Dagur - 17.09.1986, Qupperneq 8

8 - DAGUR - 17. september 1986
______________________________________________________________erlendur vettvangur—
Hræódýr kókaíntegund, „crack“, er byrjuð að
breiðast út í Evrópu.í Bandaríkjunum hefur
efnið á örskömmum tíma drepið eða eyðilagt
fjölda ungs fólks.
Þetta byrjaði í fátækrahverfum
New Orleans. Næst lagði það
undir sig atvinnuleysingjahverfi
Detroit og Chicago, síðan auð-
kýfingahallirnar í Beverly Hills.
Nú er þetta nýja efni komið um
öll Bandaríkin. Tólf ára börn í
Harlem fá sér reyk í frímínútun-
um, listamenn taka það með sér í
villtar veislur, verðbréfasalar í
Wall Street flýta sér á næsta götu-
horn til að ná sér í efnið. „Crack“
(eiginlega ,,þrumuslag“) er þetta
djöfullega efni kallað, sem breið-
ist út eins og skógareldur án þess
að gera nokkurn mun á aldri eða
þjóðfélagsstöðu.
Nú er efnið farið að herja á
Evrópu. í Amsterdam er það
komið í framleiðslu, það hefur
verið gert upptækt meðal banda-
rískra hermanna í Heidelberg.
Eiturlyfjafræðingur rannsóknar-
lögreglunnar í Baden-Wurttem-
berg kveður crack vera „einna
fljótvirkustu aðferðina til að
gjöreyðileggja sig, sem nokkurn
tíma hefur verið fundin upp. Ný
holskefla eiturlyfja er að skella
yfir okkur.“ Crack er með ódýr-
ustu fíkniefnum á markaðinum,
langtum ódýrara en kókaín, en
margfalt meira vanabindandi.
Bandaríska vikublaðið „News-
week“ varaði við því í forustu-
grein, að þetta gæti orðið „alvar-
legasta drepsótt sem nokkurn
tíma hefur herjað á þetta land.“ |
Fíkniefnafræðingurinn Joel
Gillian telur faraldurinn þegar
hafa náð heimssögulegri út-
breiðslu: „Árið 1941 stráðu Jap-
anir sprengjum yfir Pearl Har-
bour og við lýstum yfir stríði á
hendur þeim. Nú er stráð yfir allt
okkar eigið land litlum, hvítum
pökkum, sem ekki hafa minni
skaða í för með sér - en í þetta
skipti kærir þjóðin sig kollótta."
Pakkarnir, sem Gillian talar
um, innihalda fíknihráefnið
kókaín. Því er smyglað inn í
Bandaríkin einkum frá Kólumb-
íu og Mexíkó - með skipum,
flugvélum og yfir landamæri á
landi. Árið 1980 áætlaði þingið
að 25 tonnum hefði verið smygl-
að inn í landið, á síðasta ári var
magnið fimmfalt meira.
Til skamms tíma var kókaín
reyndar talið mikið, en þó við-
ráðanlegt vandamál. Það var
rándýrt yfirstéttarfíknilyf í
kampavínsveislum. Crack-farald-
urinn hefur gjörbreytt þessari
afstöðu. Crack er kókaín í algjör-
lega nýju, eimuðu formi, blandað
natríum-bíkarbonati og vatni, til-
tölulega auðvelt og ódýrt í fram-
leiðslu. Það er líka hreinasti
barnaleikur að neyta þess; hvorki
þarf að sprauta því í sig né
„sniffa“ það, heldur ósköp ein-
faldlega reykja það. Það virkar á
augabragði og gerir neytandann
að ósjálfbjarga þræli sínum á
örskömmum tíma - sem sagt
hreinasti draumur fyrir seljend-
ur, en martröð fyrir kaupendur.
Tom, 21 árs stúdent í New
York, er einn af þeim örfáu sem
hafa rifið sig úr djöflaklóm efnis-
ins „á síðustu stundu áður en það
varð endanlega of seint", segir
hann. Eins og margir ungir
Bandaríkjamenn reykti hann
maríhúana og prófaði fleiri fíkni-
efni. Og eins og sjötti hver jafn-
aldra hans tók hann einstöku
sinnum kókaín í gleðskap með
vinum sínum. En honum hefði
aldrei dottið í hug að sprauta í sig
heróíni, sagði hann, fyrst og
fremst vegna þess að hann vissi
að heróínneysla leiðir nær alltaf
til dauða og einnig vegna hættu á
eyðnismiti.
Tom notaði ekki fíkniefni að
staðaldri og taldi sig geta haldið
neyslunni þannig. Þegar hann
heyrði um nýja reyk-kókaínið
fyrir nokkrum mánuðum, langaði
hann að prófa. Á næsta götu-
horni keypti hann sér tvær örlitl-
ar kúlur fyrir 10 dollara. Seljand-
inn gaf honum glerpípu til að
reykja í. „Nægir þetta í rús?“
spurði Tom vantrúaður, því þetta
virtist svo ótrúlega hagstætt.
Hvort það nægði. Eftir örfá
sog var Tom „altekinn tilfinningu
eins og höfuðskelin væri skyndi-
lega horfin,“ rifjar hann upp. Af
því að eitrið er svo hreint í crack
hefur það svona skyndileg og
yfirþyrmandi áhrif - það fer bein-
ustu leið gegnum lungun og í
heilataugarnar. Við það herpast
æðarnar saman og hjartslátturinn
eykst upp úr öllu valdi - fyrir
kemur að crack veldur hjartaslagi
strax við fyrstu neyslu.
Tom slapp við það. En eftir
fáeinar mínútur í þessu algleymi
fékk hann ofsafengið bakfall,
ólíkt því sem hann þekkti af
nokkru öðru fíkniefni. Þegar
mestu kvölunum linnti kom
tómatilfinning, svo botnlaus að
hún neyddi hann að lokum til að
fá sér annan skammt. í næsta
þunglyndiskasti fékk hann sér
þann þriðja.
Fíkniefnafræðingar telja að
útilokað sé að snúa til baka eftir
sex skammta. Tom hætti eftir
fjóra. Þá hafði hann hitt nokkra
vini sína sem höfðu byrjað neysl-
una aðeins á undan honum. Þeir
voru þá þegar orðnir að mannleg-
um reköldum á aðeins 2-3 vikum,
átakanlegir ásjónar. Þeir þurftu
20-30 skammta á dag, gátu ekki
neytt matar og þjáðust af
ofskynjunum. Þeir voru ofsóttir
af ógeðslegri tilfinningu um að
alls kyns forljót kvikindi væru
sískríðandi um sig.
Á þessu stigi er sjúklingurinn
hættur, að geta sinnt nokkurri
vinnu, ekkert kemst að nema að
ná í næsta skammt.
Næsta stig er að heilinn þornar
smátt og smátt upp, og hjarta og
lungu verða svo undirlögð að
algjört hrun taugakerfisins vofir
yfir.
Ofan á allt annað leggst fjár-
mögnunarvandinn. Crack virðist
ódýrt í byrjun, en sá mikli fjöldi
skammta sem sjúklingurinn þarf
að fá til að þola við veldur honum
oftast fjárhagslegri neyð en færir
seljandanum gull. Ungar telpur
selja sig, karlmenn verða í
örvæntingu sinni reiðubúnir til
hvaða örþrifaráða sem er til að
seðja fíkn sína, rána jafnt sem
morða. Árum saman hafði glæp-
um í New York heldur fækkað.
Á síðustu 6 mánuðum hefur þeim
skyndilega fjölgað óhugnanlega-
ránsárásum um 18% frá árinu á
undan. Það virðist ekki nokkur
vafi að crack er sökudólgurinn.
Það eru einmitt um 6 mánuðir
síðan efnið varð skyndilega fáan-
legt um alla borgina.
Nú eru crack sölustaðir sums
staðar þéttari en biðstöðvar
strætisvagna. Blökkumanna-
hverfi bandarískra stórborga
gætu orðið að eins onar innlendu
Víetnam eins og Newsweek
orðar það: „Vegna hinnar þaul-
skipulögðu neðanjarðarstarfsemi
fíkniefnasalanna, stöðugra aðset-
ursskipta og þrauthugsaðs upp-
lýsingakerfis er álíka erfitt fyrir
bandarísku lögregluna að hafa
hendur í hári þeirra eins og það
var fyrir herinn í að ná tökum á
Víetkong."
Er einhver möguleiki að vinna
stríðið gegn crack fremur en
Víetkong? Kannski með því að
taka upp dauðarefsingu, eins og
borgarstjóri New York borgar
krefst nú fyrir alla fíkniefnasölu?
Raunar eru allir fíkniefna-
fræðingar sammála um að banda-
rískir dómstólar séu allt of mildir
gagnvart eiturlyfjasölum. Mörg-
um er sleppt aftur gegn nægilega
hárri tryggingu sem þeir eiga yfir-
leitt auðvelt með að setja. Hins
vegar eru sérfræðingar jafn sam-
mála um, að aðalþungi fíkniefna-
baráttunnar þurfi að vera á
landamærunum, og raunar verði
þá að kosta til feikna tækjabún-
aði og mannafla. Svo lengi sem
kókaín streymir í svo miklu
magni inn í landið sem nú er, þá
verði það líka selt og notað.
Þangað til tekist hefur að koma
í veg fyrir innflutning er ekki
margt að gera nema reyna að
höfða til skynsemi hugsanlegra
neytenda. Flestar stærri borgir
hafa nú þegar komið á „kókaín-
síma“, þ.e. ráðleggingarþjón-
ustu, þar sem svarað er 24 tíma á
sólarhring. Það sé hins vegar enn
langt í land, telur Dr. Jeffrey
Rosecan læknir, að tekist hafi að
svipta ljómanum af fíkniefna-
neyslu, því meðal fjölmargra
hópa í Bandaríkjunum sé ennþá
talið „fínt“ að gera tilraunir með
þau. Dr. Rosecan hefur sýnt
fram á með tilraunum að rottur
falla algerlega viljalausar fyrir
crack. „Rotturnar kjósa heldur
kókaínið en lífið,“ segir hann.
„Þá er bara eftir að vita hvort
mennirnir velji eins.“
Erich Follath í STERN 26/1986,
þýð. Magnús Krístinsson.
Víman kemur eins og þrumuslag
Það þarf ekki nema örlítið magn af „nýja kókaíninu" til að verða algjörlega
háður því. Neytendur þurfa 20-30 skammta á dag.
Á myndinni sjást handteknir seljendur í Miami, en nú krefjast stjórnmála-
menn dauðarefsingar fyrir dreifingu og sölu á crack, vegna þess hve margfalt
hættulegra það er en nokkur önnur fíkniefni.
Óttinn við pláguna miklu
Árið 1985 var smyglað inn í Bandaríkin 125 tonnum af kókaíni. Á þessu ári
er mikill hluti af kókaíninu „hrcinsað" og breytt í „crack“.
Á myndinni sést lögreglumaður með dauðavaldinn, en aðeins í undantekn-
ingatilvikum tekst að hafa upp á seljendum.