Dagur - 20.01.1990, Síða 8

8 - DAGUR - Laugardagur 20. janúar 1990
E
g held að aðal kveikjan að
þessu hafi verið sú að manni þótti leiðinlegt að standa í
stað og vildi glíma við ný verkefni, segir Benedikt Hjalta-
son, bóndi á Hrafnagili í EYjafirði sem ásamt Þorsteini
Péturssyni, mági sínum, og Ulfari Steingrímssyni, bónda
á Kroppi, stofnaði félagsbúið Þrist í vor með kaupum á
jörðinni Merkigili. Þeir þremenningar steyptu saman
kúabúunum á þessum þremur jörðum og stýra nú stærsta
kúabúi landsins. Mikið var fjallað um þetta stórfyrirtæki
þegar stofnun þess var að ganga í gegn en minna hefur
heyrst af starfseminni síðan. Benedikt á Hrafnagili var
því fenginn til að rifja upp aðdragandann að stofnun fé-
lagsbúsins og lýsa hvernig vinnunni er háttað á stórbýli
sem þessu.
„Ég er fæddur 1962 á Hrafnagili en for-
eldrar mínir keyptu þessa jörð árið 1954 en
þá komu þau frá prestssetrinu Melstað í
Húnaþingi þar sem þau höfðu verið leigulið-
ar um sjö ára skeið. Svo er sagt að þau hafi
keypt jörðina Hrafnagil á uppsprengdu
verði en jörðin var mjög vel hýst og á henni
var mikið kúabú á húnvetnskan mæli-
kvarða. Þetta þótti Húnvetningum í það
minnsta geysilegt bú þegar þeir komu að
heimsækja fyrrum nágranna sína,“ segir
Benedikt og brosir út í annað. Sjálfur var
hann skrifaður fyrir hluta af búrekstrinum
aðeins 16 ára gamall og fór þá „að rífast og
skammast í þessu,“ eins og hann segir
sjálfur. Árið 1988 keypti hann búið sem þá
hafði framleiðslurétt upp á 132.000 lítra og
um 100 ærgildi í sauðfé.
Þrjú kúabú í eitt
„Jú, auðvitað var þetta bú vel í efri kantin-
um hér á svæðinu, alla vega á einstakling.
Maður var búinn að koma þessu þokkalega
fyrir og þetta gat varla orðið betra. Fram-
leiðslan var öll bundin og ég vildi geta þróað
þetta meira. Ég keypti jörðina Árbæ um
haustið 1988 og ætlun mín var að fullnýta
eignirnar á Hrafnagili og vera bara með
mjólkurframleiðslu og kálfaeldi fyrir hana.
Þessar fyrirætlanir fóru hins vegar út um
þúfur eins og margir vita en hugmyndin
blundaði í mér enn. Pá kom upp að Merki-
gil var til sölu en ég sá að fyrir mig einan var
þetta of stór biti. Fljótlega varð ljóst að Þor-
steinn var tilbúinn að fara í þetta með mér
og þegar fréttir bárust um að Úlfar á Kroppi
ætlaði að hætta búskap þá bauð ég honum
að vera með í þessu og hann sló til. Við
gengum síðan frá kaupsamningi í apríl sl. og
tókum í maí við Merkigili og hófumst
handa.“
Á Merkigili eru nú um 100 kýr, þar af um
90 mjólkandi, og í fjósinu á Hrafnagili eru
rúmlega 160 kálfar. Þessu til viðbótar eru
fáeinar kindur í gamla fjósinu á Kroppi en
Benedikt segir að með tímanum verði þessi
sauðfjárbúskapur alfarið aflagður enda
þurfi ekki nema eina kú í fjósið til viðbótar
til að vega upp tekjurnar af kindunum. Þor-
steinn rak áður kjötvinnslu á Hrafnagili og
nú vinnur hann til viðbótar allt það kjöt sem
fellur til frá búinu, bæði kálfa sem aldir eru
til slátrunar og kýr sem slegnar eru af. Kjöt-
ið er síðan selt beint til verslana.
Sumum bændum óar við
Óhætt er að segja að stofnun þessa félags-
bús hafi vakið mikla athygli enda er hér á
ferðinni bú af þeirri stærðargráðu sem ekki
hefur hingað til verið þekkt á íslandi. „Ég
var voðalega hissa á þessu moldviðri sem
fjölmiðlar þyrluðu upp í kringum þetta.
Mesta hættan sem að okkur steðjar eru
kaupin á Merkigili og þegar þau eru að baki
ætti að létta talsvert á okkur. Það er líka erf-
itt að samræma þessi bú og koma þessu í
fullan rekstur, við erum búnir að eyða miklu
í að breyta vélakostinum en hvað varðar
heyvinnu- og jarðvinnsluvélar þá hélst það í
hendur að andvirði gömlu vélanna dugði
fyrir nýju vélunum. Við seldum þó tífalt
magn á við það sem við keyptum."
„Pessi miklu viðbrögð fjölmiðlanna voru
ákaflega jákvæð og menn virðast spenntir
að sjá hvernig þetta gengur. Það var nánast
vandamál til að byrja með hvað við fengum
mikla athygli, maður losnaði eiginlega
aldrei úr símanum," segir Benedikt og hlær.
„Nei, það er eiginlega miklu frekar að
bændurnir hafi horn í síðu manns. Þeim líst
mörgum hverjum ekkert á þetta fyrirtæki og
telja að ef þetta gangi upp þá leiði það til
lækkunar afurðaverðs og undirboða, sem ég
held að enginn þurfi að óttast. Þeir eru
margir sem fylgjast grannt með þessu og að
sama skapi ganga margar sögur um þetta
t.d. ein sem var á þá leið að samlagið væri
búið að loka á okkur fyrir júgurbólgumjólk
og líka að við værum að verða gjaldþrota.
Sögurnar eru því af misjöfnum gæðum eins
og gengur,“ segir hann.
Höfum ekki efni á tilfinningasemi
Framleiðsluréttur félagsbúsins Þrists er
364.000 lítrar af mjólk eða tæplega 100.000
lítrum meira en næst stærsta kúabú
landsins. Framleiðslan er um þúsund lítrar
af mjólk á dag eða um 500 fernur af mjólk.
Benedikt segir nauðsynlegt í svona rekstri
að láta tilfinningarnar ekki hlaupa með sig,
menn verði að sjá hagkvæmnina út úr
hlutunum. „Við höfum ekki efni á því að
vera með miklar tilfinningar. Annað hvort
skilar gripurinn afurðum með litlum til-
kostnaði eða hann er ekki með í hópnum.
Við getum ekki glímt við einhverjar vanda-
málaskepnur þó svo að um sé að ræða grip
af góðum ættum. Menn verða að halda
kaupi út úr þessari vinnu, þetta er ekki hægt
að gera eingöngu ánægjunnar vegna. Þó svo
að þessi vinna sé skemmtileg þá er ekki
hægt að láta það eingöngu sitja í fyrirrúmi.“
- Finnst þá ekki mörgum þetta vera orðið
líkara stórverksmiðju frekar en venjulegu
kúabúi?
„Jú, grun hef ég um það og menn glotta í
kampinn ef okkur henda óhöpp,“ segir
Benedikt brosandi. „Jú, það er líka eðlilegt
að við rekum okkur á ýmis vandamál í
svona uppbyggingu. Smávandamál geta líka
orðið mjög stór vegna þess að þegar svona
lítill mannskapur er í kringum þetta þá má
ekkert koma upp á. Þess vegna verðum við
að búa þannig um hlutina að þetta gangi
sem mest snurðulaust fyrir sig. Við erum
t.d. búnir að lenda í miklum vandræðum
með kælinguna á mjólkinni þar sem um er
að ræða smábilanir sem samt geta orðið dýr-
keyptar þegar í húfi er svona mikið magn af
mjólk."
Vandamálin til þess aö leysa þau
Fyrir þeim félögum hefur verið spáð vel og
einnig illa. Eitt af þeim atriðum sem haldið
hefur verið á lofti í hrakspánum er að svona
samstarf manna hljóti að rekast á veggi, ein-
hvern tímann hljóti að koma að því að
menn greini verulega á um stjórnunina.
„Jú, náttúrlega koma alltaf upp vanda-
mál. Þegar menn eru komnir í svona félags-
rekstur þá eru menn ekki sjálfs síns herrar
lengur. Menn verða að taka tillit til annarra.
Það sem gildir er hins vegar að leysa úr
vandamálunum og að áhuginn á því sé fyrir
hendi.
Hjá okkur hefur starfið beinst inn á
ákveðin svið þannig að ég lenti í bankabarn-
ingnum, Þorsteinn sér hins vegar um kjötið
og Úlfar hefur meiri umsjón með hirðing-
unni. Daglegu störfin við búið eru hins veg-
ar þannig að tveir fara í fjósið og þriðji mað-
urinn sér um gjöfina hjá kálfunum. Hver
maður fer tvær vikur í senn í fjósið en þriðju
vikuna sér hann um kálfahirðinguna og
svona gengur þetta koll af kolli. Segja má að
þessu til viðbótar sé hálft starf þar sem faðir
minn sér um að gefa ungkálfunum mjólk og
eldri kálfunum kraftfóður.“
„Við förum í fjósið á Merkigili upp úr kl.
6 á morgnana og erum að til klukkan 9 en þá
komum við allir saman í morgunkaffi á
Hrafnagili. Þar eru þessi daglegu störf oft
rædd og ef eitthvað þarf að ræða nánar er
farið inn á skrifstofu og málin leyst. Þetta
samstarf hefur því gengið ágætlega. Við
erum altént ekki komnir á uppboð enn,“
bætir hann við.
Má læra af mistökum
Benedikt er fljótur til svars þegar hann er
spurður hvaða vandamál hafi verið mest
áberandi á fyrstu mánuðum félagsbúsins.
„Mesta vandamálið kom upp þegar flórur úr
Félagsbúið Þristur í Fyjaíirði
senn níu mánaða gamalt:
„Ég þori nú óhikað að mæla með
svona sameiningu í búrekstri. Kostirn-
ir eru margir og þeir yfirvinna gall-
ana,“ segir Benedikt Hjaltason sem
hér sést í mjaltabásnum í fjósinu á
Merkigili. Þetta er vel búinn mjaltabás
þannig að einn maður mjólkar með
átta mjaltavélum.