Dagur - 18.08.1990, Síða 8

8 - DAGUR - Laugardagur 18. ágúst 1990
Safnahúsið á Húsavík:
„Viljum kynna okkar þingeysku menningu“
- Finnur Kristjánsson og Hjördís T. Kvaran
Finnur Kristjánsson forstöðumaður Safnahússins á Húsavík og kona hans,
Hjördís T. Kvaran safnvörður, hafa starfað við Safnahúsið í rúm tíu ár og séð
þar um öll söfnin að Bókasafni Suður-Þingeyinga undanskyldu. Þau hafa
unnið ómælt starf við uppsetningu og skipulag safnanna og skráningu skjala-
safnsins. Auk þess eru þau góð heim á safnið að sækja, miðla gestum þess af
sínum mikla fróðleik með Ijúfmennsku en þó skörulega, og slá á létta strengi
þegar slíkt er við hæfi. Smám saman hefur allt húsnæði safnsins verið tekið
í notkun og fyrir nokkru fór sárlega að vanta rými til að geyma muni sem
ákveðið er að varðveita. í síðustu viku tók Finnur fyrstu skóflustungu að
nýbyggingu við safnið, sem hýsa á sjóminjasafn og safn landbúnaðarverkfæra
auk þess verða munir úr byggðasafni til sýnis í tengibyggingu.
„Stækkun á Safnahúsinu hefur
í rauninni lengi staðið til. Frá-
gangi við fyrri bygginguna er
alveg lokið og hún hefur öll verið
tekin í notkun, þá er kominn tími
til að halda áfram og koma upp
húsi fyrir sjóminjar og fyrir land-
búnaðarvélar og -tæki. Það hefur
alltaf verið meiningin að ekki
yrði jafn mikið borið í nýja
húsið, en aðalatriðið að það yrði
fallegt hús á þessum stað sem
gæti þjónað vel þeim tilgangi að
geyma merka muni og væri gott
sýningarhús. Ungur arkitekt í
Reykjavík, Jón Þór Þorvaldsson,
hefur gert fyrir okkur teikning-
una en faðir hans, Þorvaldur S.
Þorvaldsson, teiknaði allt sem
við kom eldra húsinu.
Nýja húsið er nokkuð stórt,
sýningarplássið í því er um 600
fm, þar af um 500 fm í aðalbygg-
ingunni sem er eins og pýramídi
að lögun. Undir sýningarsalnum
er kjallari, og þar er gert ráð fyrir
rúmgóðum geymslum. Pýramíd-
inn verður reistur þannig að
límtré verða í hornum hans, og
hann verður klæddur stálplötum,
nema í toppnum, þar verður gler.
Breiður tengigangur verður að
eldra húsinu, í honum er gert ráð
fyrir um 100 fm sýningarsvæði
sem verður viðbót við byggða-
safnið, og þar með tengjast húsin
í raun sem eitt væri,“ sagði Finn-
ur er hann var beðinn að lýsa
byggingunni sem framkvæmdir
eru hafnar við og fyrirhugaðri
notkun hennar.
Fyrri áfangi við bygginguna var
boðinn út og Trésmiðjan Rein
átti lægsta tilboðið, það eina sem
var lægra en kostnaðaráætlun
sem nam tæpum 23 milljónum
króna. „Það hefur verið venja í
þessu húsi að engar framkvæmdir
hefur verið ráðist í nema að pen-
ingar væru til fyrir þeim. Við höf-
um viljað halda uppi merki Jó-
hanns Skaftasonar, fara eins að
og hann, og höfum verið að safna
peningum fyrir nýbyggingunni.
Jóhann sá eins og kunnugt er um
allar fyrri byggingaframkvæmdir
við húsið og hann og kona hans
Sigríður Víðis lögðu sjálf til
þeirra mikið fé. Uppistaðan af
því fé sem til er nú er frá þeim
hjónum komið, vegna sölu á
Túni, stóra íbúðarhúsinu sem
hann ánafnaði Safnahúsinu eftir
sinn dag. Ýmsir fleiri hafa gefið
peninga, þannig að við áttum
85% af þeim peningum sem þarf
til byggingar þessa fyrri áfanga
hússins," sagði Finnur.
Þar með er búið að
bjarga mununum
í fyrri áfanganum verður gerður
kjallari undir aðalbygginguna og
lokið allri steypuvinnu við húsið,
auk þess sem tengibyggingin
verður frágengin utan og innan,
svo hægt verði að táka hana strax
til notkunar.
„Kjallarann verður hægt að
taka í notkun og í honum munum
við geyma muni sem nú eru í
lélegum geymslum, víða neðan
við Bakkann og út um sveitir.
Um leið og þetta klárast, sem á
að verða innan eins árs, getum
við geymt alla þá hluti sem við
eigum víðs vegar um héraðið og
þar með er búið að bjarga þeim.
Síðari áfangi hússins, pýramídinn
sjálfur, mun kosta um það bil
annað eins og fyrri áfanginn, en
líklega þó heldur meira.
Til þessarar framkvæmdar
þurfum við að safna peningum og
höfum hugsað okkur að snúa
okkur aðallega til sjómanna,
útgerðarmanna og fyrirtækja sem
vinna að útgerðarmálum og einn-
ig bændasamtakanna.
Inn í húsið kemur m.a. Hrafn-
inn, sem við eigum að sjá um þó
ekki hafi nógu vel til tekist með
það. Hann ætti að komast í húsa-
skjól þarna í haust, til geymslu
fyrst um sinn.“
Þjóðhátíðarárið 1974 gáfu
Norðmenn tvö skip, Hrafn og
Örn, til íslands, var þeim siglt
hingað og Þingeyingum falinn
Hrafninn til varðveislu. Nú eru
loks að skapast skilyrði til að
geyma þjóðhátíðargjöfina sem
gerð verður upp áður en hún fær
framtíðarsess sinn á safninu.
„Hrafninn hefur tvisvar verið
léður til notkunar við kvik-
myndatökur hjá Hrafni Gunn-
laugssyni. Hann verður ekki oft-
ar léður til slíkra hluta því f
Finnur Kristjánsson við orgei Lissíar frá Halldórsstöðum í kapcllunni í Safnahúsinu.
seinna sinnið var hann stór-
skémmdur fyrir okkur. Við feng-
um bætur vegna skemmdanna og
skipið verður gert upp.
Við eigum fleiri báta, gamla
báta sem við eigum að fá og mjög
mikið af allskonar munum úr
gömlu beitiskúrunum."
- Verður þú var við mikinn
áhuga meðal sjómanna um að
varðveita gamla muni?
„Helgi Bjarnason, sem er í
Safnahússnefndinni, hefur alveg
séð um þennan þátt fyrir okkur
og staðið sig frábærlega vel.
Helgi hefur náð saman þessum
gömlu hlutum sem nú eru að
hverfa.“
Mílljón tíl sjóminjasafnsins
Þegar eru myndarleg fjárframlög
farin að berast til safnsins. Strax
og fréttist að framkvæmdir væru
hafnar við bygginguna hringdi
Júlíus Stefánsson útgerðarmaður
til Finns og tilkynnti um einnar
milljón króna gjöf til byggingar-
innar frá dánarbúi móðurbróður
V, !(,»i
/h i<> t Hetwtií!i í«/»'»<i>l><> >«> >t,» i fáli > hi 1,1 > K&fýBntt >,> //>.<» > \f>,M
AtMMÍum !•>:»
(/txfZff * 'átre&M

$■*/#**£/>* 2
> • • * ■ . .? . . • # - >• •

4/i/ua liuý a/, /ýa4'£*
'<tk. /
'féyf***// tyr***^***'. '*>*£**$ <"*/,■ ,y:
f &***{/** ᣠ<%*■*#'#*/*' CffXm U
, ' * . / 5 ^ .. „
Sýnishorn af einni síðu í nýjasta eintakinu af Safna. Handskrifad handrit Finns a
þessu blaði var ad prentað og átti Hjördís þá hugmynd.
Laugardagur 18. ágúst 1990 - DAGUR - 9
Myndir og texti:
Ingibjörg Magnúsdóttir
Hjónin Hjördís T. Kvaran, safnvörður og Finnur Kristjánsson, forstöðumaður Safnahússins á Húsavík í garðinum við Safnahúsið.
sfns, Kristjáns Júlíussonar, sem
hann hafði ánafnað sjóminjasafn-
inu á Húsavík.
Kristján var sonur Júlíusar Sig-
fússonar bátasmiðs á Húsavík en
á byggðasafninu er varðveitt
sveinstykki hans sem trésmiðs,
stór kommóða, einnig eru þar
varðveitt öll verkfæri hans, byssa
og fleiri munir.
Búnaðarsamband Suður-Þing-
eyinga hefur gefið 500 þúsund
krónur til nýbyggingarinnar og
fleiri hafa látið fé af hendi rakna.
„Við erum mjög ánægð með
hvað margir eru okkur vinveittir
og gera mikið fyrir okkur því
annars væri þetta ekki hægt,“
segir Finnur. „Þetta hús var upp-
haflega byggt þannig að Jóhann
Skaftason fékk til liðs við sig 150
styrktarfélaga, bæði hér í heima-
héraði og burtflutta Þingeyinga.
Þetta fólk gaf töluvert mikla pen-
inga til framkvæmdanna og það
hefur ekki mikið verið leitað til
bæjar og sýslu til að biðja um
fjárframlög til safnsins, en það
hefur aldrei staðið á peningum
þegar við höfum til þeirra leit-
að.“
- Hvernig landbúnaðartæki
verða varðveitt á safninu?
„Hugmyndin er að safna göml-
um vélum og tækjum sem eru
víða til í sveitunum en hætt er að
nota. Við þurfum að velja og
eignast eintök af þessum tækjum
eftir því sem hægt er. Þegar eig-
um við t.d. Farmal Cub, einn
þann fyrsta sem kom hér í sýslu,
en hann er í fínu formi og gengur
ágætiega. Þegar kjallarinn er
kominn í gagnið getum við fyrst
farið að safna af alvöru og ég
vona að áhugi sé fyrir þessu í
sveitunum.“
Hvaða söfn eru þetta?
Finnur og Hjördís komu til starfa
að Safnahúsinu í janúar 1980, en
hann hafði þá nýlega látið af
störfum sínum sem kaupfélags-
stjóri hjá Kaupfélagi Þingeyinga.
Byrjað hafði verið á byggingu
Safnahússins 1968 og Bókasafn
Suður-Þingeyinga hafði verið þar
til húsa í nokkur ár. Safnahúsið
var formlega opnað í maí 1980,
en þá höfðu Finnur og Hjördís
unnið við að koma munum fyrir á
öllum söfnunum. Skjalasafnið
var enn í kössum að mestu, en
vel skrásett.
Suður-Þingeyjarsýsla og Húsa-
víkurbær eru eigendur Safna-
hússins. Náttúrugripasafnið er á
neðstu hæðinni. Þar vekur Gríms-
eyjarbjörninn, stór hvítabjörn
sem unnin var í Grímsey 1969,
einna mesta athygli. Jóhannes
Björnsson í Ytri-Tungu á Tjör-
nesi gaf allar íslenskar skeljar til
safnsins, um 400 tegundir, og
Austfirðingar hafa gefið safninu
nokkuð stórt steinasafn. Töluvert
á annað hundrað uppstoppaðir
fuglar eru á safninu þó nokkuð
vanti á að þar finnist allir íslensk-
ir fuglar. A safninu eru 300 teg-
undir af þurrkuðum plöntum úr
Þingeyjarsýslu, sem Helgi Jónas-
son frá Gvendarstöðum safnaði.
Stofa Jóhanns Skaftasonar og
Sigríðar Víðis er einnig á neðstu
hæð, stofa hjónanna sem Þingey-
ingar mega fyrst og fremst þakka
að þeir eignnuðust svo myndar-
legt hús fyrir söfn sín. Þar er
sömuleiðis stofa Lissíar og Páls
Þórarinssonar á Halldórsstöðum,
en sonur þeirra, William Frans,
gaf allar þeirra eignir til náttúru-
gripasafnsins eftir sinn dag.
Þarna er einnig kapella þar sem
settir hafa verið upp gamlir
kirkjumunir sem hætt var að
nota. Þarna má finna altaristöfl-
una úr Húsavíkurkirkjunni
gömlu, altari úr Ljósavatnskirkju
frá 1799. Orgel Lissíar á Hall-
dórsstöðum er í kapellunni, en
það hefur verið gert upp og
stundum leikur Finnur á hljóð-
færið fyrir gesti safnsins.
Á miðhæð Safnahússins er
bókasafnið, sem Hrefna Jóns-
dóttir veitir forstöðu meðan Elín
Kristjánsdóttir forstöðumaður er
í ársleyfi frá störfum.
Á efstu hæðinni er myndlista-
salurinn og safn sem smátt og
smátt hefur aukist síðasta áratug-
inn. Þegar Finnur og Hjördís
komu að safninu voru þar til tvö
málverk en nú á safnið hátt í 200
verk. Lögð hefur verið áhersla á
að safnið eignaðist myndir eftir
Þingeyinga, bæði heimamenn og
burtflutta. Einnig hafa verið
keyptar myndir listamanna sem
sýnt hafa verk sín í húsinu. Finn-
ur segir að málverkasýningar hafi
verið vel sóttar í Safnahúsinu og
mikið selst þar af myndum, sér-
staklega fyrstu árin. Valtýr Pét-
ursson gaf Safnahúsinu 22 mál-
verk eftir sig sem sýna eiga þver-
skurð af hans listferli. Nokkur
málverk eru til eftir Arngrím
Gíslason, Svein Þórarinsson og
Hring Jóhannesson, svo nefndir
séu nokkrir þekktir þingeyskir
málarar, en einnig eru til myndir
eftir minna þekkta Þingeyinga.
Rétt um helmingur muna
Byggðasafns Suður-Þingeyinga
er í gamla bænum að Grenjað-
arstað, en hinn helmingurinn í
Safnahúsinu. Þar er eftirlíking af
stofunni í Þverá í Laxárdal, þar
sem Kaupfélag Þingeyinga var
stofnað 1882. I stofunni eru hús-
gögnin sem voru í hinni upphaf-
legu Þverárstofu.
Skjalasafnið er líklega merk-
asta safnið í húsinu og mest vinna
liggur í frágangi á því sem til þess
berst. Stærsta verkefnið að
undanförnu hefur verið frágang-
ur á skjalasafni Helga Benedikts-
sonar frá Vestmannaeyjum. Allt-
af berst töluvert af ljósmyndum
til safnsins frá heimilum. Fyrir
nokkrum árum vann Kvenfélaga-
samband Suður-Þingeyinga ákaf-
lega athyglisvert verkefni er kon-
ur ferðuðust um sveitir og núm-
eruðu gamlar ljósmyndir og
skráðu í bækur samkvæmt heim-
ildum eldra fólks sem þekkti af
hverjum myndirnar voru. Bæk-
urnar eru geymdar í skjalasafn-
inu, og þangað eru gömlu mynd-
irnar oft gefnar eftir að eigendur
þeirra falla frá ög þar hefur fólk
aðgang að heimildum um þær.
Mikið verk hefur verið að ganga
frá glerplötufilmum frá því um og
fyrir aldamót. Þetta eru aðallega
söfn Eiríks Þorbergssonar og Sig-
ríðar Ingvarsdóttur, en þau ráku
ijósmyndastofur á Húsavík.
Mjög góðar myndir koma af
þessum gömlu filmum og fólk
getur fengið þær lánaðar til að
láta gera myndir af forfeðrum
sínum. Á skjalasafninu má finna
meira en 80 titla af um 100 ára
gömlum handskrifuðum sveita-
blöðum sem látin voru ganga á
milli bæja á sínum tíma. Á safn-
inu er Guðbrandsbiblía sem gest-
ir fá að skoða. Þar er einnig Þing-
eyingaskrá Konráðs Vilhjálms-
sonar frá Hafralæk og í hana fá
margir að líta, ekki síst Vestur-
íslendingar sem heimsækja safn-
ið.
Ferðahópar sjá ekkert
nema kirkjuna
„Þetta er eina skjalasafnið á ís-
landi sem er sýnt eins og önnur
söfn. Allir ferðahópar sem koma
í Safnahúsið skoða líka skjala-
safnið. Útlendingar fara margir
hálfhikandi inn í skjalasafnið en
oft er erfitt að koma þeim þaðan
út aftur, þegar þeir hafa áttað sig
á hvað þarna er um að vera. Mér
finnst tjón af því að stóru ferða-
skrifstofurnar koma aldrei með
sína gesti til okkar, heldur eru
það eingöngu útlendingar sem
ferðast á eigin vegurn sem hér
koma og einnig koma erlendar
ferðaskrifstofur með gesti á sín-
um vegum. Það er eins og inn-
lendu ferðaskrifstofurnar viti
ekkert um okkar starfsemi. Þeir
uppgötvuðu fyrir 20-30 árum að
hér væri falleg kirkja, sem þeir
sýna, en fyigjast ekki betur með
en það að þeir halda að ekkert sé
að sjá hér nema kirkjuria.
Við höfum dagskrár með mis-
munandi áhersluatriðum við
skoðun safnsins, það fer svolítið
eftir því hvort um íslendinga eða
útlendinga er að ræða, og áhuga-
sviði hvers hóps. Við reynum að
kynna okkar þingeysku menningu
eins og við getum og það er
hvergi betra að gera það en í
Safnahúsinu. Okkur kemur það
oft skemmtilega á óvart hvað
útlendingar eru undrandi á þess-
ari starfsemi, sem þeim finnst
rnjög mikil í ekki stærra héraði.
Þeir snúa oft við og spyrja hvern-
ig standi á að svona safn finnist
hér og hver reki þetta eiginlega.
Ég er stundum býsna stoltur þeg-
ar ég sé slík viðbrögð og þá finnst
mér eftirsjá í því að ferðaskrif-
stofurnar skuli skipuleggja ferðir
með útlendinga þannig að þeir fái
ekki að komast í snertingu við
þessa menningu. Ferðafólk hefur
mikinn áhuga á að sjá fjöll og
dali, fossa og vötn, en þeim er
nýnæmi að fá að sjá söfn eins og
eru hérna.“
Möguleiki á að
kynna menninguna
á landsbyggðinni
Á hverju ári hefur Finnur gefið
út Safna, blað Safnahússins á
Húsavík, og hefur ágóða af blað-
inu verið varið til listaverka-
kaupa fyrir safnið. Nýjasta og
tíunda bíaðið af Safna er prentað
eftir handskrifuðu handriti Finns.
Mun Hjördís hafa verið aðal-
hvatamaðurinn að því að hand-
ritið sem hann sendi prentsmiðj-
unni var ljósprentað, en rithönd
Finns og fallegur frágangur efnis
hefur verið rómaður.
Samhliða starfi sínu við söfnin
hefur Finnur véfið ritstjóri
Árbókar Þingeyinga.
- Nú hafið þið hjónin bæði
starfað ómælt við söfnin og ótrú-
legt er hve miklu þið hafið áork-
að. Hvað finnst þér þetta starf
hafa gefið ykkur?
„Mjög mikið. Mér finnst Safna-
húsið sérlega skemmtilegur vinnu-
staður, þar er fróðlegt að vera og
maður kynnist afskaplega mörg-
um. Það hefur kannski hjálpað
okkur mikið að ég hafði starfað
hér við kaupfélagið í 27 ár og þar
áður á Svalbarðseyri í 14 ár,
þannig að við þekktum hvert ein-
asta mannsbarn í öllu héraðinu,
ekkert sfður innan við en hér fyr-
ir austan. Það hefur verið stór-
fróðlegt að fá að kynnast svo
mörgu í sambandi við þetta fólk,
í gegn um öll þessi söfn og allar
þær gjafir sem hingað hafa borist.
I safninu hittum við margt fólk og
það er mjög skemmtilegt. Nú er
ég að verða 75 ára gamall og þarf
að fara að hætta þessu. En mig
langar að koma upp fyrri áfang-
anum að nýju byggingunni. Svo
taka nýir við og ég gæti trúað að
mikið væri til af ungu fólki sem
gæti haft gaman af að vinna við
þetta.
Það er kannski það skemmti-
legasta við að vinna á safninu að
sjá hvað margir sem þangað
koma verða hissa á því sem þeir
sjá, og því finnst mér slæmt að
nýta ekki betur þennan mögu-
leika á að kynna menninguna hjá
okkur á landsbyggðinni." IM