Dagur - 14.01.1989, Qupperneq 7

14i jéH ÚEtf 4989Lt ÐAGIÍW-^7
Jón Hjaltason
Vinstrivilla og leik-
stjórinn Costa-Gavras
Vinstri og hægri eru algeng orð í
pólitískri umræðu dagsins í dag.
Það fer síðan nokkuð eftir
heimahögum hvers um sig á
reikistjörnunni jörð hvaða skiln-
ingur er lagður í þessi hugtök,
eða öllu heldur hverjir taka á sig
líki úlfsins og hverjir líknsama
skógarvarðarins. Með öðrum
orðum; í æðri pólitíjc sainþýðast
vinstri og hægri systkinaorðum
sínum vondur, góður. Og vita-
skuld eiga jarðarbúar, allir sem
einn, að taka þátt í baráttunni
gegn hinu vonda og er
kvikmyndaheimurinn ekki
undanskilinn. Mannskepnan hef-
ur nefnilega lengi staðið í þeirri
trú að listir hvers konar gætu lagt
ákaflega þung lóð á metaskálarn-
ar í þessari alheimsbaráttu gegn
illu öflunum. Að vísu eru til heið-
arlegar undantekningar frá þess-
eru allir jafn sannfærðir um
áhrifamátt listarinnar eða í okkar
tilfelli, kvikmyndanna.
Á öndverðum þessum áratug
gerði Sidney Pollack Absense of
Malice með þeim Paul Newman
og Sally Field í aðalhlutverki.
Myndin var árás á The New York
Post en aðspurður um áhrifamátt
slíkra atlagna ættaðra frá Holly-
wood svaraði aðalleikarinn Paul
Newman: „Ég er ekki viss um að
kvikmyndir hafi svo afskaplega
mikil áhrif. Pær geta ef til vill í
stöku tilfellum leitt athyglina að
ríkjandi ástandi. En breytingar
til hins betra fylgja sjaldnast í
kjölfarið því þeir sem þegar vita
um ástand mála láta sér kvik-
myndaádeilu í léttu rúmi liggja.“
í þessunr efnum á Newman sér
fáa taglhnýtinga. Um það bera
blaðaskrifin, sem urðu um
Absence of Malice, ljósast vitni.
Hún var þó hvorki hæg'ri eða
vinstri sinnuð. Pað sama var ekki
hægt að segja um sumar aðrar
myndir er fæddust um svipað
leyti. Reds rann þá undan rifjum
Warren Beatty, Milos Forman
leikstýrði Ragtime og Costa-
Gavras skapaði Missing.
Ráðist á
bandarísk stjórnvöld
Það kom öllum á óvart þegar
Universal kvikmyndaverið hljóp
undir bagga með Costa-Gavras
og léði honum aðstoð við gerð
Missing. Það var almennt álitið
að Grikkinn hefði árið 1971 kom-
ið sér út úr húsi hjá öllum stóru
kvikmyndaverunum í Holly-
wood. En þá gerði hann State of
Siege urn bandarískan starfs-
rnann hjálparstofnunar í
Uruguay, rán hans og aftöku.
Myndin var hörð árás á banda-
rísku leyniþjónustuna og allt
hennar brölt í Suður-Ameríku.
State of Siege skilaði engum
milljónaarði í kassann en hins
vegar máttu aðstandendur henn-
ar sitja undir mikilli gagnrýni.
Nærri 10 árum síðar eða 1982
fékk Costa-Gavras annað tæki-
færi í landi kvikmyndanna og
afraksturinn varð Missing sem
byggði á bók Thomas Hauser,
Aftaka Charles Horman: Hin
bandaríska fórn (The Execution
of Charles Horman: An Americ-
an Sacrifice). Bókin byggði á
sönnum atburðum og hörmuleg-
um endalokum Hormans sem var
svo ólánsamur að dragast inn í
uppreisn hersins í Chile gegn
ríkisstjórn Allendes 1973.
Bandarísk stjórnvöld voru mjög
grunuð um græsku í þessu máli
og 1977 stefndu foreldrar og eig-
inkona Hormans heitins banda-
Um nýjustu mynd
Costa-Gavras, Betrayed
Enn á ný leitar Costa-Gavras
fanga í bandarískri sögu. Árið
1973 leitaði hann höggstaðar á
CIA, 1982 á bandaríska stjórn-
kerfinu og nú seinast beinir hann
sjónum sínum að FBI. í sumar er
leið lagði hann lokahöndina á
Betrayed, kvikmynd sem að sögn
fer mildum.höndum um banda-
rísku alríkislögregluna FBI. Af
þessu tilefni átti bandaríska tíma-
ritið Cineaste viðtal við leikstjór-
ann. Hann var spurður að því
hvort jákvætt viðhorf hans í garð
FBI í Betrayed væri til að bæta
upp það sem State of Siege og
Missing hefðu gert CIA og
stjórnvöldum. Costa-Gavras
svaraði að bragði:
„Þetta eru viðbrögð öfgafullra
vinstri manna. Ég fer ekki í nein-
ar felur með það að FBI gerir
stundum óverjanlega hluti. En ég
er jafnframt reiðubúinn til að
fallast á að FBI er alls ekki illt
niður í rót. Slík skoðun væri
fáránleg. En hvað sem þessu líð-
ur þá fjallar myndin ekki um
FBI. Betrayed er um gömlu
bandarísku kúrekagoðsögnina.
Hún segir frá vaxandi kynþátta-
stefnu í Bandaríkjunum og heim-
inum gjörvöllum. Sumt í henni er
byggt á raunverulegum atburð-
um. Og auðvitað tek ég afstöðu,
annað væri mér lífsins ómögu-
legt. Ég get ekki gert innihalds-
lausar bíómyndir."
Hinn gríski Costa-Gavras á að baki
sér margar kvikmyndir. Tvær
þeirra, State of Siege og Missing
hafa gert nokkurn usla í Bandaríkj-
unum. I sumar er leið kynnti hann
nýjustu mynd sína Betrayed. Costa-
Gavras er nú franskur ríkisborgari.
Þessu næst er Costa-Gavras
spurður nánar út í söguþráð
Betrayed. Greinir myndin frá því
hvernig FBI tekst að lauma ein-
um sinna manna inn í raðir öfga-
fullra hægrimanna sem hafa
nýlega myrt framámann meðal
gyðinga?
„Þetta er hluti sögunnar,"
svarar Costa-Gavras,“ en nánar
um stef myndarinnar má segja
þetta. Eftir 1968, og eftir baráttu
Jimmy Carters fyrir auknum
mannréttindum, var sem þögn
slægi á hægri öflin í Bandaríkjun-
um. Þau gátu ekki sýnt sitt rétta
andlit í því andrúmslofti er þá
ríkti. Núna höfum við Reagan.
Þú sérð hann fara í kirkjugarð
nasista að leggja blómakransa á
leiði. Hann lögleiðir nasisma á
nýjan leik. Af þessu leiðir að allt
þetta fólk, sem áður var í felum,
dregur þá ályktun að því sé nú
óhætt að flokkast saman og segja
hug sinn að nýju. Bráðlega leiða
orð þcirra til aðgerða og vofa
kynþáttastefnunnar vaknar.
Önnur ástæða til vaxandi kyn-
þáttahaturs, bæði í Bandaríkjun-
um og Frakklandi, er sú að lægri
stéttir samfélagsins eru aðfluttar.
Þetta fólk verður sífellt meira
áberandi í sjónvarpi og samfélag-
inu öllu. Það fæst ekki lengur ein-
göngu við að þvo upp diska og
grafa skurði. Nú er það orðið
pólitískt afl í þessum löndum og
það leiðir til andsvara. í Frakk-
landi hefur mönnum orðið star-
sýnast á Araba. Glæpirnir gegn
gyðingum voru svo herfilegir og
eru svo umtalaðir að fólk viður-
kennir ógjarnan að það sé and-
gyðingslegt í hjarta sínu. Öðru
máli gegnir um Araba, það getur
verið á móti þeim og þannig and-
:semitískt enn þann dag í dag.
Betrayed er um þetta - en ekki
aðeins einangraða atburði í
Bandaríkjunum, eða um FBI.
Thomas Hauser, höfundur bókar-
innar uni aftöku Charles Hormans,
en á henni byggöist bíómyndin
Missing.
rísku stjórninni fyrir rétt vegna
gruns um að hún ætti einhvern
þátt í hvarfi Hormans. En ekkert
fannst sem studdi þessa ásökun.
Missing er um leit föður og
tengdadóttur að syni cg eigin-
manni í einhverju ónafngreindu
landi Suður-Ameríku. Myndin
olli fjaðrafoki. The New York
Times réðist á hana, jafnvel áður
en sýningar hennar hófust, og
bandarísk stjórnvöld gáfu út
fréttatilkynningu þar sem þau
hörmuðu þá áráttu ónafn-
greindra manna að vilja koma
sökinni á dauða Hormans að ein-
hverju eða öllu leyti yfir á ríkis-
stjórn Bandaríkjanna. Nákvæm
rannsókn skjala hefði leitt það
ótvírætt í Ijós að bandaríska
stjórnkerfið átti þar enga sök.
Þrátt fyrir að Costa-Gavras
eigi jafn pólitískt-umdeildar
myndir að baki og raun ber vitni
staðhæfir hann um leikstjóra að
þeir geti aldrei gcrt bíómynd og
verið vissir um pólitísk áhrif
hennar. „Enginn sér fyrir hver
áhrifin verða, síst af öllum leik-
stjórinn. Allt sem maður getur
leyft sér að scgja er: Góði guð ég
vona að einhverjir sjái þessa
mynd og að einhverjum gagnrýn-
endum falli hún í geð."
UTKHURÐIR

mf>
') 0 0
00)
D
Trésmiðjan Fjalar hf. Húsavík
Postholf 50. Sími 96-41346.
Sérsmíði
Viðhaldsverkefni
Leitið til okkar með sérsmíðina
og viðhaldsverkefnin.
Trésmiðjan Fjalar hf. • Húsavík
Sími 96-41346.
Akureyringar
Norölendingar
Sýnum Paradísó fellihýsið á sýningu L.Í.V.
sem haldin verður um helgina 14. og 15. janúar
í íþróttahöllinni á Akureyri.
Paradísó fellihýsið er sérhannað fyrir
íslenskar aðstæður, uppsett á 30 sekúndum.
Einnig sýnum við sérstaka ísskápa og gasofna
fyrir hjóíhýsi og tjaldvagna.
Verið velkomin á sýninguna í íþróttahöllinni um
helgina.
S 674100
^MARKAÐURINN
Bíldshöfða 12 • 112 Reykjavík • Iceland