Dagur - 05.04.1990, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Fimmtudagur 5. apríl 1990
belg um álver
Orðí
Einu sinni enn hefur Eyjafjarðar-
hérað verið á dagskrá í sambandi
við byggingu álvers og er nú talað
um tröllvaxnara fyrirtæki en
nokkru sinni fyrr. Rætt er nú um
iðjuver með 200.000 t ársfram-
leiðslu, sem er þriðjungi stærra
en hugmyndir voru um á önd-
verðum áratugnum, en málið
hefur legið í þagnargildi síðan
1985 að svonefnd staðarvals-
nefnd um iðnrekstur var lögð
niður.
Margt er nú afbrigðilegt við
umræðuna og um málatilbúnað
allan og margt vekur furðu. í
fyrsta lagi er það hvernig málið
ber nú að. Pað var nefnilega
nýstofnuð Héraðsnefnd Eyja-
fjarðarsýslu - arftaki sýslunefnd-
ar skv. breytingu á lögum - sem
ríður á vaðið á sl. ári og vekur
drauginn upp. Maður skyldi þó
ætla að eitt og annað hefði staðið
nefnd þessari nær að vinna
umbjóðendum sínum að gagni en
það að hafa frumkvæði að upp-
byggingu á mengandi stóriðju
sem fyrst og fremst kemur niður
á gróðri og búpeningi. Héraðs-
nefndin er eingöngu skipuð full-
trúum dreifbýlissveitarfélaga, þar
sem aðaluppistaðan í atvinnu-
lífinu er búvöruframleiðsla. í
öðru lagi heyrist nú varla í
umræðunni minnst á rnengun. í
blaðinu Degi voru, hinn 15. des.
sl. 14 aðilar spurðir álits á Álveri
við Eyjafjörð. Voru það alþingis-
menn og fulltrúar sveitarfélaga.
Aðeins þrír þessara aðila lýstu sig
andvíga byggingu álvers og þá
m.a. vegna mengunarhættu. Hin-
ir ellefu minntust ekki á þá hættu
og settu engin skilyrði í þá veru
fyrir afstöðu sinni til málsins. I
þriðja lagi lýsti svo framkvæmda-
stjóri Iðnþróunarfélags Eyja-
fjarðar því yfir í Degi fyrir
skömmu að Eyfirðingar þyrftu
ekki að gera meiri kröfur til
mengunarvarna, en gerðar yrðu í
hrauninu sunnan við Hafnafjörð,
þar sem úrkoma er veruleg
meiri, loftdreifing meiri og
umhverfið allt opnara og land-
búnaður stundaður í 30 km
fjarlægð, hið næsta!
I allri þessari umræðu hefur
mest verið rætt um ákveðinn stað
fyrir álver hér í firðinum, þ.e.
svonefnt Dysnes skammt norðan
Hörgárósa. Pað þarf enga undr-
un að vekja þótt bændur þar í
nálægð og á mesta hættusvæðinu,
hvað mengun umhverfisins
varðar, láti í ljósi álit sitt á mál-
inu en, taki því ekki með þegj-
andi þögninni.
Á öndverðum áratugnum sem
er að líða, var hér í gangi rann-
sókn á dreifingu eiturefna frá
hugsanlegu álveri við Dysnes.
Rannsókn þessi var gerð af
norsku fyrirtæki - Norsk institut
for luftforskning - skst. NILU,
og skilaði það verkinu af sér árið
1985 í formi dreifingarspár um
loftmengun. Skv. spánni voru svo
gerðir útreikningar á dreifingu
flúors, tjöru og brennisteinssýr-
ings og einnig gerði Rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins skýrslu,
byggða á spánni, að beiðni Stað-
arvalsnefndar. Skýrsla þessi kom
út 1985 og nefnist: „Ahrif loft-
mengunar frá álveri við Dysnes í
Eyjafirði á gróður og búpening.“
Skýrslan er opinbert plagg og á
að vera öllum aðgengileg. Gert
var ráð fyrir 130.000 t ársfram-
leiðslu. Niðustöður þessara rann-
sókna voru í stórum dráttum,
eftirfarandi:
Miðað við besta hreinsibúnað
og þá jafnframt dýrustu mengun-
arvarnir slapp 1 kg af flúor út í
umhverfið fyrir hvert framleitt
tonn af áli. Mengunin vex því í
réttu hlutfalli við aukið fram-
leiðslumagn. í umræðunni nú
hefur ekkert komið fram um full-
komnari hreinsibúnað eða minni
umhverfismengun hvað tlúor
áhrærir. Þannig að mengunar-
hætta sú, sem talað var um fyrir
fimm árum er enn í fullu gildi og
því meiri sem hugsanlegt iðjuver
nú er stærra en þá var ráð fyrir
gert.
Samkvæmt þessum forsendum
yrði mengun á gróðri það mikil
næst álverinu eða í tveggja til
þriggja km. fjarlægð, að um alls-
herjar gróðurfarsbreytingu yrði
að ræða, er fram líða stundir,
vegna mismunandi þols hinna
ýmsu jurtategunda. Á næsta
svæði þar fyrir utan, sem tak-
markað er af 5 km til suðurs og
10 km til norðurs og um 3 km
austur - vestur og miðað við
lægsta styrk mengunarefna í lofti;
þ.e. alfullkomnasta hreinsibúnað,
gæti flúormengun farið yfir þau
viðmiðunarmörk sem sett eru
með hliðsjón af skemmdum á
gróðri og skaða á grasbítum. Við
meiri styrk mengunarefna, þ.e.
lélegri varnir eða við bilun á
hreinsibúnaði, sem alltaf getur
hent, gætu þessi umhverfisstærð-
armörk tvöfaldast. Af þessu má
nokkurn veginn sjá og afmarka
það svæði, þar sem hefðbundin
búvöruframleiðsla mundi falla
niður í nálægð hugsanlegs álvers
við Dysnes, þótt þau mörk verið
að sjálfsögðu aldrei dregin
nákvæmlega með reglustiku. Pað
mundi verða innan ramma sem
afmarkast annars vegar að sunn-
an af línu milli Glæsibæjar við
Eyjafjörð og Möðruvalla í Hörg-
árdal og hins vegar að norðan
einhvers staðar utan við miðja
Árskógsströnd. Einhver hluti
Svalbarðsstrandar lenti og innan
þessara marka. Innan rammans
gætu því lent 20-30 bújarðir og
eru þá ekki taldar með jarðir
næst álverinu sem yrðu óhæfar til
búvöruframleiðslu mjög fljótt
eða strax. Allt er þetta að sjálf-
sögðu miðað við 130.000 t álver
en stækkun þess í 200.000 t, eins
og nú er rætt um, myndi auðvitað
færa þessi mörk út. Pá er í spánni
gert ráð fyrir óvissu í dreifingu
eiturefna þar sem Moldhaugaháls
skiptir aðaldalnum. Á þetta við í
norðanátt - hafgolu - og færi þá
eftír því hve misvísunin yrði mikil
hvort loftmengunina bæri inn
með Eyjafirði eða fram Hörgár-
dal.
Bygging álvers við Dysnes
myndi stuðla að mikilli búsetu-
röskun í héraðinu og upp kæmu í
því sambandi ýmis félagsleg
vandamál, sem sjálfsagt yrðu
leyst en þó með verulegum
kostnaði. Mengunin yrði aftur á
móti óbætanleg eins og sagan
á veginn!
Flestir slasast
í umferðinni á sumrin.
Þá er enn meiri þörf á
að halda athyglinni
vakandi en ella.
Látum ekki of hraðan
akstur eða kæruleysi
spilla sumarleyfinu.
Tökum aldrei
áhættu! ||UMFEHOAR
sýnir. Bændur í Eyjafirði byggja
afkomu sína að mestu á mjólk-
urframleiðslu enda er um fimmt-
ungur af landsframleiðslunni hér.
Sú framleiðsla yrði mjög í hættu.
Nautgripir og sauðfé eru afar við-
kvæm fyrir eitrun af völdum
flúors, einkum þó mjólkurkýr og
ungviði í vexti. Eiturverkanir
koma, að sjálfsögðu, ekki fram
strax og þar ræður miklu stærð
iðjuveranna, svo og hreinsibún-
aðurinn og traustleiki hans, sem
aldrei getúr orðið algjör, auk
þess sem hann er mjög dýr og því
verulegur kostnaðarauki, sem
framkvæmda-aðilar munu í
lengstu lög reyna að koma sér
hjá. Sé miðað við lágmarksmeng-
un hvað flúor viðkemur, sem er
eins og fram hefur komið, 1 kg
flúor fyrir hvert framleitt tonn af
áli, gæti það svæði, sem tiltölu-
lega fljótt yrði í mengunarhættu,
orðið um 50-80 ferkílómetrar að
stærð. Landsstærðin segirþó ekki
alla sögu. Veðrátta héraðsins
býður hættunni heim umfram
flestar aðrar byggðir landsins.
Eyjafjörður er þekktur fyrir stað-
virði og veðursæld. Skv. heimild-
Ævisaga
sonar
í haust kemur út hjá Bókaút-
gáfunni Reykholti hf. Ævisaga
Hermanns Jónassonar, skrifuð
af Indriða G. Þorsteinssyni rit-
höfundi og ritstjóra, en hann
hefur unnið að undirbúningi
og ritun hennar um árabil.
Ólafur Elímundarson sagn-
fræðingur hefur verið honum
til aðstoðar við öflun heimilda.
Hermann Jónasson fæddist á
jóladag árið 1896 að Syðri-
Brekkum í Skagafirði og ólst þar
upp. Hann var Glímukóngur ís-
lands árið 1921. Laganámi lauk
hann árið 1924 og hóf eftir það
störf sem fulltrúi við bæjarfógeta-
embættið í Reykjavík. Eftir það
Stefán Halldórsson.
um frá veðurstofunni mælist logn
hér 13% á ári eða í nær 50 daga
og í slíkum tilvikum yrði mengun
í mestum mæli næst verinu. Pá er
óvíða þurrviðrasamara, en þar
sem úrkoma er mikil, binst
eitthvað af flúornum í jarðvegi
og verður skaðlaus. Hér eru ríkj-
andi tvær vindáttir, þ.e. norður-
suður, með mjög óverulegum
frávikum til austurs eða vesturs.
Allt ber að sama brunni og meng-
un gæti hér orðið meiri og meng-
átti hann heimili í Reykjavík,
ásamt konu sinni Vigdísi Stein-
grímsdóttur og börnum þeirra.
Hann varð lögreglustjóri i
Reykjavík árið 1929, og tók sæti í
bæjarstjórn Reykjavíkur fyrir
Framsóknarflokkinn ári síðar.
Pingmaður Strandamanna varð
hann árið 1934, en áður en þing
kom sarnan hafði verið mynduð
ný ríkisstjórn í landinu undir for-
sæti Hermanns. Hermann var
þingmaður Strandamanna og síð-
ar Vestfjarðakjördæmis í samtals
33 ár og ráðherra í 14 ár, síðast í
vinstri stjórninni 1956-58. Her-
mann var formaður Framsóknar-
flokksins í 18 ár, frá 1944 til 1962.
Hann lést í janúar 1976.
að svæði stærra vegna þessara
sérkenna í veðurfari.
Ég hef nú velt upp þeim hætt-
um er steðja mundu að öðrum
aðalatvinnuvegi héraðsins ef af
byggingu tröllvaxins álvers yrði
og byggt á viðurkenndum stað-
reyndum.
Að lokum er rétt að hugleiða
hvers vegna erlendir aðilar
myndu vilja byggja álver hér á
landi. Áreiðanlega ekki af góð-
gerðarstarfsemi. Peir munu vilja
hafa eitthvað fyrir sinn snúð og er
vitanlega ekki láandi. Þeir munu
fyrst og fremst sækjast eftir
tvennu. Annars vegar ódýrri
orku og hins vegar mengunar-
vörnum í lágmarki vegna þess
hve þær eru dýrar, og í heima-
löndum þeirra munu settar mjög
strangar reglur um varnir við
mengun í sambandi við byggingu
iðjuvera. Þeir munu verða harðir
í samningum hvað þetta snertir
og þykjast áreiðanlega hafa
sterka vígstöðu, þar sem íslenskir
forráðamenn, bæði stjórnvöld og
forráðamenn í héraði, eru nánast
á hnjánum fyrir þeim svo ekki sé
meira sagt. Ég skora á eyfirska
bændur og samtök þeirra að
halda vöku sinni og vera vel á
verði gagnvart þessu máli.
Stefán Halldórsson.
Höfundur er bóndi á Hlöðum og lirepp-
stjóri Giæsibæjarhrepps.
í ævisögunni verður fjallað um
æsku og uppvöxt Hermanns, vini
hans og samferðamenn. íþrótta-
þátttaka hans mun og fá sitt rúm,
svo og störf hans setn lögreglu-
stjóri. Þá munu stjórnmálastörf
hans að sjálfsögðu taka mikið
rúm í bókinni.
Ekki er að efa að ýmislegt mun
koma fram í þessari bók sem fáir
muna lengur en mun þykja for-
vitnilegt og lærdómsríkt fyrir
nútímann. Er bókin unnin í nánu
samstarfi við börn Hermanns,
þau Pálínu Hermannsdóttur og
Steingrím Hermannsson, forsæt-
isráðherra. í bókinni verða einn-
ig margar áhugaverðar ljósmynd-
ir.
Frá undirritun samkomulagsins við afkomendur Hermanns Jónassonar. Standandi frá vinstri: Ólafur Elímundarson
sagnfræðingur, Indriði G. Þorsteinsson rithöfundur og Sveinbjörn Dagfinnsson ráðuneytisstjóri, tengdasonur
Hermanns. Sitjandi frá vinstri: Guðmundur Sæmundsson bókaútgefandi frá Reykholti hf., Steingrímur Hermanns-
son forsætisráðherra og Pálína Hermannsdóttir. Ljósmynd: Kópta.
Reykholt hf.:
Hermanns Jónas-
gefin út í haust