Dagur - 23.05.1989, Síða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 23. maí 1989

ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 900 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 80 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 595 KR.
RITSTJÓRI:
BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
UMSJÓNARMAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
BJÖRN JÓHANN BJÖRNSSON (Sauðárkróki vs. 95-5960),
EGILL H. BRAGASON, INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNDSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Samstillt átak
á irmanlandsmarkaði
Að undanförnu hefur Félag íslenskra iðnrekenda gengist fyr-
ir auglýsingaherferð þar sem fólk er hvatt til að velja
íslenska framleiðslu fremur en erlenda. í auglýsingunum er
athygli fólks vakin á því að þegar það kaupir vöru skapar það
atvinnu, stundum hér á landi, stundum í útlöndum. Þetta er
þörf áminning sem vonandi hefur áhrif á neytendur í þá átt
að þeir kaupi fremur íslenska vöru en útlenda þegar þeir
geta valið á milli. Að landsmenn sameinist um „að velja
íslenskt" hefur gífurlega mikla þýðingu fyrir þjóðarbúið. Það
skiptir sköpum varðandi viðskiptahallann við útlönd auk
þess sem allt atvinnulíf innanlands eflist og blómgast. Ekki
veitir af eins og nú horfir á vinnumarkaðinum.
Flestum er auðvitað ljóst að við ramman reip er að draga í
þessu efni. Vegna hömlulauss innflutnings eru hillur stór-
markaða og kjörbúða fullar af hvers kyns iðnvarningi og mat-
vörum. Þessar erlendu vörur eru í sumum tilfellum ódýrari
en þær íslensku, enda framleiddar fyrir markað þar sem millj-
ónir og hundruð milljóna manna búa. Þegar ný erlend vöru-
merki koma á markað hér á landi eru þau auglýst ótæpilega
í sjónvarpi, útvarpi og blöðum. Þótt samkeppnin sé mikil er
það viðurkennd staðreynd að íslensku vörurnar standa þeim
erlendu síst að baki í mjög mörgum tilfellum og eru viður-
kenndar erlendis sem hágæðavörur.
Það hefur því miður löngum staðið markaðssetningu inn-
lendra framleiðenda fyrir þrifum hversu illa þeir hafa staðið
saman þegar um það er að ræða að kynna vörurnar á innan-
landsmarkaði. Þá hefur það og sitt að segja að sum íslensku
fyrirtækin eru svo smá að þau geta engan veginn auglýst
framleiðsluvörur sínar eins og þyrfti að gera. Á þessu þarf að
verða breyting. Auglýsingaherferð iðnrekenda nú er spor í
rétta átt en hins vegar þarf að gera svo miklu meira til þess
að auglýsa íslenskar vörur svo þær nái stærri hluta af mark-
aðinum - mun stærri. Hugsanlegt væri í því sambandi að t.d.
framleiðendur, kaupmannasamtökin, samvinnuverslunin og
verkalýðsfélögin tækju höndum saman og sameinuðust um
að kynna vörur sem framleiddar eru í landinu. Það yrði tví-
mælalaust til hagsbóta fyrir alla landsmenn.
Á sama hátt má hugsa sér að framleiðslufyrirtæki í ein-
staka landshlutum hefji samstarf til að kynna þær vörur sem
framleiddar eru heima í héraði. Sem dæmi má nefna Akur-
eyri. Akureyri hefur oft verið nefnd mesti iðnaðarbær á ís-
landi og það með réttu. Hér í bæ hefur hvers konar iðnaður
blómstrað um áratugaskeið og vörur verið framleiddar til út-
flutnings og á innanlandsmarkað. Það hefur lengi verið
útbreiddur misskilningur hér á Akureyri, að ekki þurfi að
auglýsa vörur sem framleiddar eru hér í bæ á norðlensku
markaðssvæði. Það þarf ekki að ganga lengi um stærstu
verslanirnar á Akureyri, svo ekki sé talað um stórmarkaði
höfuðborgarinnar, til að sjá hve vöruframboðið er mikið og
samkeppnin gífurleg. Menn verða að átta sig á því að það er
liðin tíð að Akureyringar kaupi frekar vörur sem framleiddar
eru á Akureyri. Við þessu þurfa framleiðendur á Akureyri að
bregðast og vísasta leiðin til árangurs er að þeir standi saman
um að auglýsa þær vörur sem hér eru framleiddar, þ.e. sam-
einist um að hvetja Akureyringa og Norðlendinga alla til að
kaupa eigin framleiðslu.
Það er svo sannarlega kominn tími til að framleiðendur
hugi alvarlega að markaðsmálunum innanlands. Þar má lyfta
grettistökum með sameiginlegu og samstilltu átaki. BB./S.O.
Atli Vigfússon:
Tóvinnuvélamar á
HaUdórsstöðum
- merkilegt fyrirtæki í íslenskri bændasögu
Það mun mega telja upphaf sauð-
fjárkynbóta hér í landi er Jón
Illugason í Baldursheimi keypti
hrút austan af Jökuldal í því
skyni að bæta fé sitt með honum.
Það var árið 1840 og keypti hann
hrútinn af Einari bónda Einars-
syni á Brú, föður Stefáns í
Möðrudal á Fjöllum.
Einar hafði verið góður fjár-
maður og átt gott fé. Lýsti Stefán
sonur hans því svo að það hafi
verið gildvaxið, ullarhvítt, gul-
kolótt í framan og hyrnt. Hrútur
sá er fór að Baldursheimi kvað
hafa haft þessi einkenni. Um
þetta bil var fé í Þingeyjarsýslu
þunnvaxið, rýrt og ullin gróf og
gisin. Með hrútnum sem nefndur
hefur verið breyttist fé Jóns í
Baldursheimi, varð holdlagnara,
þelmeira og þyngra. Fóru nú
bændur í sýslunni að fala hrúta
hjá Jóni og seldi hann margt af
þeim. Ýmsir fóru að kaupa hrúta
austur á Jökuldal eftir þetta.
Ekki hélst það mjög lengi og ekki
er getið um að neinn hrútur er að
austan kom hafi haft jafnmikil
áhrif eins og sá er fór að Baldurs-
heimi, enda bar það fé af öðru fé
um nokkurn tíma.
Áhugi manna um bætta fjár-
rækt fór vaxandi og vorið 1854
héldu bændur í Ljósavatnshreppi
fund með sér og völdu fimm
menn í nefnd til að rita um hirð-
ingu sauðfjár. Út frá því var gefin
út fjárbæklingur. Bændur í Bárð-
ardal þóttu miklir ræktunarmenn
um tíma og 1881 stofnuðu þeir
félag sem nefnt var Fjárbótafélag
Lundarbrekkusóknar. Starfsem-
in var einkum fólgin í því að vega
fé tvisvar á ári og gefa einkunnir.
Til Eyjafjarðar fluttust þing-
eyskar kindur en þó mun hafa
borið mest á því eftir að Vil-
hjálmur Bjarnason flutti að
Kaupangi 1877. Hann kom með
fé frá Laufási og keypti hann
einnig oft ær og hrúta austan úr
Bárðardal til að bæta stofninn.
Sama gerðu þeir Sigurgeir Sig-
urðsson á Öngulsstöðum og
Magnús á Grund sem höfðu um
tíma eingöngu þingeyskt fé.
Hugsjónir og hugvit
En bændurnir hugsuðu um meiri
og öflugri framfarir heldur en
einungis að bæta búsmalann.
Ýmsir sögðu að lítið fengist fyrir
tóvinnuna og í raun væri tóskap-
ur einungis stundaður til þess að
hafa eitthvað fyrir stafni og það
gerðu langir vetur og lítil úti-
vinna. Þarna þyrfti að margfalda
afköst með vinnuvélum og yrði
slíkt landinu til mikils hagræðis.
Magnús Þórarinsson á Hall-
dórsstöðum í Laxárdal S.-Þing.
var frumkvöðull á þessu sviði
enda mikill hugvitsmaður allt frá
barnæsku og langt á undan allri
sinni samtíð. Um það báru marg-
ar uppfinningar hans merki.
Fyrstu tildrög þessa máls eru
þau að árið 1880 fór hann þess á
leit við sýslunefndina að hún
veitti honum styrk nokkurn til
þess að hann gæti kynnt sér
tóvinnuvélar erlendis og fékk
hann 300 kr. í því skyni og mælt
var með að hann fengi viðbótar-
styrk úr landssjóði sem líka veitti
svipaða upphæð til þessarar
farar. Hann var síðan einn vetur í
Kaupmannahöfn í verksmiðju
þar og kynntist á þeim tíma flest-
um þeim vélum sem til klæða-
gerðar voru notaðar. Vorið eftir
fór hann heim og gaf þá nefnd-
inni skýrslu um árangur af ferð
sinni og sömuleiðis hvernig vél-
arnar yrðu hugsanlega notaðar
hér á landi. Nefndin útvegaði nú
1800 kr. lán og gat Magnús keypt
tvær vélar, kembingar- og spuna-
vél af einföldustu tegund og setti
þær niður á Halldórsstöðum í
tengslum við vatnsútbúnað sem
hann áður hafði gert. Við reynsl-
una af vélum þessum kom brátt í
ljós að þær voru ónógar og fékk
hann tveimur árum seinna við-
bótarlán til þess að fullkomna
þær.
Hundrað árum á undan
samtíðinni
Sérstaklega var það ullarkemb-
ingin sem menn aðhylltust og
fjölgaði þeim bændum smátt og
smátt sem þannig létu vinna ull
sína, en bjuggu hana sjálfir
undir. Veturinn 1884-1885 voru
kembd 1800 pund ullar og þar af
var band og þráður 508 pund.
Þetta jókst jafnt og þétt og árið
1890 vann kembingarvélin 5314
pund og 1450 pund var framleitt
af bandi og þræði. Magnús sagði
sjálfur svo frá að þetta hefði
aðeins verið um helmingsafköst
hjá kembingarvélinni ef ullin
hefði borist jafnt yfir sumarið
eins og veturinn. Svo fór að
nálega hvert heimili í sýslunni
átti einhver viðskipti við fvlagnús
og mörg utan hennar.
Árið 1888 fól sýslunefndin
Magnúsi að undirbúa tillögu um
stofnun verksmiðju og skyldi til-
lagan lögð fyrir þingið 1889.
Magnús hafði komist að raun um
að vélar hans, þelkembivélar,
myndu ekki vera fullnægjandi
þar sem þær gátu ekki skilið að
þel og tog. Hann útvegaði sér
upplýsingar um togkembivélar
frá Cambridge í Englandi og nam
þá áætlun hans um vélakaup fyrir
fullkomna klæðaverksmiðju fyrir
ísland 120 þús. krónum. Benedikt
Sveinsson lagði málið fyrir
Alþingi sumarið 1889 en þar var
það fellt. Samt varð sú þróun að
tekið var upp í fjárlögum að veita
mætti lán milli þinga allt að 20
þúsund krónum í þessu augna-
miði. Sú fjárveiting rann síðar til
tóvinnuvélanna á Akureyri.
Magnús hafði á því óbilandi
áhuga að koma ullinni í það verð
sem hún hafði möguleika til og
var þá með vörur úr ull í huga
sem einungis væru framleiddar úr
þelinu. í bréfi dagsettu 4. mars
1889 skrifar hann sýslunefndinni
og segir svo: „Eftir þeim upplýs-
ingum sem ég hef fengið í gegn-
um menn þá er hafa haft á hendi
að selja bandið er það einkum
það sem því hefir orðið til fyrir-
stöðu að ullin sem það var unnið
úr var ekki aðskilin. Þær tilraunir
sem ég hef gert með þel bæði hér
og erlendis hafa gefist vel og það
band staðið í allt að helmingi
hærra verði en hitt sem unnið er
úr ullinni óaðskilinni." Magnús
segir ennfremur í bréfinu að allt
bendi til að vörur úr þelinu einu
komi til með að verða í áliti sem
gæðavara og með þessu opnist
mögulciki á að hagnýta ullina á
tvennan hátt, því úr toginu einu
og sér mætti vinna hina ýmsu
vefnaði.
Tog og þel þarf að
skilja að
Nú er liðin heil öld frá tilraunum
Magnúsar Þórarinssonar en enn
hefur ekkert stórkostlegt gerst í
málinu og enn eru ekki til vélar
sem aðskilja tog og þel að nokkru
marki. Þó mun einn maður vera
að vinna að málinu og hefur hann
fengið styrk frá Framleiðnisjóði
til þess að smíða vél sem hann
telur sig raunar vera á góðri leið
með að fullgera en vantar þó til
þess meira fjármagn. Fyrir þessu
er mikill áhugi og til eru hópar
áhugafólks um ull í landinu sem
vinna að velferð hennar. Þetta
fólk vill meðal annars reyna að fá
bændur til þess að bæta hráefnið
með aukinni áherslu á ræktun
ullarinnar svo og meðferð hennar
t.d. með loftræstingu fjárhúsa og
þrifnaði. Þá er sett spurningar-
merki við vetrarrúning þar sem
náttúrleg skil hafa ekki myndast í
febrúar. Þessir aðilar una því
Magnús Þórarinsson í vélahúsi.