Dagur - 20.08.1982, Qupperneq 7

Rafn Hjaltalín, knattspyrnudómari, dæmdi um síðustu helgi
sinn síðasta leik í 1. deildinni, a.m.k. hér á Akureyri, og afhentu
forráðamenn KA honum blómvönd í upphafi leiksins um leið og
þeir þökkuðu honum mikil og góð störf í þágu knattspyrnu-
íþróttarinnar. - Rafn hefur í áratugi verið í eldlínunni með flaut-
una sína í hendinni. Hann dæmdi í fyrsta skipti 1950, þá aðeins
18 ára að aldri, þremur árum síðar tók hann dómarapróf og árið
1956 varð hann landsdómari og hefur verið það síðan. Árið 1961
varð hann milliríkjadómari og var það í 18 ár samfleytt. Rafn
hefur dæmt hundruð leikja á ferli sínum, bæði leiki í deildar-
keppni, í bikarkeppni, unglingalandsleiki og ótal úrvalsleiki
aðra. Þá dæmdi hann eitt sinn í úrslitakcppni Evrópumóts ung-
linga sem fram fór í Póllandi. Þar mættu 24 dómarar til Ieiks, en
þegar á keppnina leið hafði dómaranefnd Evrópusambandsins
valið 6 dómara í úrslitaleikina og var Rafn einn þeirra. Hann
náði svo langt að vera línuvörður í úrslitaleiknum, og var þá
varadómari. Mun enginn íslenskur knattspyrnudómari hafa náð
svona langt á alþjóðavettvangi. - En nú er Rafn hættur að dæma
í 1. og 2.deild og af því tilefni spjölluðum við stuttlega við hann.
„Ég hef haft afskipti af knatt-
spyrnu á margvíslegan hátt síðan
ég man fyrst eftir mér. Byrjaði
sem leikmaður í yngri flokkum og
svo kom í Ijós að sennilega hef ég
ekki verið byggður fyrir knatt-
spyrnu þótt áhuginn væri ódrep-
andi. Ætli það megi ekki segja að
ég hafi lent í dómgæslunni af þeim
sökum að ég komst ekki í lið, en
þó náði ég að spila eitthvað örlítið
í 2. flokki með Þór. Eftir það fór
ég dálítið í unglingaþjálfun og
síðan lá leiðin í dómgæsluna."
- Þú hefur þá verið ungur þeg-
ar þú fórst fyrst að dænia.
„Já, ætli ég hafi ekki verið 18
ára þegar ég byrjaði að dæma. Þá
var ekki hægt að taka próf í dóm-
gæslunni.en 1953tókégsvodóm-
arapróf hér á Akureyri og hef
dæmt síðan. Þá var þetta sett
þannig upp að prófið var tekið hjá
viðkomandi íþróttabandalagi hjá
sérstakri prófnefnd. Þeir voru í
prófnefndinni Hermann Stefáns-
son, Ragnar Steinbergsson og
Árni Ingimundarson að mig
ntinnir.
Mér er það minnisstætt að það
stóð lengi vel á úrskurði frá próf-
nefndinni um það hvort ég hefði
náð prófinu. Menn voru ekki aleg
vissir um hvort ég hefði gert
rétt, því í prófleiknum dæmdi ég
aukaspyrnu fyrir utan vítateig og
viðkomandi aðili sendi knöttinn
til baka inn í teiginn. Mig minnir
að það hafi ekki komið niðurstaða
t þetta mál fyrr en úrskurður
fékkst um það frá Kaupmanna-
höfn að þetta hefði verið leyfilegt.
Mér skildist á þeim tíma að ætlun-
in hafi verið að fella mig á þessu ef
annað hefði komið í ljós.
Gamli
ungmennafélagsandinn
Þetta ár dæmdi ég minn fyrsta
leik sem dómari með próf, og fór
þá með KA í „boddýbiT til Sauð-
árkróks þar sem keppt var við
heimamenn. í þessum leik gerðist
það að ég dæmdi mína fyrstu eftir-
minnilegu vítaspyrnu. Það var
sókn á mark heimamanna og
mikil þvaga upp við markið. En
allt í einu kemur einn leikmanna
gangandi út úr þvögunni með
knöttinn í hendinni og réttir mér
hann og áfram hélt þvagan. En ég
gat auðvitað ekki gert neitt annað
en að dæma vítaspyrnu á þennan
leikmann fyrir að taka boltann
með höndunum innan eigin víta-
teigs. Þetta er sennilega það atvik
sem hefur komið mér mest á óvart
á mínum ferli, og það gerðist strax
í fyrsta leiknum.“
- Hvað vakti fyrir þessum leik-
manni?
„Það var nú einfaldlega það að
gamli ungmennafélagsandinn var
við lýði. Knötturinn hafði hrokk-
ið í hendina á honum og hann
viðurkenndi sitt brot strax og
færði mér boltann.
Einhverju sinni fór ég aftur á
Sauðárkrók með KA. Liðið sigr-
•aði 4:3, skoraði þá þrjú mörk
úr vítaspyrnum og eitt mark
þeirra var sjálfsmark. - Öðru
sinni var ég þarna að dæma ein-
hvern mikinn leik og liðin voru
búin að stilla sér upp. Ég flautaði
en ekkert gerðist. Ég flautaði því
aftur og enn gerðist ekki neitt,
nema það að leikmennirnir litu til
mín. Og þá kom í ljós að það
vantaði knöttinn. Ég hef gætt þess
síðan að hafa knöttinn ávallt með
mér inn á völlinn. Það hefur ætíð
eitthvað skemmtilegt gerst á þess-
um velli sem er einn af mínum
uppáhaldsvöllum að dæma á.
Eins er með völlinn á Grenivík.
það hefur eiginlega verið segin
saga í gegnum árin að eftir að ég
hef komið heim frá því að dæma
þar, hafa beðið mín boð um að
dæma leiki erlendis eða einhverja
stærri leiki hér heima. Það er eins
og það sé einhver fylgni þar á
milli. Aðrir vellir hafa ekkert
sérstakt við sig þannig séð.“
Las sænskar
myndskreyttar reglur
- Nú var knattspyrnan allt öðru
vísi á þessum árum þegar þú varst
að hefja feril þinn sem dómari og
dómgæsla þar af leiðandi einnig.
Hvað vilt þú segja um þetta?
„Fróðleikurinn var í sjálfu sér
mjög lítill og reynslan að sama
skapi. Þeir sem dæmdu eitthvað
að ráði á þessum árum voru í
Reykjavík og það voru engin
samskipti á milli landsbyggðar-
manna og þeirra eins og nú er. Þá
voru þar menn eins og Guðjón
Einarsson sem stóðu upp úr og
svo kom Hannes Þ. Sigurðsson,
Haukur Óskarsson og fleiri. Ég
kynntist Hannesi og hann hafði
mikil áhrif á mig á þann veg að
auka áhuga minn sem varð til þess
að ég hélt þessu áfram. Ég man að
ég fór eitt sinn á Siglufjörð til þess
aðhorfa á Hannes dæma en þá
vildi ekki betur til en svo að ég
fékk hálsbólgu og komst ekki á
völlinn. Ég lá heima á hóteli og
ingur er fluttist hingað fyrir stríð.
Hann hafði verið knattspyrnu-
dómari og m.a. dæmt á Olympíu-
leikunum í Hollandi 1928. Hann
hafði mjög örvandi áhrif á mig og
það má segja að hann hafi kennt
mér allt það sem ég kann eða gert
mig hæfan til að skilja innri rök
dómgæslunnar sem eru miklu
meiri vísindi en almenningur vill
vera láta. Það er svo margt sem
kemur þar til, mannleg samskipti
og skilningur á afstöðu leikmanna
og sálfræðin sem er þessu samfara
og nauðsynlegt er að setja sig inn
í. Þessi maður opnaði mér nýjan
heim og studdi mig í gegn um
erfiðasta tímann.
Stðan fór knattspyrnan að þró-
ast og það var farið að leika heima
og að heiman. Þá var ég fyrsti
maðurinn utan Reykjavíkursvæð-
KA-menn afhenda Rafni blómvönd sl. laugardag.

am B I
Hannes lánaði mér sænskar
myndskreyttar reglur og ég drakk
í mig þann fróðleik, sem þar
var að finna. Síðan höfum við
Hannes haft mikil og góð sam-
skipti og ég lærði mikið af honum
og tók hann sem fyrirmynd.
Síðan kynntist ég Höskuldi
Markússyni sem er þýskur gyð-
isins sem kom til greina að dæma í
íslandsmóti meistara-
flokks. Það þótti ávallt mjög dýrt
að taka einn mann til Reykjavík-
ur en ekki að sama skapi dýrt að
senda þrjá menn til Akureyrar.
Mér er það minnisstætt að Ólafur
heitinn Erlendsson sem var
formaður Knattspyrnuráðs
Reykjavíkur tjáði mér að þeir
hefðu beðið eftir hverri þeirri
skyssu sem mér yrði á þegar ég
hóf að dæma fyrir sunnan. Hann
sagði mér þetta síðar í mesta
bróðerni.“
- Hvenær dæmdir þú í fyrsta
skipti í meistaraflokki á íslands-
móti?
„Það var 1956, í leik milli Akra-
ness og Hafnarfjarðar á Melavell-
inum, en þá fór allt mótið fram í
Reykjavík. Þetta er mér minnis-
stæður leikur því ég man eftir því
að ég dæmdi hornspyrnu á Akra-
nesliðið. Þá var Ríkharður Jóns-
son fyrirliði þeirra Skagamanna
og hann kom hlaupandi eftir
þessa hornspyrnu og sagði: „Hún
var ekki rétt tekin þessi horti-
spyrna. “ - Ég fór sennilega aðeins
hjá mér við þetta og svo kom önn-
ur hornspyrna og þá kom Rík-
harður öllu þyngri á brúnina og í
þriðja skipti kom hornspyrna og
þá kom hann enn og sagði: „Þetta
gengur ekki, hann tekur alltaf
hornið öfugu megin við hornfán-
ann.“
Mér létti óneitanlega í hálfleik
þegar hann kom til mín og baðst
afsökunar á þessu, hann hefði
ekki áttað sig á því sem hann var
að segja. En þetta er dæmi um
það hvað leikmenn þekkja regl-
urnar takmarkað og þetta getur
skapað vandamál.“
- Hefur það ekki breyst?
„Það hefur ekki breyst eins
mikið og annað. Mér finnst að
það skorti mjög á að menn læri
reglurnar þegar þeir byrja að læra
knattspyrnu. Menn alast upp með
það sem þeir halda að sé rétt og
þeir hafa á tilfinningunni. T.d.
gerðist það í 1. deildarleik á ísa-
firði í sumar að rangstaða var
dæmd inni í vítateig. Það var
landsliðsbakvörður sem tók
spyrnuna og hún fór ekki útfyrir
teiginn. Ég flautaði og lét endur-
taka spyrnuna en aftur gerðist það
sama. Þá vissi þessi leikmaður
ekki að aukaspyrna innan víta-
teigs verður að fara útfyrir víta-
teiginn til þess að boltinn sé kom-
inn í leik. Svona smáatriði geta
skapað leiðindi að óþörfu. Þetta
hefur því miður ekki tekið jafn-
miklum framförum og annað í
knattspyrnunni."
Ein fjölskylda
- Eru samskipti dómara og leik-
manna þá verri en skyldi vegna
þessa?
„Það er ákaflega þýðingar-
mikið að menn líti á þetta allt sem
eina fjölskyldu, leikmennirnir,
dómarinn, línuverðirnir, þjálfar-
inn og leiðtoginn, allir erum við
að vinna að því sama. En vanda-
málið er það að við ræðumst aldr-
ei við. Einu skiptin sem við dóm-
ararnir hittum leikmennina er a
vellinum. Það væri mjög æskilegt
að liðsstjórinn ræddi við dómar-
ann eftir leiki um atvik leiksins og
skilaði því síðan áfram til liðsins.
Einnig væri gott og gagnlegt fyrir
þessa aðila að ræðast við á vorin
áður en keppnistímabilið hefst,
þannig að menn gætu borið saman
bækur sínar."
- Ef þú lítur til baka, var þá
knattspyrnan hér á árum áður
ekki mun nettari, minni harka og
prúðari leikur?
„Leikurinn í sj álfu sér var prúð-
ari, en harkan var meiri. Hérna í
grenndinni t.d. var fyrst og fremst
leikið af kröftum. Sá sem var lík-
amlega sterkastur komst lengst.
Þetta hefur breyst. íþróttin virtist
vera svona, menn hlupu saman og
skullu saman. Sá litli lá og hinn
stóð og þar við sat. Annars hefur
mér ekki fundist vera of mikil
harka í knattspyrnunni hér og ég
hef ekki gefið mörg gul spjöld í
gegnum árin fyrir grófan leik. Ég
hef miklu oftar þurft að sýna
spjöld vegna mótmæla leikmanna
við dómum.“
. . . síðan kemur
brottrekstur
- Þií hefur haft orð á þérfyrir það
að taka mjög hart á mótmælum
leikmanna.
„Ég hugsa að það sé rétt. En
það eru til mörg ráð áður en gripið
er til spjaldanna. í fyrsta lagi hef-
ur dómarinn flautuna, í öðru lagi
vingjarnlegt tiltal, og í þriðja lagi
alvarleg aðvörun. Eftir það kem-
ur áminning og síðan brottrekst-
ur. Inn á þetta hef ég reynt að
spila og okkur hefur verið uppá-
lagt að viðhafa þessa aðferð.“
- Ef við víkjum nú að sam-
skiptum áhorfenda og dómara.
Nú er það staðreynd að dómarar
eru sennilega ekki vinsælustu
mennirnir á áhorfendapöllunum.
„Það er alveg rétt. Mitt sjón-
ármið er það að dómarinn gegni
oft einhverskonar sálfræðilegu
hlutverki, og að sá sem ekki
treystir sér til þess að skamma
konuna sína heima hann nái sér
niðri á dómaranum á knatt-
spyrnuvellinum. Þetta er hlutur
sem ég var viðkvæmur fyrir til að
byrja með, en nú er það þannig að
ég heyri þetta ekki, þetta er orð-
inn hluti leiksins og hefur ekki
áhrif á mig.“
- Hefur þú einhvern tíma orð-
ið fyrir aðkasti á knattspyrnuvell-
inum?
„Ég held ég geti ekki sagt það,
nei, ég minnist þess ekki. Auðvit-
að hafa komið menn og hellt sér
yfir mig eftir leiki og hér áður fyrr
var það segin saga að safnast var
kring um dómarann og honum
lesir.n pistillinn. Þá reyndi hann
að verja sig en fór yfirleitt'halloka
í þeim viðskiptum. Nei, ég hef
ekki lent í neinu verulegu báli ef
svo má segja.“
6 - DAGUR - 20. ágúst 1982
Rafn frá Akureyri
- En þá eru fjölmiðlarnir næstir á
dagskrá. í samskiptum þínum við
þá hefur gengið á ýmsu í gegn um
tíðina.
„Ég hef aldrei átt inni í fjöl-
miðlunum, a.m.k. hefur mér
fundist að í þeim væri ég ein-
ungis Rafn Hjaltalín frá Akur-
eyri. Ég hef hinsvegar aldrei heyrt
talað um Magnús Pétursson frá
Reykjavík eða Eystein Guð-
mundsson frá Kópavogi. Mér
finnst að í gegn um árin hafi ég
komið þokkalega út í fjölmiðlun-
um hvað gagnrýni varðar, en oft
hefur mér þótt hún vera óvægin í
minn garð. Stundum hef ég gert
athugasemdir við það, en annars
er þetta hlutur sem verður að
taka.“
- Finnst þér gagnrýnin ekki
vera rökstudd?
„Mér finnst almennt að um-
fjöllunin um knattspyrnuna í
fjölmiðlunum hafi oft verið í
höndum drengja sem hafa verið
að stíga sín fyrstu spor í blaða-
mennsku og manna sem hafa haft
það að sumarstarfi að skrifa um
íþróttir án þess að hafa til þess
nægilega þekkingu að fjalla um
leikinn og dómgæsluna. Það er
ákaflega lítið sem maður sér um
það að leikurinn sé brotinn til
mergjar, hvernig þjálfarinn stillir
upp og hvernig útfærsla leiksins
tekst frá hans hálfu. Mér finnst oft
fjallað um hvað gerðist á tiltek-
inni mínútu leiksins og svo kemur
umsögn um dómarann aftast, og
oftast á þá leið að NN hafi dæmt
vel, þokkalega, illa o.s.frv.
Oft á tíðum fékk ég hinsvegar
lengri skammta en aðrir dómarar.
Ég held að það hafi verið horft
gagnrýnni augum á mína dóm-
gæslu en annarra. Ég held að ég
hafi oft verið með mestu þekking-
una, þó ég sé ekki að segja að ég
hafi alltaf verið besti dómarinn.
Strákarnir hafa fylgst með mér
og spurt sjálfa sig: „Hvað gerir
hann núna?“ - Ég hef verið feng-
inn til að fræða og verið með þess-
ar ráðstefnur okkar undanfarin
ár. Ég held að þetta hafi haft ein-
hver áhrif. Líka hitt, að endur
fyrir löngu, þegar Albert Guð-
mundsson varð formaður Knatt-
spyrnusambandsins, þá veitti
hann mér þá viðurkenningu og
uppörvun sem mér fannst ég eiga,
því þá varð ég milliríkjadómari.
Hann hafði áður komið hér og
skrifað í Dag og það gladdi mig
mjög mikið hvað þessi frægi
maður fór hlýlegum orðum um
frammistöðu mína. Þetta varð
e.t.v. til þess að menn fóru að
veita mér eftirtekt. Ég held að
það hafi verið tekið harðar á mér í
blöðunum vegna þessa.“
- Finnst þér að dómarar úti á
landsbyggðinni fái næg tækifæri
til að spreyta sig?
„Það vantar mikið á að dóm-
aramálunum sé sinnt sem skyldi.
Þetta hefur þó verulega lagast
varðandi okkur sem höfum dæmt
í 1. deildinni, þar eru mál í nokk-
uð góðu lagi, en hinn almenni
dómari úti á landi og í Reykjavík
líka, nýtur ekki þeirrar uppörvun-
ar sem hann þarf.“
Góö regla
- Nú hættir þú að dæma í 1.
deild vegna þess að þú ert orðinn
fimmtugur. Finnst þérþessi regla
sanngjörn?“
„Mér finnst þetta góð regla. Að
sjálfsögðu finnst mér að ég gæti
dæmt miklu lengur, en ég held
það sé miklu betra að vita það
fyrirfram að maður eigi að hætta
þegar maður verður fimmtugur
heldur en að bíða og bíða og eng-
inn treystir sér til þess að víkja
manni úr vegi.“
- En ætlar þú ekki að dæma
áfram?
„Jú, ég er ákveðinn í því að
gera það og reyna að sinna öðrum
málefnum. Ég hef sérstakan
áhuga á fræðslumálunum og hef
boðið fram mína krafta í þeim
efnum og veit ekki annað en
menn séu ánægðir með það. Síð-
an hyggst ég reyna í eitt eða tvö ár
að dæma í 3. og 4. deild og yngri
flokkunum eitthvað."
- Ef þú ættir völina í dag,
myndir þú þá vilja fara þessa leið
aftur, gerast knattspyrnudómari?
„Já, ég held það. Ég sé ekki
eftir því að hafa ánetjast þessari
ágætu íþrótt sem hefur veitt mér
ákaflega margar ánægjustundir
og fært mér fjöldann allan af ágæt-
um kunningjum. Ég er auðvitað
ákaflega þakklátur eiginkonu
minni og fjölskyldu fyrir að hafa
liðið mér þetta því þáttur eigin-
kvennanna vill oft gleymast í
þessu sambandi. Þær þurfa hugs-
anlega oft að Ieggja meira á sig en
við sem erum í þessu. Það fer í
þetta hver helgin á fætur annarri
og þótt sólin sktni er ekki spurt
um það.“
G.K.

20. ágúst 1982 - DAGUR - 7