Dagur - 25.11.1983, Blaðsíða 7

6 - DAGUR - 25. nóvember 1983
25. nóvember 1983 - DAGUR - 7
- Áður fyrr þóttí það sjálfsagt að tíggja í ritdeilum og
skömmum, jafnvel persónulegum svívirðingum við
andstæðingana. Þetta má lesa í gömlum blöðum og
þetta þótti oft hin besta skemmtun. Maður gekk út frá
þvísem gefnum hlut, að andstæðingurinn væri vondur.
Það kom manni því ekki á óvart að fá vondar kveðjur
frá honum og ekki kippti maður sér hátt upp við það.
Mér sárnaði oft meira þegar samherjar brugðust vonum
mínum. Ég ætiaðist víst stundum til of mikils af vinum
mínum og samherjum og víst er það sárt þegar vonir
bresta.
Það er enginn annar en Erling-
ur Davíðsson, rithöfundur og
fyrrum ritstjóri Dags, sem hefur
orðið í helgarviðtalinu. Hann
hætti ritstjórn Dags fyrir nokkr-
um árum, en síðan hefur hann
verið afkastamikill rithöfundur
og á þessari „vertíð“ koma út
eftir hann fimm bækur á vegum
Skjaldborgar á Akureyri. Erling-
ur var fyrst spurður um ætt og
uppruna, samkvæmt gömlum sið,
og nú gefum við honum orðið.
- Ég fæddist á Stóru-Hámund-
arstöðum á Árskógsströnd 11.
apríl 1912. Foreldrar mínir voru
Davíð Sigurðsson bóndi og
hreppstjóri þar og María Jóns-
dóttir. Faðir minn var fæddur og
uppalinn á Glerá við Akureyri en
móðir mín var frá Hallgilsstöðum
í Arnarneshreppi. Þau bjuggu
um skeið á Ytri-Reistará en síðan
á Stóru-Hámundarstöðum og
önduðust þar í hárri elli. Harald-
ur bróðir minn og Anna Bald-
vinsdóttir kona hans höfðu þá
tekið við búi þar. Nú hefur Bald-
vin sonur þeirra og Elín Lárus-
dóttir kona hans, tekið þar við
búi.
Þegar ég var stráklingur að
alast upp á þessum bæ, var þar
ekki sími né rafmagn, ekkert út-
varp né sjónvarp, enginn bílveg-
ur og engin dráttarvél. Vatn var
borið í fötum í bæ og peningshús.
Ég og mínir jafnaldrar höfum
notið þess að fá að lifa ótrúlega
breytingatíma á flestum sviðum
þjóðlífsins og athafna og svo
mikið framkvæmdaskeið, að
engu öðru verður til jafnað hér á
landi.
Minnisverð tíðindi og ævintýri
létu lengi vel á sér standa. Én
auðvitað hefur umhverfi mitt
mótað mig. Land er breitt og
mikið á norðanverðri Árskógs-
strönd; vestur til fjalla og miklir
eru þeir brotsjóir, sem koma af
opnu hafi og lemja kletta og
klungur og ekki alveg hljóðlaust.
• Rödd Hreins
heyrðist restur
yfír fjorðmn
- Áður en ég varð stautfær
heyrði ég um það talað, að Helgi
magri, fyrsti eyfirski landnáms-
maðurinn, hefði e.t.v. haft vet-
ursetu á mínum æskuslóðum. Og
ég heyrði ennfremur á það
minnst, að í hól einum í Kálfs-
skinni þar í sveit væri eina kon-
ungsgröfin á íslandi. En þar á
Hrærekur hinn blindi, konungur
af Heiðmörk, að hvíla. Gerði ég
mér snemma ýmiss konar hug-
myndir um þessa menn og þótti
mikið til þeirra koma.
Hrísey, sem ég hef stundum
nefnt Perlu Eyjafjarðar, er á
miðjum firði, austur af nyrsta
hluta Árskógsstrandar. Þar voru
margir mótorbátar gerðir út í
mínu ungdæmi og þar barst
mikill fiskur á land, einkum á
vorin. Þá voru kraftmiklar þorsk-
göngur á nálæg mið nokkurn veg-
inn árvissar, ef ég man rétt og oft
uppgripaafli. Mótorskellirnir
heyrðust stundum vel vestur yfir
sundið á kyrrum sumarkvöldum,
einnig heyrðist þaðan hundgá og
kýrbaul. Og sögur heyrði ég síðar
af því, eftir að Hreinn Pálsson
varð dáður söngmaður, að rödd
hans hefði einnig heyrst vestur
yfir. En vitað var, að hann tók
stundum lagið fram á bryggju.
Hrísey varð síðar einnig kunn-
ur síldarsöltunarstaður og var þar
þá margt um manninn og mikið
athafnalíf. Og enn hefur breyting
orðið á, því nú eiga Hríseyingar
togskipið Snæfell og treysta öðru
meira á afla þess.
Löngu síðar gerðust þeir at-
burðir í Hrísey, að búfénaður var
felldur en þangað fluttur nýr
stofn nautpenings, sem síðar
verður hreinræktað holdakyn,
við endurtekna notkun erlends
sæðis. En á meðan suðurendi eyj-
arinnar einkennist af athafnalíf-
inu til lands og sjávar í 300
manna byggð, sem er sérstakt
sveitarfélag, heldur einn maður
verndarhendi yfir norðurhluta
eyjarinnar, ræktar skóg og æðar-
fugl. Sá maður heitir Sæmundur
Stefánsson, er Reykvíkingur en
á ættir að rekja til eyjarinnar.
£ Var í góðum
blaðamanna-
skóla
- Ég gekk þrjá vetur í barna-
skóla, sem þá var á Litla-Ár-
skógssandi. Kennarar mínir voru
Sigurvin Edílonsson, Ingimar
Óskarsson og Helgi Símonarson.
Næstu árin eftir fermingu dvaldi
ég í foreldrahúsum, en lagði síð-
an leið mína að Laugum í
Reykjadal og stundaði þar nám
tvo vetur. Vorið 1935 varð ég
búfræðingur frá Hvanneyri, hafði
þá áður starfað á tilraunastöðinni
á Sámsstöðum í Fljótshlíð og
stundaði síðar nám um skeið á
Garðyrkjuskóla ríkisins í Hvera-
gerði. Ég lít svo á, að ég hafi ver-
ið ákaflega heppinn með skóla-
stjóra mína og kennara. í þeim
hópi voru ýmsir frábærir menn,
sem mikils var vert að kynnast,
auk allra skólasystkinanna.
Að lokinni skólagöngu varð ég
ráðsmaður við Héraðsskólann á
Laugum og vann ég þar nokkur
ár, tók þá að mér kornræktarstarf
hjá Kaupfélagi Eyfirðinga og
síðar starfaði ég við gróðurhús
sama félags.
Sumarið 1950 hóf ég starf hjá
Degi, var afgreiðslumaður hans
og auglýsingastjóri, annaðist
einnig um skeið afg'reiðslu Sam-
vinnunnar og Tímans. Ritstjóri
Dags var Haukur Snorrason og
um árabil var hann einnig rit-
stjóri Samvinnunnar. Ég held
það hafi verið tilviljun ein sem
réði því, að ég byrjaði að starfa
á Akureyri. Og það var ennþá
meiri tilviljun, að ég tók fimm
árum síðar við ritstjórastarfinu
þar, þegar Haukur tók við rit-
stjórn Tímans og flutti til
Reykjavíkur.
Lítilsháttar greip ég í að skrifa
í blaðið fyrstu árin þar, einkum í
veikindaforföllum og ég aflaði
mér margvíslegrar þekkingar
með því einu saman að vinna
með ritstjóra Dags, Hauki
Snorrasyni í fimm ár. Samstarf
okkar var heilt og traust og ég tel
mig hafa verið í góðum blaða-
mannaskóla í þessu samstarfi við
afburða góðan blaðamann.
# Ýmsum
áhyggjum var
af mér létt
- Ég hef aldrei borið garðyrkju
eða blaðamennsku saman. Hitt
veit ég, að öll þau störf, sem ég
hef tekið að mér, hafa átt starfs-
krafta mína óskipta, hafa fyllt
huga minn og fullnægt starfsorku
minni.
Ekkert blað getur orðið gott
nema margir leggist á eitt við að
skrifa það og hrekkur þó stund-
um ekki til. Samkvæmt þessu er
til of mikils ætlast af einum
manni að rita um öll þau efni,
sem eitt blað telur sér skylt að
fjalla um og á ég þá hér við viku-
blað. Þetta þurftu þó ýmsir að
gera og varð árangurinn eftir því,
auðvitað misgóður, svo sem
blöðin vitna um. Hugleiknast var
mér að rita greinar um málefni
dreifbýlisins og ýmsa þætti félags-
mála, auk þess sem viðtölin
fengu snemma allmikið rúm í
blaðinu, svo og samvinnumálin.
Blaðstjórnin sagði mér aldrei
fyrir verkum og er ég henni ætíð
þakklátur fyrir það frjálsræði,
sem ég naut. En stundum leitaði
ég til hennar um stefnumarkandi
mál. Það bar þó lítinn árangur
nema að velja sér einhvern einn
í blaðstjórninni og var það alveg
ómetanlegt, enda um greinda
menn og gegna að ræða.
Ég var ekki alltaf sammála
Framsókn og fyrir kom, að ég
hélt mínu striki, hvað sem hver
sagði, en oftast var samvinnan
góð við flokksbræður mína.
Það eru mörg mál eftirminni-
leg úr blaðamennskunni, svo sem
allar kosningarnar en þær valda
jafnan miklum hræringum,
sumum æði broslegum. Þá losnar
mikill kraftur úr læðingi. Stund-
um hefur mér fundist, að gaman
hefði verið að geta virkjað alla
þá krafta á annan veg. En kosn-
ingar eru eitt af því nauðsynlega
í lýðræðislandi og svo er Guði
fyrir að þakka, að hér á landi get-
um við talað og skrifað að vild,
án þess að þurfa að óttast um hið
dýrmæta frelsi okkar, eða það
allra dýrmætasta, lífið sjálft.
í augnablikinu minni ég á mál-
efni Niðursuðuverksmiðjunnar
hér á Akureyri, stálskipasmíð-
ina, bindindismálin og íþróttirn-
ar, Laxárdeiluna. Ég minni einn-
ig á Vistheimilið Sólborg og
Davíðshús, svo nefnd séu mál af
öðru tagi. En í stórum dráttum
má segja, að Dagur tæki þátt í
umræðu og stefnumótun allra
helstu mála í þessum landshluta,
auk þess að styðja Framsóknar-
flokkinn, samvinnustefnuna og
ungmennafélögin.
Ég vissi hvað tímanum leið og
skynsemin sagði mér, að eftir nær
þriggja áratuga starf við blaðið,
yrði það einhverjum erfiðleikum
bundið að draga sig í hlé, en þar
sem hjá því yrði ekki komist væri
betra að gera það fyrr en síðar.
Benti ég blaðstjórn á að fara að
huga að eftirmanni mínum. Síð-
an gerðist það síðla árs 1979, að
ég veiktist nokkuð hastarlega og
nýr ritstjóri fannst, Hermann
Sveinbjörnsson. Málið var far-
sællega leyst og ég hef oft fagnað
því. Við þessi þáttaskil var ýms-
um áhyggjum af mér létt, svo ég
gat farið að njóta lífsins með nýj-
um hætti þegar heilsan leyfði, án
þess að hafa áhyggjur af efni og
umbroti næsta blaðs!
% Sú stutta færði
sig upp á skaftið
Þá sneri ég mér að því að skrifa
bækur, já var raunar byrjaður á
því í hjáverkum áður. Þekktustu
bækurnar, sem ég hef tekið
saman er eflaust bókaflokkurinn
„Aldnir hafa orðið“. í þeim
flokki eru komnar út tólf bækur,
hver með frásögnum sjö manna,
karla og kvenna. Þessar bækur
hafa selst mjög mikið og þær
'fyrstu hafa verið endurprentaðar.
Én auk þess hef ég tekið saman
ellefu aðrar bækur. Allar eiga
þær það sameiginlegt, að ég skrái
frásagnir fólks, safna í bækur og
bý til prentunar. í bókaflokknum
„Aldnir hafa orðið", segja aðeins
aldnir frá. Nokkrar ævisögur hef
ég einnig skráð og eru þar flestir
sögumenn nokkuð rosknir.
Um dulræn efni hef ég skrifað
ofurlítið og á því sviði átti ég
metsölubókina á jólamarkaðin-
um 1979. Hún hafði að geyma
frásagnir fólks af viðskiptum þess
við læknamiðilinn Einar Jónsson
á Einarsstöðum. Bókin heitir
„Miðilshendur Einars á Einars-
stöðum“. Ég vil einnig sérstak-
lega nefna bókaflokkinn „Með
reistan makka“. Þrjár bækur eru
komnar út með þessu nafni. Og
nú er fyrsta barnabókin komin.
Lítil sonardóttir spurði mig að
því í sakleysi sínu, hvort ég gæti
skrifað um sig bók. Ég gaf víst í
skyn, að svo væri. En um þetta
var ekki talað meira í bráð. En
næst þegar við hittumst færði sú
litla sig upp á skaftið og spurði,
hvort ég vildi ekki skrifa um sig
bók, af því ég gæti það. Ég ját-
aði.
Síðan fór ég að hugsa málið í
alvöru og í framhaldi af þessum
samtölum fórum við í ökuferð
um nágrennið. Þá varð sagan til
og ég skráði hana síðar.
# Óskemmdur af
lofínu
Skáldsagnapersónur hafa öðru
hverju gert vart við sig og jafnvel
ónáðað mig. En mér hefur til
þessa ekki þótt eins mikið í þær
varið og það lifandi fólk, sem ég
á kost á að tala við og fræðast af.
Held ég mig því sennilega við
sama heygarðshornið, ef ég kem
því í verk að skrifa fleiri bækur.
Ég er nú óskemmdur af lofinu
og hef oftar fengið aðfinnslur en
lof. í einni bók sinni segir þó
Halldór Laxnes, að Dagur sé bet-
ur skrifað blað en önnur íslensk
blöð. Hafði hann raunar haft orð
á þessu áður við fréttamenn í
Reykjavík. Mér þótti mjög vænt
um þessa umsögn. Þá þótti mér
vænt um það munnlega og skrif-
lega leyfi Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, að mega breyta greinum
hans, birtum í Degi. Og ég varð
í senn montinn og þó í vanda
staddur, er hann eitt sinn hringdi
til mín út af grein, sem hann
hafði sent til birtingar og bað mig
að lagfæra niðurlag hennar.
# Samfélagið á
mikið ógert
Starf mitt í Félagi aldraðra er rit-
arastarf og sannast að segja er
það ekki margbrotið. Hitt er ann-
að mál, að starf félagsins er
mikið. Félagið fór af stað með
miklum glæsibrag og það hefur
sfðan haft góðan byr í seglin. Nú
erum við að undirbúa afmælis-
hátíð á sunnudaginn og minn-
umst þar eins árs starfs. Félagið
telur nú nær hálft fimmta hundr-
að manns. Félagsformaður er Jón
G. Sólnes fyrrv. alþingismaður.
Verkalýðsfélögin gáfu okkur Al-
þýðuhúsið, sem nú heitir Hús
aldraðra og það er félagsheimili
okkar. Þar er opið hús flesta
fimmtudaga og þangað viljum
við, að sem allra flestir aldraðir
komi.
Fólki á mínum aldri, hefur
sennilega aldrei liðið eins vel hér
á landi og nú, enda eru íslending-
ar flestum þjóðum langlífari. Nú
er talið að 65 ára fólk og eldra
hér á landi sé nánast 10% af
þjóðinni og 75 ára fólk og eldra
tæplega 5%. Reiknimeistarar
hafa áætlað, að fyrrnefndi aldurs-
flokkurinn stækki um 104% til
aldamóta en sá síðari um 170%.
Mér er sagt, að áralangar bið-
raðir séu við elliheimilin okkar
tvö, Hlíð og Skjaldarvík. Þar
þurfa einhver rúmliggjandi gam-
almenni að dvelja vegna vöntun-
ar á rými fyrir langlegusjúklinga
í sjúkrahúsi okkar. Nýr tími er
kröfuharðari en hann var um að-
búnað hinna öldnu á stofnunum.
Þar eru mikil verkefni.
Löggjafinn bætti nokkuð okk-
ar hlut, m.a. á ári aldraðra, 1982.
Framkvæmdasjóður aldraðra er
mjög gagnlegur og aukin aðstoð
hins opinbera á afmörkuðum
sviðum er þakkarverður, þá er
aðstoð Félagsmálastofnunar
öldnu fólki ómetanleg. Mér sýn-
ist ljóst, að vel þurfi að vinna á
tveim sviðum sérstaklega fyrir
hina öldnu. Það þarf að gefa
öllum, sem vilja eða þurfa að
dvelja á elliheimilum, kost á því.
Til þess þarf að stórauka heimil-
ishjálp og sjúkraþjónustu á heim-
ilum aldraðra, því það er nokkr-
um sinnum ódýrara fyrir samfé-
lagið en að taka fólkið inn á
stofnanir. Auk þess vilja flestir
búa í eigin íbúðum eða heimilum
eins lengi og nokkur kostur er.
Samfélagið á mikið ógert fyrir
elstu borgara sína sem þar ef-
laust vildi þó gera. Með ári hverju
stækkar hlutur hinna öldnu í
þjóðarheildinni og kallar sú
staðreynd á úrbætur.
# Kapphla upið
um lífsins gæði
Hinir öldnu í þjóðfélaginu og fé-
lög þeirra, eru engir þrýstihópar,
komnir út úr atvinnulífinu og
hafa ekkert vopn í höndum, ekki
einu sinni samningsrétt og hafa
ekki haft. En við getum bent á,
að sú kynslóð, sem nú telst til
hinna öldnu, reisti flest frá
rústum, ekki aðeins nálega öll
mannVirki, heldur ræktaði hún
landið, lagði yngri kynslóðinni til
skipaflota, flugflota og bílaflota,
fékk henni í hendur skóla og
sjúkrahús og skilaði menntuð-
ustu kynslóð íslenskri út í þjóð-
lífið. Störf þeirrar kynslóðar,
sem nú er að verða þunnskipuð
á elliheimilum og í heimahúsum,
skilaði þjóð sinni svo langt áleiðis
í verklegum framkvæmdum og
framleiðslu, að íslendingar
standa nú jafnfætis tekjuhæstu
þjóðum heims. Gamla fólkið á
Islandi þarf ekki og á ekki að
vera neinar hornrekur.
Félag aldraðra var til þess
stofnað, að vinna að málefnum
þess eftir bestu getu. Við gefum
hinum öldnu tækifæri með opnu
húsi í viku hverri - tækifæri til fél-
Iagsskapar og til að koma óskum
sínum og skoðunum á framfæri
við stjórnendur félagsins og aðra
jafnaldra. Eflaust myndi ég lifa
og starfa á annan veg, ef ég væri
að hefja starf nú á þessum síð-
ustu tímum hinna mörgu tæki-
færa. Tækifæri ungra manna eru
orðin svo mörg, næstum ótelj-
andi, svo hver og einn ætti að
geta valið sér lífsstarf eftir hæfi-
leikum og áhuga. Því fylgir að
vísu mikill vandi, að velja og hef-
ur jafnan verið svo. Hitt er þó
mun erfiðara, að sitja fastur í
sömu slóð og feður og afar og
eiga ekkert val.
Fólk á miðjum aldri hefur yfir-
leitt valið og hafnað, hvað lífs-
starf snertir og einnig hefur það
skapað sér lífsvenjur. Hamingja
þess er starfið og heimilið og
frelsi til orða og athafna. Ég er
þess ekki umkominn að gefa
starfsömu og hamingjusömu fólki
ráðleggingar um nýja lífshætti og
hef ekki löngun til þess. Vegna
aldurs míns mætti ég þó e.t.v.
benda á að mörgum væri hollt að
endurskoða kapphlaup sitt um
hin ýmsu lífsins gæði, einkum
hvort þau eru of dýru verði
keypt. Mikil verðbólga margra
undangenginna ára og næg
atvinna í landi okkar, hefur gert
mörgum góðum dreng ljótan
grikk og skekkt fyrir honum þær
myndir, sem menn gera sér jafn-
an af sjálfum sér og umhverfinu.
Hvort núverandi lægð í efnahags-
málunum er jafnframt læknis-
dómur, læt ég ósagt. En hún ætti
þó að hvetja menn til endurskoð-
unarinnar.
# Er komin n
langt suður í
álfur
Ég fer á síðari árum oftast tíman-
lega á fætur, en var fremur morg-
unsvæfur á meðan ég var ungur.
Ég bý mér til ósvikið morgun-
kaffi og sit að því búnu oftast ein-
hverja stund við ritvélina.
Næst er morgunganga fastur
liður og nú undanfarið hef ég átt
marga dýrlega morgna á göngu
minni, meðan birtir og litadýrð
lofts og lands morgunsins varir.
Morgungangan tekur eina til
hálfa aðra klukkustund. Torfi
Guðlaugsson hefur reiknað það
nákvæmlega, hvað ég væri kom-
inn langt suður í álfu okkar, ef ég
hefði gengið beinustu leið síðan
ég hóf morgungöngur. Það er
ekki langt síðan hann sagði mig í
Alpafjöllunum, en var þá ekki
alveg viss hvaða fjallaskarð hann
veldi mér! Heim kominn bíða
verkefnin mín og ég skipti mér á
milli þeirra, hvíldarinnar á dívan-
inum og kaffisins í eldhúsinu.
Mín hamingja felst í því að hafa
næg verkefni og geta unnið að
eigin vild.