Dagur - 23.11.1987, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - 23. nóvember 1987
Hólmgeir Björnsson:
Á að leggja niður til-
raunastöðvar Rala?
„Menntun, starfs-
fræðsla og rannsóknir
í landbúnaði verði
efldar.“ Svo segir í
málefnasamningi
ríkisstjórnarinnar.
Fyrstu efndir eru stór-
felldur niðurskurður
á fjárveitingum til
rannsókna og leið-
beininga í fjárlaga-
frumvarpinu.
í frumvarpi til fjárlaga, sem nú
liggur fyrir Alþingi, er gert ráð
fyrir, að fjárveitingar til rekstrar
sex af sjö tilraunastöðvum Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins
(Rala) falli niður. Fjárveitingar
til þeirra voru 15,5% af útgjöld-
um til almenns rekstrar Rala á
þessu ári. Aðstaða til tilrauna-
starfsemi við ólík skilyrði er þó
forsenda þess, að stofnunin geti
risið undir því nafni að vera rann-
sóknastofnun landbúnaðarins.
Án tilraunastöðva skortir marga
sérfræðinga starfsvettvang og
skorið er á nauðsynleg tengsl
milli landbúnaðar og rannsókna.
Niðurskurðurinn er svo handa-
hófskenndur. að fyrstu viðbrögð
manna voru að gera gys að vit-
leysunni, en, þvi miður, þetta er
fúlasta alvara.
Enginn dregur í efa rétt lög-
gjafans til að breyta um stefnu í
fjárveitingum til hinna ýmsu
sviða né heldur að æskilegt sé að
spyrna við fæti gegn sjálfvirkni í
ríkisútgjöldum. Hins vegar ger-
um við kröfu til þess, að menn
hugsi ráð sitt og fylgi einhverri
stefnu, en beiti ekki hnífnum af
handahófi og skilji eftir afiimaðar
stofnanir flakandi í sárum.
Samdráttur
í landbúnaði . . .
Þessi árin er unnið að því að
draga úr framleiðslu í hefð-
bundnum landbúnaði til að
aðlaga hana innanlandsmarkaði.
Fljótfærnisleg ályktun er, að
15,5% niðurskurður á landbún-
aðarrannsóknum sé bara í eðli-
legu samræmi við þennan
samdrátt.
En hversu mikill er samdrátt-
urinn?^ Mjólkurframleiðslan
minnkar um rúman tíunda hluta,
en kindakjötsframleiðslan um
rúman fimmta hluta. Að vísu er
meiri niðurskurður fyrirsjáanleg-
ur á kindakjötsframleiðslu, en á
móti kemur aukning á annarri
kjötframleiðslu. Þessar greinar
verða því áfram helstu fram-
leiðslugreinar íslensks landbún-
aðar. Til frekari samanburðar má
geta þess, að núverandi fram-
leiðsla er svipuð því, sem var um
1960. Veigamesti munurinn er
sá, að bændum hefur fækkað
mikið, en búin eru mun stærri en
áður. Mælt í vinnuafli hefur vægi
hefðbundins landbúnaðar minnk-
að verulega, en að öðru leyti
heldur hann stöðu sinni, ef litið
er til lengri tíma.
Vafasamt er, að yfirstandandi
samdráttur í hefðbundnum land-
búnaði gefi nokkurt tilefni til
samdráttar í rannsóknum. Þvert
á móti gerir aðlögun að nýjum
aðstæðum nýjar kröfur til rann-
sókna sem eiga að gera atvinn-
uveginn færan um að standast
harðnandi samkeppni. Meira
máli skiptir þó í þessu sambandi,
að ekki er neitt augljóst samband
milli umfanga atvinnugreinar og
þarfarinnar á rannsóknum. Hafi
óþarflega miklu fé verið varið til
rannsókna að undanförnu er
sjálfsagt að skera. Hafi hins veg-
ar rannsóknir verið ónógar til
þessa er enn þörf á aukningu.
. . . eða þensla?
Jafnframt því sem dregið hefur
úr framleiðslu á mjólk og kind-
akjöti, hafa aðrar greinar vaxið
svo sem svína- og alifuglarækt.
Fjölbreytnin er vaxandi. Þá er
geymt en ekki gleymt, að verið er
að hefja búskap með nýjar grein-
ar, einkum loðdýr og alifisk. í
stað samdráttar er réttara að tala
um breytingar í landbúnaði.
Horfur eru jafnvel á, að hlutur
landbúnaðar í atvinnulífinu fari
vaxandi.
Mikil þörf er á rannsóknum
vegna hinna nýju greina. Ástæða
er til að nefna, að einnig þarf að
sinna rannsóknum á greinum,
sem eru ekki stundaðar en þykja
vænlegar. Með því móti er séð til
þess, að þekkingar sé aflað áður
en tekið er til við nýja búgrein.
Þetta er tekið hér fram til að ítr-
eka, að ekki er neitt augljóst
samband milli umfangs rann-
sókna og atvinnuvegar.
Menntamál
Búvísindi þau sem stunduð eru á
Rala eru menntamál, þótt stofn-
unin heyri undir landbúnaðar-
ráðuneytið líkt og skólar land-
búnaðarins. Aðrar atvinnugrein-
ar búa við hliðstætt skipulag.
Stefna í fjárlagafrumvarpinu
mun almennt vera sú að efla
menntamál. Niðurskurður fjár-
veitinga til Rala og Orkustofnun-
ar stingur mjög í stúf við þessa
stefnu.
Rannsóknir á Rala takmarkast
engan veginn við þau fræði, sem
snúa beint að framleiðslunni.
Landbúnaðurinn er sú atvinnu-
grein, sem framar öðrum nýtir
landið. Þess vegna er mikil þörf á
rannsóknum á því, hvernig land-
búnaðurinn fer með þessa auð-
lind. Slíkar rannsóknir hafa verið
verulegur þáttur í starfsemi Rala,
svo sem gróðurkortagerð og ýms-
ar vistfræðirannsóknir. Mikið
vantar þó á, að nægilega mörgum
þáttum hafi verið sinnt. Sumum
þeirra er reyndar sinnt á öðrum
stofnunum svo sem vera ber.
Rala er þó hinn rétti vettvangur
fyrir mun víðtækari rannsóknir
en þar eru nú stundaðar. Þær
gætu orðið grundvöllur að nýt-
ingu lands til fleiri búgreina en nú
er. Um leið og nauðsynlegt tillit
væri tekið til náttúruvernd-
arsjónarmiða.
Fræðisvið búvísinda er mjög
víðtækt. Því er veruleg hætta á
fræðilegri einangrun á ýmsum
sviðum vegna fámennis. Þegar ég
hóf störf á Rala fyrir tæpum
tuttugu árum var stofnunin þann-
ig stödd, að fámenni á flestum
fagsviðum ásamt lélegri starfs-
aðstöðu virtist standa í vegi fyrir
því, að stofnunin gæti verið frjó.
Helsta undantekningin var sauð-
fjárrannsóknir. Síðan hefur
starfsaðstaða batnað mjög á flest-
um sviðum og fleiri fræðisvið náð
að blómgast.
Menntunargildi rannsókna
felst m.a. í því, að með tímanum
verður til þekkingarforði sem er
undirstaða nýrra rannsókna og er
jafnframt unnt að miðla til ann-
arra. Ef skorið er á rannsóknir á
einhverju sviði, líkt og átt hefur
sér stað á Orkustofnun, tapast
þekking og árangri margra ára
starfs er á glæ kastað.
Dæmi um það, hvernig upp-
söfnuð þekking og reynsla verður
til þess, að unnt er að takast á við
umfangsmeiri verkefni en ella
væri, eru rannsóknir á fitusöfnun
sauðfjár og aðgerðir til að laga
kindakjötsframleiðsluna að kröf-
um markaðarins um hæfilega
feitt kjöt. Hér er unnt að hagnýta
niðurstöður rannsókna, sem hafa
fengist á nokkrum áratugum, og
nú tengjast þær matvæiarann-
sóknum, sem eru nýlegur þáttur í
starfsemi stofnunarinnar.
Annað dæmi um, hve rann-
sóknir þurfa stundum að standa
lengi til að skila árangri, eru
jurtakynbætur. Þær hafa verið
stundaðar í um fjóra áratugi.
Árangur þeirra hefur til þessa
einkum verið fólginn í því að
velja erlenda stofna nytjajurta,
sem henta til ræktunar hér á
landi, en einnig hafa verið valdir
stofnar úr innlendum efnivið.
Markvissar kynbætur, sem miða
að því að fá fram stofna sem
skara fram úr og bjóða jafnvel
upp á nýja möguleika í ræktun,
eru geysilega tímafrekar. Þær
gefa ekki árangur nema unnt sé
að halda áfram samfelldu starfi í
a.m.k. einn til tvo áratugi. Nú
eru kynbótaverkefni að komast á
lokastig og það mun t.d. koma í
ljós á næstu árum, hve miklum
árangri umfangsmiklar korn-
kynbætur hafa skilað.
Bæði þau verkefni, sem hér
hafa verið nefnd til dæmis, eru að
verulegu leyti unnin á tilrauna-
stöðvum og því yrði tvísýnt um
framhald þeirra, ef ekki verður
veruleg breyting á fjárlagafrum-
varpinu.
Að byggja upp
tilraunastöð
Tilraunastöðvar Rala hafa löng-
um verið illa búnar og fáliðaðar
að því marki, að vafasamt er, að
þær hafi skilað árangri í samræmi
við tilkostnað. Það hefur verið
áhugamál margra að efla þær að
mun. Það hel ur ekki tekist og því
hafa oft heyrst raddir um að
fækka tilraunastöðvunum og ná
með því meiri hagræðingu. Auð-
vitað væri það sárt, því að allar
gegna stöðvarnar einhverju hlut-
verki, sem yrði að sinna með
öðru máli, ef þær yrðu lagðar
niður. Á móti slíkri endurskoðun
mælir einnig að menn hafa þá
reynslu af fjárveitingarvaldinu,
að stofnunin myndi að líkindum
ekki fá að halda því fjármagni
sem sparaðist til að hagræða
rekstri, heldur myndu rannsóknir
skerðast sem því nemur. Loks
þyrfti til þess lagabreytingu.
Framlag Alþingis til þessara
mála, umfram það að halda fjár-
veitingum til tilraunastöðva
Rala í lágmarki, var það að
stofna nýja tilraunastöð með lög-
um árið 1981. Að vísu var ekki
um nýja starfsemi að ræða, held-
ur var tilraunastarfsemi með
fóðrun mjólkurkúa, sem verið
hafði í Laugardælum, fest í sessi.
Hafist var handa um byggingu
fullkominnar tilraunastöðvar í
Stóra-Ármóti í stað þeirrar í
Laugardælum. Áður var hafin
bygging tilraunafjóss á Möðru-
völlum. Áhugi bænda á þessum
framkvæmdum hefur verið
mikill.
Framlög á fjárlögum til bygg-
ingar tilraunafjósanna hafa kom-
ið dræmt og því hefur bygging
þeirra dregist úr hömlu. Hvorugri
byggingunni er fulllokið. Vart
hafði fyrsti tilraunastjórinn í
Stóra-Ármóti verið ráðinn, þegar
fram kom frumvarp til fjárlaga,
sem gerir ráð fyrir, að staða hans
verði lögð niður. Var það e.t.v.
síðbúið raunsæi hjá fjármálayfir-
völdum að átta sig á því, að það
er ekki nóg að byggja tilrauna-
fjós, það kostar einnig fé að nýta
það?
Framtíðarsýn
Rannsóknir, hvort heldur er í
þágu landbúnaðar eða í öðru
skyni, eru ekki dægurmál. Að
vísu er oft unnt að leysa ákveðin
verkefni með skammtímaátaki,
en því aðeins, að stuðst sé við
rannsóknir sem eru í föstum far-
vegi.
Rannsóknir í þágu landbúnað-
ar hljóta að miðast við það,
hvaða hlutverk honum er ætlað á
næstu áratugum. Gerum við ráð
fyrir, að íslenskar landbúnaðar-
afurðir haldi hlut sínum í fæðu
þjóðarinnar? Eigum við að
stunda rannsóknir með tilliti til
búgreina, sem hugsanlega gætu
orðið hagkvæmar hér á landi?
Það eru svör við spurningum sem
þessum, sem eiga að ráða afstöð-
unni til þess, hve umfangsmiklar
landbúnaðarrannsóknir eru
stundaðar hér.
Varðandi fyrri spurninguna
sem spurt var er rétt að minna á,
að það er verulegt öryggisatriði
hverri þjóð að vera sem mest
sjálfri sér nóg um matvæli. Mat-
væli geta fyrirvaralaust horfið af
heimsmarkaði vegna náttúru-
hamfara, styrjalda eða stórfelldra
óhappa. Nýlegt dæmi um slíkt er
kjarnorkuslysið í Tsjernobýl,
þótt áhrifa þess gætti ekki hér.
Með landbúnaðarrannsóknum
má stuðla að því, að íslensk land-
búnaðarframleiðsla haldi hlut
sínum án verulegra verndar-
aðgerða. Ég vil taka fram til mót-
vægis þeirri algengu minnimátt-
arkennd íslendinga að við búum
á mörkum hins byggilega heims,
að ísland er gott grasræktarland,
þótt við eigum nágrannalönd sem
taka því fram.
Seinna atriðið var rætt fyrr. Því
má bæta við, að ýmsir spá því, að
loftslag muni fara ört hlýnandi á
jörðinni á næstu áratugum vegna
aukningar koldíoxíðs og fleiri
efna í andrúmslofti. Þetta kallar
á auknar rannsóknir ef rétt reyn-
ist, bæði vegna breyttra skilyrða
til núverandi landbúnaðar og
vegna nýrra möguleika sem
opnast.
Niðurskurður á fé til rann-
sókna í þeim mæli, að hópi
manna sé sagt upp störfum, jafn-
| gildir yfirlýsingu um að störf þeirra
undanfarin ár hafi verið gagns-
laus. í lifandi rannsóknarstarf-
semi er nauðsynlegt að fá jafnt
og þétt til starfa unga vel mennt-
aða vísindamenn með nýjar hug-
myndir. Ör uppbygging getur því
einnig verið varasöm, ef henni
fylgir stöðnun eða samdráttur.
Því ber Alþingi að sjá til þess, að
duttlungar einstakra stjórnmála-
manna eða vanhugsuð og úrelt
slagorð á borð við „báknið burt“
valdi ekki röskun á vísinda-
starfsemi í landinu.
Rannsóknastofnun landbúnað-
arins hefur starfað í núverandi
horfi í rúm 20 ár. Endurskoðun á
starfseminni er því eflaust tíma-
bær. Þótt slík endurskoðun kynni
að leiða til einhverra breytinga á
rekstri, er ég sannfærður um, að
hún myndi staðfesta réttmæti
þeirrar málsgreinar úr málefna-
samningi ríkisstjórnarinnar, sem
vitnað var til í upphafi.
Ert þú áskrifandi?
Dagur Akureyri, sími 96-24222
Dagur Húsavík, sími 96-41585
Dagur Reykjavík, sími 91-17450
Dagur Sauðárkróki, sími 95-5960
Dagur Blönduósi, sími 95-4070
Skilið getraunaseðlinum fyrir
nóvember sem fyrst.
Dregið verður um hljómtækjasamstæðu
að verðmæti 98.000 kr. 15. desember.
Einungis skuidlausir áskrifendur
geta tekið þátt í getrauninni.