Dagur - 10.10.1992, Qupperneq 4

4 - DAGUR - Laugardagur 10. október 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58. AKUREYRI,
SÍMI: 96-24222 • SÍMFAX: 96-27639
ÁSKRIFT KR. 1200 Á MÁNUÐI • LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
UMSJÓNARMAÐUR HELGARBLAÐS: STEFÁN SÆMUNDSSON
BLAÐAMENN: GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNAR-
SON, (íþróttir), INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR
(Sauðárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130), STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON. LJÓSMYNDARI: ROBYN ANNE REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI: HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI 25689
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
Sársaukafullur vandi
Þær fréttir er bárust frá Færeyj-
um fyrr í þessari viku hafa vakið
mikla athygli hér á landi. Gjald-
þrot Sjóvinnubankans í Þórshöfn
og svipting sjálfsforræðis Færey-
inga í ríkisfjármálum eru alvarleg
tíðindi svo ekki sé meira sagt. í
raun má segja að færeyska þjóð-
in standi á barmi gjaldþrots og
eru það mikil umskipti frá því fyr-
ir einum áratug er sjávarútvegur
landsins stóð í miklum blóma og
Færeyingar voru því sem næst
skuldlausir. En hvað hefur breyst
á tíu ára tímabili. Hvernig tókst
frændum okkar austur í Atlants-
hafi að glata farsælli atvinnu-
stefnu og sökkva sér í þvílíkt
skuldafen sem nú er orðið?
Ástæður hinna miklu umskipta
í fjármálum og atvinnulífi Færey-
inga má að nokkru rekja til
minnkandi sjávarafla. Megin
ástæður ófaranna eru hins vegar
gífurlegar fjárfestingar í
fiskiskipum og fiskvinnslustöðv-
um - langtum meiri fjárfestingar
en atvinnuvegur eyjarskeggja og
efnahagskerfi hefur möguleika
til að standa undir. Verja hefur
þurft upphæðum er svara til
milljarða íslenskra króna til
styrktar færeyskum sjávarútvegi
en eftir þær breytingar er nú hafa
orðið má gera ráð fyrir að lítið fé
verði til slíkra úthlutana.
Hvaða leið sem farin verður til
að losa Færeyinga úr þeim vanda
er þeir hafa komið sér í kostar
erfiði og sársauka. Þótt frystihús-
in reyni nú að halda uppi atvinnu
með kaupum á fiski af erlendum
veiðiskipum dugar slíkt engan
veginn til að bæta upp minnk-
andi afla. Fækkun fiskiskipa og
hagræðing í fiskvinnslu - meðal
annars með sameiningu og lokun
fiskvinnslustöðva eru þær leiðir
sem helst virðast færar. En þær
munu einnig valda gjaldþrotum,
atvinnuleysi og hætta er á að
hin dreifð’a byggð eyjanna rask-
ist til frambúðar.
Því miður eru Færeyingar ekki
þeir einu sem þurfa að glíma við
vanda af þeim toga er hér hefur
verið lýst. Þótt vandi íslensks
sjávarútvegs sé ekki orðinn eins
stórfelldur og í Færeyjum þá
verðum við nú þegar að berjast
við hin sömu vandamál. Fiski-
skipafloti okkar er of stór miðað
við þann afla sem unnt er að ná
úr hafinu. Afkastageta fisk-
vinnslustöðva í landi er einnig
umfram þarfir. Á síðustu tímum
hafa mörg gjaldþrot orðið og
þurft að beita margskonar hag-
ræðingu í sjávarútvegi. Þrátt fyrir
þessar staðreyndir höfum við
ekki látið okkur segjast. Þrátt fyr-
ir of stóran fiskiskipastól og mikl-
ar fjárfestingar sem ekki skila
nauðsynlegum arði skal áfram
haldið á sömu braut. Skamm-
tímasjónarmið vegna hagstæðs
útflutnings á hráefni sitja í fyrir-
rúmi og stór fiskiskip eru flutt til
landsins. Og það sem verst er -
atvinnan er í auknum mæli flutt í
hendur fárra manna sem starfa
úti á sjó og fiskvinnslufólks í
erlendum borgum og bæjum.
Þótt aðstæður hér á landi séu
að ýmsu leyti aðrar en hjá frænd-
um vorum í Færeyjum er einnig
margt með sama móti. Báðar
þjóðirnar byggja afkomu sína á
fiskveiðum og vinnslu sjávarafla.
Báðar þjóðirnar hafa fjárfest
langt umfram nauðsyn vegna
þessa atvinnuvegar. Færeyingar
eru nú komnir á leiðarenda í því
efni en íslendingar eru enn að. Ef
fram fer sem horfir og ekki verð-
ur af fullri alvöru spornað við
auknum fjárfestingum í sjávar-
útvegi vex vandi okkar dag frá
degi. Vandi er orðið getur sárs-
aukafullt að leysa. ÞI
Dýraríki íslands
Fuglar 8. þáttur
Smyrillinn er, líkt og íslenski
fálkinn eða valurinn, af ránfugla-
ættbálkinum, og svo fálkaættinni.
En hann er, ólíkt frænda sínum,
einn af minnstu fulltrúum
hennar, ekki nema um 30 sm
langur. Kvenfuglinn vegur um
250 g, en karlfuglinn ekki nema
um 170 g. Vænghafið er 50-60
sm. Þrátt fyrir smæðina gefur
þessi knái ránfugl fálkanum Iítið,
ef þá nokkuð, eftir í grimmd,
hörku og snarpleika.
Kynin eru mismunandi að lit:
kvenfuglinn brúnn að ofan og
ljós að neðan, með dökkum
rákum, en karlfuglinn blágrár að
ofan, og ryðlitur að neðan, með
dökkbrúnum rákum. Ungir fugl-
ar eru líkir kvenfuglum.
Augnlitur er dökkbrúnn; fætur
gulir.
Smyrillinn er norðlægur fugl,
með útbreiðslu umhverfis allan
hnöttinn, eins og t.d. á írlandi, í
Skotlandi, Wales, Skandinavíu,
austur eftir allri Síberíu, í Alaska
og Kanada, þó ekki eins langt
norður og fálkinn. Kjörlendið er
mishæðótt bersvæði, t.d. lyng-
heiðar, en hann forðast skóg og
fjalllendi. Stofnstærðin er ekki
kunn með neinni vissu, en þessi
litli fugl er býsna algengur hér á
mælikvarða annarra ránfugla
landsins. Með alþýðu er hann
stundum nefndur „litli skratti.“
Hann er farfugl að stærstum
hluta, og kemur til landsins síðari
(Falco columbarius)
hluta aprílmánaðar. En þótt
hann komi svo tímanlega, verpir
hann mun seinna en t.d. hrafn og
fálki.
Smyrillinn er einkvænisfugl. í
upphafi tilhugalífs og varptíma
iðkar hann fluglistina, og bæði
hjónin stunda eltingarleiki, sem
eru hluti af pörunarleikjum
þeirra.
Smyrillinn verpir um allt land,
að miðhálendinu undanskildu, og
þá oftast í lágum klettum, fjalla-
syllum, eða árgiljum. Erlendis
verpa smyrlar oft í gömul hröfn-
ungahreiður í trjám, og einnig á
jörðu niðri. Oft er sami hreiður-
staðurinn notaður ár eftir ár, þó
ekki endilega af sömu fuglunum.
Eggjunum, 3-5 að tölu, ljós-
brúnum, alsettum rauðum dílum,
er orpið í maí, og byrjar kven-
fuglinn strax að liggja á, sem þýð-
ir að ungarnir koma á misjöfnum
tíma úr eggi. Getur þá sá elsti
afétið hina, og gerir það, einkum
þó ef lítið er um æti og baráttan
við að komast á legg þvf harðari
en ella.
Foreldrarnir, og þá einkum
kvenfuglinn, verja hreiðrið af
mikilli hörku og með tilheyrandi
gargi, og flæma burt máva,
hrafna, og jafnvel erni. Þá eru
dæmi þess, að smyrlar hafi ráðist
á menn, er voguðu sér of nærri
hreiðri. Fjarri óðali er smyriilinn
þögull.
Utungunartíminn er u.þ.b.
mánuður. Ungarnir (dúnungar)
eru í fyrstu alhvítir, en verða síð-
an gráir. Þeir verða fleygir í lok
júlí, en halda sig í námunda við
hreiðrið í 2-3 vikur eftir það, og
þiggja mat af foreldrunum. Síð-
an eru þeir á eigin vegum.
íslenski smyrillinn lifir aðal-
lega á smáfuglum, og eru þar
helstir skógarþröstur, þúfutittl-
ingur og steindepill. Einnig tek-
ur hann unga sumra fuglateg-
Smyrill, kvenfugl. (John Bull og
John Farrand, Jr.: The Audubon
society field guide to North American
birds. New York 1977.)
unda, eins og vaðfugla, anda,
rjúpna og kría. Eitthvað tekur
hann mýs líka. Á veturna fylgir
hann snjótittlingahópunum eftir.
Oft má sjá á atferli lítilla fugla,
þegar smyrillinn er í nánd. Þeir
ókyrrast og fela sig, eða kúra sig
á grein uppi við trjábol, og hreyfa
sig ekki fyrr en hann er úr aug-
sýn.
Bráðinni nær smyrillinn með
því að koma henni að óvörum,
og grípa hana eftir stuttan elting-
arleik, enda fimur í loftinu.
Stundum er ákafinn þó helst til
mikill. Kemur þá oftlega fyrir, að
hann gætir sín ekki á hindrunum,
eins og t.d. girðingum, húsum,
eða rafmagns- og símalínum, og
rekst þar á, oft með þeim
afleiðingum, að hann drepst. í
Bretlandi hefur komið í ljós, að
þessi dánarorsök er hlutfallslega
miklu algengari hjá smyrlum, en
öðrum ránfuglum.
Hérlendis virðist einhver fækk-
un hafa orðið í smyrlastofninum,
og vilja menn rekja það til áhrifa
skordýraeiturs, lífrænna klór-
efnasambanda, eins og t.d.
DDT, sem hafa verið að hrjá
evrópska ránfugla allt frá 1940,
sérstaklega þá, sem nærast mikið
á fuglum, en íslenski smyrillinn
er að hluta til farfugl, eins og
áður sagði, og dvelur þá á ír-
landi, Bretlandseyjum og megin-
landi Evrópu á veturna.
í Færeyjum eru smyrlar við
það að hverfa sem varpfuglar, og
á skosku eyjaklösunum munu
ekki vera eftir nema um 50 verp-
andi pör.
Eiturefnin hafa m.a. áhrif á
þykkt eggjaskurnar ránfuglanna,
og getur jafnvel farið svo, að egg-
in brotni, sé á þau lagst. í
íslenska smyrlinum hefur
eggjaskurn þynnst um 13% á síð-
ustu árum, samkvæmt mæling-
um. Alvarleg hætta er á ferðum,
ef þynningin fer upp í 16-18%.
Smyrlar eru hér nokkuð fram
eftir hausti, en þeir fyrstu leggja
upp í farflugið um miðjan ágúst.
Lítið hefur verið um merking-
ar á smyrlum hér á landi, nema
þá kannski hin allra síðustu ár.
Djúpt er því á upplýsingum um
aldur þeirra að svo komnu. En af
merktum og endurheimtum fugl-
um erlendis hefur mátt ráða, að
smyrillinn geti orðið a.m.k. 10
ára gamall. Heimsmetið er
reyndar 10 ár og tæpir 8 mánuðir.
Það var smyrill merktur í Finn-
landi, ekki sem ungi þó, heldur
fullorðinn. í Bretlandi er metið 9
ár og 2 mánuðir, og í Svíþjóð 8
ár.
íslenskir smyrlar eru að jafnaði
örlítið dekkri og stærri en aðrir,
og teljast því vera sérstök undir-
tegund.
Haft er fyrir satt, að galdra-
mönnum forðum hafi þótt mikils
um vert að ná í smyrla til ýmissa
töfragagna.