Dagur - 25.01.1983, Blaðsíða 4

ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
RITSTJÓRNARSlMAR: 24166 OG 24167
SlMI AUGLÝSINGADEILDAR OG AFGREIÐSLU: 24222
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÖRNSSON
BLAÐAMENN: EIRÍKUR ST. EIRlKSSON, GYLFI KRISTJÁNSSON
. OG ÞORKELL BJÓRNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: JÓHANNES MIKAELSSON
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Kynskipt
stjórnmálastarf
Nýlega var sagt frá því í útvarpsfréttum að af
30 frambjóðendum í prófkjörum flokkanna
eina helgi hafi aðeins einn frambjóðandinn
verið kona. Þegar þetta er borið saman við þær
fullyrðingar að konur hafi ekki sömu mögu-
leika til þátttöku í stjórnmálum og karlar kem-
ur berlega í ljós að einhversstaðar skýtur
skökku við — þessi fullyrðing fær vart staðist.
Allir ættu að hafa sömu möguleika á að gefa
kost á sér í prófkjörum til alþingiskosninga.
Vera má að lítill hlutur kvenna á þingi til þessa
og allt talið um að þær ættu svo erfitt upp-
dráttar hafi dregið svo kjarkinn úr þeim að þær
hafi af þeim sökum ekki gefið kost á sér í áð-
urnefndum prófkjörum. Það getur hins vegar
vart verið einhlít skýring.
Af hálfu stjórnmálaflokkanna hefur því
gjarnan verið haldið fram að erfitt væri að fá
konur til starfa í áhrifastöðum. Á þetta hefur
ekki hvað síst reynt upp á síðkastið þegar
a.m.k. sumir stjórnmálaflokkar hafa lagt sig í
líma við að auka hlut kvenna. Hafa umræður
um þessi mál með tilheyrandi kvennafram-
boðum vafalaust haft þar sín áhrif. En þrátt
fyrir þessa miklu umræðu hefur lítið sem ekk-
ert áunnist.
Það hefur verið haft á orði að stjórnmála-
flokkarnir væru að einhverju leyti óaðgengi-
legir fyrir konur. Hins vegar geta konur vart
ætlast til þess af stjórnmálaflokkunum að þeir
taki einhverjum stökkbreytingum til móts við
þær, ef þær vilja sjálfar ekki taka þátt í starfinu
og að móta þær breytingar sem þær telja
nauðsynlegar. Það kann að vera að konur þurfi
að sýna af sér meiri dug en karlar til að ná jafn
langt og þeir, til að bæta upp kynjafordómana
sem einhverjir eru sjálfsagt við lýði. Það gerist
ekki nema þær sanni sig á sama vettvangi.
Kynskipt stjórnmálastarf kann ekki góðri
lukku að stýra þegar til lengdar lætur.
Gildi samvinnu og samhjálpar
Enn hafa náttúruöflin krafist fórna af lands-
mönnum, að þessu sinni í litlu sjávarplássi á
Vestfjörðum. Um sama leyti og snjóflóð á Pat-
reksfirði verða fjórum manneskjum að bana og
eyðileggja yfir tug íbúðarhúsa minnast menn
þess að áratugur er liðinn frá Vestmannaeyja-
gosinu. Enn skemmra er síðan mikið mann- og
eignatjón varð í Neskaupstað af völdum snjó-
flóða.
Sjaldan eða aldrei verður gildi samvinnu og
samhjálpar augljósara en þegar slíkar nátt-
úruhamfarir verða.
4 - DAGUR - 25. janúar 1983
Ostjórn
raforkumála
Stjórn raforkumála á íslandi hef-
ur verið meira eða minna vafasöm
undanfarin ár, en nú allra síðustu
ár keyrir um þverbak í óstjórn og
stjórnleysi og þar af leiðandi
óarðbærum framkvæmdum.
Hrein afleiðing af því er síhækk-
andi raforkuverð, langt umfram
verðbólgu.
Við höfum ekki séð fyrir enda-
lok þessara hækkana í bráð þó svo
að stjórnarskipti séu á næsta leyti,
vegna þess að mikill hluti afleið-
inga rangra framkvæmda á síð-
ustu árum og þeirra sem nú er
unnið að, eiga eftir að koma fram
í enn hærra raforkuverði í næstu
framtíð.
Jafnvel þó svo að samningar
tækjust um þreföldun á orkuverði
til stóriðjunnar allrar, yrði tiltölu-
lega lítil lækkun á verði til al-
mennings í prósentum talið svo
hátt er raforkuverðið orðið.
Nú má spyrja hverjar séu
ástæður fyrir þessari óðaverð-
bólgu á raforkuverði, þá er því til
að svara, að mínu mati liggja
ástæðurnar fyrst og fremst á
Þjórsársvæði Landsvirkjunar.
Þær helstu aðrar óarðbæru fram-
kvæmdir sem eru utan (ennþá)
svæðis Landsvirkjunar svo sem
Byggðalínur og Krafla, eru ekki
inni í orkuverðinu, afborgunum
af þeim er frestað með lántökum.
Til að varpa enn skýrari mynd
af Þjórsársvæöi Landsvirkjunar,
má hér líta á þróun heildsölu-
gjaldskrár Landsvirkjunar á 130
kv spennu og 5000 stunda nýting-
artíma, sett upp í línurit í eining-
arverði (aur/kwh) á hverjum
tíma, nokkur ár til baka. Og í
sama línuriti kaupgetu skipta-
verðs þorsks í hæsta gæðaflokki
pr. kg. umreiknað í kílóvatt-
stundir á heildsöluverði Lands-
virkjunar.
En skiptaverð þorsks er hreinn
mælikvarði á kaupgetu sjómanna,
laun þeirra hafa verið 29% af
skiptaverði allt tímabilið sem tek-
ið er (var 34% fyrir 16. febr.
1976). Ætlunin var að nota tíma-
kaup viðmiðunarmanns í landi en
ókleyft reyndist að fá hreinan
taxta sem mælikvarða, vegna sí-
felldra breytinga á heitum taxta
og viðmiðunum starfslýsinga, svo
og láglaunabreytingum.
En hér má fljóta með að fisk-
verð hefur 7,67 faldast frá 1. jan.
1977 til 15. nóv. 1982. Laun lægsta
Dagsbrúnartaxta hafa 10,25
faidast, laun 10. taxta BSRB hafa
9,79 faldast, en verð Landsvirkj-
unar 17,47 faldast á sama tíma-
bili.
Svo vikið sé aftur að línuritinu
sést að það orkumagn sem fékkst
fyrir einn þorsk á miðju ári 1978,
þá þarf í dag, 15. nóv. 1982, rétt
tæplega 3 stykki þorska fyrir sama
orkumagn. Þyrfti að athugast
hvort hér sé ekki um heimsmet að
ræða.
En réttara er að skoða meðal
kaupmátt hvers árs fyrir sig í stað-
inn fyrir verstu tilvikin. Þá kemur
í ljós að kaupgeta skiptaverðs
pr.kg. var 27,9 kwh árið 1977,
29,6 kwh 1978, 25,2 kwh 1979,
21,2 kwh 1980, 17,8 kwh 1981 og
15,4 kwh það sem af er ári 1982
eða til 15. nóv. Þannig að lítið er
orðið eftir af þorski nr. 2 annað
en sporðurinn þegar borin eru
saman árin 1978 og það sem af er
ári 1982.
Ég get ekki ímyndað mér ann-
að en að þorskur nr. 3 hverfi á
næstu tveimur árum, því að til af-
borgunar koma ýmsar vitleysis
framkvæmdir á Þjórsársvæði, svo
sem Sultartangastífla, Kvíslar-
veita og rest af Hrauneyjarfoss-
virkjun, en okkur var talin trú um
að hluti síðustu hækkunar (á síð-
ustu stundu lækkuð úr 35% í
29%) væri vegna afborgunar af
Hrauneyjarfossvirkjun. Einnig
kemur sá hluti kostnaðar við
Byggðalínur sem Landsvirkjun á
að yfirtaka um næstkomandi ára-
mót, sá kostnaður hlýtur að leiða
til hækkunarorkuverðs. (Orðtæki
stjórnmálamanna er jöfnun orku-
verðs), afganginn á sjálfsagt að
greiða í sköttum til ríkissjóðs. Svo
að síðustu kostnaður við afborg-
anir af Suðurlínu og skuldabagg-
anum sem eftir á að koma út í
verðlagið (neikvæð greiðslustaða
Landsvirkjunar á þessu ári um ca.
145 Mkr.).
Hin raunverulega Krafla kem-
ur hér hvergi við sögu en hún hef-
ur tíðast verið notuð í ljótabarns-
hlutverkið af stjórnmálamönn-
um, fjölmiðlamönnum og ýmsum
steinblindum fræðimönnum, þeg-
ar rætt er um óarðbærar
framkvæmdir, í þeim tilgangi ein-
um, að villa um fyrir almenningi,
eða upplýsa eigin fávisku.
En þessir sömu aðilar horfa
framhjá öllum Kröflunum sem
englabarnið Lansvirkjun er að
burðast með (fyrirtæki sem for-
sjálir Reykvíkingar komu á fót),
en Kröflurnar þar eru hreint ekici
svo fáar og stöðugt unnið að fleiri.
Til að skoða dæmið nánar skul-
um við sjá áhrifin, sem þetta okur
Landsvirkjunar hefur á smásölu-
gjaldskrá Rarik, núgildandi
gjaldskrá frá 5. nóv. 1982 og
reikna á ársgrundvelli.
Jón Jónsson sem notar á heimil-
istaxta A1 4000 kwh/ári og hitat-
axta C1 36000 kwh/ári. Meðal-
verð á A1 miðað við þessa notkun
er 2.243 kr/kwh, á C1 0,701 kr/
kwh óniðurgreitt af ríkissjóði, en
0,561 kr/kwh niðurgreitt. Reikn-
að saman A1 + C1 miðað við
40000 kwh/ári er óniðurgreitt
verð 0,855 kr/kwh en niðurgreitt
0,729 kr/kwh.
Jón Jónsson þarf því að greiða
fyrir raforku á ársgrundvelli
40000 x 0,729 = 29160 kr/ári, Ra-
rik fær 40000 x 0,855 = 34200 kr/
ári, Landsvirkjun fær 40000 x 0,53
= 21200 kr/ári plús 0,53 x dreifi-
töpin í kerfi Rarik eða frá afhend-
ingarstað Landsvirkjunar að not-
anda, en við getum sleppt þeim
hér, dæmið er nógu slæmt fyrir.
Samantekið: Heildarkostnaður:
34200 kr/ári eða 100%, Lands-
virkjun fær 21200 kr/ári eða 62%,
Rarik fær 13000 kr/ári eða 38%.
Samtals 34200 kr/ári eða 100%.
Jón Jónsson greiðir 29160 kr/ári
eða 85,3%, Ríkissjóður greiðir
5040 kr/árieða 14,7%.
Af hluta Rarik eða 13000 kr
fara 2690 kr í verðjöfnunargjald
og söluskatt til baka til ríkissjóðs.
Hvað verður um niðurgreiðsl-
urnar eftir áramót 82/83 veit
enginn, en þær eru ekki á fjárlög-
um næsta árs.
Sama dæmi og að ofan tekið í
nóvember 1978 eða fyrir 4 árum
síðan.
Heildarkostnaður: 40000 x
0,104 = 4160 kr/ári - 100%,
Landsvirkjun fær 40000 x 0,04562
= 1824,8 kr/ári 43,9%, Rarik fær
2335,2 kr/ári - 56,1%. Samtals
4160 kr/ári - 100%.
Þá voru engar niðurgreiðslur og
Jón Jónsson greiddi alla súpuna.
Að lokum skulum við sjá hvað
þarf mörg kíló þorsks til að greiða
essa orku.
nóvember 1978 var skiptaverð
1,26 kr/kg sem þýðir að 4160/1,26
= 3301 kg/ári þarf þá til greiðslu á
raforku á ársgrundvelli, en nú
þarf 34200/6,37 = 5368 kg/ári til
greiðslu á sama orkumagni eða
62,6% aukning.
Núverandi verð raforku til allra
almennra nota er óviðunandi fyrir
alla raforkunotendur, hreint
okur.
Ef spáin um 3ja þorskinn hér
að framan til Landsvirkjunar á 2
næstu árum rætist, getum við al-
veg eins lagt niður alla búsetu úti á
landi ef landsbyggðinni er ætlað
að búa við gjaldskrá Landsvirkj-
unar í stað þess að fá að virkja
sjálfir fyrir kostnað sem er innan
við helmingar af núverandi
gjaldskrá Landsvirkjunar, hvað
þá verður er þriðji þorskurinn
hefur bæst við.
Er ekki kominn tími til:
a) að stjórn Landsvirkjunar segi
af sér og efstu yfirmenn líka.
Endurskoðendafyrirtæki
verði gert að rannsaka starf-
semina alla og grundvöll
ákvarðanatöku hinna ýmsu
framkvæmda á Þjórsársvæði.
Hér gæti verið um fram-
haldsverkefni að ræða hjá hin-
um breska endurskoðendafyr-
irtæki, sem iðnaðarráðuneytið
fékk í álmálið.
b) að Alþingi íslendinga endur-
skoði afstöðu sína með út-
þenslu Landsvirkjunar yfir
landsbyggðina.
c) að stjórn Laxárvirkjunar
endurskoði afstöðu sína til
sameiningar Laxárvirkjunar
og Landsvirkjunar 1. júlí 1983,
og þar með fríi Akureyringa
og seinna aðra Norðlendinga
við ævarandi okri á raforku.
d) að rannsaka þátt verkfræði-
stofa í ákvarðanatöku um
ýmsar raforkuframkvæmdir,
en æði oft eru stofurnar bæði
með frumhönnun og síðan
lokahönnun verksins, þannig
að ákvarðanataka er þeirra
hagur, en ábyrðin engin.
e) að rannsaka þátt orkustofnun-
ar í ákvarðanatöku valkosta
orkumála, en ég get ekki betur
séð, en að sú stofnun sé verri
en engin í þeim efnum.
f) að skipta um yfirmann orku-
mála á íslandi, iðnaðar og
orkuráðherra Hjöríeifur Gutt-
ormsson og gert að skilyrði að
arftaki hafi smá innsýn í orku-
mál og láti ekki eiginhags-
munaseggi og steinblinda reyk-
víska fræðimenn stjórna sínum
ákvörðunum.
Að síðustu þá hefur gengi doll-
ars gagnvart íslenskri krónu 18,28
faldast frá 1. jan 1972 til 5. nóv.
1982, en gjaldskrá Lansvirkjunar
hefur 61,37 faldast á sama tíma,
eða 3,35 faldast gagnvart dollar.
Fiskverð er hins vegar mjög
svipað í dollurum talið 1. jan 1977
og 15. sept 1982 eða 7,67 faldast,
en dollar7,62faldastásama tíma.
Heimir Sveinsson
tæknifræðingur
Egilsstöðum.