Dagur - 27.02.1981, Side 3

GLÆÐUR
Af fossakaupum
— fyrri hluti
Áform um virkjanir vatnsfalla
og deilur um virkjunarvalkosti
hafa á undanförnum mánuðum
verið mjög til umræðu hér á
Norðurlandi. Hugmyndir um
virkjanir norðienskra fallvatna
eru hins vegar síður en svo
nýjar á nálinni. Þegar í lok
síðustu aldar var farið að
renna til þeirra hýru auga, og
er ætlunin að „blása í glæður“
þess máls i dag.
í Sögu, ársriti Sögufélagsins,
birtust árin 1975, 1976 og 1977
þrjár miklar greinar eftir Sigurð
Ragnarsson, þar sem þessi mál
eru rifjuð upp og saga þeirra rak-
in allt fram undir 1920. Er stuðst
við þessar greinar við upprifjun
mína á fossakaupum norðlenskra
fallvatna.
Árið 1897 kom Oddur V. Sig-
urðsson vélfræðingur hingað til
lands frá London. Megintilgang-
ur hans með þessari íslandsför
var að fá leigða fossa í því skyni
að fá erlenda fjármagnsaðila, er
hann huggðist leita samstarfs við,
til að leggja fram fé til virkjunar-
framkvæmda. Varð Oddi veru-
lega ágengt, sérstaklega í Þing-
eyjarsýslu. Gerði hann m.a.
samning um leigu vatnsréttinda
við eigendur og umráðamenn
nokkurra jarða, sem land áttu að
Jökulsá á Fjöllum. Þettrji voru
jarðirnar; Reykjahlíð, Svínadalur
og Hafursstaðir. Sama ár, þ.e.
1897, tryggði hann sér einnig
vatnsréttindi jarðanna; Ljósa-
vatns, Barnafells og Hriflu, og
náði þannig hluta af Skjálfanda-
fljóti. Eftir þessa samninga hélt
Oddur aftur til London til að
Jón Gauti Jónsson
reyna samninga við erlenda fjár-
málamenn um að leggja fram
fjármagn. Ýmislegt er á huldu um
árangurinn, en þó er ljóst að
stofnað var fyrirtæki í þessu
skyni: The Iceland Water Power
Exploration Syndicate Ltd.
í samningum þeim er Oddur
gerði, var leigutíminn ýmist ótil-
tekinn eða mjög langur, 100-200
ár. Hvað vatnsréttindin í Skjálf-
andafljóti snerti átti að hefja
greiðslu leigugjalds árið 1900, ef
framkvæmdir væru hafnar, en að
öðrum kosti það ár er þær hæfust.
Ef engar leigugreiðslur hefðu
verið innta'r af hendi árið 1910
áttu samningar að falla úr gildi.
Greiðsla leigugjalds fyrir vatns-
réttindi í Jökulsá á Fjöllum átti að
hefjast, þegar hafist yrði handa
um framkvæmdir. Leigugjald
fyrir vatnsréttindin í þessum ám
voru ákveðin 3% af virðingar-
verði viðkomandi jarða, en mátti
hækka í 4.5% ef starfsemin yrði
arðbær. Þetta varð til þess að
leiga á ýmsum fallvötnum varð
mjög lág. í samningum þessum
voru í flestum tilvikum ákvæði
um það, að yrði ekkert úr fram-
kvæmdum innan tiltekins ára-
fjölda féllu samningarnir úr gildi.
Ekki fóru þessar hræringar fram
hjá Alþingi og árið 1899 lagði
landbúnaðarnefnd neðri deildar
fram frumvarp til laga gegn því,
að utanríkismenn mættu eiga
jarðeignir hér á landi. Frumvarp
þetta náði ekki fram að ganga.
Eftir þessa hreyfingu í fossa-
málunum varð allt tiltölulega ró-
legt um nokkurra ára bil, eða
fram til ársins 1907. Verður þeim
þætti gerð skil í næstu grein.
„Dagdvelja“
1. Ég skrifa tólf, tek tvo af, þá eru
eftir tveir.
2.
Á ári hverju einu sinni
alla menn ég sæki heim;
þá, sem ei mig eiga í minni,
ég óvörum finn, og hverf frá
þeim.
Aldursmunurinn.
Jóhann er þrjátíu og níu ára að
aldri, en konan hans er 33ja. Þau
eiga 6 börn, þrjá sonu og þrjár
dætur. Synirnir eru fimmtán
fjórtán og tíu, en dætur þrettán,
tólf og átta ára. Til samans eru
bræðurnir 39 eða jafngamlir föð-
urnum og systurnar til samans
jafn gamlar móðurinni.
Eftir hve mörg ár verða þessi
sex börn orðin til samans helm-
ingi eldri en faðir þeirra og móðir
til samans?
Veiðiferðin.
Ólafur var heppinn, þegar hann
var á sjó 1 sumar. Einn dag veiddi
hann geddu eina stóra. En hvað
var hún stór? Það vildi Ólafur
ekki segja beinum orðum.
„Hausinn og sporðurinn voru
samtals 27 cm, bolurinn og haus-
inn 51 cm og sporðurinn og bol-
urinn 46 cm.“ Óg nú er komið að
ykkur lesendur góðir, að finna
það út hve stór geddan var.
Eldspýtnaþraut.
Hér sérðu jöfnu, sem ekki er rétt.
Með því að færa eina eldspýtu
áttu að geta gert hana rétta.
Hvernig ferðu að?
\/í=! í
I llússljórnarskólaiuini á Akuroyri
or rekin mar^|);ulI slarfscmi, |m |>ar
só ekki lenmir „liúsmæóraskóli” i
eÍKÍnlvgri merkin^u. \ <laj»inn er
skólahúsió noíaó lil kennslu í
lieimilisfræÓum á ve|>um ^runn-
skólanna á Akureyri. I lest k\öld
\ikimnar \fir vetrartimann eru |>ar
einnij* mar^skonar námskeió í
ííanj»i, slytlri «j» lenj»ri oj» opin öll-
uin meóan rúm er. Aó sögn Mar-
l»rétar Kristinsdóttur skólastjóra
eru |>essa daj»ana starfandi Ivö hús-
sljórnarnámske|ó. nátpskeió í fata-
saum, °H‘»naói, luiÍÍíömmi oj»
|>osl III íti Sinállli ll}*tl. V
Hel^ar-Da^ur hrá sér eitt P\ öldió i
sióustu viku upp í Hússtjórnarskóla
til aó íylujast eililió með starfsem-
inni. I>ar var |>á í fullum ^an^i 16
kvölda hiisst jórnarnámskeió auk
tyámskeiös í íatasaum «j» vefnaði.
Oj* eölile^a olli matartilhúninj»ur-
inn mestum áhuj»a oj» var |»i fyl|>st
meö honum eina kvöldstund. Sjö
áhu^asamir nemeiidur. flest karl-
menn. hyrjuöu kxiildió á |>vi aö
setjast fyrir franian kennarahoró og
liorfa á 014 hltista á liflena oy
áluij»avekjandi sýnikennslii Mar-
j»rótar Kristinsdóttnr skólastjóra.

Aö sýnikciiiislumii lokinni var ui
deilt verKefnum. 143 fiominn eld-
húskrókur er lianda hwrjuni neni-
enda |>ar sem haiui siniiir sinu verk-
efui. hetta k\öl<l voru |>aö poltréttir
sem \oru a mntscóliiium, oy íen;»it
fimm |>anu slarfa aö útbúa mis-
miiiiandi lepundir af |>eim. - - llinir
sáu um tilhúninj» á ymsii meólæti op,
einnij> hakstur.
Matártjeiöin )4ekk fljótt «j» vel.
oj» þi^ar |>eir f\rstu \oru húnir meó
sin \erkefui \ar Iaj4l á horö inni i
horóstofu, |>\i anö\itaö átli aö
hrauóa á framleiösluuni.
I'euai alli \ar lilhiiió \ai sest aó
Miaöuipi, oj4 fór jaímei s\o aö
sumir feiij»u ser áhól. I>á var epla-
Uraulur á horó horiun, „fromaj»e"
oj» .iö lokum var drukkió kaffi mcó
kokiim. I jiiniuai umræóiir fóru
frani tindir horóuui, j>ai seni m.a
\ar rætt 11111 aranjjur kviildins. IUir
ÍNiröhahlió \ar tekió til \iö „upp-
\ask'-, |>\ 1 allt \arö aö \era hreinl «j»
fraj»enj»ió fyrir jkcnuslu komaudi
dai»s, ou tiiu kl. 22.30 \firj»álu iiienu
skólauu. mettir op ánægóir, oj; von-
auili lalsverl næi 11111 |iann stóra
\isdóm, sem u«ö matj»eróarlisi er.
DAGUR•3