Dagur - 10.10.1992, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Laugardagur 10. október 1992
Ungur norskur maður hleypir heimdraganum aðeins 19 ára gamall og heldur til
íslands til að vinna við loðdýrabú norður í Eyjafirði. Þá nýlega hafði refa- og
minkarækt hafist að nýju á Islandi eftir nokkurt hlé og sérfræðiþekking íslend-
inga í loðdýrarækt þar af leiðandi af mjög skornum skammti og því kærkomið
að fá unga menn erlendis frá sem höfðu staðgóða þekkingu í greininni. Norð-
maðurinn ungi hafði ekki hugsað sér að íslandsdvölin yrði mjög löng en enginn
ræður sínum næturstað og segja má að hann sé búinn að skjóta föstum rótum
hérlendis og það sem meira er, það er ekkert fararsnið á honum. Áðurnefndur
Norðmaður hefur dvalið hér á landi í 21 ár, eða lengur en í sínu föðurlandi og
hélt reyndar upp á fertugsafmæli sitt með pompi og pragt 13. september sl.
Hann er viðmælandi okkar í helgarviðtali, heitir Arvid Kro og kemur frá Roga-
landsfylki í Noregi. Arvid var ráðinn til íoðdýrabúsins Grávöru á Grenivík af
Jónasi Halldórssyni í Sveinbjarnargerði, eins eigenda búsins, og kom þangað 8.
apríl 1972. Fyrir var á búinu annar Norðmaður, en hann var síðan um tíma á
Dalvík áður en hann flutti aftur út. Mikill áhugi og metnaður var þá meðal loð-
dýrabænda að þessi búskapur færi sem best af stað og því voru m.a. fengnir
Norðmenn til landsins sem höfðu bæði stundað nám í loðdýrarækt og fluttu með
sér þá dýrmætu reynslu og þekkingu sem var og er nauðsynleg þegar um nýjan
atvinnurekstur eða búgrein er að ræða.
Arvid Kro er frá Rogalandsfylki í Noregi
sem er um 30 kílómetra suður af Stavanger
en foreldrar hans stunduðu þar loðdýra-
búskap með mink en einnig var á bænum
eitthvað af nautgripum, sauðfé og hænum.
Rogaland er helsta landbúnaðarsvæði
Noregs og þar er veðrátta sem líkist því sem
við eigum að venjast á Suðurlandi, vetur
nokkuð mildir en vætusamir en hins vegar
er þar ekki mjög heitt á sumrin eins og
stundum vill verða inn í hinum djúpu og
þröngu norsku fjörðum. Þar lauk Arvid
grunnskóla- og verslunarskólanámi og eftir
nokkra viðdvöl á vinnumarkaðnum innrit-
aðist hann í landbúnaðarskólann í Halling-
dal sem er alllangt inni í landinu, milli
Bergen og Osló, og lagði þar stund á loð-
dýrarækt sem sérgrein.
Tveir íslendingar voru þar við nám á
sama tfma, annar þeirra, Reynir Barðdal, er
bústjóri loðdýrabúsins á Sauðárkróki en
hinn, Eggert Bollason, var fyrst um skeið
starfsmaður Grávöru á Grenivík og síðan
loðdýrabúsins að Böggvisstöðum við Dalvík
en nú starfsmaður Dalvíkurhafnar. Áður
höfðu fáeinir íslendingar útskrifast frá land-
búnaðarskólanum í Hallingdal.
- En hvernig viðtökur fékk Arvid hjá
íslendingum?
„Ég skildi nánast ekki eitt einasta orð
þegar ég kom hingað en það bjargaði miklu
að hér var skólafélagi minn líka, en fljótlega
fór ég að skilja íslensku dagblöðin en þegar
ég hlustaði á samræður íslendinga þá skildi
ég varla orð. Það var dálítið einkennilegt að
þegar komið var á skemmtistaði þá vildu
íslendingar helst taia við mann á ensku, síð-
ur á dönsku eða norsku. Eftir um hálft ár
hér fór ég fyrst að tala svolitla íslensku.
En dvöl unga Norðmannsins varð lengri í
Grýtubakkahreppi en hann óraði fyrir er
hann kom til landsins og má segja að ástin
hafi þar ráðið stefnunni en það sama sumar
kom ein af heimasætunum á Lómatjörn,
Valgerður Sverrisdóttir, heim frá Englandi
þar sem hún hafði starfað sem „au-pair“ en
um haustið fór hún að kenna við barnaskól-
ann á Grenivík. Arvid segir að fljótlega eftir
að þau hafi ákveðið að rugla saman sínum
reytum hafi búseta á íslandi orðið ofan á en
bæði hafi þau mikinn áhuga á búskap og
fljótlega hafi verið ákveðið að þau hæfu
búskap á Lómatjörn með föður Valgerðar.
Systur Valgerðar, Guðný og Sigríður, voru
þá báðar giftar og búsettar á Grenivík.
„Mamma mín sagði reyndar að það væri
sanngjarnara að eitt af hennar átta börnum
byggi á íslandi en að Sverrir tengdapabbi
missti eina af sínum þremur dætrum til
Noregs," segir Arvid um búsetuna „og eins
hef ég mikinn áhuga á fjárbúskap eins og
þeim sem mér bauðst tækifæri til að stunda
hér á Lómatjörn."
Búskapurinn hófst með
150 gimbrum
En hvernig búskapur var þá stundaður á
Lómatjörn um það leyti sem þau Valgerður
og Arvid hófu búskap þar?
„Tengdapabbi hafði hætt í mjólkurfram-
leiðslu um páskaleytið 1972 og var þá ein-
göngu með um 160 kindur. Ráðist var í að
byggja nýtt fjárhús og því lokið 1974 og þá
keyptum við Valgerður okkar fyrsta
bústofn, 150 gimbrar, en síðan fjölgaði fénu
smá saman upp í um 500 en þá voru fjárhús-
in orðin fullsetin. Á þessum árum var eng-
inn kvóti sem sagði til um stærð bústofns en
í dag eru hér um 400 kindur yfir vetrartím-
ann. í nokkur ár hafa þær systurnar, Val-
gerður, Guðný og Sigríður ásamt eigin-
mönnunum, þeim Jóhanni, Heimi og mér
rekið félagsbú að Lómatjörn en reksturinn í
dag er með þeim hætti að þeir Jóhann og
Heimir reka búið en ég kem norður í maí og
september og vinn hérna. Eftir að Valgerð-
ur var kosin alþingismaður fluttum við suð-
ur og þar hef ég starfað síðasta árið sem loð-
dýraræktarráðunautur og framkvæmda-
stjóri Sambands íslenskra loðdýraræktenda
en áður á loðdýrabúi og hjá Hagfeldi, sölu-
samtökum loðdýrabænda. Einnig hélt ég
heimili fyrir fjölskylduna en við eigum þrjár
dætur, sú elsta var fermd núna um hvítsunn-
una og heitir Anna Valdís, sú næsta er tíu
ára og heitir Ingunn Agnes en sú yngsta er
þriggja ára og heitir Lilja Sólveig. Þetta eru
nöfn sem bæði eru til í Noregi og á íslandi,
það er helst nafnið Lilja sem er sjaldgæft í
Noregi.
Nú ertu giftur alþingismanni. Fylgistu vel
með hvað er að gerast á Alþingi?
„Ég er ekki mjög pólitískur og er yfirleitt
ekki að spyrja Valgerði hvað hafi verið að
gerast á þingi þennan eða hinn daginn.
Áuðvitað fylgist ég með hvað er að gerast í
þjóðfélaginu með því að lesa dagblöðin eða
hlusta á útvarp.“
Eru það ekki viðbrigði að stunda búskap
aðeins tvo mánuði á ári?
„Ég kem aðeins hingað í sauðburðinn og
kartöfluniðursetninguna á vorin og síðan
aftur í göngur, réttir, sláturhús og kartöflu-
upptöku á haustin. Ég reyni þó að sinna
ráðunautsstarfinu héðan á sumrin eftir
bestu getu, fylgist m.a. með uppboðunum í
Kaupmannahöfn, hef samband við loðdýra-
bændur og sinni nauðsynlegum samböndum
við opinberar stofnanir. Mikið af þessum
viðskiptum fara fram gegnum faxtækið mitt
hér á Lómatjörn, aldeilis ómissandi tækni-
nýjung. Ég er því tengdari búskapnum leng-
ur en aðeins á vorin og haustin."
Félagsbúskapur að Lómatjörn
„Félagsbúið á Lómatjörn var stofnað eftir
Frá Rogalandsfylki í Noregi, heimasveit Arvids
að ákveðið var að reisa loðdýrabú hér á
Lómatjörn, en árið 1979 kom nýr blárefa-
stofn til fjögurra búa hérlendis og var búið á
Lómatjörn eitt af þeim og ári seinna kom
svo einnig nýr minkastofn. Öll þessi dýr
komu frá Skotlandi en ákveðið hafði verið
að endurnýja allan minkastofninn í landinu
vegna blóðsjúkdóms (hvítblæðis) sem kom-
ið hafði upp í stofninum og kallast plas-
masytosis. Á Lómatjörn komu 30 blárefa-
læður og 10 högnar og 250 hvolpafullar
minkalæður og síðan fjölgaði dýrunum jafnt
og þétt þar til loðdýraskálarnir voru orðnir
fullsetnir. Félagsbúið var þá með loðdýra-
rækt, sauðfjárbúskap og kartöflurækt og
framtíðarhorfurnar góðar, hátt verð á loð-
skinnum, enginn kvóti á sauðfé og góð upp-
skera og gott verð á kartöflum.
Loðdýrabúum fjölgaði mjög ört á þessum
árum og árið 1985 voru þau flest, eða um
240, enda hvöttu stjórnvöld bændur sem
hugðu á búháttarbreytingar að snúa sér að
loðdýraræktinni, hún væri vaxtarbroddur
íslensks landbúnaðar, hér væri hráefnið til
fóðurgerðar í formi fiskúrgangs og síðast en
ekki síst, hvergi betra loftslag til að ná fram
bestu mögulegu gæðum á loðfeldum. Allir
vita hvernig verð á loðskinnum hefur hríð-
fallið ár frá ári og að lokum stóð skinna-
verðið varla undir fóðurkostnaði lengur,
hvað þá undir öðrum liðum eins og afskrift-
um, afborgunum af lánum eða launakostn-
aði. Nú eru þrjú ár liðin síðan síðasta loð-
dýrið var pelsað hér á Lómatjörn og
skálarnir standa tómir eftir sem eins konar
minnisvarði um það líf sem þar var. Af þeim
240 búum sem starfandi voru í landinu þeg-
ar mest var eru 94 enn starfandi og mörg
þeirra eru með snöggtum færri dýr. Flest
þeirra eru' á Suðurlandi en síðan kemur
Skagafjörður og Eyjafjörður. í Suður-Þing-
eyjarsýslu eru 10 bú, allt refabú.“
Lánastofnanir ósínkar á lánsfé
Var uppbyggingin í loðdýraræktinni á ís-
landi allt of hröð?
„Það er tilfellið að vegna byggingar-
staðalsins á íslandi þá þurfa menn að byggja
nokkuð dýr hús og margir af þeim sem hófu
þennan búskap á velmektarárunum voru
ungir og áhugasamir en áttu lítið sem ekkert
lausafé. Bankar eða sparisjóðir lánuðu jafn-
vel fyrir öllum byggingarkostnaði og kaup-
um á bústofni en kröfðu lánsumsækjendur
ekki um eigið fé heldur litu oftast á vinnu
þeirra við uppbygginguna sem þeirra
framlag. Útlitið var mjög glæsilegt á þessum
tíma og því var áhættan ekki talin mikil.
Engin menntaður loðdýraráðunautur var
hér í byrjun áttunda áratugarins en sá fyrsti,
Sigurjón Bláfeld, var á þessum tíma erlend-
is að mennta sig og kom því bændum að tak-
mörkuðu gagni á meðan.
Fyrir einn refahvolp eða tvo minkahvolpa
fékkst á þessum tíma sama verð og fyrir eitt
lamb en í dag þarf rúmlega tvo refahvolpa
Kro.
eða sex minkahvolpa á móti hverju lambi.“
Sérðu fram á bjartari tíma fyrir íslenska
loðdýrabændur?
„Eins og staðan er í dag er sala refaskinna
í jafnvægi og það eru jafnvel líkur á að það
verði vöntun á refaskinnum á uppboðs-
mörkuðunum erlendis en það er enn tals-
verð umframframleiðsla á minkaskinnum
og það ástand heldur niðri verðinu á refa-
skinnunum. Danir hafa ekkert dregið sam-
an seglin í minkaræktinni í þessi fjögur ár
sem offramleiðslan hefur verið viðvarandi
og á meðan eru lítil batamerki á lofti. Þegar
framleiðsla minkaskinna var í hámarki var
framleiðslan 42 milljónir skinna en í dag eru
boðin upp um 26 milljónir skinna en samt er
markaðurinn ofmettaður vegna dræmari
eftirspurnar sérstaklega frá Bandaríkjunum
og Japan og er efnahagsástandinu í þessum
löndum kennt um.“
Áróður Greenpeace
hefur misst hljómgrunn
„Undanfarandi vetur hafa verið mjög mildir
og eins hafði áróður Greenpeace-samtak-
anna sitt að segja en áróður þeirra hefur
nánast engan hljómgrunn lengur gagnvart
loðskinnaframleiðslunni. Greenpeace-sam-
tökin hafa viðurkennt að það hafi verið
mistök að berjast gegn selveiðum Græn-
lendinga og því spyrja margir sig að því
hvort annar áróður þeirra eins og t.d. gegn
loðdýraeldi sé ekki byggður á ákaflega veik-
um forsendum. Loðdýr í búum hlífa sjald-
gæfum, villtum loðdýrum þar sem framboð
þeirra dregur úr ásókn veiðimanna í þessar
tegundir.
í dag eru um 3 milljónir skinna óseld en
hlutur íslendinga í því er um 17 þúsund
skinn, sem er 12% af hérlendri ársfram-
leiðslu.
Fjárbúskapur er sæmilega arðbær í dag og
það er ágætur arður af karöflunum þegar
ekki er um offramleiðslu að ræða. Það er
hins vegar lítil samstaða meðal kartöflu-
framleiðenda og þar oftar hver höndin upp
á móti annarri. Þar níðir hver skóinn niðurj
af öðrum með undirboðum sem gerir
afkomumöguleikana miklu lakari en þeir
gætu verið ef einhver samstaða væri í verð-
lagsmálum. Þar gildir svo sannarlega „sam-
einaðir stöndum vér, sundraðir föllum vér.“
Þessa dagana er verið að taka upp og er
uppskeran þokkaleg miðað við árferði, en
þetta gengur mjög hægt vegna þess hve
garðarnir eru blautir."
Loðdýrabændur stofnuðu fljótlega lands-
samtök og síðan innkaupasamband. Var þar
of geyst í hlutina farið?
„Nei, það held ég ekki. Landssamband
íslenskra loðdýraræktenda er aðeins félags-
samtök loðdýrabænda þar sem bændur ræða
sín hagsmunamál og geta skipst á skoðunum
og þekkingu. Hagfeldur var upphaflega rek-
ið sem sameignarfélag og átti að sinna öllum
Laugardagur 10. október 1992 - DAGUR - 11
Arvid Kro.
„Lo&dýrarœktin varálitin
vaxtarbroddur íslensks
landbúnabar og lánastofnanir
því ósínkar á fé til
uppbyggingar"
- segir Arvid Kro á Lómatjörn í Grýtubakka-
hreppi í helgarviötali
Texti og mynd:
Geir
Guösteinsson
innkaupum fyrir loðdýrabændur þ.m.t. vél-
ar og tæki auk fjölbreytilegrar vara-
hlutaþjónustu. Því var síðan breytt í hluta-
félag þegar hallaði undan fæti og þar er
raunar mjög lítil starfsemi í dag en stærsti
hluthafinn er danska fyrirtækið Jasopan sem
frantleiðir fóðurvélar, tæki og nánast allt
sem eitt loðdýrabú vanhagar um. í dag sér
Hagfeldur þó um móttöku á skinnum til út-
flutnings á uppboðsmarkaðinn hjá Dansk
pelsdyravl í Kaupmannahöfn og flytur inn
mjöl og kornmat. Hagfeldur var þó ekki
einn um markaðinn á velmektarárunum því
a.m.k. tvö önnur fyrirtæki buðu loðdýra-
bændum þjónustu sína.“
Betri tíð á árinu 1994
Er íslenskur loðdýrabúskapur búinn að lifa
sínar mestu hremmingar?
„Ég vona það sannarlega, en ég er hrædd-
ur um að árið 1993 verði einnig erfitt fyrir
minkaræktendur vegna birgða og eins verð-
ur væntanlega einhver niðurskurður í Dan-
mörku og þá koma fleiri skinn þaðan á
markaðinn. Eftir það kemur vonandi betri
tíð.
Fyrir ríkisstjórninni liggja nú tillögur sem
leysa eiga bændur úr þeirri áþján skulda-
klafa sem þeir eru komnir í og ég vona sann-
arlega að það verði farið eftir þeim tillögum
og hluti fasteignaskulda bænda verði felldar
niður. Það er skárri kostur fyrir stjórnvöld
að fara þessa leið því annars verða 9 af
hverjum 10 búum landsins gjaldþrota og þá
tapa lánastofnanir miklu hærri upphæðum
en nú er verið að tala um að fella niður.“
JC er góður skóli
Hefur maður sem er jafn upptekin af hinu
daglega amstri nokkurn tíma til að sinna
félagslífi með einum eða öðrum hætti?
„Eg gekk í JC hreyfinguna á Akureyri
fljótlega eftir að ég kom til íslands og segja
má að það sé eini skólinn sem ég hef gengið
í á íslandi og hann hefur reynst mér mjög
vel. Þar lærði ég fundarsköp, að standa upp
og halda ræðu skammlaust og af þessari
reynslu hefði ég alls ekki viljað missa. Við
vorum fjórir hér í Grýtubakkahreppi sem
vorum í JC á þessum tíma og gátum þess
vegna verið samferða til Akureyrar á fundi,
námskeið eða annað sem var í gangi. Ég hef
farið á nokkra JC-fundi vestur á Seltjarn-
arnes eftir að við fluttum að norðan til
Reykjavíkur, en við búum á Hjarðarhagan-
um og því ekki ýkja langt að fara.“
Norska konungsfjölskyldan vinsæl
Eru mikil samskipti milli Norðmanna sem
búsettir eru á íslandi?
„Nei, það eru ekki mikil samskipti við
aðra Norðmenn en konurnar hittast þó
reglulega í saumaklúbbum en við Eyjafjörð
búa að ég held 6 karlmenn og 12 konur frá
Noregi. Síðan ég kom til íslands hef ég hitt
tvo norska konunga sem heimsótt hafa
ísland, Ólaf og Harald, og Sonju drottningu
og það finnst mér mjög ánægjulegt. Flestir
Norðmenn bera sterkar tilfinningar til kon-
ungsfjölskyldunnar og vilja gjarnan komast
í nánd við konunginn og hans fjölskyldu og
það hefur mér tekist eftir að ég kom til
Islands. Norska konungsfjölskyldan er mjög
vinsæl og það er af því að hún er svo alþýð-
leg en bæði Ólafur og Haraldur hafa tekið
mikinn þátt í ýmiss konar íþróttakeppnum,
t.d. siglingum, skíðagöngu og skíðastökki
og verið þátttakendur á Olympíuleikum fyr-
ir Noregs hönd.“ GG