Dagur - 30.07.1982, Blaðsíða 3

„Eg fæddlst á
röngum stað4 4
— Séra Kárl Valsson sóknarprestur í Hrísey í viðtali
„Ég fæddist á röngum stað.
Fyrir einhverja handvöm for-
sjónarinnar fæddist ég ekki á
Islandi. En það hefur ýmislegt
gerst þó svo ég hafi ekki verið
neinn örlagavaldur á borð við
Adolf eða Jósep. Og ég hef
orðið að finna fyrir því.“
Þetta sagði Kári Valsson
sóknarprestur í Hrísey m.a. í
stuttu spjalli sem blaðamaður
átti við hann fyrir skömmu.
Kári er fæddur í Prag í
Tékkóslovakíu árið 1911 og
hét áður Karel Václav Alexej
Vorvoka.
„Ef mér reiknast rétt er ég
nú orðinn 71 árs eins og
Regan, Gunnar Thoroddsen
og eflaust fleiri önnur stór-
menni“segir hann og hlær.
„Ég var 22 ára þegar ég
kom fyrst til íslands og tók
þegar ástfóstri við land og
þjóð. Ég var aldrei fullkom-
lega hæfur þegn í því þjóðfé-
lagi sem ól mig þarna austur
frá. Ég fann það strax og ég
kom til íslands að þetta land
átti mun betur við mig. Auð-
vitað er alls staðar fólk sem
líkar ekki við mann. En það
var hlutfallslega færra hér.
Frá þessu öllu hef ég reynd-
ar sagt í bókinni „Aldnir hafa
orðið“ 7. bindi og er því óþarfi
að endurtaka það hér.“
Eyja friðar og reglu
„Sem betur fer hef ég varla
nokkur tengsl við föðurland mitt
lengur. Lengi hélt ég sambandi
við systurson minn þar sem m.a.
hefur komið hingað og unnið
við að byggja símstöð fyrir
Hríseyinga. Hann er doktor
í heimspeki frá háskólanum í
Prag en ekki á réttri línu og fór
því beint frá prófborði í verk-
smiðju sem framleiðir lélegar
ljósaperur. Hann endaði í því að
vinna í skólpræsagerð Pragborg-
ar áður en hann flýði til Noregs
ásamt fjölskyldu sinni.
En það var ekki þetta sem ég
flýði þegar ég yfirgaf Tékkósló-
vakíu. A þeim tíma var hún lýð-
ræðisríki og kölluð „Eyja friðar
og reglu í Evrópu". Það hittist
að vísu þannig á að ég kom hing-
að sama ár og nasistar komust til
valda í Þýskalandi en maður tók
það ekki alvarlega. Maður varð
að vísu var við hreyfinguna en
hvaða afleiðingar hún myndi
hafa í för með sér grunaði fáa.“
Kári kom fyrst til íslands árið
1933 ogí annað sinn 1935. í bæði
skiptin dvaldi hann í Skagafirði
og ferðaðist auk þess dálítið um
landið.
„Þegar stríðið braust út 1939
var ég þegar búinn að sækja um
dvalarleyfi á íslandi. Umsókn
barst til dómsmálaráðuneytisins
um sumarið og lá þar lengi
óhreyfð. Sjálfsagt voru ekki allir
viðstaddir í ráðuneytinu, sumir í
sumarfríum og aðrir uppteknir í
öðru. Og það er mikill ábyrgð-
arhluti að veita manni sem
kannski gæti orðið pólitískur
flóttamaður, dvalarleyfi svo
svarið dróst þar til Guðmundur
Finnbogason vinur minn og
verndari fann umsóknina ryk-
fallna í einhverri skúffu, hafði
látið leita hana uppi og ég fékk
dvalarleyfið með svohljóðandi
skeyti:
„Umbeðið kvalarleyfi Islands
veitt“.
Ekki sama fólkið lengur
Sumarið 1940 réðst Kári í
vinnumennsku til séra Lárusar í
Miklabæ en þegan hann kom til
Reykjavíkur um haustið var
hann handtekinn af breska setu-
liðinu og settur í fangelsi. Fyrst í
Reykjavík en síðan fluttur út til;
Bretlands.
Sr. Kári Valsson.
„Mér var í rauninni ýtt út í að
hugsa um tilgang lífsins þegar ég
var þarna gestur hjá breska
kónginum. í prísundinni komst
ég í tæri við fólk sama sinnis og
ég sem var í ýmsum sértrúar-
flokkum, sérstaklega kvekurum,
og neitaði að gegna herþjón-
ustu. Áður hafði ég lítið hugleitt
trúmál. Ég er fæddur inní kaþ-
ólska fjölskyldu á þeim tíma sem
kaþólska kirkjan er í algerri
lægð vegna þess að Tékkoslo-
vakía laut á þessum tíma valdi
þess kaþólska Franz Jósefs keis-
ara Austurríkis/Ungverjalands.
Andúðin á kaþólskunni var þess
vegna þjóðernisleg meðal
Tékka almennt.
En í fangelsinu er ég í eitt ár
og æ síðan annars flokks borgari
í Bretaveldi á stríðsárunum. í
stríðslok vann ég á sólningar-
verkstæði og lærði þá iðn. Hana
flutti ég síðan með mér til ís-
lands eftir stríðið þar eð með því
bjóst ég við því að geta gert
gagn-
Þegar ég kom aftur heim til Is-
lands þótti mér það lygilegt hvað
efnahagur þjóðarinnar hafði
batnað. Mér þótti því eðlilegt að
sá draumur okkar, að fólkið
batnaði með bættum efnahag,
rættist.
En raunin var önnur. Sam-
hliða bættum efnahag hafði
þetta þrautgóða fólk sem ég
þekkti fyrir stríðið breyst svo
mikið að það ver eiginlega ekki
sama fólkið lengur. Ef maður í
Hegranesinu fyrir stríð var send-
ur að slá niður í Kílum þá fór
hann og sló niður í Kílum og
það þurfti ekki að hafa mann til
að vakta hann. Allur þessi sjálf-
sagði vinnuagi hvarf í breta-
vinnunni.
Ég vann í sólningunni í
Gúmmíbarðanum við Skúla-
götu og þar í grendinni héldu til
margar vafasamar persónur.
Hvað eftir annað var brotist inn í
þetta ómerkilega og fátæka
verkstæði svo að á endanum
neyddist ég til að sofa þar eins og
nokkurs konar varðhundur.
Þetta þótti mér sorgleg þróun
og vissi ekki hvað til bragðs
skyldi taka. Pá var mér enn ekki
farið að detta kirkjan í hug eða
sá boðskapur sem ég hafði
kynnst hjá sértrúarmönnum í
prísundinni. Mér datt ekki í hug
að hægt væri að nýta hann á ein-
hvern hátt vegna þess að í mín-
um augum, frá því að ég var
barn, hafði kirkjan verið aftur-
haldsafl af því vonda.
Ég álpaðist einu sinni inn í
Dómkirkjuna í Reykjavík. Ég
var þar að leita að manni. Pegar
ég sá að hann var ekki þar ætlaði
ég að fara út en þá var kominn
prestur í stólinn og byrjaður að
tala. Ég heyrði strax að þarna
var kominn einn af þessum
prestum sem vinsælt var að
herma eftir svo ég ákvað að
hlusta á hann til þess að læra að
herma eftir honum. Og hann tal-
aði af svo mikilli virðingu fyrir
öðrum trúarleiðum en þeirri
kristnu að annað eins hafði ég
hvergi heyrt. Þetta líkaði mér.
Upp úr þessu fór ég að hug-
leiða hvort á vettvangi kirkjunn-
ar væri ekki hægt að hamla gegn
þessari spillingu sem ég gat um
áðan. Og skömmu seinna út-
skrifaðist ég af sólningaverk-
stæðinu í guðfræðina í Háskól-
anum.“
Hvernig gekk að breiða
út boðskapinn
Þýska skáldið Kristian Mog-
enstern sagði einu sinni: „Alles
feinst bleit privat“ - Allt hið
fíngerðasta er einkamál. Maður
veit aldrei hvað ber árangur og
hvað ekki.
Það er rétt að efnishyggja og
veraldarhyggja hefur líklega
aldrei verið meiri en nú. En ein-
staklingur getur lítið annað gert
við því en verið á móti og geta
sagt það aðspurður. Segi hann
það öðrum án tilefnis fær hann
ekkiáheyrn.
Auðvitað næ ég ekki til heillar
þjóðar með þessari aðferð. Ég
næ ekki til heils hrepps, ekki til
allra þeirra sem staddir eru í
kirkju hjá mér þegar ég segi
meiningu mína. En það er pers-
ónuleg ábyrgð manns að velja
og hafna rétt í lífinu.
í fjölmiðlum er keppst við að
auglýsa hluti sem hægt er að
kaupa fyrir peninga og þeir eru
gerðir mjög eftirsóknarverðir.
Það er mjög lítið sem kemur þar
á móti. Enginn vill banna
auglýsingar en það fjármagn
sem væri á bak við það að aug-
lýsa eitthvað annað er ekki fyrir
hendi.
Stofnun á stærð við kirkjuna
kemur seint fram með einhverja
ályktun sem kveikir á perunni
hjá fólki. Ég hef þá skoðun að
það sé erfitt að breyta þeirri
þróun sem nú á sér stað og felst í
því að fæstir sjá annað en gull-
kálfinn og glötunina síðar meir.
Okkur tekst e.t.v. að vekja ein-
staka mann til ábyrgðar gagn-
vart þessari þróun en ég veit
ekki hvort það er rétt stefna.
Ég get tekið dæmi af sjálfum
mér.
Á stríðsárunum þegar ég var
úti í Bretlandi var gengið svo
fram af mér að ég svo að segja
neyddist til að neyta því að ger-
ast sjálfboðaliði í tékkneskri
herdeild í Bretlandi sem barðist
gegn Þjóðverjum. Þetta var
afstaða eins manns sem breytti
engu til eða frá nema fyrir sjálf-
an mig. Ég er enn sannfærður
um að ég gerði rétt og ég myndi
gera það aftur ef ég lenti í sömu
aðstöðu nú. Á hinn bóginn veit
ég að ef allir hefðu gert það sama
hefði Hitler vaðið yfir allt
saman.
Ég er því ekki maður til að
segja öðrum hvað þeir eigi að
gera. Hins vegar hef ég þessa
sannfæringu og maður verður að
fara eftir samvisku sinni, þessu
litla ljósi sem hverjum er gefið.
Tækifærið notað
Mig langar til að nota þetta
tækifæri til að minnast lítillega á
sálmabókina nýju sem égereng-
an veginn sáttur við. Þannig er
mál með vexti að fyrir 10 árum
kom út ný sálmabók og mjög
margir hafa lýst óánægju sinni
með hana. Ég skrifaði á sínum
tíma óánægjugrein um hana í
Dag og séra Bjartmar gerði slíkt
hið sama en það virðist lítinn ár-
angur hafa borið.
Bókin er meingölluð á þann
hátt að þeir sem að henni hafa
staðið hafa reynt að fækka sálm-
um í henni mjög mikið og hafa
við það komið upp um sig að
þeir væru illa að sér um það
hvernig söngfólk í kirkjum úti á
landi starfar. T.d. er í formála
bókarinnar sagt að ástæðulaust
sé að hafa fleiri en einn sálm um
sama efni. En kirkjukór lítillar
kirkju getur ekki sungið hvaða
lag sem er og því er það mjög
gott að hafa fleiri en einn
valkost. Þeir hafa líka skorið
burt sálma sem lítið eru not-
aðir í kirkjukórum . Þeir hafa
hins vegar ekki áttað sig á því að
sálmar eru notaðir meira en til
söngs í kirkjum, þeir eru líka
einskonar bænir. Þá hafa þessir
menn þóst mega fara mjög
frjálsri hendi um verk skálda,
breyta orðalagi og meiningu og
fella niður erindi t.d. úr sálmi
Valdimars Briem „Þú Kristur
ástvin alls sem lifir“ þar hafa þeir
sleppt miðerindinu úr þriggja er-
inda sálmi. Það virðist sem ein-
hver órökrænn geðþótti hafi
ráðið ferðinni við samningu
þessarar bókar.
, -----y-j
Fra Hrísey.
30. júlí 1982 - DAGUR - 3