Dagur - 05.12.1980, Qupperneq 4

GLÆÐUR
Brenni-
steinsnám
í síðustu grein var fjallað um
brennisteinsnám og brennisteins-
vinnslu í Þingeyjarsýslu, og rakin
saga þess í stuttu máli allt fram að
síðustu aldamótum. Fyrri hluta
þessarar aldar varð nokkurt hlé á
brennisteinsvinnslu, en á fjórða
áratug aldarinnar var enn einu
sinni farið að huga að þessum
málum og verður þeim þætti gerð
nokkur skil i þessari grein.
Heimildir eru sem fyrr ritverk
Ólafs Jónssonar, Ódáðahraun, en
einnig er stuðst við Útvarpstíð-
indi, 16. tbl. 1. árg. og munnlegar
heimildir frá Jóni Sigurgeirssyni
frá Helluvaði, en hann var meira
og minna riðinn við það tímabil
er nú gekk í hönd. Þá var einnig
leitað til Snæbjörns Péturssonar í
Reynihlíð í sambandi við vinnslu
brennisteins á sjötta áratugnum.
Árið 1934 var Skipulagsnefnd
atvinnumála sett á laggirnar af
ríkisstjórninni. Lét þessi nefnd
margt til sín taka þ.ám. að athuga
skilyrði til brennisteinsvinnslu.
Námurnar við Námafjall voru
rannsakaðar í þessu skyni, og
komst nefndin að þeirri niður-
stöðu, að námavinnsla þar ætti að
borga sig. Þetta leiddi til þess, að
ríkisstjórnin leigði þeim Þorvaldi
Thoroddsen, Ragnari Jónssyni og
dr. Jóni E. Vestdal námurnar í
Þingeyjarsýslu 14. október 1938.
Áætlanir þeirra félaga voru í
tveimur meginatriðum frá-
brugðnar því er þekktist við
hreinsun á brennisteini. 1 fyrsta
lagi átti að hreinsa hann við
námurnar, og í öðru lagi var það
hreinsunin sjálf. Átti að hreinsa
brennisteininn með eimingu
beint úr námunum. Byggðist
þetta á því, að hita brennisteins-
jarðveginn upp fyrir suðumark
brennisteinsins (445°C), en við
það breytist hann í lofttegund, er
síðan átti að kæla á öðrum stað.
Við það féll út hreinn brenni-
steinn (100%). Hljóðaði áætlun
þeirra félaga upp á að framleiða
þannig 5-600 tonn árlega af
hreinum brennisteini, er flytja átti
til Húsavíkur og síðan til Eng-
lands.
Eftir nokkra athugun á heppi-
legum stað fyrir verksmiðjuna var
henni valinn staður í Bjarnarflagi
getur skapað margskonar erfiðleika,
auk þess að kosta peninga.
Með áratuga reynslu í vöruflutningum,
tryggir Skipadeild Sambandsins öruggt
samband viðskiptaaðila landa í milli.
Fastar áætlunarferðir til helstu viðskiptahafna,
beggja vegna Atlantshafsins.
Alhliða flutningaþjónusta á stykkjavöru,
gámum og þungavöru.
Hafðu samband og við veitum fúslega
nánari upplýsingar.

SKIPADEILD
Sambandshúsinu
Pósth. 180 121
Sími 28200 Teli
Unnið við smfði verksmiðjuhússins. (Ljósm.: Jón Sigurgeirsson, 1939).
vestan Námafjalls. Tveir Mý-
vetningar, Jón Sigurgeírsson frá
Helluvaði og Kolbeinn Ás-
mundsson frá Stöng, tóku að sér
að reisa verksmiðjuna. Luku þeir
smíðinni í júní 1939. Alls var
verksmiðjan um 300 m2 og skipt-
ist í meginatriðum í tvennt. Ann-
arsvegar hráefnisgeymsla, er
rúmaði um 170-180 m3, og hins-
vegar sjálft verksmiðjuhúsið. Þar
voru aðalherbergin, bræðslusalur
og kæliklefar, um 40 m2 hvort um
sig, svo og allstór geymsla fyrir
hreinsaðan brennistein og tvö
íbúðarherbergi. Bræðslusalurinn
var á tveimur hæðum. I neðri
hlutanum var sjálfur bræðsluofn-
inn og kolageymsla, því kynda
átti með kolum. Bræðsluofninn,
sem var þýskur að gerð, rúmaði
um 2 m3 af hráefni. Hann var af-
langur; um sex tonn að þyngd og
gerður úr 7 cm þykku stáli. Neðst
í öðrum enda hans var op til að
tæma hann og ofan í hann var
annað op, er hráefnið var sett í.
Fyrir báðum þessum götum voru
jámhurðir. Ofan í ofninn var
einnig þverhandarvíður stútur og
frá honum lá pípa til kæliklefans.
Streymdi brennisteinsgufan eftir
henni, kólnaði og hreinn brenni-
steinn féll út. Á efri hæð
bræðslusalarins var hráefnið
þurrkað. Var því mokað á svo-
kallaða þurrkhellu, en undir hana
var leitt heitt loft frá kynding-
unni. Þaðan var efninu síðan
mokað i ofninn. Undir bræðslu-
ofninum var eldstæði, hlaðið úr
eldföstum múrsteini. Sjálfur
grunnur verksmiðjuhússins var
steyptur, en að öðru leyti var það
byggt úr timbri.
Bræðsla í verksmiðjunni hófst
seint í ágúst 1939, en fljótlega þar
á eftir komst eldur í veggi kæli-
klefans. Var reynt að slökkva, en
árangurslaust og brann húsið til
kaldra kola. Strax eftir brunann
var hafist handa við að endur-
reisá verksmiðjuna, og var hún nú
að mestu byggð úr steini, en
kæliklefarnir voru steyptir í hólf
og gólf. Síðast í október var verk-
inu lokið og tekið til við bræðsl-
una á ný. Hafði nú verið ráðinn
verkstjóri að vinnslunni, Axel
Ólafsson frá Kjalarnesi. Gekk
reksturinn nú sæmilega um hríð,
þó aldrei væri fullkomið lag á
honum. Fékkst m.a. minna af
hreinum brennisteini úr hráefn-
inu, en búist hafði verið við, eða
um 50% í stað 80-85%. Eftir að
starfsemin hafði gengið þannig
fyrir sig um hríð, varð mikil
sprenging í kæliklefanum þannig
að veggir hans skemmdust eða
eyðilögðust. Aftur var hafist
handa við uppbyggingu, en ekki
hafði reksturinn gengið nema
stutt, er botninn í bræðsluofnin-
um bilaði seinni hluta vetrar
1940. Úr þessu varð ekki bætt, því
stríðið var nú skollið á, og ekki
unnt að fá nýjan ofn frá Þýska-
landi. Þá hafði og allur verð-
grundvöllur brostið, sem vinnslan
byggðist á. Lagðist þar með verk-
smiðjureksturinn niður með öllu.
Þann tíma, er verksmiðjan starf-
aði framleiddi hún nokkur tonn
af hreinum brennisteini. Var
hann fluttur til Húsavíkur, en
komst aldrei lengra vegna stríðs-
ins.
Þótt þessi starfsemi legðist nið-
ur eftir mjög skamman og áfalla-
saman rekstur, trúðu ýmsir enn á
að hægt væri að reka ábatasama
brennisteinsvinnslu og haustið
1952 hóf „íslenska brennisteins-
vinnslan h/f“ bræðslu á brenni-
steini í gamla verksmiðjuhúsinu.
Var brennisteinninn bræddur
(bræðslumark 115°C) í heitu
vatni, sem hitað var með olíu.
Með þessari aðferð fékkst ekki
eins hreinn brennisteinn og með
eimingunni, og ekki nærri því
eins verðmætur. Mikil tæring
kom strax fram í öllum útbúnaði
og hafði félagið ekki bolmagn til
að fjárfesta í þeim tækjum er
nauðsynleg voru. Lagðist starf-
semin því niður eftir aðeins um
2ja mánaða rekstur. Þótt tímabil-
ið væri stutt tókst að bræða um 50
tonn.
Þar með lauk síðustu tilraun
hér á landi til að vinna og hreinsa
brennistein.
Jón Gauti Jónsson.
• Frystigámar
• Tankgámar
• Tilboð
• Fleimsendingar
- eða aðrar sérþarfir
Bræösluofninn kominn á staðinn. Lengst til vinstri er dr. Jón E. Vestdal. (Ljósm.:
Jón Sig., 1939).
4.DAGUR