Dagur - 02.08.1991, Blaðsíða 7

Föstudagur 2. ágúst 1991 - DAGUR - 7
skylduvandamálum. Orsakirnar
liggja þá ekki hjá sjúklingunum
sjálfum þó að einkenni sjúk-
dómsins komi fram hjá þeim.
Ein er sú kenning að umtals-
verður áhrifaþáttur í lystarstoli sé
afneitun og réttlæting líkt og
kemur fram við ávana- og fíkni-
myndun og geti birst í þversagna-
kenndri vellíðan og falskri
öryggiskennd samfara sveltinu (3).
Hafa ber í huga að líkamlegar
afleiðingar mikils næringarskorts
og megrunar geta haft mjög slæm
áhrif á félagslega og sálræna þætti
í lífi sjúklings. Geðeinkenni
sjúklinganna geta því jafnt verið
afleiðing sveltisins sent og orsök
(3,5).
Er einhverjum hættara
við lystarstoli en öðrum?
Eins og áður hefur komið fram
eru unglingsstúlkur í mun meiri
hættu gagnvart þessum sjúkdómi
en piltar. Rannsóknir sýna að
hlutfallið er u.þ.b. 10-20 stúlkur
á rnóti einum pilti (5).
Engar ákveðnar skýringar hafa
fundist á þessu, en þó hefur get-
um verið að því leitt að þetta hafi
með hlutverkaskiptingu kynj-
anna að gera svo og uppeldi,
tískusjónarmið og viðhorf til
kvcnleikans.
Til eru margra alda gamlar
heimildir um lystarstol, en sjúk-
dómurinn hefur alltaf verið talinn
sjaldgæfur (5). Ýmislegt bendir þó
til þess að tíðni hans fari vaxandi.
Samkvæmt erlendum rannsókn-
urn má leiða getum að því að
tíðnin sé meiri í vissum hópum
þjóðfélagsins og hefur þá sérstak-
lega verið talað um fólk sem hef-
ur séð ástæðu til að halda sér sem
grennstu vegna starfs síns eða
áhugamála, má þar nefna dans-
ara, íþróttafólk og tfskusýninga-
fólk. Sjúkdómurinn virðist einnig
vera algengur meðal hinná efn-
aðri í þjóðfélaginu (3).
Kunnugt er að ýmis sálræn
vandamál, skapgerðar- og
persónuleikabrestir, auka líkur á
afbrigðilegri liegðun s.s. lystar-
stoli (3).
Velferðarstreita, tilfinninga-
legt los, einsemd, og skortur á
lífsfyllingu, sem þekkt er í
nútíma tæknivæddu samfélagi,
virðist auka á kvíða, sem leiðir til
sjúklegrar hegðunar s.s. afbrigði-
legrar aðlögunartilraunar af
þessu tagi sem og annarra geð-
truflana.
Viss fjölskyldumynstur geta átt
hlut að máli þegar um lystarstol
er að ræða og sem dæmi má
nefna:
Fjölskyldur þar sem fjöl-
skyldumeðlimir eru mjög sam-
heldnir en lokaðir út á við og oft
erfitt fyrir einstaklinga innan
hennar að öðlast sjálfstæði.
Fjölskyldur þar sem börnin eru
ofvernduð eru einnig áhættuhóp-
ur. Innan þeirra er haldið aftur af
eðlilegum þroska barnanna.
Fjölskyldur þar sem svo mikill
stifleiki er ríkjandi, að ekki er
hægt að breyta fjölskyldumynstr-
inu eftir þroska barnanna.
Fjölskyldur, þar sem ekki er
rætt um vandamál sem upp koma
og reynt að leysa þau, heldur er
þeim leyft að hlaðast upp innra
með hverjum og einum fjöl-
skyldumeðlim án úrlausnar.
Augljóst er að í heild er hér
um flókið áhættu- og orsakasam-
hengi að ræða (7).
Hvernig skal bregðast við
lystarstoli?
Viðbrögð eru mjög breytileg eftir
sjúklingum og fjölskyldum
þeirra. Yfirleitt er meðferð erfið
og árangurinn misjafn. Fyrsta
skrefið er oftast erfiðast, þ.e. að
fá sjúklinginn til að horfast í augu
við vandamál sitt og samþykkja
meðferð.
Skilyrði fyrir því að sjúklingi
geti batnað er að hann fari að
þyngjast og til þess verður hann
að borða meira. Atferlismeðferð
virðist vera einna árangursríkust
á þessu stigi. Hún byggist á því
að sjúklingurinn hlýtur umbun,
sem hann sækist eftir, ef hann
sýnir árangur og eykur t.d. við
þyngd sína. Fjölskyldan er yfir-
leitt tekin með í meðferðina og
reynt er að virkja hana í umönn-
un sjúklingsins.
Geðlyf eru einnig notuð í viss-
um tilfellum, þar sem það á við.
Einstaka sinnum er sjúkdómur-
inn á svo háu stigi að nauðsynlegt
getur reynst að beita aðgerðum
gegn vilja sjúklingsins s.s. að
næra hann gegnurn slöngu eða í
æð. Er þá sjúkdómurinn orðinn
svo alvarlegur að um lífshættu er
að ræða.
Helstu meðferðarform sem til
greina koma og tengjast lækn-
ingu á lystarstoli á einhverju stigi
eru:
1) Meðferð byggð á læknandi
viðræðum og samskiptum
(psychotherapy). Undir þessa
meðferð heyrir t.d. sálgreining,
viðtalsmeðferð, atferlismeðferð,
fjölskyldumeðferð og hópmeð-
ferð.
2) Lyfjameðferð (kvíðastill-
andi lyf og/eða geðlægðarlyf),
eftir atvikum, um lengri eða
skemmri tíma.
3) Félagslegur stuðningur,
ráðgjöf og fyrirgreiðsla, einkum
hvað varðar búsetu, atvinnu,
menntun og fleira sem miðar að
heilsusamlegu umhverfi ogþví að
hjálpa sjúklingum til að byggja
upp heilbrigðan lífsstíl og skynja
tilgang í lífi sínu (5).
Lokaorð
Erfitt er að meta horfur lystar-
stols og meðferðarárangur og eru
fjölmörg atriði sem hafa áhrif þar
á s.s. persónuleikaþættir, félags-
legar aðstæður og fjölskyldu-
tengsl svo eitthvað sé nefnt.
Nokkrar áreiðanlegustu rann-
sóknir á þessu sviði benda til þess
að 40-50% lystarstolssjúklinga fái
bata, 20-30% batni verulega en
séu þó með einhver einkenni í
a.m.k. nokkur ár, önnur 20-30%
eigi við talsverð erfið og langvinn
sjúkdómseinkenni að etja, en
dánartala sé um 5% (5).
Allar rannsóknir sem nefndar
hafa verið í þessari grein eru
erlendar. Áhugavert væri að sjá
hvort niðurstöður íslenskra rann-
sókna yrðu sambærilegar en okk-
ur er ekki kunnugt um að neinar
slíkar rannsóknir hafi verið
gerðar.
Rannsóknum, sem hafa verið
gerðar, virðist bera nokkuð
santan. Þó skortir nánari rann-
sóknir á einstökum liðum, svo
sem hvaða starfsstétt er hættast,
hvaða fjölskyldumynstri o.s.frv.
Einnig væri forvitnilegt að kanna
hvaða og hvers konar forvarnir
kæmu að bestu gagni svo sem
fræðsla í skólum, frá hjúkrunar-
fræðingi eða kennara, fræðsla til
foreldra, almennir upplýsinga-
bæklingar eða eitthvað annað.
Hallveig Friðþjófsdóttir,
Elín Hanna Jónsdóttir,
Edda Jóhanna Baldursdóttir.
Höfundar cru 2. árs hjúkrunarnemar viö
Háskólann á Akureyri.
Heimildaskrá
1) ÍWO. „Anorexía nervosa." Curator 1.
tbl. 14. árg. bls. 12-13.
2) Rostrup Morten, Tonjun Tone:
Fumilens store legeleikon. 1. b. Oslo.
Illustret Vitenskaps Bibliotek.
3) Magnús Skúlason: 1986. „Anorcxia
nervosa, lystarstol af gcörænum toga."
Geðvernd. 19. árg. bls. 32-34.
4) Heimilislæknirinn: 1987. „Lystar-
stol". 3. hefti, bls. 721-723 Reykjavík
Iöunn.
5) Eiríkur Örn Arnarsson. Magnús
Skúlason. Yngvar Kristjánsson: 1985.
.Anorexia ncrvosa: lystarstol af geöræn-
um toga, orsakir, einkenni og meðferð."
Lækmibladið71. árg. 5. tbl. bls. 161-167.
6) Eiríkur Örn Arnarsson, Magnús
Skúlason. Yngvar Kristjánsson: „Anor-
exia nervosa: lystarstol af geðrænum
toga. sex sjúkratilfelli." Læknablaðið.
71. árg. 5. tbl. bls. 168-174.
7) Tennant Duncan: 1989. „Tca for
three” Nursing Time. 85. árg. 8. tbl. bls.
72-73.
8) Muscari Mary E.: 1988. „Effetivc
Nursing Strategies for Adolescents with
Anorexia Nervosa and Bulimia Nervosa"
Pediatric Nursing. 14. árg. 6. tbl. bls.
475-481.
Breiðamýri ’91
Hljómsveitin NAMM á stórdansleik
laugardagskvöldið 3. ágúst kl. 23.00
Mnnið nafhskírteinin
Tjaldstæði á staðntnn
Breiðamýri
WM
■
tfO
lunarmonnahelgi var troðfullt
Því aettir þú að greiða offjár fyrir
oð liggjQ rossbloutur milli þúfno
þegor þú getur skemmt þér
^ kkur?
me

kl. 20.00
stoður fyrir lifandi fólk