Dagur - 26.11.1985, Page 7

_bækuc
26. nóvember 1985 - DAGUR - 7
beinandi. Að hafa stefnu í leik-
ritavali. Ekki að hlaupa eftir upp-
hrópunum og öðru slíku. Það
þýðir ekki að tala um að þeir sem
eru í leikfélagi geti aðeins leikið
eitthvað sem þeim finnst gaman
að fást við, það sem eru „fín“
verk og „fínt“ leikhús, ef enginn
kemur til að sjá það.
Að mínu viti er ekki til neitt
leikhús án áhorfenda. Leikhús er
tveir hlutir, annars vegar það sem
fram fer á sviðinu og hins vegar
áhorfendur. Leikhús segir ekkert
ef það getur ekki sagt það nein-
um.“
- Hver er hlutfallsleg þátttaka
íslendinga í áhugaleikhúsi miðað
við aðrar Norðurlandaþjóðir?
„Það er óhætt að fullyrða að
áhugi er mjög almennur hér það
er helst að Finnar séu álíka hvað
áhuga snertir. ísland og Finnland
eru sér á báti með almennan
áhuga á þessu starfi. Hér eru sett-
ar upp um fimmtíu leiksýningar
á hverju leikári. Þaö er ekki frá-
leitt að hugsa sér að 2500 til 3000
manns vinni að sýningu í áhuga-
leikhúsi á hverju ári eða um 1%
þjóðarinnar og að sýningargestir
séu 35-40 þúsund.“
- Hefur ungt fólk í dag áhuga
á að taka þátt í starfinu?
„Ég er alveg viss um að áhugi
ungs fólks á þessu starfi er vax-
andi. í vetur var stofnað áhuga-
leikfélag í Reykjavík, eingöngu
af ungu fólki. Þetta unga fólk
kallar leikfélagið sitt, „Veit
mamma hvað ég vil?“, og það er
einmitt hin brennandi spurning
unglinganna í dag. Veit fullorðna
fólkið hvað við viljum, hvað við
erum og hvað okkur langar til að
gera? Þetta unga fólk er með
hugann fullan af því að skapa sér
sjálfstæða tilveru og ákveðinn
sess.
Ár æskunnar hefur örugglega
gefið unglingum í dag aukið sjálf-
stæði. Umræðuefni ráðstefnu
Bandalagsins sem haldin var í vor
var einmitt: „Hvernig getum við
lagað leikfélögin á íslandi að
áhugasviði unga fólksins?" Þar
lærðum við hin eldri mörg sann-
indi.“
- Að lokum Einar er ekki
geysimikið starf að vera formað-
ur Bandalags íslenskra leikfélaga
og varaformaður NAR?
„Jú það verður að segjast eins
og er að þetta er mikið starf.
Mikil fundahöld eru þessu sam-
fara og töluvert miklar bréfa-
skriftir. Við í Bandalagi íslenskra
leikfélaga þurfum að gera kjara-
samninga t.d. við leikstjóra og
leikmyndateiknara, semja við rit-
höfunda og þýðendur um höf-
undarrétt að verkum.
Alltaf þarf töluvert mikið að
sækja á fjárveitingavaldið, og
seta í stjórn menningarsjóðs fé-
lagsheimila og leiklistarráði fylgir
t.d. því að vera formaður Banda-
lags íslenskra leikfélaga.
Fundir hjá NAR eru 3-4 sinn-
um á ári og að langmestu leyti er-
lendis. Svo þetta er mikið starf
sem ég þarf að inna af hendi í
mínum frítíma.
Maður lætur þetta koma gffur-
lega mikið niður á sinni fjöl-
skyldu, maður krefst mikils oft á
tíðum, til að hafa möguleika á að
sinna þessu, sjálfsagt of mikils.
Ferðalög og annað kemur
einnig inn á vinnutíma, en ég hef
verið svo lánsamur að hafa gott
fólk í bankanum skilningsríkt og
velviljað. Alltaf tilbúið til aðstoð-
ar þegar þörf er á.“ IM
Einar sem Herbert Aðalsteinn Líndal, bankastjóri, í „Ég vil auðga mitt
Iand“, sem Leikfélag Húsavíkur færði upp 1975.
Hallgrímur Jónsson
frá Laxamýri:
A sióðum manna oglaxa
Útgefandi: Skjaldborg.
Laxamýri í S.-Þingeyjarsýslu er
fræg af landsnytjum, mönnum og
löxum. Höfundur er einn af
merkum systkinahópi frá þessum
bæ er virðist áskapað að uppfæða
frægðarmenn hverja fram af
öðrum.
Hallgrímur rekur hér nöfn og
háttu ábúenda Laxamýrar aftur í
tímann. Hann rekur sögu feðra
sinna og ættmæðra í héraði og
móður sinnar, Elínar Vigfúsdótt-
ur frá Gullberastöðum í Lunda-
reykjadal. Faðir Hallgríms, Jón
á Laxamýri, bjó um tíma á sjálf-
um Bessastöðum á Álftanesi og
flutti þaðan á enn fegurra höf-
uðból sem hann var síðan við
kenndur. Hér segir svo frá bú-
skaparháttu, slysaferli ýmiss kon-
ar og dulrænum atburðum. Veiði
og veiðitækni í Laxá er stór
þáttur, einkum kistuveiðin, en
það var spauglaust að koma þeim
fyrir með þátíma tækni.
Það er mikill ljómi yfir
æskudögum þessa höfundar á
hinu forna frægðarsetri. En þess
gætir að vonum að við þekkjum
til margs þess sem hér er bókfest;
svo mikið hefur verið um staðinn
ritað og búendur m.a. af nánum
ættmennum höfundar og ná-
grönnum staðarins. En hér má
segja að sjaldan sé góð vísa of oft
kveðin.
Höfundur þessi er hagur vel á
óbundið mál en miklu síður á
bundið. Segja má að afburða
góðar ljósmyndir gefi bókinni
aukið gildi, má þar sjá margan
stórlaxinn í tvenns konar merk-
ingu, o.fl. o.fl. Áhugamenn um
veiðiskap, þjóðlegan fróðleik og
ættir fá nokkuð við sitt hæfi. Mér
þykir dulfræðin alltaf áhugaverð
og hér er enn sagt frá hinum
fræga „Hlöðustrák“ er engum
kálfi eirði áratugum, jafnvel öld-
um saman. Hann drap þá vel-
flesta eða ærði ef björguðust fyrir
sérstakar ráðstafanir. Hvaða
„vírus“ var svo lífseigur? Eða
nær heift þeirra sem rangsleitnin
neyðir til sjálfsvígs út yfir gröf
og dauða?
Sverrir Pálsson skráði:
Birtan að handan
Saga Guðrúnar Sigurðardóttur
frá Torfufelli.
Útgefandi: Skuggsjá.
Það er ánægjulegt að fá í hendur
bók sem þessa þar sem vörmum
hagleikshöndum er farið um val-
inn efnivið. Ævisaga Guðrúnar
er sögð af henni sjálfri og bók-
færð af Sverri Pálssyni skóla-
stjóra. Hann gjörþekkti þessa
einstöku konu og veit því vel að
allt sem hún segir frá er lifað.
Hún myndi aldrei hafa vikið frá
því er hún hafði fyrir satt. En
engum skal láð þó að hann spyrji:
Hvernig má þetta vera? Sá sem
aldrei hefur séð hulu lyftast frá
heimi dularaflanna, aldrei trúað
á annað aflsvið en vöðva sinna, í
raun og veru, verður ekki ásak-
aður þó hann rengi og hristi
höfuð. Menn hljóta að undrast,
svo víðfeðmar voru dulargáfurn-
ar er féllu þessari konu í skaut.
Heyrn hennar og sjón námu
bylgjusvið er liggja oftast víðs
fjarri skilningarvitum venjulegra
manna. Hún heyrði og sá í gegn-
um efnismúrinn og segir lesend-
um frá hvað þar ber fyrir augu og
eyru. Hún var kjörin til að flytja
meðbræðrum sínum og systruin
huggun og sálarstyrk og lækningu
meina. Aðeins hreinum einum er
falinn slíkur trúnaður. En honum
fylgir mikil ábyrgð.
Það má vera erfitt að sjá úr
fjarlægð fyrir hvað hendir manns
nánustu, vera kvödd að dánar-
beði þeirra til að létta þeim
skilnaðinn við þennan heim. En
þeir sem trúa virðast þola allt.
Persóna sem getur sagt af heilum
hug eins og Guðrún: „Trú mín á
annað líf og vissan um það er svo
sterk, að engum getur tekist að
leiða mig frá henni eitt einasta
andartak.“ - Slíkri er flest fært.
Guðrún Sigurðardóttir var
fædd og uppalin í einum friðsæl-
asta unaðsreit á íslandi, Eyja-
fjarðardal, sunnan Leyningshóla.
Hún var skyggn frá fæðingu, sá
framliðna menn og dýr, einnig
álfa og huldufólk og hún ræddi
við þessar verur allar, jafnvel
blómin hvísluðu að henni
leyndarmálum sínum. (Einn at-
hygliverðasti kaflinn er um sam-
töl við afskorin blóm.) Guðrún
var svo heppin að eiga góða og
skilningsríka fjölskyldu heima;
og þetta lífslán hennar hélst allt
til enda, því hún eignaðist mann
og börn er einnig skildu hana.
Hún komst og í samband við
marga sér skylda að eðli. Stefán
Eiríksson var henni mikill vinur
og kom bókum hennar á framfæri
og studdu þar fleiri að. Bækurnar
um Ragnheiði Brynjólfsdóttur og
það Skálholtsfólk vöktu mikinn
úlfaþyt og deilur á sínum tíma.
Guðrún tók því öllu með mikilli
ró, vissi sitt og það nægði henni.
Bók þessi segir jöfnum hönd-
um frá lífi Guðrúnar í þessari
veröld okkar og hinni er hún átti
lykil að. Þeir sem eru áhugasamir
um dulræn efni munu þakka
Sverri fyrir að færa svo merkilega
sögu í skartklæði íslensk máls.
Bók þessi er góð eign. Hún
veitir syrgjendum huggun, eflir
trú og eykur okkur þrek að
þrauka dimma daga. Formáli
Sverris og nokkrar fjölskyldu-
myndir auka gildi bókarinnar.
Bragi Sigurjónsson skráði:
Skapti í Slippnum
Uppvaxtar- og athafnaár
Skapta Áskelssonar
skipasmiðs.
Útgefandi: Skjaldborg.
Kristján
frá Djúpalæk
skrifar
hurðarás um öxl. Er ég hafði les-
ið bókina sýndist mér þessi ótti
ekki óeðlilegur, efnið er svo viða-
mikið. En óttinn reyndist ástæðu-
laus. Bragi axlaði ásinn létt.
Raunar má dást að þeim
báðum, sögumanni og skrásetj-
ara, fyrir hve vel þetta tókst, svo
mikil eru vandamálin, einkum
eftir að kemur að árum Skapta í
Slippnum og þegar hann var
hrakinn þaðan í miðju starfi.
Vandamál er m.a. hvaða vild-
armanna og hjálparhellna á að
geta (og hversu rækilega), hvaða
andstæðinga á að nefna og með
hve beittum penna á að tjá sig um
þá. Margir myndu búast við
nokkuð brýndum rómi Skapta
um þá er komu honum á kné. En
þeir samstarfsmennirnir við bók-
ina völdu besta kostinn: Hóg-
værð í orði og á borði. Þetta gerir
enda alla frásögnina trúverðugri.
Og banabiti Skapta leynir sér
ekki fyrir því, þ.e. „kerfið“, sein-
læti þess, vantrú og vanþekking
skrifstofuþræla á íslenskt
manntak, annars vegar, og svo
fjármála- og metnaðarleg afbrýði
samkeppnisaðila.
Án efa var Skapti ýtinn við öfl-
un fjár til athafna. En hvernig er
hægt að búast við að slíkur ákafa-
maður við framkvæmdir sé ekki
einnig harðsækinn á fé til þeirra?
Maður sem kom hér upp aðstöðu
til stórskipasmíða, var brautryðj-
andi í smíði stálskipa í landinu og
annaðist alls konar mannvirkja-
gerð, allt af sinni jötunkynjuðu
bjartsýni og athafnaþörf, hlaut
að fara með gusti þar sem logn
var fyrir. Duglegur við eitt, dug-
legur við allt. Og hann var ekki
að krefjast fjár fyrir sjálfan sig
heldur í þágu lands og þjóðar og
ekki síst bæjarfélagsins okkar.
Slippstöðin á Akureyri er enginn
föðurleysingi.
í fyrri hluta bókar er gerð grein
fyrir frændgarði Skapta, flutning-
um milli staða, útgerð, smíðum
og námi. Alltaf var ofurhuginn
sigursæll, og kyrrt var þá yfirleitt
kringum hann. Kominn nokkuð
á fimmtugsaldur hefst athafna-
tími hans fyrir alvöru: Uppbygg-
ing Slippsins, sigrar, frumkvæði
og brautryðjandastarf. En hann
gleymir aldrei að gefa samstarfs-
mönnum sínum dýrðina með sér.
En svo kom íslenska óeðlið til
skjalanna: Enginn má standa
öðrurn framar. Það verður að
lækka risið á kauða. Vaxandi
óreiða ríkisfjármála og óséðar
ytri uppákomur tóku að þrengja
að ofurhuganum. Þá var stutt í að
öxin yrði látin falla.
Allnokkur sársauki er undir-
alda þessarar frásagnar en ekkert
öldurót. Ég dáist að kyrrlátri
stígandi söguþráðar, og mér sýn-
ist að svo sterk rök séu tilfærð um
að utanaðkomandi öfl hafi
brugðið fæti fyrir kappann Skapta,
að ég dirfist að álykta að hér hafi
bakari verið hengdur fyrir smið.
Formáli Braga fyrir bókinni er
mjög snjall. Myndir eru margar
og góðar. Það er myndarbragur
á þessu verki og öllum aðilum til
sóma.
Nafnaskrá fylgir, eru þar þeir
skráðir sem nefndir eru í bókinni
og einhver mannsbragur er að.
Að lokum Skapti sæll:
Þegar ég heyrði að Bragi Sigur-
jónsson hefði tekið að sér að
skrifa ævisögu Skapta Áskelsson-
ar eftir frásögn hans sjálfs, þótti
mér sem skáldið hefði nú reist sér
Hægt er að falla en halda þó velli,
hjartalag barnsins má rækta til elli.
Enginn þig husjóna-eldinum rændi
né ættgengum dyggðum.
- Til hamingju, frændi!