Dagur - 10.02.1990, Qupperneq 9

Laugardagur 10. febrúar 1990 - DAGUR - 9
Vísindamenn segja að hilli
undir þann möguleika að hægt
verði að stýra eða hafa áhrif á
erfðaeiginleika fólks. Með tækni
sem sumum finnst líkjast vís-
indaskáldskap er ekki óhugsandi
að í framtíðinni geti foreldrar
„pantað" t.d. ljóshært og bláeygt
barn. sem nái tiltekinni hæð eða
hafi jafnvel ákveðna meðfædda
andlega hæfileika. ,.Ég efast um
að nokkurt ríki leyfi að farið
verði inn á þessa braut. Mér virð-
ist að menn séu sammála um að
þetta væri afar óheppileg þróun,
en hvert ríki verður að setja regl-
ur um þetta,“ segir Edward. en
viðurkennir einnig að hætta sé á
misnotkun ef þekkingin sé fyrir
hendi.
„í sambandi við tæknifrjóvgan-
ir settu Svíar lög um að barn fái
vitneskju um sinn líffræðilega
föður eftir að 16 ára aldri er náð,
þ.e. í þeim tilvikum sem eigin-
maður getur ekki átt barn með
konu sinni, og leita verður til
sæðisgjafa af þeirri orsök. Þetta
olli því að starfsemi af þessu tagi
lagðist niður um tveggja ára
skeið, því ekki voru margir karl-
menn tilbúnir til að gefa sæði
með þeirri kvöð að 16 árum
seinna gæti óþekktur unglingur
bankað upp á hjá þeim," segir
hann.
Haldið til Svíþjóðar
í maí 1978 hélt Edward til fram-
haldsnáms í kvensjúkdómafræði
í Svíþjóð. „Ég fékk tíu heimilis-
föng og skrifaði til allra. Frá
þremur aðilum komu jákvæð
svör. Eitt af því sem er ólíkt hjá
Svíum og íslendingum er að þeir
fyrrnefndu svara öllum bréfum
fljótt. Þetta finnst mér að margir
kollegar mínir hérlendir ættu að
taka til athugunar.
Ég tók tilboði frá Eskilstuna,
og var þar nærri samfellt í níu ár,
að undanskildu hálfu ári sem ég
starfaði við krabbamcinslækning-
ar í Örebro.
Námið er þannig uppbyggt að
maður starfar í þrjú ár á kven-
sjúkdómadeild, í eitt ár á hand-
lækningadeild og hálft ár við
svæfingalækningar. í mars 1983
fékk ég réttindi sem sérfræðingur
í kvensjúkdómum og fæðingar-
hjálp í Svíþjóð. Um haustið sama
ár var ég viðurkenndur sem sér-
fræðingur hérlendis af heilbrigð-
isyfirvöldum.
Flótlega fór ég að huga að því
að sækja um störf á íslandi, því
alltaf langaði mann heim. Það
gekk þó treglega því nokkrum
sinnum fengu aðrir sem höfðu
lengri starfstíma að baki þau störf
sem losnuðu, en ég varð að
bíða.“
- Hvernig var starfi þínu í
Eskilstuna þá háttað?
„Ég starfaði þar að sérgrein
minni á sjúkrahúsinu og var
deildarlæknir þar. Sænska kerfið
er töluvert frábrugðið því sem
við eigum að venjast; þarna voru
sex yfirlæknar á sömu deildinni,
fjórir deildarlæknar og svo
aðstoðarlæknar. Síðasta árið var
ég að mestu staðgengill einhvers
yfirlæknisins, því nærri undan-
tekningarlaust var einhver þeirra
í fríi.
Mér líkaði vel að búa í
Svíþjóð, og fékk allt annað álit á
Svíum en ég hafði áður haft, af
afspurn. Ég kynntist góðu fólki.
bæði í starfi og utan þess.
Tekur vinnuna
oft með sér heim
En því er ekki að neita að mun-
urinn er mikil milli landanna í
heilbrigðiskerfinu. í Svíþjóð fer
móttakan t.d. fram á sjúkrahús-
unum sjálfum, og ýmislegt gerir
það að verkum að læknirinn nær
ekki sömu persónulegu tengslum
við sjúklingana. Vinnan gengur
mikið fyrir sig eins og á færi-
bandi. Frá árinu 1984 starfaði ég
jafnframt á stofu „úti í bæ,“ eins
og þar stendur, þar sem meiri
tími var fyrir sjúklingana.
Kvensúkdóma- og fæðinga-
deild FSA er miklu minni en
deildin sem ég starfaði á í Eskil-
stuna. Maður tekur vinnuna
nteira með sér heim hérna heldur
en á fjölmennari stöðum. Þetta
er bæði kostur og galli, en í heild-
ina séð er ég sáttari við fyrir-
komulag eins og tíðkast hér. Þó
er maður óneitanlega oft bundn-
ari við starfið í huganum eftir að
heim er komið.
Annað atriði, sem er mjög
frábrugði hérlendis, er að það er
ekki vandkvæðum bundið fyrir
konurnar að leita alltaf til sama
sérfræðingsins. í Svíþjóð er þessu
ekki svo varið; þar ræður nánast
tilviljun hjá hvaða lækni sjúkling-
arnir lenda, ef þeir þurt'a að leita
til annars en heimilislæknis síns.
Svíar taka öll þau frí sem þeir
eiga rétt á, því ekki borgar sig að
vinna í fríunum vegna skattanna.
Þar er algengt að konur þurfi að
bíða mánuðum saman eftir að
komast í aðgerðir, sem aðeins
tekur nokkrar vikur að bíða eftir
á íslandi.
Mitt persónulega álit er að
heppilegast sé að konurnar geti
alltaf leitað til sama læknisins.
reynslan sýnir að þær vilja ráða
þessu sjálfar og að gott samband
milli læknis og sjúklings grund-
vallast á gagnkvæmu trausti.
Ég tel að íslenska heilbrigðis-
kerfið sé nokkuð gott hvað þetta
Edward
Kiernan
læknir
r
i
helgar-
viðtali
Vandamálin eru mörg
- starfið er bæði krefjandi
og gefandi
- Kvíðir þú fyrir erfiðum
aðgerðum sem þú verður að
gera?
„Nei, ég vil ekki segja að ég
kvíði fyrir, en reyni að undirbúa
mig sem best. Það segir sig sjálft
að maður verður að vera viðbú-
inn því óvænta við skurðaðgerð-
ir. Þaö er fátt í skurðiækningum
sem getur orðið eins akút og
ýmislegt seni gerist í minni sér-
grein. Mínútur geta skiliö á milli
lífs og dauða barns sem er að
korna í heiminn. Þetta tekur mik-
ið á taugarnar í erfiðum tilvikum,
en gefur starfinu um leið mikið
gildi."
- Þú hlýtur aö veröa að takast
á við margvísleg vandamál sem
tengjast starfinu. Kornungar
stúlkur verða stundum barnshaf-
andi og annað í þeim dúr hlýtur
að korna reglulega upp.
„Mér finnst ekki vera mikill
munur á íslendingum og Svíum í
þessu efni. Það er ekki hægt aö
segja að ástandið sé gott, fjórða
hver þungun endar með fóstur-
eyðingu í Svíþjóð, ef fósturlát
eru undanskilin. Á seinni árum
hefur oröið minna um þunganir
mjög ungra stúlkna en aukning
hjá þeim sem eru í clsta aldurs-
hópi mæðra. í þessum síðast-
nefnda hópi eru giftar konur sem
eru komnir í áhættuhóp vcgna
aldurs og annarra þátta, og hafa
t.d. ekki þolað getnaðarvarnar-
lyf.
í sambandi við fóstureyðingar
og „ótímabærar" þunganir vil ég
segja að fyrst og fremst erum við
öll mannleg, cn raunsæið kemur
þar á eftir. Mjög ungar stúlkur
sem lenda í þessu eru alls ekki
verri en aörar, og ekki lauslátari
en almennt gerist. Þær hafa ein-
faldlega verið óheppnar. Þróunin
á íslandi hefur verið sú að stúlkur
byrja fyrr á getnaðarvörnum en
t.d. í Svíþjóö, sem betur fer get-
ar hans gerðu slíkt til að drýgja
tekjurnar í fríum.
„Ég vann sem heilsugæslu-
læknir í Osló, og við kvensjúk-
dómalækningar á vesturströnd
Noregs. Á vesturströndinni var
ég í átta þúsund manna bæ sem
heitir Förde, og mér er minnis-
stætt þegar ég kom þangað fyrst.
Það var um hávetur, í byrjun
febrúar árið 1981, eftir ævintýra-
lega ferð. Það tók 23 klukkutíma
að komast til Förde frá Eskil-
stuna. Fyrst var farið til Osló, en
þar varð ég að bíða í margar
klukkustundir eftir lest til
Bergen. Síðan var farið með
ferju yfir Sognsæ, og á miðjum
firöinum stukku sumir farþegarn-
ir yfir í minni fcrju. Síðasti áfang-
inn var farinn með rútu.
Þegar á áfangastað kom leist
mér ekki vcl á mig, snjór var
rnikill þarna og mér fannst ein-
hver drungi hvíla yfir bænum.
Mér leiddist líka mikiö til að
byrja með, og fór í raftækjaversl-
un til að reyna að fá leigt
sjónvarp. Norðmennirnir höfðu
aldrei heyrt á það minnst fyrr að
hægt væri að leigja sjónvörp, þótt
þaö væri alvanalegt í Svíþjóð.
Svo frétti ég af íslendingi, sem
vann á verkstæðinu hjá þeim. Ég
hitti manninn að máli, og þá kom
í ljós að hann var Hríseyingur.
Við ákváðum að halda þorrablót.
því þetta var í byrjun febrúar.
Svo var hóað í alla íslendinga á
svæðinu, og á þorrablótið komu
sextíu manns. Hótel var opnað af
þessu tilefni og gestirnir
skemmtu sér hið besta. Lengi á
eftir var talað um þessa uppá-
komu, en fjöldi íslendinga hafði
þá búiö á svæðinu árum saman án
þess að vita um hvora aðra, sumir
í rúrna tvo áratugi."
- Hvcrnig tóku Svíar og Norð-
menn íslendingum?
„Svíarnir litu á sjálfa sig sem
stóra bróður. og fannst þeim bcra
skylda til að hjálpa „litla
bróður," þ.e. mér og öðrum
Islendingum. Þar sem ég var að
vinna í Noregi, við Sognsæ, var
frjálsa val snertir, sem sjúklingar
hafa hérlendis milli lækna.“
- Hvað ráðleggur þú ungu
fólki sem er að velta fyrir sér
hvort það eigi að fara í læknis-
fræðinám?
„Atvinnuhorfurnar eru ekki
góðar hér á landi. ísland er orðið
eitt af þeim löndum sem hefur
flesta lækna miðað við íbúa-
fjölda. En ef fólk hefur brenn-
andi áhuga á þessu námi ætti það
ekki að láta slíkt hindra sig, en
gera sér um leið grein fyrir að
það getur orðið að starfa á
erlendri grund.
Læknisstarfið krefst ákveðinna
fórna, að mínum dómi, og ég fer
oft með áhyggjurnar af sjúkling-
um með mér heim. Þetta á sér-
staklega við ef sjúklingar eru
mikið veikir.
Læknar eru flestir ánægðir
með starf sitt og eru sjaldan frá
vinnu. Auðvitað veikjast þeir
eins og annað fólk, en láta sig þó
hafa það að mæta til vinnu, því
forföll gætu þýtt meiri og minni
vandræði, t.d. að hætta yrði við
aðgerð, afboða viðtöl o.s.frv.
En það er auðvelt fyrir lækna
að einangrast í sínu fagi, sjá ekki
út fyrir það, í versta tilfelli snýst
allt um fagið þannig að fjölskyld-
an líður fyrir það.“
n
■Jr*__________ ■
„Trúnaðarsamband milli læknis
og sjúklings byggist á gagn-
kvæmu trausti. Eg tek vinnuna
oft með mér heim, get ekki slit-
ið hugann frá sjúklingum sem
eru mikið veikir.“
ur maður sagt.
Ég er þeirrar skoðunar að
getnaðarvarnapillan auki ckki á
lauslæti. Maður verður að vega
og meta jákvæða og neikvæða
þætti í öllum lyfjunt. Ég tel að
það sé jákvætt fyrir stúlkur að
taka enga áhættu, ef þær vilja
forðast þungun. Auk þess er
„pillan" lyf sem notað er til
margra annarra hluta en sem
getnaðarvörn. Ég man varla eftir
að hafa ncitað konu um „pill-
una,“ en t.d. konur sem eru að
nálgast fertugt og rcykja ættu
ekki að taka slík lyf. Éf þær þó
vilja, þrátt fyrir aðvaranir læknis,
er samt ekki hægt að banna þeim
það.“
- Finnst þér vanta meiri
fræðslu um þungunarvarnir?
„Alltaf má segja að fræðsla sé
ekki nægilega mikil, en miðað við
þá fræðslu sem ég fékk í gagn-
fræðaskóla um kynlíf þá hefur
orðið gífurleg framför. I þá daga
var hlaupið yfir þann kafla heilsu-
fræðinnar en kennt um frjóvgun
blómanna í staðinn.“
Læknisstörf í Noregi
Edward hefur starfað við lækn-
ingar á nokkrum stöðum í Noregi,
en algengt var að sænskir kolleg-
upprunastaður landnámsmanna á
borö viö Ingólf Arnarson og
Hjörleif. Norðmenn voru for-
vitnir um ísland og íslendinga og
ég hcf ekki annað en gott af þeim
að segja, frekar en Svíum. Málið
sem talað er á vesturströnd
Noregs, nýnorskan. er fallegt
mál, og oft gátu þeir skilið
íslensku ef hún var töluð hægt.
Norðmenn á þessu svæði telja
að vonum til mikils skyldleika við
íslendinga."
- Leiddist þér aldrei að dvelja
svo lengi erlendis?
„Ég fann aldrei mikið fyrir því,
en þótti auðvitað slæmt að geta
ekki kornið nema örsjaldan til
íslands til að heilsa upp á mína
nánustu. Maður safnar ekki auði
í Svíþjóð, og í þau fáu skipti sem
ég fór með fjölskylduna heim
varð ég að vinna allan tímann
fyrir ferðinni. Mitt frí var þá fólg-
ið í að fara til íslands til að vinna.
Ég vil ekki missa tengslin við
mína gömlu deild f Eskilstuna,
og í sumarleyfi mínu í fyrra fór
ég þangað til að vinna. Það sama
ætla ég að gera í sumar. Þar var
alltaf góður andi og þar á ég
marga góða vini og kunningja.
Slíkt er mikls virði, og því vil ég
halda þeim tengslum áfram."
EHB