Dagur - 16.10.1985, Blaðsíða 7

6 - DAGUR - 16. október 1985
Formaöur skólafélagsins mátti ekki við margnum, þannig að hann fékk bað í sundlauginni.
16. októberl 1985 - DAGUR - 7
Það er leikur
að læra
- Písladagur Verkmenntaskólans þótti menningarlegur
og umfram allt snyrtilegur
Písladagur Verkmenntaskólans á Akureyri var á mánudaginn, eins og
fram kom í Degi í gær. Písladagur er samsvörun við busavígslu hjá
Menntaskólanum. Það eru nýnemarnir sem eru nefndir píslir, enda
segja eldri og ráðsettari nemendur skólans, að orðið tákni eitthvað Iít-
ið og vesældarlegt, jafnvel afturúrkreisting!
Dagurinn byrjaði með því að eldri nemendur tóku að innleiða undir-
gefni hjá píslum í kennslustundum. Ýmsar aðferðir voru notaðar, t.d.
var píslunum gert að syngja ýmsa erfiða og vandmeðfarna söngva,
samanber „Pað er leikur að læra“. Síðan var píslunum smalað saman
á tennisvöllinn við sundlaugina. Þótti hann henta vel, þar sem um-
hverfis hann er himinhá girðing. Voru píslirnar sumar hverjar teymdar
þangað í bandi, rétt eins og litlu börnin á Pálmholti. En þeir voru mis-
léttir í taumi og létu ekki beygja sig bardagalaust. Formaður nemenda-
ráðsins fór ekki varhluta af þeirri bardagagleði, því hann mátti þola
óvænt bað í sundlauginni.
Ekki stóð þó til að ofbeldi yrði einkennandi fyrir þennan dag, því
markmiðið var að hafa hann menningarlegan og umfram allt snyrtileg-
an, að hætti Þórunnar hyrnu. Þess vegna lauk dagskránni með því, að
allir nemendur gengu í einni hersingu að styttu þeirra Þórunnar og
Helga magra. Þar voru þau hjónakornin frumbyggjar Eyjafjarðar,
hyllt lengi og innilega. Einnig var flutt þar heljarmikil drápa, þar sem
píslunum var gefinn kostur á að sanna manndóm sinn. - GS
Píslar voru lokaðar inni f girðingu.
Helgi og Þórunn hlýddu á drápuna í
andakt.
Síðan fór öll hersingin í heimsókn til þeirra sæmdarhjóna; Þórunnar hyrnu og Helga magra.
Myndir: KGA.
Hafragrautur genr pislir stærri og sterkari.
Tillaga sú, um afnám yfir-
vinnu og launahvetjandi
kerfa án launaskerðingar,
sem samþykkt var á þingi
Alþýðusambands Norður-
lands um sl. helgi, hefur vak-
ið verðskuldaða athygli.
Ymsum finnst hún byltingar-
kennd og jafnvel fjarstæð.
Öðrum finnst tillagan „orð í
tíma töluð“.
Sé málið hins vegar skoðað í
„Ijósi sögunnar“, þá er varla
hœgt að tala um byltingar-
kennda tillögu. Almanakið
sýnir ótvírœtt að nú sé árið
1985 að líða. Pað ersem sagt
langt liðið á tuttugustu öld-
ina.
Við skulum líta á nokkrar
staðreyndir hvað varðar
verkalýðsbaráttu og ártöl
tengd henni.
Iðnbyltingin mikla
Það mun hafa verið um 1750 sem
iðnbyltingin mikla hófst á Eng-
landi, en England var forystu-
þjóð hvað iðnþróun varðar.
Til Norðurlandanna náði bylt-
ingin ekki að ráði fyrr en eftir
miðja 19. öld. Umskiptin frá
gömlu bændasamfélögunum til
starfsemi iðnfyrirtækja ýmiss
konar og hvers konar þjónustu-
fyrirtækja voru mikil og eðlilegt
að talað sé um byltingu í því
sambandi.
Með iðnbyltingunni mótuðust
nýir hættir og nýr lífsstíll. Ekki
var sá lífsstíll til að státa af. Hinni
nýju stétt verkamanna fylgdi gíf-
urleg fátækt og örbirgð á öllum
sviðum. Fólki var smalað saman í
hvers konar hreysi, sem hróflað
var upp umhverfis iðnfyrirtækin.
En verkalýðsstéttin varð til og
byggðist á því að meðlimir henn-
ar seldu vinnu sína til lengri eða
skemmri tíma. Atvinnan byggð-
ist á framboði og eftirspurn, (og
byggist enn).
14 til 18 stunda
vinnudagur
Vinnutími var mjög langur, 14 til
18 stundir á dag. Barna- og
kvennavinna var algeng, einkum
í baðmullariðnaði. Barnavinna,
(eða réttara sagt þrælkun), var
mun algengari í Englandi en í
öðrum iðnaðarlöndum.
Árið 1819 tókst að fá samþykkt
bann við vinnu barna yngri en 9
ára og vinnutími barna innan 16
ára aldurs var takmarkaður við
12 stundir í baðmullariðnaði.
Árið 1847 tókst að fá lögfestan
10 stunda vinnudag fyrir konur
og börn og eftir nokkurra ára
harða baráttu samþykktu verk-
smiðjueigendur að lögin næðu
einnig til karlmanna.
. Þetta er athyglisvert í ljósi þess
sem haft er eftir Hákoni Hákon-
arsyni síðar í þessu spjalli.
10 stunda vinnudagur
lögleiddur fyrir
135 árum
Það er sem sagt um miðja síðustu
öld, eða fyrir u.þ.b. 135 árum
sem 10 stunda vinnudagur er lög-
leiddur í Englandi.
Á Norðurlöndum hóf verka-
lýðshreyfingin baráttu sína fyrir
alvöru um 1870.
Umskiptin á íslandi eiga sér
stað á 19. öld. Árið 1850 fram-
fleyttu 82% landsmanna sér á
landbúnaði, en um aldamótin
síðustu aðeins rúm 50%.
Árið 1867 er fyrsta handiðnað-
armannafélagið stofnað á íslandi,
en það var í Reykjavík.
Fyrsta stéttarfélagið á íslandi
var stofnað árið 1887, en það
var Hið íslenska prentarafélag.
Síðan var hvert verkalýðs- og
stéttarfélagið stofnað af öðru.
alkastahvetjandi
nson, sem vill atnám ytinrinnu ofl
launakerta, án launaskertinoar
«
nsestu kjarasammnflum?
Ég er sannfrrðut um að >11»
myndu grrða á þcssu þegar til
lcngri tlma er litið. Nú er herlsu-
fari stefnt i hrttu og vinnuleiði er
viðvarandi. Afköst myndu aukast
með slikri breytingu. Jákvrðir og
óbreyttir starfsemnn eru helm-
, ingi meira viiöi en þreyttir og 6á-
nrgðir. Eins og nú er tapa allir
sagði Hákon að lokurn.
Menn hafa reynt að rcikna ut
hvað t.d. afnám tveggja yfir-
vinnustunda þýddi án launa- |
skerðingar. Niðurstaðan er
misjöfn. alll frá 8% upp i 20% ]
launahrkkun. Liklega er erfið-
ara að rcikna drmið ul frá launa-
hvetjandi keriunum. þvi Þ»u eru
ákaflega misjöfn. M
duenaði, cn vinnufyritkomulag-
inu verður að koma i skikkanlegt
horf. því þetta gengur ekki til
lengdar. Það á að leggja mður
allt sem heitir yfirvinna og menn
vetða að sji hvað þeir raunveru-
lcga bera úr býtum fyrir dagvinn-
una. Þegar lcngd vinnutimans er
komin i eölilcgt horf má skoöa
það hvort einhver laun^g^^
******•£.
Nokkur orð í tilefni tillögunnar um iafnám yfirvinnu og iaunahvetjandi kerfa.
Fyrsta verkamannafélagið sem
stofnað var á íslandi var Verka-
mannafélag Seyðisfjarðar, árið
1896. í stofnlögum þess var
ákvæði um 10 stunda vinnudag
og álag á umframstundir.
Verkamannafélagið Dagsbrún
var stofnað árið 1906 og Alþýðu-
samband íslands var stofnað árið
1916.
Mikið hefur áunnist,
en . . .
Stríðsárin 1939 til 1945 gjör-
breyttu íslensku þjóðfélagi og at-
vinnuháttum í landinu. Síðan
hafa fslendingar komist í hóp rík-
ustu þjóða heims miðað við
neyslu og framleiðsluafköst. Það
eru staðreyndir sem ekki verður í
móti mælt.
Já, mikið hefur áunnist síðan
Alþýðusamband íslands var
stofnað, ekki síst hvað varðar
velferðarbaráttu verkafólks.
Settar hafa verið skorður varð-
andi dagvinnutíma og greitt er
sérstaklega fyrir yfir- og nætur-
vinnu.
Það er ótrúlegt, en satt engu að
síður, að ógerlegt er fyrir hinn al-
menna verkamann að lifa af dag-
vinnulaunum sínum.
„í þessum
þrælabúðum“
í viðtali við Dag, þriðjudaginn 8.
október sl. segir Hákon Hákon-
arson, formaður Félags málmiðn-
aðarmanna á Akureyri: „Ég vil
ekki taka þátt í því lengur að
hafa fólk í þessum þrælabúðum,
því annað er í rauninni ekki hægt
að kalla þetta. Fólk vinnur 10
tíma á dag sex daga vikunnar og
auk þess undir álagi launahvetj-
andi kerfis. Þetta er hreinn og
klár þrældómur og ég tel það fyr-
ir neðan allar hellur að verka-
lýðsfélögin skuli láta bjóða sér
þetta.“
Svo mörg eru þau orð Hákonar
Hákonarsonar. Það er vissulega
fagnaðarefni, þegar forystumað-
ur í verkalýðshreyfingunni segir
meiningu sína jafn afdráttarlaust.
En Hákon er ekki aðeins að
gagnrýna ríkjandi ástand á sviði
vinnumarkaðarins. Hann er ekki
síður að gagnrýna verkalýðsfor-
ystuna, sem nú hefur barist fyrir
bættum kjörum umbjóðenda
sinna í u.þ.b. 69 ár.
Er það virkilega staðreynd, að
verkamaðurinn þurfi að vinna
lengur en 10 tíma á dag, sex daga
vikunnar til að lifa? Svari hver
fyrir sig.
Það hlálega við þessi ummæli
Hákonar er það, að þau hefðu al-
veg eins getað staðið í fyrsta tölu-
blaði Dags fyrir 67 árum. Ef
þú, lesandi góður, lítur á for-
síðu þess tölublaðs sem þú hefur
á milli handanna sérðu að þar
stendur skýrum stöfum 68. a'r-
gangur.
„Jákvœðir og óþreyttir
starfsmenn“
Tillaga sú sem Hákon bar fram á
fyrrnefndu þingi var samþykkt
samhljóða. Það segir vonandi
mikið um breyttan hugsunarhátt
hjá forystumönnum verkalýðs-
mála á Norðurlandi. Þau rök sem
Hákon færði fyrir tillögunni eru
ekki síður athyglisverð, en eftir
honum er m.a. haft: „Ég er sann-
færður um að allir munu græða á
þessu þegar til lengri tíma er
litið. Nú er heilsufari stefnt í
hættu og vinnuleiði viðvarandi.
Afköst mundu aukast með slíkri
breytingu. Jákvæðir og óþreyttir
starfsmenn eru helmingi meira
virði en þreyttir og óánægðir.
Eins og nú er tapa allir.“
„Við þurfum meiri
framleiðni“
En hvað segja svo fulltrúar
vinnuveitenda um þessa „bylting-
arkenndu“ tillögu?
í fyrrnefndu tölublaði Dags er
rætt við Jón Sigurðarson. for-
stjóra Iðnaðardeildar Sambands-
ins, (og formann Atvinnumála-
nefndar Akureyrarbæjar). Jón
segir meðal annars: „Ég skil það
vel að menn setji fram kröfu um
lífvænleg laun fyrir 40 stunda
vinnuviku . . . og ég tek af heil-
um hug undir þá kröfu. Hitt er
annað mál að til þess að það megi
verða þurfum við að ná fram-
leiðni okkar, bæði vinnuafls og
annarri framleiðni upp í það sem
best gerist meðal annarra."
Fleira er haft eftir Jóni og er
hann þess hvetjandi að atvinnu-
rekendur og verkalýðssamtök
vinni saman að aukinni fram-
leiðni, en það eitt geti tryggt at-
vinnu og mannsæmandi lífskjör.
Hefur nokkur heyrt þetta með
framleiðnina áður? Hvað þýðir
„að ná framleiðni vinnuafls upp í
það sem best gerist meðal ann-
arra“? Eru þessir aðrir hér á Ak-
ureyri, eða eru þeir í Reykjavík?
Eru þeir yfirleitt hér á landi?
Næst þessi „besta framleiðni
vinnuafls“ nokkurn tíma með
þeim þrældómi sem getið er hér
að framan?
Og enn er það
framleiðnin
Dagur ræðir einnig við Gunnar
Ragnars, forstjóra Slippstöðvar-
Unglingsstúlka dregur
kolavagn í námu.
Börn voru látin vinna
þetta verk, svo
hægt væri að hafa
gangana þrengri
en elia. (Eftir gamalli raderingu).
innar á Akureyri um tillöguna
margumtöluðu. Gunnar segir
meðal annars: „Ef við gætum
aukið framleiðnina sem þessu
nemur, þá væri það vel.“ Og
Gunnar bætir við: „Hins vegar vil
ég benda á það, að í þessum iðn-
aði sem við erum í, þá sé ég ekki
annað en að við verðum að grípa
til meiri og minni yfirvinnu á
köflum ef við ætlum að draga ein-
hver verkefni hingað til Akureyr-
ar. Eitt stærsta vandamál okkar í
samkeppninni er tímalengdin á
verkefnunum. Eðlilega vilja allir
láta vinna verkin á sem stystum
tíma.“
Þau fyrirtæki sem þeir Jón Sig-
urðarson og Gunnar Ragnars eru
fulltrúar fyrir eru mjög ólík í eðli
sínu. í Sambandsverksmiðjunum
er unnið meira og minna á vökt-
um allan sólarhringinn. en í
Slippstöðinni er meira og minna
um tímabundna yfirvinnu að
ræða. eins og áður er getið.
Það verður því um meira en
lítið flókið mál að ræða þegar til
samninga kernur og títtnefnd til-
laga verður orðin að forgangs-
kröfu. Það verður einnig fróðlegt
að fylgjast með viðbrögðum for-
ráðamanna vinnuveitenda, ekki
síður en verkalýðsleiðtoga í
„öðrum sóknum" þegar til kast-
anna kemur. Það væri óskandi að
takast mætti að leysa vandann í
sátt og samlyndi, eða svo enn sé
vitnað í orð Jóns Sigurðarsonar:
„Og ég tel það vera eitt þarfasta
verk atvinnurekenda og verka-
lýðssamtaka að láta af því að
brúka orð eins og óvinur og vinna
saman að því að auka framleiðn-
ina, sem er það eina sem getur
tryggt okkur bæði atvinnuna og
mannsæmandi lífskjör."
Akureyri, 8. október 1985.
Ragnar Lár.