
hann óeðlilega dýr vegna mikils
vaxtakostnaðar og þess að fóð-
urblanda var dýrari í Dan-
mörku, þegar hann var keypt-
ur. Þarf því nokkra álagningu
á blönduna nú, til þess að jafna
þennan verðmun.
Annars finnst mér það 'vera
merkilegra í þessu máli og
meiri ástæða fyrir ritstjórann
að leita orsaka þess, hve kaup-
félögin gátu lækkað verð blönd
unnar mikið og samt haft all-
góða álagningu. Virðast inn-
kaupin hafa verið óheppileg eða
álagningin óhóflega mikil áður.
enginn týndi lífi, en ýmsir voru
hætt komnir, þótt ekki verði
hér rakið. □
- Óskir forsætisráðh.
(Framhald af blaðsíðu 4).
Aldrei hefur nokkur for-
sætisráðherra krafist slíks
dóms yfir sjálfum sér og
stjórnarstefnu sinni ef»ir
langt og samfellt góðæris-
tímabil.
Nú er af mörgum talið eitt
mesta hagsmunamál bænda sé
að komið verði upp fáum og
stórum fóðurblöndunarstöðvum
hér á landi. Með tilliti til þess,
sem hér hefur verið að gerazt
í verðlagi á fóðurblöndu, virð-
jst það mjög hæpið, nema þá að
stöðvarnar verði að fullu undir
stjórn bændanna sjálfra.
Guðmundur Þórisson.
ENN TIL ATHUGUNAR.
Kjamfóðurkaup bændanna hafa
hin síðari ár færzt mjög í vöxt
og eru einn stærsti kostnaðar-
liður búanna. Er hér þess vegna
um stórmál að ræða. Bændur
við Eyjafjörð hafa keypt mest-
an hluta kjarnfóðursins hjá
KEA á Akureyri, bæði fóður-
blöndur og aðrar fóðurvörur,
fyrir milljónatugi á ári.
Nú hafa málin þróazt svo, að
allmargir bændur hafa keypt
þessar vörur eftir öðrum leið-
um og talið sig komast að betri
kjörum, svo sem fram hefur
komið í blaðagreinum. Eflaust
verður mál þetta til umræðu á
deildarfundum KEA í hérað-
inu áður en langt líður og verð-
ur þá betur upplýst. En sam-
kvæmt upplýsingum kaupfélags
stjóra á félagsráðsfundi fyrr á
þessu ári, er verð þessara fóður
vara álíka hátt, en um nákvæm
an samanburð getur naumast
verið að ræða, nema þegar um
alveg samskonar vörur er að
ræða. En það sem gildir fyrir
bændur, er að fá sem mest, fóð-
urfræðilega séð, fyrir hverjar
Góðir gestir.
Hugtakið náttúruvernd er
býsna nýtt á nálinni. Mér er
nær að halda, að það hafi lítið
heyrzt, hér á landi, fyrr en á
allra síðustu árum, og þá eink-
um eftir að hið merkilega Kísil
vegarmál í Mývatnssveit hafði
auglýst svonefnt Náttúruvernd-
arráð, svo rækilega, að það gat
ekki lengur farið fram hjá nein
um, sem hlustaði á útvarp, eða
las blöðin, að þetta háa ráð
existeraði í landinu.
Sumir munu jafnvel hafa
frétt, að til væru Náttúruvernd
arnefndir, en þær höfðu annars
haft kyrrt um sig fram að
þessu, og starfað leynilega, ef
þær hafa starfað á annað borð.
Árið 1956 var staðfestur mik-
ill lagabálkur, sem kallast Lög
um náttúruvernd. Er hann
hvorki meira né minna en 10
blaðsíður í Stjórnartíðindum,
svo eitthvað hlýtur nú að vera
þar ritað. Maður skyldi því
ætla, að þarna væru hin gull-
vægu boðorð náttúruverndar-
innar upp teiknuð skilmerki-
lega, og síðan þyrfti ekki annað
en segja: þetta mátt þú ekki
gera, því skrifað stendur o. s.
frv. Um þetta eru lögin þó frem
ur fáorð, en því meira máli er
varið í útlistanir á lagakrókum,
sem margir hefjast á þessa leið:
Nú gerir þessi þetta, þá skal
svo og svo með fara....
I Mývatnssveit gerðist það
líka, að lögin urðu náttúru-
verndinni til ógagns. Málið
reyndist ekki rétt til búið,
heima í héraði, og var ónýtt af
þeim sökum. Þetta héldum við
að gæti aðeins gerzt í íslend-
ingasögum. Þó eru lög þessi
þúsund krónur.
í kurteislegri grein herra
í yfirlætislausri greinargerð
framan, telur hann verðið á
fóðurblöndum K.F.K. óeðlilega
hátt vegna mikils vaxtakostn-
aðar og verðsveiflu í Dan-
mörku. Þurft hafi nokkra álagn
ingu á blönduna nú vegna þessa
o. fl. en tekjuafgangur verði
greiddur við ársuppgjör. Ekki
skal í efa dregið, að allt er þetta
satt og rétt. En hvað mætti þá
segja um vaxtakostnað hjá
KEA, sem þarf að liggja með
mjög miklar birgðir? Og hvern
ig ber að skilja orð sama grein-
arhöfundar í Degi 5. marz, en
þar segir, að blandan sé seld án
álagningar og við kostnaðar-
verði! En í greininni hér að
framan er sagt, að fóðurblandan
sé seld á ríflegu verði til að auð
velda reksturinn! Ennfremur
orðrétt: „Þarf því nokkra álagn
ingu á blönduna nú.“
Þá vill greinarhöfundur fá
skýringu á því, hvers vegna
kaupfélögin hafi getað lækkað
verðið á fóðurblöndum sínum
og samt haft allgóða álagningu.
Skilja má á þessari frómu ósk
greinarhöfundar, að e. t. v. beri
að þakka fóðurvöruverðlækkun
KEA þeim bændum, sem fá
þessar vörur með hjálp heild-
sala. Um það skal ekki dæmt,
en vel er ef svo er. Hins vegar
er vart hugsanlegt, við núver-
andi aðstæður, að aðrir geti
betur fullnægt fóðurbætisvið-
skiptum bændanna en Kaup-
félag Eyfirðinga. Til þess hefur
það alla aðstöðu.
mikilvægur áfangi í sögu nátt-
úruverndar á íslandi, því með
þeim er hlutur náttúruverndar-
innar viðurkenndur, svo ekki
verðui' um villst, og fram-
kvæmd náttúruverndar falin
ákveðnum aðilum.
Því er heldur ekki að neita,
að margt hefur verið gert, og
hefur Náttúruverndarráð haft
forgöngu í flestum þeim mál-
um. Nægir að minna á nýleg
kaup á landi Skaftafells í Öræf-
um, í því skyni að koma þar á
fót þjóðgarði eða þjóðvangi,
eins og réttara er að kalla þess
háttar fyrirbæri.
Hins vegar hafa náttúruvemd
arnefndirnar, sem áður segir,
verið ákaflega lítilvirkar, að
ekki sé meira sagt, og er þeim
þó, samkvæmt lögunum ætlað
talsvert hlutskipti í náttúru-
vemdarmálum landsins.
Fyrir rúmu ári voru þó
náttúruverndarnefndir Eyja-
fjarðar og Akureyrar vaktar
upp frá dauðum, og hafa þær
síðan starfað reglulega, og gert
nokkrar merkar samþykkir, svo
sem um verndun Glerárgilsins.
Fyrir utan þymirósarsvefn
náttúruverndamefndanna, er
það einkum tvennt, sem háð hef
ur virku náttúruverndarstarfi
hérlendis. Annars vegar það, að
hér vantar rannsóknastofnun
eða stofnanir, sem kannað
gætu, á hvern hátt verndun
náttúrunnar verði bezt fram-
kvæmd og bezt tryggð. Hins
vegar það, að hér hefur vantað
samtök áhugamanna og almenn
ings um þessi málefni. Því er
náttúruvernd á íslandi mun
skemmra á veg komin en í ná-
grannalöndum vorum, og skiln-
ingur fólksins á henni áberandi
minni.
En hvað er þá náttúruvernd,
mun nú einhver spyrja? Og er
rétt að ræða það mál lítillega.
Samkvæmt þeim hugmyndum,
sem nú eru almennt tengdar
þessu hugtaki, verður skilgrein
ing þess eitthvað á þessa leið:
Náttúruvemd er fólgin í því, að
koma á og viðhalda því jafn-
vægi í náttúrunni, sem bezt er
og skynsamlegast frá sjónar-
miði mannsins.
Eins og fram kemur í þessari
skilgreiningu, er hið gamla sjón
armið náttúrufriðunar látið
lönd og leið, en það er einmitt
friðxmin, sem flestir þekkja, og
því er það algengur misskiln-
ingur hjá fólki, að náttúru-
verndin sé fólgin í því, að leggja
lönd í eyði, reka þaðan fólk og
fénað, banna alla ræktun o. s.
frv. Samkvæmt reglum nútíma
náttúruvemdar, er friðun því
aðeins réttlætanleg, að hennar
gerist brýn þörf til að viðhalda
jafnvæginu, eða til að forðast
útrýmingu á einhverjum pört-
um náttúru einhvers lands.
Sem dæmi um furðulegan mis-
skilning náttúruverndar má
taka þær raddir, sem nýlega
hafa heyrzt um að skógræktin
spilli landinu, og stríði gegn
náttúruvemd. Þeir menn, sem
þannig tala, vilja varðveita
náttúru landsins nákvæmlega
eins og hún er nú í dag, eftir
margra alda rányrkju og eyði-
leggingu gróðurs, jarðvegs og
dýralífs. Rökrétt framhald þeirr
ar skoðunar væri þá líklega að
eyða því litla sem eftir er af lífi
í landinu, og gera það að al-
gerðri eyðimörk. Þá vantar
væntanlega ekki útsýnið, ef þá
verður einhver til að njóta þess.
Hitt er og rétt, að óþarft er að
di'ita barrplöntum niður í öllum
fegurstu gróðuryinjum lands-
ins, þær hafa þegar sitt sér-
kennilega jafnvægi lands og
lífs, sem óþarft er um að bæta,
og raunar ómögulegt.
Sannleikurinn er sá, að hvers
konar raunveruleg ræktun
landsins, heyrir undir náttúru-
vernd, og ætti að vera þannig
gerð að hún væri náttúruvernd.
Þá fyrst er hún líka orðin al-
mennileg ræktun.
Hvernig var landið, þegar
fyrstu mennirnir komu hér?
Um það veit að vísu enginn nú.
En margar og sterkar líkur
benda til þess að það hafi verið
eitthvað svipað því og Jónas
segir í kvæðinu um Gunnars-
hólma: klógulir ernir yfir veiði
hlakka, því fiskar vaka þar í öll
um ám. Blikar í lofti birkiþrasta
sveimur, og skógar glymja,
skreyttir reynitrjám. —
Þetta land var í jafnvægi, eft
ir að hafa verið ósnert í um 10
þúsund ár. Þetta land verður
aldrei aftur til, því að nú er
komin ný skepna til sögunnar,
skepna sem krefst þess að öll
náttúran lúti hennar stjóm. En
það hefur löngum sannazt á
skepnu þessari, að vandi fýlgir
vegsemd hverri. Það er vandi
að stjórna landinu; ekki einasta
reynist það þó nógu erfitt, —
mannlegum íbúum þess, — og
heldur einnig hinni villtu nátt-
úru. Og hafi okkur mistekizt að
stjórna mönnunum, þá er þó
enn augljósara, að okkur hefur
mistekizt hrapalega að stjórna
náttúrunni.
Hér þarf að verða breyting á,
og það ekki lítil. Hvorki meira
né minna en það, að náttúru-
vernd verður að verða stjóm-
málastefna. Ekki eins útvalins
flokks, heldur allra flokka, allra
félaga, allra klúbba, allra hópa,
allra manna. Hún verður að
renna okkur í merg og bein,
eins og stundum er sagt.
Allsstaðar þar sem náttúru-
vernd er eitthvað á veg komin,
vaknar fljótlega sú spurning,
hvað á að gera, eða hvað er
réttast að gera? Þetta er engan
veginn eins augljóst og margir
halda að það sé.
Hringrás náttúrunnar er við-
kvæm. Því má ekkert gera van-
hugsað. Þá getur svo farið, að
það sem átti að vera lækning
verði morð, jafnvel á því sem
hún átti að lækna. Þess eru
ýmis dæmi, að friðunarráðstaf-
anir hafa orðið til ills eins, og
mjög oft eru friðimarráðstafan-
ir gagnslausar, vegna annara
afla, sem verka á hið friðaða
fyrirbæri. Upphaflega héldu
menn að það dygði, að vernda
fuglana eða friða þá fyrir eggja.
ræningjum, skotum veiðimanna
o. s. frv. Síðar kom í ljós, að
þetta var haldlítið. Hið náttúru
lega umhverfi fuglanna, skógar,
vötn, mýrar, móar o. s. frv.,
voru í sívaxandi mæli tekin til
umbreytingar í þágu mannlegra
þarfa. Hvar áttu hinir friðuðu
fuglar að halda til? Á hverju
áttu þeir að lifa? Meira að segja
skordýrin voru frá þeim tekin,
þeirra aðallífibrauð, og ekki
nóg með það, skordýrin voru
eitruð með D.D.T. og öðrum
skordýraeyðurum. Fuglarnir
drápust af að éta eitruð skor-
dýrin. Fuglarnir, sem sjálfir
voru af náttúrunni til þess gerð
ir að eyða eða fækka skordýr-
unum. Þar með var vitleysan
líka komin í heilan hring. Á
einni mynd þessarar sýningar
getur að líta haug af slíkum
fuglum, sem safnað var saman
á einum búgarði í Bretlandi,
fyrir skömmu.
Misnotkun eiturefna er eitt-
hvert hryggilegasta mál, sem
nú er á döfinni, og því miður
höfum við íslendingar ekki
hreinan skjöld í þessum efnum.
Raunveruleg náttúruvemd,
verður ekki framkvæmd án
undanfarandi rannsókna. Þetta
hafa Bretar skilið, og því var
það að þeir komu á fót sinni
Náttúruverndarstofnun (Nature
Concervancy), árið 1949.
Brezka Náttúruverndarstofnun
in hefur nú um 200 vísinda-
mönnum á að skipa, og rann-
sóknastöðvar víða um landið.
Ymis svæði hafa verið vernduð,
í þeim tilgangi að rannsaka þar
jafnvægi náttúrunnar, bæði hið
núverandi jafnvægi og það sem
bezt mætti verða.
Hér getum við mikið lært af
frændum okkar Bretum.
í Bretlandi er mikil áherzla
lögð á verndun strandarinnar,
enda telja þeir að ströndin hafi
mikið heilsufarslegt gildi fyrir
fólkið, og eigi þó eftir að hafa
það í enn ríkara mæli en hingað
til. Þess vegna verður að skipu-
leggja nýtingu hennar, til heilla
fyrir alla. Ströndin á ekki að
vera staður fyrir fáeina útvalda
auðjöfra, sem hafa efni á að
kaupa sér hinar eftirsóttu sum-
arbústaðalóðir. Mikill hluti
strandarinnar er nú undir eftir-
liti, og almennt gildir sú regla,
-að ekki má byggja eða gera
önnur mannvirki, í minna en
200 metra fjarlægð frá strand-
línum sjávar og vatnsfalla.
Unnið er að því, að koma upp
svonefndu „grænu belti“ um-
hverfis stórborgirnar, og hindra
þannig að þær vaxi saman í
einn óskipulegan hrærigraut.
Allt er þetta nánar útskýrt
með lesningum og myndum á
þessari sýningu, og skal því
ekki nánar rætt hér.
Þess var áður getið, að okkur
vantaði samtök áhugamanna, til
að standa við hliðina á Náttúru
verndarráði og náttúruverndar
nefndum héraðanna, en slík
samtök eru nú starfandi í flest-
um löndum Evrópu.
Vísir að slíkum samtökum er
þó orðinn til með því að nokkr-
ir menn í Hinu íslenzka náttúru
fræðifélagi í Reykjavík, komu
á fót sérstakri náttúruverndar-
nefnd. Og það er fyrir tilstilli
þessarar nefndar, að við fáum
nú að líta þessa merku sýningu.
Ég hef áður slegið fram þeirrí
hugmynd, að slíkar áhuga-
mannanefndir, ættu að vera til
í sem flestum sveitarfélögum,
og síðan að hafa með sér náið
samstarf innan héraðanna, fjórð
unganna og landsins alls.
Mér er það vel kunnugt, að
fjöldi manna bíður nú eftir slík
um samtökum, bíður þess að fá
að vinna að náttúruverndarmál
um á þeim grundvelli. Við ætt-
um að veita þeim þetta, með því
að stofna til þess háttar sam-
taka. Þau gætu verið mikið afl,
og nauðsynlegt til að veita hin-
um opinberu nefndum hæfilegt
aðhald, til að uppgötva verk-
efni, til að fylgjast með fram-
kvæmd verndunar, til rann-
sókna o. fl. o. fl.
Hér á sýningunni liggur nú
frammi listi, þar.sem þeir menn,
sem áhuga hafa á slíkum sam-
tökum geta ritað sín nöfn. Á
vori komanda mun síðan verða
boðað til fundar með þessum
aðilum, sem falin verður frekari
framkvæmd þessarar hugmynd
ar.
Það er viðeigandi að ljúka
þessu spjalli, með tilvitnun í
þjóðskáld Breta, Shakespere,
en tilvitnunin er á lokaspjaldi
þessarar sýningar, og hljóðar
svo í íslenzkri þýðingu: Er þér
takið allt, sem ég lifi á. Þér líf
mitt einnig takið. —
Megi þessi orð skáldsins vera
leiðarljós, í umgengni mann-
anna við náttúruna, hvar sem
er í heiminum.
(Flutt við opnun sýningar um
náttúruvernd í Bretlandi, 2.
marz 1969).
/