Dagur - 20.09.1985, Blaðsíða 12

12 - DAGUR - 20. september 1985
„Kjör og aðstaða
bœnda er jafn misjöfn
og búin eru mörg.
Flestar konur í sveit
hafa lífsviðurværi sitt
af hefðbundnum
búskap. Ef konur eru
giftar eru þœráfram-
fœri eiginmanna
sinna. Yfirleitt er búið
og eignirnar á hans
nafni. Konur hafa
sjaldnast sjálfstœðar
tekjur, afkoma þeirra
rœðst af afkomu
búsins. Þó er það
sennilega að fœrast í
vöxt að konur eigi
sérreikning og leggi
inn á hann hluta af
afurðum búsins. “
Póranna Björgvinsdóttir frá
Leifshúsum á Svaibarðsströnd
segir frá kjörum bændakvenna
í þættinum í dag. Á Leifshúsum
er stundaður hefðbundinn bú-
skapur, þar eru kindur, kýr og
einnig kartöflurækt. Þóranna og
maður hennar eiga 3 börn, 2
þeirra starfa við búið á sumrin
og hafa sínar tekjur þaðan, en
eru í skóia að vetrinum.
Féiagsleg staða bændakvenna
hefur breyst mikið til batnaðar
á síðustu árum. Þær breytingar
hefðu gjarnan mátt koma fyrr.
Eg get nefnt dæmi að nú fá
bændakonur % af fæðingaror-
lofi í 3 mánuði, en áður fengu
þær ekkert. Fullt fæðingarorlof
fá þær ekki vegna þess að þær
teljast ekki vinna fulla vinnu.
Hvað lífeyrismál bænda
varðar, þá eiga makar bænda,
þ.e. konurnar rétt á sjálfstæðri
aðild að sjóðnum. Áður
greiddu hjón hærra iðgjald en
einstaklingar, og ef bóndi lést
fékk kona hans makalífeyri.
Hins vegar fékk maðurinn ekk-
ert ef konan lést-.“
Hundraðshluti iðgjalda sjóð-
félaga vegna búrekstrar er nú
lögákveðinn 1,25% af verði til
framleiðanda. Hámark iðgjalds
nemur 4,2% af þreföldum við-
miðunarlaunum sjóðsins ef um
kvenna
staða bænda-
rbatrnð mikið
u
en raikið er þó óunnið, segir Þóranna Björgvinsdóttir á Leifshúsum á Svalbarðsströnd
aðila í hjúskap eða sambúð er
að ræða, en aðrir bændur greiða
iðgjald allt að hálfum öðrum
viðmiðunarlaunum. Lögboðin
er sú aðalregla að iðgjöld bónda
og maka hans svo og sambúðar-
aðila skulu skiptast á milli
þeirra til helminga.
„Það er ljóst að bændur eru
tekjulægsta stétt þjóðfélagsins.
Þeir eru eina stéttin sem verður
að láta sér lynda að fá afurðir
sínar greiddar 1 til ÍVi ári eftir
að þær eru lagðar inn til sölu.
Þá á ég við þá bændur sem
stunda hefðbundinn búskap.
Og þá náum við sjaldan verð-
lagsgrundvallarverði. Við fáum
það sem eftir verður þegar búið
er að greiða milliliðakostnað.
Bændur hafa ekki verkfallsrétt,
þeir verða að taka því sem að
þeim er rétt hverju sinni. Laun
bænda eru ákveðin af 6 manna
nefnd sem starfar í tengslum við
Framleiðsluráð landbúnaðarins
og þessi nefnd kemur saman
ársfjórðungslega og finnur út
búvöruverð.
Það hjóta allir að sjá hversu
óhagstætt það er að fá ekki vöru
sína greidda þegar hún er lögð
inn. Með nýju framleiðsluráðs-
lögunum verður breyting í þá
átt að færa þetta til betri vegar,
en samkvæmt nýju lögunum er
kveðið á um að inna greiðslu af
hendi eigi síðar en 10. dag eftir
innleggsmánuð. Þessi nýju lög
eiga að taka gildi nú á haust-
dögum, en ég á eftir að sjá að
þetta gangi upp. Auðvitað von-
ar maður það besta.
Bændur hafa dregist langt
aftur úr öðrum stéttum tekju-
lega, svo vart verður unað öllu
lengur. Forsvarsmenn okkar
eru einhuga um að tryggja þeim
sem landbúnað stunda sambæri-
legan fjárhag og félagsleg kjör
og öðrum landsmönnum. En
það hefur því miður ekki tekist.
Á undanförnum árum hefur
gætt mikillar andstöðu í garð
bænda, það hafa margir orðið
til að níða niður þennan at-
vinnuveg. Neikvætt viðhorf til
landbúnaðar hefur eitrað út frá
sér. Það er stórt hlutfall þjóðar-
innar sem aldrei hefur verið í
sveit og margir gleypa hrátt það
sem skrifað er í blöðin.
Það hafa orðið gífurlegar
breytingar á fólksfjöida í dreif-
býli. Um aldamótin bjuggu um
80% þjóðarinnar í strjálbýli og
höfðu viðurværi sitt af landbún-
aði og sjávarútvegi. Núna búa
aðeins 9,6% þjóðarinnar í
strjálbýli. Ég held að stór hluti
þeirra sem aldrei hafa í sveit
komið grípi það sem heilagan
sannleik sem sett ,er á prent um
landbúnað."
Þóranna segir að hún og mað-
ur hennar hefi ekki komist sam-
an í sumarfrí í 19 ár. Vinnuálag-
ið er mikið og ef bændur vilja
fara í frí þurfa þeir að kaupa
vinnuafl til að stunda búið á
meðan.
„Það var stórt skref í fram-
faraátt þegar afieysingaþjón-
usta bænda var sett á laggirnar.
En sú þjónusta gildir aðeins í
veikinda- og slysatilfellum. En
þessi þjónusta skapaði samt
mikið öryggi fyrir bændur. Or-
lof fá bændur greitt í búvöru-
verðinu, þannig að þeir hafa
ekki lögboðinn orlofstíma eins
og aðrar stéttir.
Öll framleiðsla bænda er
bundin kvóta sem varð til þess
að margir bændur þurftu að
minnka við sig miðað við það
sem áður var. Við þurftum að
minnka við okkur um 10% bæði
í mjólkurframleiðslu og í sauð-
fjárbúskapnum. Þetta þýðir ein-
faldlega tekjuskerðingu og við
hana verðum við að sætta
okkur. Margir voru búnir að
byggja við fjós eða fjárhús og
sitja nú uppi með gríðarlegar
byggingar sem nýtast ekki.“
Þrátt fyrir allt sem áður er tal-
ið segir Þóranna að gott sé að
búa í sveit og hún vijli hvergi
annars staðar vera: „Ég get ekki
hugsað mér annan vinnustað.
Stærsti kosturinn er sá að öll
fjölskyldan vinnur saman og
börnin alast upp við að hjálpa
til um leið og þau geta. Þau læra
að bera virðingu fyrir vinnunni
og meta það sem við erum að
fást við. Það er líka stór kostur
að þurfa ekki að þeyta börnun-
um til og frá í pössun.“ - mþþ
Hér koma þrjár heimaklambraðar
vísur og er af þeim pólitískt
óbragð:
Stundum heyrast stunur frá
stjórnar flatsænginni
Dropasmáar daggir gljá,
drjúpa strá á völlum.
Pokubláir bólstrar á
brúnaháum fjöllum.
Neisti í ösku:
Næstu vísurnar tvær voru ortar af
Jóhannesi Sigurðssyni í Engimýri.
Gott fólk hefur bent mér á að þær
hafi verið samstæðar og voru þær
mikið sungnar fyrr á tíð. Seinni vís-
an var áður birt og þá með prent-
Grímur Sigurðsson mun hafa kveð-
ið þessar vísur eftir að hann var
fluttur til Akureyrar:
þar sem tíu troða á villu, sem leiðréttist nú: Daginn líður óðum á,
tign og æru sinni. Þennan fund ég muna má, okkar hallar göngu.
mæddur stundar sorgum. Burt er æskurósin rjóða, Austurfjöllin eru blá
Varla missa matarlyst Lítil tundur logað fá raunahrukkur falla á kinn. orðin fyrir löngu.
menn á Steingríms fleti lengi í hrundum borgum. Lítið hefur líf að bjóða,
þó að úlfar agnúist leiður finnst mér heimurinn. Sit ég hér við gamla glóð,
út af hráu keti. Staka: Man ég æsku unaðsdaga, glæði fölan eldinn, yrki þar við logann Ijóð
Treholt býr við tugthúsgrið, Sárið grær, en svíður þó, allt þá fannst mér ganga í hag. löngu vetrarkveldin.
talinn afhjúpaður. sorgir ljær og kvíða. En til hvers er að kveina og klaga,
Ætli Geir sé alfarið Tækifæri í tímans sjó komið undir sólarlag. Burt er þrekið besta senn.
Ameríkumaður? tapast ærið víða. Jóhannes í Engimýri kvað einnig Búið fátt í haginn. Frumbýlingur er ég enn
Pólitík: næstu vísu, þá burtfluttur: eftir liðinn daginn.
Þá kveður við annan tón, er ég leyfi Vera í nauðum virðist auð - Oft mig dreymir dalinn í, Undan tekur, er mér þá
mér að birta fjórar dýrðlegar hring- vald, þó snauða plokki. dýrð sem geymir fjalla. aflavonin þrotin.
hendur eftir Rósberg G. Snædal. Eins er dauði annars brauð Gömlum heimahögum því Kippi naumast aftur á,
Nefnist sú fyrsta Morgunn: í þeim sauðaflokki. hugurinn gleymir varla. árin mín er brotin.