Dagur - 06.01.1988, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - 6. janúar 1988
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR:
STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 560 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 55 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 400 KR.
RITSTJÓRAR:
ÁSKELL ÞÓRISSON (ÁBM.)
BRAGI V. BERGMANN
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavfk),
ÁSLAUG MAGNÚSDÓTTIR, EGGERT TRYGGVASON, EGILL BRAGASON,
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, KRISTJÁN KRISTJÁNSSON (íþróttir),
FRÍMANN HILMARSSON (Blönduósi vs. 95-4070), STEFÁN SÆMUNDS-
SON,
TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
ÞÓRHALLUR ÁSMUNDSSON (Sauöárkróki vs. 95-5960),
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASIMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Breytingar
á verðlagi
Söluskattsfrumvarpið var afgreitt sem lög frá
Alþingi í gær eftir langar og strangar umræður. Þar
með hafa öll frumvörp ríkisstjórnarinnar, sem lúta
að breytingum á söluskatts- og tollakerfinu, tekið
gildi.
Þær breytingar sem frumvörpin fela í sér eru
verulegar. Annars vegar taka tollar og vörugjald
umtalsverðum breytingum og hins vegar er sölu-
skattskerfið einfaldað með því að sama söluskatts-
stig leggst á allar gerðir varnings, jafnframt því
sem undanþágum frá söluskatti er því sem næst
útrýmt. Tilgangurinn með þeirri aðgerð er að bæta
innheimtu söluskatts, sem vægast sagt hefur verið
slæm. Undanþágur frá söluskatti voru orðnar svo
margar og kerfið sjálft svo gloppótt að því var
stundum líkt við frumskóg. Þar hættir flestum til að
villast.
Ríkisstjórnin hefur orðið fyrir mikilli gagnrýni
vegna þessara breytinga, sérstaklega hvað varðar
álagningu söluskatts á matvæli. Andstæðingar
matarskattsins svonefnda eru margir. Hins vegar
hafa bæði fjármálaráðherra og forsætisráðherra
fullyrt að breytingarnar í heild sinni komi ekki til
með að valda hækkun framfærsluvísitölu. Ekki er
ástæða til þess að véfengja þá fullyrðingu að svo
komnu máli, en ljóst er að almenningur og verð-
lagsyfirvöld verða að fylgjast mjög grannt með
þeim verðbreytingum sem eiga sér stað með gildis-
töku hinna nýju laga.
Flestum er í fersku minni hvernig fór þegar mynt-
breytingin var gerð á sínum tíma. Verðskyn
almennings ruglaðist gersamlega og var þö brengl-
að fyrir. í skjóli þess hækkuðu kaupmenn og heild-
salar ýmsan varning öeðlilega mikið á skömmum
tíma og væri hægt að nefna mýmörg dæmi þar um.
Það verður hins vegar látið ógert að sinni. Hættan
sem við blasir nú, er að sagan endurtaki sig, að þær
vörutegundir sem nú eiga að lækka í verði, vegna
breytinga á tollum og vörugjaldi, lækki ekki, ellegar
lækki minna og seinna en þær eiga að gera. Kaup-
menn og heildsalar hafa þegar greitt toll af þeim
vörum sem þeir eiga á lager og mega því selja þær
á gamla verðinu. Erfitt getur reynst að fylgjast með
því hvenær gamli lagerinn er tæmdur og nýjar
vörur, með lægri tolli og vörugjaldi, koma inn. Þarna
er um ákveðinn övissuþátt að ræða varðandi þær
vöruverðsbreytingar sem nú eiga sér stað. Ábyrgð
kaupmanna er mikil og vonandi bregðast þeir ekki
trausti viðskiptavina sinna.
Eitt er ljóst. Ef í ljós kemur að fyrrnefndar breyt-
ingar valda hækkun á framfærsluvísitölunni, þrátt
fyrir fullyrðingar um annað, er það skylda stjórn-
valda að grípa í taumana. Því ef framfærsla hækkar
í raun, er það láglaunafólk og barnmargar fjölskyld-
ur sem verst verða úti. Slíkt verður ekki þolað. BB.
AskeSE Einarsson:
Byggðastefna
sem hefur bmgðist?
Sannleikurinn er sá, að menn
hafa ekki gefið sér tíma til að
kryfja til mergjar hvað er byggða-
stefna. Byggðastefna er í hugum
margra skammaryrði yfir aðgerð-
ir, þegar hið opinbera beitir
áhrifum sínum, til að örva vöxt
einstakra byggða. Þeim fer fjölg-
andi, sem eru mótfallnir því að
ríkisvaldið beiti sérstökum ráð-
stöfunum til að koma í veg fyrir
byggðaröskun. Þetta á vaxandi
fylgi að fagna, þrátt fyrir að nú á
annan áratug hefur verið rekin
sérstök starfsemi í landinu til að
stuðla að byggðaþróun.
Aukin andstaða gegn
ríkjandi byggðastefnu
Sú hugmyndafræði, sem íslensk
byggðastefna átti að byggjast á,
hefur aldrei náð að festa rætur í
samfélagsvitund líðandi stundar.
Margir íbúar þéttbýlissvæðanna
við Faxaflóa sjá vanda þjóðfé-
lagsins, sem ímynd aðgerða í
byggðamálum. Ibúar hinna
dreifðu byggða sjá fram á hrað-
vaxandi búseturöskun, þrátt fyrir
margþættar aðgerðir undir
merkjum byggðastefnu. Lands-
byggðarfólkið er að finna til
örlaga sinna, sem kemur fram í
dvínandi framtaki. Á móti magn-
ast hugur þeirra Faxaflóamanna,
sem telja sig geta leyst vanda
þjóðfélagsins í heild best á þann
veg að fella niður fyrirgreiðslu til
landsbyggðar.
Vanhæfar baráttu-
aðferðir landsbyggðarmanna
Skýringin á þessu er sú, að í land-
inu hafa myndast tvær gjörólíkar
efnahagsheildir. Á landsbyggð-
inni eru undirstöðuatvinnuvegir
þjóðarinnar, sem að verulegu
leyti leggja til framlag þjóðarbús-
ins, sem notað er í skiptum við
aðrar þjóðir. Saman er komið á
höfuðborgarsvæðinu að mestu,
stjórnsýsla, menntastofnanir,
auk meginhluta þjónustukerfis
og viðskiptastarfseminnar í land-
inu. Allar byggðir landsins sækja
í vaxandi mæli til þessa höfuð-
borgarkjarna. Landsbyggðar-
mönnum er þetta almennt ljóst
og þeir kvarta og kveina yfir því
að tiltekin þjónustustarfsemi sé
ekki heima í túnfætinum. Þeir
hafa hvorki afl, eða beita sam-
stöðu, til að snúa þessari þróun
við. Það skortir áræði og oftast er
látið nægja að biðja hið opinbera
um aukna náð.
Hætt á sundur-
lyndi landsbyggðarmanna
Faxaflóaliðið lætur sig þetta í
léttu rúmi liggja á meðan lands-
byggðarmenn gera ekki alvöru úr
því að dreifa kerfinu. Þeir eiga
bandamenn í hópi þeirra, sem
erja í garði landsbyggðarmanna.
Það eru þeir, sem hafa hagsmuni
af því að draga björg í bú úr
kerfinu. Þessi öfl eru í hjarta sínu
treg til skipulagsbreytinga, sem
mundi leiða til minnkandi áhrifa.
Hér eru rætur þess vanda, sem er
að gera heilbrigða byggðastefnu
óframkvæmilega. Hitt vanmetur
Faxaflóaliðið, hve þýðingarmikill
er þáttur landsbyggðar í efna-
hagslegri afkomu þjóðarbúsins.
Síminnkandi tengsl
höfuðborgarkjarnans við
undirstöður þjóðfélagsins
Síðan á stríðsárunum hefur þjóð-
félagskerfið þróast í þá átt, að
frantsækinn miðkjarni hefur vax-
ið með síminnkandi tengslum við
undirstöður þjóðarbúsins. Inn í
landið hefur streymt mikið fjár-
magn í fyrstu frá setuliðinu og
síðan frá varnarliðinu. Síðar með
erlendum lántökum, bæði vegna
framkvæmda og til að greiða við-
skiptahalla, til að halda uppi
neyslustigi umfram getu þjóðar-
búsins. Þetta hefur verið vatn á
millu höfuðborgarkjarnans og
aukið á hraða byggðaröskunar í
landinu.
Óvinsælar efnahagsaðgerðir á
kostnað byggðastefnu
Stöðvist framleiðsluatvinnuveg-
irnir er gripið til gengislækkana,
en síðar til hagræðingar og skuld-
breytinga, svo að framleiðslu-
kerfið skrölti áfram. Allt er þetta
gert undir formerkjum byggða-
stefnu. Skammtað er það naum-
lega að aldrei verði um verulega
tilfærslu að ræða frá þjónustu-
geiranum til framleiðsluatvinnu-
veganna og því setur allt í sama
farið á ný eftir stuttan tíma.
Margfeldisáhrifin eru
á höfuðborgarsvæðinu
í góðæri síðustu ára hefur farið
saman hátt markaðsverð sjávar-
afurða og hagstætt olíuverð. Svo
virðist, sem margfeldisáhrif
góðærisins komi að mestu fram á
höfuðborgarsvæðinu. Þær launa-
hækkanir, sem taldar voru að
hæfði framleiðsluatvinnuvegun-
um margfaldast í því launakerfi,
sem þjónustustarfsemin telur sig
geta búið við. Inn í þessa hring-
iðu sogast síðan ríkiskerfið sjálf-
krafa.
Yítahringur efnahagskerfisins
bitnar á landsbyggðinni
Þegar bylgjan er búin að ganga
yfir kemur í ljós að framleiðsluat-
vinnuvegirnir hafa dregist aftur
úr og eru ekki samkeppnisfærir.
Næst þarf að krefja framleiðslu-
atvinnuvegina um launahækkanir
til samræmingar og því næst lok-
ast vítahringurinn. Utflutningsat-
vinnuvegirnir standa á ný höllum
fæti og kalla á gengisleiðréttingu
eða betliaðgerðir.
Dreifing báknsins
er þjóðarnauðsyn
Sú spurning hlýtur að vakna,
hvort þjónustukerfið sé ekki of
þungt á fóðrum og því nærtækast
að draga báknið saman. Margt
mælir gegn þessu, þar sem í
mörgum greinum samfélagsupp-
byggingar er um landnám að
ræða, sem gerir þjóðfélagið sam-
keppnisfærara í samanburði við
þróuð samfélög. Á síðari áratug-
um er þó um að ræða æ fleiri
verkefni, sem hafa dafnað svo og
aukist í íslensku þjóðfélagi, að
þau þola þess vegna eðlilega
dreifingu í starfsemi sinni eftir
búsetuháttum í landinu m.a. til
að auka aðgang allra landsmanna
að velferðarkerfinu.
Það er tvennt sem getur haft
úrslitaáhrif um staðsetningu
starfrækslu, sem ekki lýtur opin-
beru valdboði um heimilisfang. í
fyrsta lagi nálægð við stjórnsýslu-
og fjármálakerfið og nálægð við
samgönguleiðir. í öðru lagi stað-
arval tengt umsýslusvæði, þar
sem er efnahagslegt uppstreymi
og þensla í athafnalífi. Þessi
skilyrði eru fyrir hendi í ríkum
mæli á höfuðborgarsvæðinu, en
hvergi annars staðar á landinu
eru nægilega góð skilyrði til slíkr-
ar sjálfkrafa uppbyggingar.
Þjóðfélagskerfið veitir höfuð-
borgarsvæðinu forréttindi
Hvað veldur er augljóst. Fyrst er
að nefna staðsetningu stjórn-
sýslu- og fjármálakerfis á höfuð-
borgarsvæðinu, sem byggist á
skipulagi samfélagskerfisins. Næst
í röðinni eru áhrif veltugróða
frá sjávarútvegi, með margfeldis-
áhrifum á iðju- og þjónustugrein-
ar. Fjármagnsaðilar eru ekki að
leggja í kostnað til að afla starf-
semi sinni markaðar með stað-
setningu úti á landi, ef það er
með öllu óþarft. Stjórnsýslu- og
fjármálakerfið gerir staðarval á
höfuðborgarsvæðinu hagkvæm-
ast. Landsbyggðarmenn hafa
vanist því að sækja úrlausn
flestra verkefna þangað.
Þessi samþjöppun á höfuð-
borgarsvæðinu er orsök þeirrar
búseturöskunar, sem færir til
vinnuaflið í landinu. Þannig
myndast aðstæður sem orsaka
staðarval ýmiss konar starfsemi á
höfuðborgarsvæðinu, sem gæti
fest rætur úti á landi.
Samdráttur landsbyggöar
leiðir til varanlegrar
efnahagslegrar hnignunar
Þetta á sín takmörk. Reynslan
hefur ætíð verið sú, að öll „borg-
ríki“ hætta að blómgast, þegar
marklönd þeirra gefa ekki lengur
af sér. Á næstu öld, er spáð engri
þjóðarfjölgun í landinu, því er
Ijóst að með áframhaldandi til-
færslu í búsetu munu undirstöðu-
atvinnuvegirnir á landsbyggðinni
ekki hafa nógu sterk bein til að
standa undir borgríkinu. Halla-
rekstur þjóðarbúsins fyrstu ár
þessa áratugar gæti orðið varan-
legt ástand, sem kallar á auknar
erlendar lántökur, eða gert skil-
yrðisbundnar erlendar fjárfest-
ingar óhjákvæmilegar, ennfrem-
ur stuðlað að því að dvöl erlends
varnarliðs verði gerð að stöðugri
féþúfu fyrir þjóðfélagið.
Kerfisuppskurður er
þjóðarnauðsyn
Kerfisuppskurður á íslenskri
þjóðfélagsgerð er óhjákvæmileg-
ur, ef þjóðin á að komast út úr