Dagur - 23.11.1987, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - 23. nóvember 1987
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31. PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 560 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 55 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 400 KR.
RITSTJÓRAR:
ÁSKELL ÞÓRISSON (ÁBM.)
BRAGI V. BERGMANN
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÁSLAUG MAGNÚSDÓTTIR, EGGERT TRYGGVASON, EGILL BRAGASON,
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, KRISTJÁN KRISTJÁNSSON (íþróttir),
PÁLL B. VALGEIRSSON (Blönduósi vs. 95-4070), STEFÁN SÆMUNDSSON,
TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
ÞÓRHALLUR ÁSMUNDSSON (Sauöárkróki vs. 95-5960),
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRÍMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Vinnuveitendur
féllu á prófinu
Illa horfir í samningamálum eftir að viðræðum
Verkamannasambandsins, Vinnuveitendasam-
bandsins og Vinnumálasambandsins var siglt í
strand fyrir helgi. Fulltrúar Verkamannasam-
bandsins hafa lýst því yfir að þeir telji frekari
viðræður tilgangslausar að svo stöddu, þar sem
enginn vilji sé fyrir hendi hjá vinnuveitendum að
ná samkomulagi.
Það lítur því út fyrir að til alvarlegra átaka
komi á vinnumarkaði um áramót, þegar kjara-
samningar verða lausir. Eins og staðan er nú
bendir fátt til þess að þessir aðilar setjist að
samningaborði að nýju í bráð.
Þetta eru slæm tíðindi. Miklar vonir voru
bundnar við það að aðilar vinnumarkaðarins
reyndu eftir fremsta megni að leita raunhæfra
leiða í samningaviðræðunum, að kröfugerðin
yrði sanngjörn og innan þeirra marka sem þjóð-
arbúið þolir. Dagur hefur oftar en einu sinni vak-
ið athygli á því að óraunhæf kröfugerð er einskis
verð þegar til lengdar lætur og ekki til annars
fallin en að auka verðbólguhraðann. Það er
kaupmátturinn sem á sitja í fyrirrúmi við samn-
ingagerð en ekki svo og svo mikil krónutölu-
hækkun.
Samningaviðræður aðila vinnumarkaðarins
voru ekki langt komnar þegar upp úr þeim slitn-
aði og vissulega á Vinnuveitendasambandið
stærsta sök á því hvemig fór. Forsendur des-
embersamninganna svokölluðu voru þær að
þjóðarhagur á yfirstandandi ári færi versnandi
og í ljósi þess samdi verkalýðshreyfingin um svo
til óbreyttan heildarkaupmátt fyrir umbjóðendur
sína á árinu. Strax í apríl var ljóst að forsendur
desembersamninganna voru brostnar og launa-
hækkanir ýmissa starfsstétta fóru langt fram úr
því sem um var samið í desembersamningunum.
Verkalýðshreyfingin setti þá strax fram sjálf-
sagða kröfu um leiðréttingu á þeim kauptöxtum
sínum, sem mest skekkja var komin á. Þótt
vinnuveitendur hafi viðurkennt að leiðrétta
þyrfti kjör ákveðinna starfsstétta innan VMSÍ,
og má þar sérstaklega nefna fiskvinnslufólk,
hafa þeir hins vegar — viljandi eða óviljandi -
hummað þá leiðréttingu fram af sér mánuð eftir
mánuð. Nú er svo komið að langlundargeð
Verkamannasambandsins er þrotið.
Það var ekkert látið á það reyna í formlegum
viðræðum hver raunverulegur vilji ríkisstjórnar-
innar væri til að greiða fyrir því að samkomulag
tækist. Þvert á móti falla vinnuveitendur á fyrsta
prófinu, því þeir þrjóskast við að viðurkenna
grundvailarkröfu verkalýðshreyfingarinnar um
skilyrðislausa leiðréttingu á kjörum þess fólks
sem orðið hefur út undan í launaskriðinu og
hækkun á launum fiskvinnslufólks. Þess vegna
má búast við allsherjarátökum á vinnumarkaðin-
um um áramótin. BB.
Haukur Ágústsson, formaður Menningarsamtaka Norðlendinga:
Framsaga um
menningarmál
Menningarsamtök Norðlendinga,
MENOR, voru stofnuð árið 1982 að
frumkvæði Fjórðungssambands
Norðlendinga.
í lögum þeirra segir að markmið
samtakanna sé að efla menningarlíf
og menningarstarfsemi á Norður-
landi í samstarfi við Fjórðungssam-
band Norðlendinga.
Einnig segir, að þessu markmiði
hyggist samtökin ná með því að:
a) safna og miðla upplýsingum um
listastarfsemi og menningarlíf í
Norðlendingafjórðungi svo og
annars staðar
b) liðsinna við ráðningu leiðbein-
enda til námskeiða- og fyrirlestra-
halds svo og sérstakra verkefna í
hinum ýmsu listgreinum
c) stuðla að bættri umfjöllun um list-
ir í fjölmiðlum
d) efla samstarf áhugafólks um listir
og menningarlíf í fjórðungnum
og við hliðstæð félög og samtök
annars staðar
e) beita sér fyrir bættri aðstöðu og
skipulagi listkynningar
f) halda árlega ráðstefnu um lista- og
menningarlíf í fjórðungnum í
tengslum við aðalfund samtak-
anna.
Samtökin tóku þegar til starfa af
verulegum þrótti. Stofnuð voru sér-
samtök myndlistarmanna og leikfé-
laga þegar á fyrsta starfsári samtak-
anna og á öðru ári samtök rithöfunda
á Norðurlandi. Þessi sérsamtök hafa
starfað af mismiklum þrótti og ber
þar af Leikfélagasamband Norðlend-
inga, sem hefur verið afar þróttmikið
og samhent í því að halda sambandi
á milli aðildarfélaga sinna, leikfélag-
anna á Norðurlandi.
Jafnframt tóku samtökin að starfa
að þeim markmiðum, sem þeim voru
sett í lögum þeirra, og ég vitnaði til
hér á undan. Flafin var útgáfa frétta-
bréfs til þess að miðla upplýsingum
um lista- og nienningarstarfsemi á
Norðurlandi. A síðasta starfsári kom
fréttabréfið út mánaðarlega yfir
vetrarmánuðina. Þá stóðu samtökin
fyrir verkefni, sem nefnt hefur verið
„List í skólum“ og naut verulegra
vinsælda. Fengnir voru listamenn til
þess að starfa í grunnskólum á
Norðurlandi og standa fyrir listavik-
um og námskeiðum í samvinnu við
kennara. Leitast var við að hafa gott
samband við fjölmiðla jafnt á
Norðurlandi sem utan þess að koma
á framfæri upplýsingum um norð-
lenskt menningarlíf. Reynt hefur
verið að berjast fyrir bættri aðstöðu
til listkynninga og lista- og menning-
arstarfsemi í fjórðungnum. Árlega
hafa samtökin staðið fyrir ráðstefnum
um hinar ýmsu hliðar lista- og menn-
ingarlífs sérstaklega í sambandi við
aðalfundi sína og boðið til hæfum
framsögumönnum utan og innan
félagsmannaraða sinna. í sambandi
við aðalfundina hafa verið haldnar
veglegar myndlistarsýningar og menn-
ingarvökur og á öðrum tímum hafa
samtökin staðið fyrir samkomum til
eflingar samstarfs og kynna á meðal
áhugamanna um listir og menningu á
Norðurlandi.
Enn mætti margt fram telja í starf-
semi Menningarsamtaka Norðlend-
inga, MENOR, en hér verður látið
staðar numið. Hins vegar vil ég ekki
láta þessum hluta máls míns lokið án
þess að benda á þann skilning, sem
þáverandi forsvarsmenn Fjórðungs-
sambands Norðlendinga sýndu á
gildi menningar og lista, er samband-
ið stóð fyrir stofnun Menningarsam-
taka Norðlendinga. Þá var unnið gott
Haukur Ágústsson.
verk, sem hefur skilað verulegum
árangri, þó að enn sé langt í land að
marki sé náð.
Menning er víðtækt hugtak, sem
margir hafa leitast við að skilgreina,
víkka eða þrengja. í víðtækri merk-
ingu er menning hvaðeina sem
manninum viðkemur, sérkennir
hann og af honum er sprottið. Hún
er hátterni hans, dagfar hans, verk
hans og gerðir. Hún er viðhorf hans,
skoðanir og skoðanakerfi. Hún er
hið jákvæða í manninum og hið nei-
kvæða í honum - já, og reyndar líka
sá grunnur, sem maðurinn sjálfur
notar, þegar hann leggur mat á alla
þessa þætti.
í þeirri umfjöllun, sem rnenn
venjulega hafa um menningu, er ekki
fjallað um svo víðtæka merkingu sem
þá, sem rakin var hér fyrir framan.
Þegar við ræðum menningu, notum
við hugtakið á þrengra sviði. Við
höfðum þá gjarnan til þjóðmenning-
ar eða landshlutamenningar og eig-
um við þætti, sem lúta gjarnan að
einhverjum greinum listanna eða
forns arfs; einhverjum þáttum í
mannlífinu, sem við metum sem já-
kvæða og heldur æskilega.
Til þess að leiða fram hvað hér er
átt við, vil ég nefna það orðalag, sem
gjarnan heyrist, að ekki sé mikill
menningarauki að þessu eða hinu,
eða að eitt og annað í umhverfinu sé
mesta ómenning. I þessu orðalagi
felst einmitt það, að sumt sé menning
en annað ekki. Það mat, sem hér
kemur fram, er byggt á hefðum, upp-
eldi og innrætingu. Og rnatið sjálft er
hluti menningar okkar þannig að
jafnvel má segja, að menning okkar
sé farin að meta sjálfa sig.
í umfjöllun okkar um menningu er
augljóst af því, sem á undan er
komið, að ekki er byggt á verulega
traustum skilgreiningarlegum
grunni. Því mætti ætla, að hér væri
þörf nærfærinnar skilgreiningar á
hugtakinu, úr því að fjalla á um
menningu. Svo er þó engan veginn.
Hin almenna og lauslega en væntan-
lega víðast viðtekna skilgreining,
sem við berum með okkur velflest frá
vöggu til grafar, en getum helst ekki
orðað, heldur eigum frekast sem til-
finningu, verður látin duga hér.
Enda er í raun ekki ástæða til nokk-
urs annars, því að í þessu máli er
höfðað til einmitt þessarar lauslegu og
tilfinningarlægu skilgreiningar; og
raunar ekki um annað að ræða en
byggja á henni, þegar rædd eru
menningar- og listamál á almennum
vettvangi.
Áðan var sagt, að þegar rætt væri
um menningu, væri gjarnan átt við
einhverjar greinar listanna. Hér er
annað hugtak, sem ekki hefur heldur
reynst auðvelt að henda reiður á. Til
eru skilgreiningar gáfaðra, mennt-
aðra og víðsýnna manna, þar sem
höfðað er til göfgunar andans, víkk-
unar skilningsins, sérleika mannssál-
arinnar eða einhvers viðlíka. En
einnig hér, eins og þegar hefur verið
rakið í sambandi við hugtakið menn-
ingu, verður nákvæm skilgreining
gangslítil, þegar rætt er á almennum
vettvangi.
Þó að þannig séu hliðstæður með
hugtökunum list og menningu, þá er
verulegur munur á. Menning er
nokkuð, sem velflestir telja sig með
umtalsverðu öryggi geta lagt mat á.
Hins vegar virðist list gjarnan álitin
vandasamari í umfjöllun. Menn hafa
tilhneigingu til þess að líta á hana
sem allt að því fræðigrein, seni ekki
sé á annarra valdi um að dæma en
sérfræðinga. Margir telja því, að þeir
séu ekki dómbærir. Þeir bíða eftir
umsögn listfræðinganna um mynd-
listarsýningar, reiða sig á mat leik-
dómaranna um leiksýningar og hafa
ekki skoðun á tónlist fyrr en fyrir
liggur umsögn hinna tónfróðu.
Hér er komið að einum þeim
vanda, sem steðjar að listum á lands-
byggðinni. Þeirra er lítt getið í gagn-
rýnendaskrifum blaðanna frá Reykja-
vík, það er ekki fjallað um þær í
skjáspjalli sjónvarpsstöðvanna og
hljóðvarpsstöðvarnar sinna því einn-
ig lítið flestum stundum að gera þeim
skil. Listir á landsbyggðinni fá því
ekki að jafnaði á sig gæðastimpil
sérfræðinganna eða aðra umfjöllun
þeirra. Og af þessu leiðir, að í hugum
manna verður það vafasamt, hvort
listir á landsbyggðinni séu list og
verðugar þess að heita því göfuga og
fræðiljómandi nafni. Það er jafnvel
ekki ugglaust, að af þessum vafa
spretti verulegur hluti þeirrar van-
metatilfinningar og minnimáttar-
kenndar, sem iðulega er næsta aug-
ljóst að einkennir viðhorf rnanna,
jafnt ráðamanna sem hinna almennu
borgara, þegar listir - og einnig
mennig - utan þéttbýlis við Faxa-
flóa eru til umræðu og umfjöllunar.
Vanmetatilfinning og minnimátt-
arkennd þeirra, sem utan Reykjavík-
ursvæðisins búa á sviði menningar og
lista eiga sér margar hliðar og birtast
í mörgu, sem við augum blasir í
kringumstæðum og gerðum. Þéttbýl-
isbyggðarlög hafa haldið upp á
afmæli sín og þá leitað til listamanna
utan byggðanna - að sunnan - til
þess að semja og leikstýra hátíðadag-
skrám. Ef til stendur að skreyta með
listaverki einhverja byggingu eða
götuhorn, þykir þjóðráð að fara á
vit reykvískra listamanna frekar en
hinna, sem reyna að sinna list sinni
heima fyrir - jafnvel þó að á sama
sviði sé. Ef forstöðumann þarf að
einhverri menningarstofnun úti á
landi, eins og það er orðað, þykir vís-
ara til góðs árangurs að ráða til mann
af suðvesturhorninu en einhvern
heimaalinn, þó svo að vel gæti verið,
að hann gæti allt eins vel sinnt starf-
inu.
Enn mætti áfram halda í hálf-
kveðnum en sönnum vísum. Og ef
vikið er að öðrum þáttum starfsemi
utan Reykjavíkursvæðisins, er
skammt þess að minnast, að bent var
á í fjölmiðlum, að veruleg brögð
væru að því, að ekki væri leitað til
heimamanna í sambandi við tækni-
vinnu og hönnun, heldur farið á vit
hinna reykvísku sérfræðinga, sem